Gljive
- 1. Sadr転aj: Sadr転aj .......................................................................................................1 1. Uvod .....................................................................................................2 2. Graa Gljiva ..........................................................................................3 3. Razmno転avanje Gljiva ...........................................................................4 4. Nain Ishrane Gljiva .............................................................................6 5. Vrste Gljiva ...........................................................................................6 5.1. Chytridiomycota (Hitride) ...............................................................6 5.2. Zygimycota (Zigomiceta) ................................................................6 5.3. Ascomycota (Gljive Mje邸inarke) .....................................................6 5.4. Basidiomycota (Gljive Peurke) ......................................................7 6. Ekologija Gljiva .....................................................................................8 7. Potencijalna Stani邸ta ..............................................................................9 8. Parazitske Gljive ....................................................................................9 9. Jestive Gljive ........................................................................................10 9.1. Prehrambena Vrijednost .................................................................10 10. Ljekovite Gljive ..................................................................................12 11. Otrovne Gljive ....................................................................................12 12. Ugro転enost Gljiva................................................................................14 13. Za邸tita..................................................................................................15 14. Pravila Pona邸anja Prilikom Branja Gljiva. .17 15. Zakljuak 19 literatura 19 Www.Maturski.Org 1
- 2. 1. Uvod Gljive Spadaju U Najrasprostranjenije 貼ive Organizme Na Zemlji. Smatra Se Da Ih Ima Izmeu Sedamdeset I Sto Hiljada, Ni転ih I Vi邸ih Vrsta.Gljive Su Neobian, Raznovrsan I Nedovoljno Prouen Svijet. Budui Da Ne Vr邸e Osnovnu Funkciju Biljaka Fotosintezu Jer Ne Posjeduju Hlorofila, A Ne Kreu Se I Ne Razmno転avaju Polno Poput 貼ivotinja Ne Mogu Se Svrstati Ni U Prvo Ni U Drugo Carstvo, Ve Predstavljaju Carstvo Za Sebe. Veliki Broj Gljiva Je Koristan, Pogotovo One Koje Daju Supstance Za Lijek, Te One Koje Izazivaju Korisna Vrenja I Konzerviranje Hrane, Kao I Mnoge Jestive Gljive. Gljivama Je Za Razvoj Potrebno Mnogo Vlage Pa Ih Najvi邸e Nalazimo Na Zasjenjenim Mjestima, U Vla転nim Listopadnim I Crnogorinim umama, Osobito U Onima Gdje Ima Mnogo Starih Debala I Panjeva, Otpalog Li邸a Ili Mahovine. Gljive esto Rastu I Uz Rubove uma, A I Meu Travom, Po Livadama, Pa邸njacima, Poljima U Parkovima, Vonjacima I Vrtovima, Na Smetlji邸tima I Dr. Slika 1 : Gljive 2
- 3. 2. Graa Gljiva Zajednike Osobine Kod Veine Gljiva Se Vide U Grai Talusa, Koji Se Sastoje Iz Tankih Konaca (Hifa). Hifa Je Hranidbena Nit Gljive. Hife Rastu Svojim Vrhovima, Granaju Se, Prepliu I Obrazuju Vegetativno Tijelo Koje Se Zove Micelijum. Micelijum Kod Ni転ih Gljiva Predstavlja Jednu Ogromnu, Veoma Razgranatu eliju, Sa Velikim Brojem Jedara. Vi邸e Gljive Imaju Vi邸eelijski Micelijum. Hife Micelijuma Mogu Se vrsto Ispreplesti I Obrazovati Masivne Tvorevine, Kao to Su Plodnosna Tijela. U Membranama Se esto Nalaze Pigmenti Koji I'm Daju Boju. U elijama Gljiva Nema Plastida, Jedra Su Sitna I Mo転e Ih Biti Jedno Ili Vi邸e. Nemaju Sposobnost Fotosinteze, 貼ive Heterotrofno. 3
- 4. Slika 2 : Graa Gljive 3. Razmno転avanje Gljiva Plodi邸ta Razvijaju Gljive Da Bi Se Razmno転avale. Svako Plodi邸te Oslobaa Siu邸ne Spore a Razmno転avanje Gljiva Se Obavlja Pomou Spora. Gljive Koje 貼ive Na Kopnu Proizvode Endogene Spore Ili Egzogene Spore, A One U Vodi Zoospore. Polno Kopuliraju Gamete (Izogamija, Anizogamija, Oogamija) itave Gametangije Ili Dvije elije Talusa Koje Nisu Diferencirane Kao Polne elije. Gljive Se esto Razmno転avaju I Vegetativno. Raspadanjem Micelija Nastaju elije, Gomoljaste Skupine Hifa Ili Druge Forme Koje Slu転e Rasprostiranju Gljiva. 4
- 5. Vegetativno Razmno転avanje - Kada Se Od Micelije Odvajaju Fragmenti Koji Su Sposobni Da Se Samostalno Razvijaju U Novu Jedinku Govorimo O Vegetativnom Tipu Razmno転avanja. Ovaj Tip Bespolnog Razmno転avanja Javlja Se U Veem Broju Oblika Koji Podrazumevaju Nastanak Fragmenata Koji Nose Razliite Nazive - Artrospore, Hlamidospore I Pupoljci. artrospore-Jedan Od Oblika Vegetativnog Razmno転avanja Je Obrazovanje artrospora. Ove Strukture Predstavljaju Modifikacije Hifa Koje Se U Literaturi Sreu I Pod Nazivom Oidije. Njihova Osnovna Uloga Je U Razmno転anjaju, A Nastaju Razdeljivanjem Micelije Na Posebne Kratke elije Koje Su Manje Ili Vi邸e Ovalnog Oblika. Razdeljivanje Naje邸e Poinje Od Kraja, Odnosno Vr邸nog Dela Hife. Nakon Toga Zahvata Celu Miceliju Ili Je Razdeljivanje Ogranieno Samo Na Krajeve Hifa. Kada Stupe Povoljni Uslovi Artrospore Prorastaju U Miceliju. hlamidospore nastaju Razdeljivanjem Micelije Na elije Koje Se U Ovom Sluaju Karakteri邸u Sferinim Oblikom, Kao I Debelim Mrko Obojenim Zidovima. Mogu Se Obrazovati Na Dva Naina - Interkalarno I U Agregatima. Prilagoene Su Za Pre転ivljavanje Nepovoljnih Uslova Spolja邸nje Sredine. Posebno Su Otporne Na Isu邸ivanje, Odnosno Na Dugotrajnu Su邸u. Njihovim Klijanjem Se Razvija Micelija, A Ponekad I Samo Sporonosno Telo. pupljenje predstavlja Vid Vegetativnog Razmno転avanja Gljiva Koji Zapoinje Pojavom Malog Izra邸taja Na Mestu Pupljenja. Nakon Toga Se Pupoljak Progresivno Izdu転uje. Ovaj Proces Se Odvija Zahvaljujui Sintezi Novih Komponenata elijskog Zida I to itavom Povr邸inom elije. Jedro Majke elije Se Deli Na Dva Dela Kada Pupoljak Skoro Dostigne Veliinu Nove elije. Jedno Novonastalo Jedro Ostaje U Majci eliji, A Drugo Migrira U Pupoljak. Formiranjem Septe Dolazi Do Potpunog Razdvajanja Dve elije. Proces Pupljenja Rezultuje Formiranjem Dva O転iljka - Na Majci eliji O転iljka Pupljenja, A Na erki eliji O転iljka Roenja. Pojedine Vrste Formiraju Pupoljke Po Multipolarnom Tipu, to Znai Da Se Pupoljci Uvek Formiraju Sa Razliitih Mesta Na Povr邸ini elije. Druge Vrste Imaju Bipolarni Tip Pupljenja, to Podrazumeva Da Se Pupoljci Uvek Formiraju Na Istim Mestima Na eliji, Naje邸e Na Njihovim Polovima. Ovaj Vid Vegetativnog Razmno転avanja Je Karakteristian Za Kvasce, Ali Se Susree I Kod Drugih Grupa Gljiva. 5
- 6. sporulativno Razmno転avanje Se Ostvaruje Pomou Specijalizovanih elija Ili Vi邸eelijskih Struktura Koje Se Nazivaju Spore. Proces Pri Kom Se Razvijaju Spore Se Oznaava Kao Sporulacija. Odvija Se Samo Kada Nastane Povoljna Kombinacija Unutra邸njih I Spolja邸njih inilaca. Nakon Klijanja Spora U 貼ivotu Gljive Zapoinje Novi Period Koji Se Naziva Vegetativni. U Vegetativnoj Fazi Se Produkuju Metaboliti, Enzimi I Druge Supstance Znaajne Za Rast I Reprodukciju. Spolja邸nji Faktori Utiu Na Stvaranje Spora, Ali I Na Tip I Morfologiju Spora I Sporonosnih Tela. Postoje Dva Tipa Nastanka Spora - Endogeno I Egzogeno. Pod Endogenim Tipom Formiranja Spora Se Podrazumeva Produkovanje Sporangiospora Koje Se Dogaa Razdeljivanjem Protoplasta Unutar Vi邸ejedarnih Sporangija. Egzogeni Tip Formiranja Spora Podrazumeva Direktan Nastanak Ovih Struktura Na Posebnim Ograncima Micelije, A Tako Nastale Spore Se Oznaavaju Kao Konidije. endogene Spore - Sporangiospore Se Formiraju Unutar Tankozidnih Sporangija. Proces Sporulacije Zapoinje Mitotikim Deobama Jedra. Nakon Toga Dolazi Do Deobe Citoplazme Oko Svakog Jedra. U Sledeoj Fazi Dolazi Do Formiranja elijskih Zidova Ili Flagela. U Poslednjoj Fazi Dolazi Do Oslobaanja Sporangiospora Iz Sporangije U Procesu Kontrolisane Lize Zida Sporangije. Danas Su Poznata Dva Naina Na Koji Dolazi Do Podele Citoplazme U Toku Formiranja Sporangiospora. Prvi Nain Podrazumeva Akumulaciju Veeg Broja Vezikula Oko Jedra I Na Taj Nain Formiraju Plazmalemu Sporangiospore. Drugi Nain Podrazumeva Formiranje Velike Centralne Vakuole U Sporangiji Koja Okru転uje Jedro Od Kog e Se Formirati Sporangiospore. 6
- 7. egzogene Spore - Konidije Se Formiraju Egzogeno Na Vegetativnoj Hifi Ili Na Konidioforu. Konidiofori Ili Konidiono邸e Predstavljaju Strukture Koje Nose Konidije Izdi転ui Ih Iznad Micelije, A Graa I'm Je Raznovrsna. Oni Mogu Biti Jednoelijski Ili Vi邸eelijski, Razgranati Ili Nerazgranati. Ree Se Javljaju Pojedinano, A Obino Su Skupljeni U Razliite Grupacije - Koremije, Sporodohije, Pionote, Lo転e I Piknidije. Koremije Predstavljaju Grupacije Konidiofora U Obliku Metle. Sporodohije Predstavljaju Grupacije Konidiofora Koji Su Jako Kratki, Rastu Zgusnuto Na Povr邸ini Ispupenog Spleta Hifa Ili Stromi U Vidu Jastuia. Pionoti Predstavljaju Grupacije Kratkih Konidiofora Koji Se Nalaze Na Rastresitom Spletu Hifa Gradei Jastuie Koji Imaju Sluzavu Ili 貼elatinoznu Konzistenciju. Lo転a Ili Acervula Predstavlja Grupaciju Tesno Spojenih Konidiofora Koji Grade Palisadni Sloj Na Manje Ili Vi邸e Ravnom Spletu Hifa. Piknidije Predstavljaju Fla邸olike Formacije Konidiofora Sa Otvorom Na Vrhu. Poznata Su Dva Naina Formiranja Konidija - Talini I Blastini. Talini Ili Talusni Tip Formiranja Konidija Podrazumeva Rast Hife Do Neke Visine, Nakon Toga Sledi Stvaranje Septi, A Potom Fragmentaciju Talusa Formiranjem Septi. Nakon to Se Obrazuju Septe Pojavljuje Se Septalna Pora. Srednja Zona Septe Se Enzimski Razla転e Tako Da Nastaju Pojedinane Spore. Blastini Nain Podrazumeva Formiranje Konidija Rastom I Pupljenjem Roditeljske elije Koja Se Kasnije Odvaja. 4. Nain Ishrane Gljiva Po Nainu Ishrane, Gljive Spadaju U Heterotrofne Organizme. Gljive Apsorbuju Hranu itavom Svojom Povr邸inom.Veina Gljiva Su Saprofiti, to Znai Da Uzimaju Hranu Od Biljnih I 貼ivotinjskih Ostataka, Na Taj Nain Ih Razla転u I Zajedno Sa Bakterijama Uestvuju U Kru転enju Materije. Parazitske Gljive Se Hrane Na Raun 貼ivih Organizama. Izmeu Parazita I Saprofita Nema Uvijek O邸tre Granice. Jedna Vrsta Gljiva Mo転e Biti Saprofitska I Parazitska, A Ima I Vrsta Koje Mogu Biti Samo Saprofi Ili Samo Paraziti. Gljive Mogu Da Stupaju U Simbiozu Sa Algama Gradei Li邸ajeve, Kao I Simbiozu Sa Korjenovima Vi邸ih Biljaka (Mikoriza). Smatra Se Da 90 % Vaskularnih Biljaka Ima Mikorizu. 7
- 8. 5. Vrste Gljiva 5.1. Chytridiomycota ( Hitride ) 貼ive U Vodi, Rijetko Naseljavaju Kopnena Stani邸ta. Vjeruje Se Da Ima Oko 800 Vrsta Vodenih Hitrida. Jednoelijski Oblici Su Uglavnom Bez Micelija, Kod Vi邸eelijskih Oblika Micelij Je Dominantan. elijskli Zid Je Hitiniziran, Rezervna Materija Je Glikogen. Neke Hitride Tijelo Privr邸uje Za Podlogu Sa Rizoidima, A Neke 貼ive Kao Paraziti Na Algama. U Procesu Smjene Generacija, Koja Mo転e Biti Izomorfna Ili Heteromorfna ( Slino Sa Biljkama I Algama ) , Pojavljuju Se Pokretne Zoospore I Gamete, Koje Na Zadnjoj Strani Imaju Po Jedan Bi. Neke Vrste Hitrida Izazivaju Bolesti Lucerke, Krompira I Kukuruza. 5.2. Zygimycota ( Zigomiceta ) Prete転no Su Kopnene Saprofitske Ili Parazitske Gljive. Bespolno Se Razmno転avaju Tako to Na Vrhovima Hifa U Specijaliziranim Sporangijama, Formiraju Haploidne Mikrospore (+) I (-), Tako to Se Jedro Obavija Sopstvenim Zidom. Klijanjem Mikrospore (+) I (-) Nastaju Horizontalne Hife , Koje Izgrauju Bogatu Mre転u Micelija (+) I (-). Polno Razmno転avanje Odvija Se Privlaenjem Dva Razmopolna Micelija Oznaena Sa (+) I (-), Koji Lui Hormone. Oni Stimuli邸u Rast Hifa, Koje Se Meusobno Spajaju. Najpoznatiji Predstavnik Je Crna Bu Koja Se Razvija Na Hljebu I Vou. 5.3. Ascomycota ( Gljive Mje邸inarke ) 貼ive Prete転no Na Kopnu Kao Saprofiti Ili Paraziti. Populacija Askomiceta, Po邸to Naseljavaju Kopno, Ne Proizvode Rasplodne elije Ve Masovno Proizvode Askospore U Askusima. Askus Je Specifina Hifa U Kome Endogeno Nastaje Odreen Broj Askospora (Veinom 8) Koje Se Razvijaju U Hife (Micelij). Paralelno I Neovisno O Miceliju Se Razvijaju I Konidije, Koje Proizvode Spore Za Bespolno Razmno転avanje. U Procesu Polnog Razmno転avanja Na Miceliju Se Razvija Askogon Sa Trihoginom I Anteridija. Poznato Je Oko 32 000 Vrsta, Koje Se Razlikuju Prema Obliku I Nainu Razvoja Plodi邸ta, Te Prema Grai I Nainu Otvaranja Askusa. Saccharomycetalis (Kvasci) Su Jednoelijske Gljive Koje Se Razmno転avaju Pupljenjem, Slabo I'm Je Razvijen Micelij I Veinom 貼ive Na eernim Rastvorima. Posjeduju Kuglaste Ili Jajaste elije I Jedno Jedro. Poznato Je Vi邸e Tipova Kva邸evih Gljiva: Pivski Kvasac, Vinski Kvasac, Eremascus Fertilus, Candida Utilis... Plectascales Pripadaju Plijesnima (To Je Oznaka Za Povr邸inski Micelij). Vegetativno Stvaranje Je Obilno Stvaranjem Kondija, Koje Ima Modrozelenu Boju. Praktino Znaenje Ima Aspergilus Fumigatus, Jer Mo転e Biti Patogen Za ovjeka (Plia,Uho). Penicilium Notatum Izluuje Antibiotik-Penicilin, Kojeg Gljiva Izluuje U Hranjivu Podlogu. 8
- 9. Erysiphales Su Parazitske Pepelnice, Koje Na Listovima Vi邸ih Biljaka Formiraju Pauinaste Prevlake I alju Iz Hifa Haustorije U Epidermne elije Domaina. Pepelnice Se Razmno転avaju Bespolno I Polno. Pseudosphaeriales Obuhvata Vi邸e Uzronika Biljnih Bolesti: Fusicladium, Izaziva Bolest Jabuka I Kru邸aka, Na Plodovima Stvaraju Tamne Kraste, Jer Se Pluto Ne Raste転e Pa Puca. Sphaeriales Je Bogata Vrstama Koje 貼ive Parazitski U Biljkama I Na Njima, A Djelom Saprofitski Na Trulom Drveu I Smeu. Clavicipitales, Ra転eve Gljivice, Parazitira U Mladoj Plodnici Trava (Ra転i) I Stvara Konidije. Istovremeno Se Izluuje eerna Tekuina Koja Je Uzrok Da Insekti Prenose Konidije Na Druge Cvjetove. Pezizales Otvaraju Askus Pomou Poklopca Koji Je Ve Prije Formiran. Naseljavaju umsko Zemlji邸te (Trulo Drvee I Stara Zgari邸ta). Helotiales Askus Otvara Preko Pora, Plodi邸ta Su Vrasta Ili Zdjelasta. 貼ive Saprofitski I Parazitski. Seleratinia Fructigena 貼ivi Na Plodovima Jabuka I Kru邸aka I Izaziva Trule転. Tuberales Imaju Plodi邸te U Obliku Gomoljaa Koje 貼ive U umskom Zemlji邸tu. 5.4. Basidiomycota ( Gljive Peurke ) Bazidiomikote Obuhvataju Oko 22 000 Vrsta, Meu Kojima Je Vei Broj Poznat Pod Nazivom Peurke. Bazidiomikote Su Graene Od Konastih Hifa Koje Grade Micelij. Karakteristine Spore Su Bazidiospore, Koje Nastaju U Malim Pro邸irenjima Sporogenih Hifa. Plodonosno Tijelo, Koje Predstavlja Skup Bazidija I Sterilnih Hifa, Oznaava Se Nazivom Bazidiokarp (Peurka) U Kojem Se Egzogeno Razvijaju Samostalne Bazidiospore. Uredinales (Re) Su Uzronici estih Oboljenja (Paraziti). 貼ive Parazitski U Intercelularnim Prostorima Inficiranih Listova Vi邸ih Biljaka, Uvlaei Haustorije U elije. Ne Stvaraju Plodi邸ta, Ali Proizvode Raznolike Spore, To Se Dobro Uoava Kod Crne Re. Njen Razvoj Se Odvija Na Listovima Domaina 貼utike, Napada Sve 貼itarice I Trave. 貼uta Ra Veoma Je Opasna,Epidermski Napada P邸enicu, Jeam Ra転 I Livadske Trave. Poznato Je Vi邸e Ra Koje Uzrokuju Bolest Na Povrtlarskim Biljkama (Luk, Gra邸ak, Pasulj,Mrkva). Borba Protiv Re Veoma Je Te邸ka, Jer Jo邸 Nema Efikasnih Naina Za Njihovo Suzbijanje. Ustilaginales (Snijeti) Su Gljive Koje Izazivaju Oboljenja Kod Raznih Biljaka. Snijeti Se Pojavljuju Naroito Na 貼itaricama. Kukuruzna Snijet Izaziva Oboljenje Na Kukuruzu Koje Se Manifestuje Nabreklim Mjehurima Koji Su Puni Hlamidospora. P邸enina Snijet Razvija Se Kod P邸enice Ako Se Sjeme Ne Oisti Od Hlamidospora Moenjem Ili Pra邸enjem U Rastvoru Organskih 貼ivinih Jedinjenja. Bolest Koju Izaziva Snijet Jema I Ovsa Poku邸ava Se Sprijeiti Tako to Se Sjeme Prije Sjetve Stavlja U Toplu Vodu. 6. Ekologija Gljiva Vezana Je Za Ekolo邸ke Uslove 貼ivota I Nain 貼ivota, Koji Se Iskazuje Kao Saprofitski Ili Parazitski. Ekolo邸ka Funkcija Gljiva Je Raznolika, Ali Se Ona Mo転e Grupisati Na Pet 9
- 10. Podruja: Gljive Kao Razarai, Gljive Kao Simbionti, Gljive Kao Paraziti, Gljive Kao Uzronici Bolesti I Korisne Osobine Gljiva. - Gljive Simbionti Koje 貼ive U Zajednici Sa Mnogim Biljnim Vrstama I Meusobno Se Ispoma転u. Gljive Zadr転avaju Vodu U Miceliju, A Tu Vodu Koriste Biljke Koje Pomou Korijenja Izvlae Mineralne Materije Neophodne Za Rast Gljiva. - Gljive Saprobionti Bez ijeg Djelovanja U Prirodi Ne Bi Moglo Doi Do Razlaganja Organskih Materija Biljnog Porijekla I Ka転e Se Da Nema Gljiva ume Bi Se Ugu邸ile U Vlastitom Otpadu. - Gljive Paraziti Koje Napadaju 貼ive Biljke, 貼ivotinje, Ljude I Druge Gljive. Kroz Mre転u Tankih Hranidbenih Niti, Gljive Upijaju Hranu Iz 貼ive Ili Ne転ive Organske Tvari. Gljive Koje 貼ive U umskom Zemlji邸tu Veinom 貼ive U Simbiozi Sa Korijenjem Drvea, A Mnoge I Sa Korijenjem Zeljastih Biljaka (Mikoriza). Mikoriza Je Veoma Va転an Oblik Simbioze, Koja Nastaje Na Osnovu Zajednikog 貼ivota Korijena Biljke I Micelija Gljiva U Podruju Rizosfere. Ektotorfne Mikoze Naje邸e Formiraju Rodovi Gljiva. Neke Gljive Specijalizovane Su Za Mikorizu Sa Odreenim Biljnim Vrstama: Ari邸, Breza, Jasika. Gajenje Ovih Biljaka Bez Gljiva Dovodi Do Kr転ljavog Rasta. Drvee Ima Koristi Od Mikorize: A) Pobolj邸ava Se Ishrana Mineralnim Solima I Vodama, B) Pojaava Se Dovod N2 I P (Jer Gljive Br転e Razla転u Humus). Gljive Od Domaina Dobijaju Ugljene Hidrate I Druge Organske Materije. Endomorfne Mikoze Nalazimo Uglavnom Kod Orhideja. Njihove Sjemenke, Da Bi Proklijale, Potrebno Je Da Ostvare Mikorizu, Kojom Se Sjemenka Snabdjeva Vodom, Mineralnim I Organskim Materijama. Tako Gljiva Poma転e Proces Fotosinteze Dovoenjem Potrebnih Supstanci. Gljive Prave Sa 貼ivotinjama Razliite Simbioze. Insekti Koji Si邸u Biljne Sokove U Probavnom Sistemu Imaju Biljne Simbionte (Kvasac I Bakterije). 7. Potencijalna Stani邸ta Sa Aspekta Za邸tite Diverziteta Gljiva Su: 10
- 11. - Klimatogena Vegetacija Bez Veeg Uticaja ovjeka (Naroito ume) - Sfagnumske Tresare - Stari Pa邸njaci Na Kojima Se Obavlja Pa邸a Na Tradicionalan Nain. Ugro転avanje Populacije Gljiva Nastaje Ugro転avanjem Njihovih Stani邸ta: - Sjea I Sanitarno Uklanjanje Starih Stabala I Panjeva - Sakupljanje Ispod Biolo邸kog Minimuma - Uni邸tavanje I Isu邸ivanje Tresara - Intenzivno Gazdovanje Na Pa邸njacima - Zagaivanje Atmosfere. Zbog Ugro転enosti Gljiva Preduzimaju Se Mjere Za Za邸titu I U Tom Smislu Formiraju Se Liste Meunarodno Znaajnih Vrsta Gljiva Prema Evropskim Kriterijumima. 8. Parazitske Gljive Izazivaju Bolesne Promjene U 貼ivotnim Procesima Biljaka, Jer Od Njih Oduzimaju Hranjive Supstance. Biljka Koja Se Inficira Postaje Pogodna Za Naseljavanje Gljiva. Bolesne Promjene Biljaka Mogu Biti Izazvane Uticajem Nepovoljnih Vanjskih Faktora. Za Klijanje, Spora Odnosno Kondija, Uz Temperaturu Potrebno Je I Dovoljno Vlage. Zbog Toga Se Gljive Dobro Razvijaju Na Vla転nim Stani邸tima. Uzronici Bolesti Se ire Vjetrom, 貼ivotinjama I ovjekom. Epidemijsko Pojavljivanje Fitopatogenih Gljiva Poznato Je Samo U Monokulturama Pojedinih Biljaka, Koja Mo転e Biti Potpuno Uni邸tena (Vinova Loza). Terapijske Mjere Polaze Od Profilaktikih Postupaka, Sa Kojima Se Spreava Da Uzronik I Domain Dou U Kontakt, Ili Da Se Uzronik Uni邸ti Prije Ili Za Vrijeme Klijanja. Monilioza ljive Bolest Uzrokuje Gljiva Monilinia Laxa, A Manifestuje Se Su邸enjem Cvjetova I Granica I Mrkom Trule転i Ploda. 9. Jestive Gljive Kao Hrana Zanimaju Nas Samo Slo転enije Gljive, One Vi邸eg Razvojnog Stupnja, I to Takve ija Razvijena, Mesnata I Raznoliko Graena Plodi邸ta Dosti転u Visinu Od Najmanje Nekoliko Centimetara. Prednost Je Ako Takve Vrste Gljiva Imaju Ugodan Miris I Okus, Ako Ne Sadr転e Toksine Sastojke I Ako Na Odreenim Stani邸tima Rastu U Veem Broju. Vrste Sa Sitnijim Plodi邸tima Nemaju Gotovo Nikakve Prehrambene Vrijednosti. 11
- 12. Neki Autori Smatraju Da Bi Oko 90 % Svih Gljiva Moglo Biti Jestivo, Dok Bi Samo 10 % Otpalo Na Nejestive I Otrovne Vrste. Treba Navesti Da Ima Jo邸 Dosta Vrsta ija Upotrebljivost Za Jelo Nije Detaljnije Ispitana Ni Poznata. Jestivih Gljiva Kod Nas Ima Tokom Cijele Godine, Mada Su One Zimi Rijetke (Zimska Gomoljaa). Ve U Rano Proljee Mo転emo Nai Martovku, Od Aprila Ranu Ljuskavicu, Panjevicu, Hrke, Od Maja urevau I ljivovau. Ne邸to Kasnije U Julu, Ako Je Tlo Vla転no I Toplo, Ima Daleko Vi邸e Jestivih Gljiva: Peurki, Vrganja, Krasnica... Mnoge Od Tih Gljiva Se Obilnije Pojavljuju U Jesen. 9.1. Prehrambena Vrijednost gljive Nisu '' Meso Na邸ih uma'' , Kako Se esto Spominje, Po Prehrambenoj Su Vrijednosti Mnogo Bli転e Kvalitetnom Zelenom Povru Nego Mesu. U Svje転em Stanju Gljive Sadr転e Oko 90% Vode, Izmeu 1,5 I 5 % Bjelanevina, Oko 0,3 % Masti, Oko 3,6 % Ugljikohidrata, Zatim Vitamine B I D, A U Nekim Ima I Karotina. Gljive Sadr転e I Mnoge Za Organizam Va転ne Mineralne Sastojke (Fosfor, Kalij, 貼eljezo), Razne Enzime I Aromatske Sastojke, Koji Jelima Od Gljiva Daju Poseban Miris I Ukus. Mladi Primjerci Gljiva Hranjiviji Su Od Starijuh, Jer Su I'm Stanine Membrane Jo邸 Tanke I Lak邸e Su Probavljive. Bjelanevinama Su Najbogatije Peurke, Ali Je Utvreno Da Bjelanevine Vrganja Imaju Veu Biolo邸ku Vrijednost. Treba Naglasiti Da Se I Najkvalitetnije Jestive Gljive Dosta Te邸ko Probavljaju, Zbog ega Ih Nikad Ne Treba Jesti U Velikim Koliinama. Najbolje Ih Je Upotrebljavati Kao Dodatak Ili Zain Razliitim Jelima, Jer Mnogi Imaju Vrlo Ugodan Miris I Okus. Kod Nekih Osoba Postoji Alergija Prema Stanovitim Vrstama Gljiva, to Treba Imati Na Umu Uvijek Kad Isprobavamo Nove Vrste Jestivih Gljiva. Slika 4: Vrtna Peurka 12
- 13. Vrtna Peurka , Naseljava Vrtove, Vonjake I Travnjake, Pojavljuje Se Od Ptoljea Do Jeseni, Slina Je Gajenom ampinjonu Pa Je Mnogi Tim Imenom I Nazivaju, Jestiva Je I Vrlo Ukusna. Slika 5 : Paprena Mlijenica Paprena Mlijenica, Naseljava Stani邸ta Listopadnih I etinarskih uma, Sakuplja Se Tokom Ljeta Do Jeseni, Javlja Se U Velikim Grupama, Jestiva Je I Veoma Ukusna. 10. Ljekovite Gljive Znaajno Mjesto U Prirodi Imaju Peurke. One Naje邸e Rastu Na Trulim Stablima Drvea, U Blizini 貼ivog Drveta, Na Livadama Ili Pored Vode. Neke Vrste Rastu U Listopadnim, Neke U etinarskim, A Neke I U Jednim I U Drugim umama. Hranljiva Vrijednoost Ovih 13
- 14. umskih Plodova Je Velika. Njihov Najva転niji Sastojak ine Proteini Kojih Ima 1-4% U Svje転im, Ili 10-45% U Suvim. Peurke Za Razliku Od Biljaka, Sadr転e Sve Esencijalne Aminokiseline Neophodne Za 貼ivot Ljudi. Peurke Su Bogate I Mineralima: Fosforom, Natrijumom I Kalijumom, A U Manjim Koliiinama Sadr転e I Gvo転e I Kalcijum. Najvei Dio Njihove Mase ini Voda, ak Do 95%. Ljekovite Gljive Sadr転e Jo邸 I Polisaharide, Steroide, Triterpene I Nukleotide-Nosioce Njihove Lekovitosti. Lekovito邸u Gljiva Se Najdu転e Bave Kineski I Japanski Naunici, A U Posljednje Vrijeme Njima Se Bave I Ameriki I Zapadno-Evropski Strunjaci. Dokazano Je Da Ljekovite Peurke U Visokom Procentu Utiu Na Poveanje Imuniteta, Jer Podstiu Produkciju Interferona U Ljudskom Organizmu, Zatim Interleukina 1 I 2, A Preko Njih Makrofaga, Velikih elija-Ubica Tumora. Ljekovite Peurke Imaju Antibakterijsko I Antivirusno Dejstvo, tite Ljudski Organizam Od Jonizujueg Zraenja I Imaju Niz Drugih Pozitivnih Uinaka Na Rad Svih Organa. iste Jetru, Bubrege, Krvne Sudove, Uestvuju U Regeneraciji Bronhijalnog Epitela, Poma転u U Leenju eerne Bolesti, Reume I Arterioskleroze. 11. Otrovne Gljive Kod Nas Ima Svega Nekoliko Vrsta Zaista Otrovnih Gljiva: - Otrovne Pupavke - Bljuvare - Ludare - Olovasta Rudoliska Uslovno Otrovne Gljive Su: - Smrak - Hrak Naroito Ako Se Jedu Prijesne. Otrovne Pupavke Imaju Sve Osnovne Karakteristike Pupavki: Bijele Listie, Suknjicu I Bijelo Meso Na Preseku. To Su Najotrovnije Gljive! 14
- 15. Slika 2 : Ludara Ludara Je Otrovan Gljiva, Naseljava Stanita Proplanaka Suvih Listopadnih uma Toplih Predjela, Pojavljuje Se Krajem Ljeta I Poetkom Jeseni. Slika 7 : Zelena Pupavka Zelena Pupavka Je Otrovna Gljiva, Naseljava Stani邸ta Hrastovih, Grabovih I Bukovih uma. 15
- 16. 12. Ugro転enost Gljiva kada Govorimo O ovjekovom Uticaju Na Prirodu, S Pravom Mo転emo Rei Da Je On Gotovo Redovito Nepovoljan, esto Poguban. To Vrijedi Za Gotovo Sve Aktivnosti Savremenog ovjeka (Osim Onih Na Za邸titi Prirode). No, Do Ne Tako Davno, ovjek Je Imao I Pozitivan Uticaj Na Prirodu, Poveavajui Prirodnu Raznolikost Pojedinih Podruja. 邸ta Danas Ugro転ava Gljive? 1) Mijenjanje, Nestajanje I Fragmentacija Stani邸ta; 2) Onei邸avanje Okoli邸a; 3) Neodgovarajue Ili Prekomjerno Skupljanje Plodi邸ta Jestivih Gljiva. Dok Je U Otklanjanju, Odnosno Ubla転avanju, Prva Dva Navedena Uzroka Ugro転enosti Utjecaj Pojedinca Vi邸e-Manje Ogranien, Doprinos Koji On Mo転e Dati U Otklanjanju Posljednjeg Navedenog Uzroka, Izuzetno Je Velik. tijelo Gljive Nazivamo Micelij. Sastoji Se Od Mno邸tva Ravastih Niti Koje Prorastaju Odreeni Supstrat (Tlo, Listinac, Drvenaste Ostatke Biljaka I Dr.). Veina Gljiva Koje Primjeujemo U Prirodi Razmno転ava Se Iskljuivo Putem Plodi邸ta (Organa Za Razmno転avanje) Na Kojima Nastaju Spore (Vrlo Sitne Rasplodne Stanice). Plodi邸te Je Gotovo Jedini Dio Gljive Kojeg Primjetimo U Prirodi. Kod Veine Vrsta Plodi邸ta Traju Vrlo Kratko (Desetak Dana), Razvijaju Se Jednom Do Nekoliko Puta U Sezoni, A U Nepovoljnim Uslovima Znaju I Potpuno Izostati. Dakle, Za邸to Prekomjerno Skupljanje Plodi邸ta Ugro転ava Gljive? 1) Zato Jer Se Bez Plodi邸ta Gljive Ne Mogu Ni Razmno転avati, Ni Rasprostirati. Kada Bismo S Nekog Podruja Redovito Uklanjali Sva Nastala Plodi邸ta, Onemoguili Bismo Razvoj Sljedeih Generacija. 2) Zato Jer Tako Mo転emo Znatno Smanjiti ansu Vrste Za Ostavljanjem Potomstva. Trebamo Znati Da Je Razvoj Gljivljeg Organizma Iz Spore U Prirodi Vrlo Zahtjevan Dogaaj. S Jedne Strane, U Tlu Ili Nekom Drugom Supstratu Vlada Veliko Nadmetanje I Aktivna Borba Za Prostor I Hranu Meu Brojnim Organizmima. S Druge Strane, Kod Spolnog Razmno転avanja Naje邸e Se Moraju Pronai Dvije Spore Iste Vrste, Razliitog Spola, to Na Velikim Prostranstvima Nije Nimalo Lako. Svako Branje Plodi邸ta Smanjuje U Nekoj Mjeri ansu Za Uspje邸nim Razmno転avanjem I Rasprostiranjem. Rijetke I Osjetljive Vrste to Te邸ko Podnose. 16
- 17. Za邸to Neodgovarajue Skupljanje Plodi邸ta Ugro転ava Gljive? 1) Zato Jer Skupljanjem Premladih Plodi邸ta Koja Nisu Ni Poela Ispu邸tati Spore Ne Dajemo Priliku Tim Plodi邸tima Da Barem Djelomino Obave Svoju Funkciju. 2) Zato Jer Skupljanjem Starih Plodi邸ta, Koja Nisu Vi邸e Ukusna, Onemoguavamo Da Veliki Broj Spora Ostane U Tlu Njihovim Raspadanjem. 3) Zato Jer upanjem Plodi邸ta, Odnosno Branjem Plodi邸ta Golom Rukom, Kopanjem, grabljanjem I Sl. Mo転emo Nanijeti Ozbiljne tete Miceliju I Neposrednom Stani邸tu. 13. Za邸tita za邸to Trebamo tititi Gljive? 1) Ekolo邸ki Razlog gljive Imaju Bitnu I Nezamjenjivu Ulogu U Kopnenim Ekolo邸kim Sustavima, Posebno U Onim umskim. Bez Gljiva Prirodna Ravnote転a Ne Bi Bila Ostvariva. Gljive Imaju Znaajnu Ulogu U Razgradnji Biljnih Ostataka, U Simbiozi S Biljkama (Mikoriza) I Algama (Li邸aji), Kao Paraziti (Prirodna Selekcija, Kru転enje Tvari, Raznolikost Stani邸ta), Te Kao Hrana Drugim Organizmima. 2) Razlog Ouvanja Raznolikosti Prirode gljive Uvelike Doprinose Brojnosti I Raznolikosti 貼ivih Organizama Na Zemlji. Da Bismo Tu Biolo邸ku Raznolikost Mogli Ouvati, Znatan Trud Moramo Ulo転iti I U Za邸titu Gljiva. 3) Razlog Odr転ivog Kori邸tenja Jestivih I Ljekovitih Gljiva da Bi Ouvali Prirodno Bogatstvo Jestivih I Ljekovitih Gljiva I Za Budue Generacije, Nu転no Je Da Gljive Koristimo Na Nain Koji e Osigurati Njihov Opstanak. 4) Etiki Razlog svijet U Kojem 貼ivimo Nismo Sami Stvorili. Mi Ga Samo Dijelimo S Mno邸tvom Drugih 貼ivih Bia. Svako Od Njih Ima Svoju Ulogu U Njegovoj Cjelovitosti I Vrijedno Je Po邸tovanja. Isto Tako, Po邸tovanja Su Vrijedne I Na邸e Budue Generacije Kojima Ne Smijemo Uskraivati Priliku Da Se Dive Ljepotama Prirode U Svoj Njezinoj Raznolikosti, Da Tu Raznolikost Mogu Spoznavati, Te Da Se I One Mogu Razumno Koristiti Prirodnim Dobrima. Cjelokupnom 貼ivotu Na Zemlji, Pa Tako I Gljivama, Moramo Dopustiti Opstanak. 5) Estetski Razlog mnoge Gljive Svojom Iznimnom Ljepotom Doprinose Ljepoti Cjelokupne Prirode, Toliko Va転noj Onima Koji U Prirodi Tra転e Odmor I Rekreaciju. Potrebu Za Za邸titom Gljiva Treba Uklopiti U Ope Opredjeljenje ovjeka Da Sauva Ono to Je Lijepo. 6) Znanstveni Razlog kljuni Graevni Elementi Na邸e Civilizacije, Znanstvene Su Spoznaje Prirodnih Znanosti. To I'm Uz Filozofsku, Daje I Veliku Praktinu Va転nost. Gubitak Svake Biolo邸ke Vrste (Pa Tako 17
- 18. I Gljivlje) Smanjuje Na邸u Mogunost Da Spoznamo Fenomen 貼ivota Na Zemlji U Svom Njegovom Bogatstvu 貼ivo-Tnih Strategija I Biolo邸ke Raznolikosti. 14. Pravila Pona邸anja Prilikom Branja Gljiva 1. Treba Sakupljati Samo One Vrste, Koje Smo Do Sada Ve Sigurno Upoznali. 2. Ako Se Na Terenu Nau I Nepoznate Gljive, Treba Ih Odvojiti U Posebnu Vreicu, I Kod Kue Kroz Literaturu I U Kontaktu Sa Drugim Poznavaocima Odrediti. 3. Ubrane Vrste Treba Nositi Iskljuivo U Pletenim Korpama Od Prua, Papirnim Ili Platnenim Kesama. U Najlon-Kesi Gljive Se Upare I Dolazi Do Razlaganja Belanevina. Tako Se I Dobra Jestiva Gljiva Sigurno Pretvara U Otrovnu. 4. Gljive Ne Treba upati, Tako Se Trajno O邸teuje Micelija. One Vrste, Koje Rastu Na Zemlji Treba Laganim Okretanjem Ubrati, A One Koje Rastu Na Stablima Ili Panjevima Sasei No転em to Bli転e Kori Drveta. 5. Ubrane Gljive Treba to Bolje etkicom I No転em Oistiti Na Terenu 6. Otrovne Gljive Ili One Koje Su Nam Nepoznate Ne Treba utirati. One Su Neophodna Karika U Lancu Ishrane I Kru転enja Materije I Energije U Prirodi. Ostavimo Ih Zato Prirodi Na Ukras I Korist. 7. Ako Naiemo Na Nepoznatu Vrstu I Vidimo Da Su Je Naeli Crvi, Pu転evi Golai Ili ak Da Je Jede Krupna Stoka, To Nije Pokazatelj Da Je Ona Sigurno Jestiva I Za oveka. Kod Razliitih 貼ivih Bia Iz 貼ivotinjskog Sveta, Razliiti Su I Sistemi Organa Za Varenje. Zato Se I Ka転e Da Je Otrovnost Neke Vrste Gljiva Sasvim Subjektivna Ljudska Odlika. 18 Slika 3 : Korpa za branje gljiva
- 19. 8. Nikada Ne Treba Brati Suvi邸e Mlade Primerke, Ali Ni Prestarele I Ve Sklone Kvarenju. Kada Su Mlade, esto Jestive I Otrovne Lie Jedne Na Druge. Kada Su Stare, U Njima Je Ve Poeo Proces Raspadanja Belanevina. Samim Tim Za oveka Su Otrovne. 9. Sve Otpatke Koje Nainimo Nosei Sa Sobom Hranu, Sokove, Razne Plastine a邸e, Fla邸e I Sline Tvorevine Ljudskih Ruku Nastale Od Ve邸takih Materijala, Du転ni Smo Da Uredno Sakupimo I Ubacimo U Kontejner Namenjen Za To. Ovi Industrijski Proizvodi, Obzirom Da Su Nastali Od Ve邸takih Materijala, Nisu Razgradivi Prirodnim Putem. 10. Nikada Ne Treba Biti Halapljiv I Brati Gljive Kraj Puteva, Na Deponijama Smea I Na Ostalim Zagaenim Mestima. Gljive Su Najvei Sakupljai Te邸kih Metala I Ostalih Hemijskih Otrova. One Su istai Prirode. Ako Ih Uberemo Na Zagaenom Mestu, Sigurno e Nam Na邸koditi Materijama Koje Su U Sebe Upile. Slika 9 : Nepogodno Mjesto Za Branje Gljiva 19
- 20. 15. Zakljuak Pored Toga to Su Gljive Prilino Rasprostranjene U Na邸oj Okolini, Jo邸 Uvijek Se Malo Zna O Njima I Njihovom Pozitivnom I Korisnom Dejstvu. Sam Odnos Gljiva I Biljaka Pozitivan Je Kako Za 貼ivotno Okru転enje Tako I Za Samog evjeka, Zahvaljujui Njima Smanjena Je Koliina umskog Otpada. Naravno I Konzumiranje Gljiva Od Strane ovjeka Ima Velike Koristi, Ljekovite I Prehrambene. Mali Je Broj Otrovnih Gljiva I Gljiva Koje Negativno Utiu Na ovjeka I Biljke. Literatura: -Botanika, Autor: Branislav Nedovi -Www.Znanje.Org , ''Gljive'' Autor: Jelena Savi -Www.Wikipedia.Org -Rankovi, B.: Sistematika Gljiva, Univerzitet U Kragujevcu, Kragujevac, 2003. - Http://www.Mycolsoc.Hr/zastita Gljiva 20