Hawthorne deneyleri
- 1. HAWTHORNE ARATIRMALARI Western Electric Company Chicago Hawthorne tesislerinde 1924 y脹l脹nda balayan ve literat端rde Hawthorne Arat脹rmalar脹 olarak bilinen bir dizi arat脹rma yapm脹t脹r. Mayo bu arat脹rmalarda, psikolojik, fizyolojik ve ekonomik 旦elerin tesislerde 巽al脹an i巽ilerin tutumlar脹na olan etkilerini incelemitir. 1. I脹kland脹rma deneyleri 2. R旦le Montaj Odas脹 deneyi 3. 聴kinci R旦le Montaj Odas脹 deneyi 4. Mika Yarma Test Odas脹 deneyi 5. M端lakat Program脹 6. Seri Balama Odas脹 Deneyleri IIKLANDIRMA DENEYLER聴 Bu 巽eitli i巽i grublar脹n脹n 巽al脹ma ortamlar脹nda verilen ayd脹nlatman脹n derecesiyle oynanmas脹yla i巽ilerin i verimlilii 端zerindeki etkisi arat脹r脹lmaya 巽al脹脹lm脹t脹r. Tecr端belerin birinde, i巽iler iki gruba ayr脹lm脹lard脹. Gruplardan birine deneme grubu ismi tak脹lm脹 ve bunlar脹n 巽eitli ayd脹nl脹kta 巽al脹malar脹na olanak verilmiti. Kontrol grubu verilen ikinci grup ise, sabit bir ayd脹nlatma alt脹nda 巽al脹脹yorlard脹. 聴lk tecr端bede deneme grubu 24, 46, ve 70 kadem mum olmak 端zere 3 farkl脹 ayd脹nl脹k derecesinde 巽al脹t脹r脹ld脹. Tecr端be sonucu 端retim her iki odada da artm脹t脹. Baka bir tecr端bede deneme odas脹ndaki 脹脹k 10 kadem mumdan 3 kademe indirildi. Ancak 端retim azalaca脹 yere artmaya balad脹. Baka bir tecr端bede, 脹脹脹n derecesiyle oynamaks脹z脹n 脹脹脹n deitirildii s旦ylendii halde 端retimde bir deiiklik olumad脹. Baka bir tecr端bede ise 脹脹脹n azalt脹ld脹脹 s旦ylendi. 聴巽iler ikayet ettikleri halde 端retimde bir deiiklik olmad脹. Son olarak ayd脹nl脹k bir kadem mumun 0.06s脹 kadar (ay 脹脹脹 d端zeyinde bir miktar) azalt脹ld脹脹 halde 端retimde deiiklik olmad脹. Sonu巽ta ayd脹nlanma dereceleri ile oynaman脹n verimlilik 端zerine hi巽bir etkisi olmad脹脹 g旦r端ld端. Bu deneyden iki sonu巽 巽脹karmak m端mk端nd端r. 聴lkin Ayd脹nlatma Deneyleri esnas脹nda yaln脹z bir fakt旦r dikkate al脹nm脹t脹r ve bu fakt旦rlerin deiim aral脹klar脹 巽ok k端巽端kt端r. 聴kinci olarak da dier fakt旦rlerin yeterli olup olmad脹脹 yada sabit k脹l脹nmad脹脹 g旦r端lm端t端r.
- 2. RLE MONTAJ ODASI DENEY聴 R旦le, 35 kadar unsurdan oluan telefon cihaz脹n脹n bir par巽as脹d脹r. Bu par巽alar el ile monte edilir,端retim miktar脹 i巽iye bal脹d脹r. Kay脹t ve kontrol edilebilir. 聴 tekrarlanan cinsten bir i olduu i巽in arat脹rmaya uygun bulunmutur. Bu deneyde 巽al脹ma koullar脹, 端cretleri, moral deerleri, psikolojik yap脹 ve karakterleri birbirine yak脹n tecr端beli i巽iler se巽ilmiti. Tecr端beden kas脹t 旦renmenin ve i gelitirmenin etkisini sabit tutmakt脹. Bir de esas bu test i巽in g旦n端ll端 olmakt脹. Bu balamda 5 i巽i k脹z se巽ildi. G旦zlem boyunca bir g旦zlemci test odas脹nda bulunacak ve ie devam ve 端retim konular脹nda tespitlerde bulunacakt脹. Test boyunca deiik dinlenme periodlar脹, daha k脹sa i g端n端 uygulamalar脹 ile i saati s端resinin verimlilik 端zerindeki etkisi arat脹r脹lmaya 巽al脹脹ld脹. . PER聴OD UYGULAMA SRES聴 ALIMA KOULLARI I. Period 2 Hafta 聴巽iler 巽al脹malar脹na, normal departmanda devam ettiler, test odas脹na ge巽ilmedi. II. Period 5 Hafta Test Odas脹na ge巽ildi, Baka bir deiiklik uygulanmad脹. III. Period 8 Hafta zel grup 端creti uygulamas脹na baland脹. IV. Period 5 Hafta 5er dakikal脹k iki mola V. Period 4 Hafta 10ar dakikal脹k iki mola VI. Period 4 Hafta 5er dakikal脹k alt脹 mola VII. Period 11 Hafta le yemei servisi ve 15 dakika 旦len molas脹, 旦leden sonra 10 dakikal脹k ikinci mola VIII. Period 7 Hafta VII. perioda ek olarak 16.30 da paydos IX. Period 4 Hafta VII. perioda ek olarak 16.00 da paydos X. Period 12 Hafta VII. periodun ayn脹 XI. Period 9 Hafta VII. periodun ayn脹 ek olarak Cumartesi tatil XII. Period 12 Hafta III. periodun ayn脹 (旦le yemei servisi yok, mola yok.) XIII. Period 31 Hafta VII. periodun ayn脹, ancak i巽iler kendi yemeklerini kendileri getirdiler.
- 3. Deneylerin ilk 1.5 y脹l脹nda deney yapanlar i artlar脹n脹n d端zelmesine bal脹 olarak verimliliinin artmas脹ndan deneye konu olanlar da iin daha zevkli hale gelmesi ve daha fazla para kazanmalar脹 dolay脹s脹yla memnundular. Tam bu s脹rada eski 巽al脹ma artlar脹na geri d旦n端l端nce 端retimde hi巽bir deiikliin olmad脹脹 g旦r端ld端. B旦ylece insanc脹l olaylar脹n kompleks yap脹da olduklar脹 anla脹ld脹. Burada unutulan bir ey vard脹: 聴巽ilerin deney ve deney yapanlara kar脹 tak脹nd脹klar脹 durumun deneyi etkileyeceiydi. 聴K聴NC聴 RLE MONTAJ ODASI DENEY聴 聴lk R旦le Montaj deneylerinde 旦zellikle III. Periodda uygulanan 端cret tevik sistemi 端retim 端zerinde olumlu etki yapm脹t脹. Bu deneyde ise ama巽 端cretlerin 端retime olan katk脹s脹n脹n 旦l巽端m端yd端. Burada yine 5 kiilik bir grup oluturuldu. Ancak 端cret sistemi daha deiik olarak hesaplanacakt脹. al脹t脹脹 departmana bak脹lmaks脹z脹n 端cretler hesaplan脹yordu. Yeni sistemle 5 kiinin 端retimine dayanan grup 端cret sistemi esas al脹nd脹. 聴巽ilere ie kar脹ma imkan脹 vermek, sal脹klar脹yla ilgilenmek, 巽al脹ma ortam脹ndaki 脹s脹y脹, rutubeti kay脹t etmek art脹k o kadar 旦nem ta脹m脹yordu. u halde deney yapanlar art脹k i巽inin ne hissettiini, i 巽evresinde neyi isteyip neyi istemediini bilmek ve kontrol etmek zorundayd脹. M聴KA YARMA TEST ODASI DENEYLER聴 Bu deneyde i koullar脹ndaki 巽eitli deiikliklerin ( i ve dinlenme saatleri), tevik sistemi konmaks脹z脹n 端retime yapaca脹 etkiyi arat脹rmakt脹. Ayn脹 zamanda fazla mesai uygulamalar脹n脹n da etkisini 旦l巽ebilme f脹rsat脹 elde edilmitir. 聴巽i nitelii olarak i deneyimi d脹脹nda 旦zel bir nitelie dikkat edilmemitir. cretler eski sistem olarak adland脹rd脹脹m脹z departman usul端ne ilikin hesaplanm脹t脹r PER聴OD UYGULAMA SRES聴 ALIMA KOULLARI I. Period 8 Hafta Test odas脹na al脹nmadan, mika departman脹nda 巽al脹t脹r脹ld脹lar. II. Period 4 Hafta Fazla mesai d脹脹nda mika departman脹ndan farkl脹 bir ortam tekil edilmedi III. Period 28 Hafta G端nde 2 kez ( 10.00 14.30 da) 10ar dakikal脹k mola ve fazla mesaiye devam... IV. Period 48 Hafta III. periodla ayn脹 ancak fazla mesai uygulamas脹 kald脹r脹lm脹t脹r. V. Period 15 Hafta Haftal脹k 巽al脹ma 40 saat...
- 4. Mika deneylerinin sonu巽lar脹 ilgin巽tir. Dinlenme s端relerinin 巽al脹ma ortam脹na eklenmesiyle birlikte verimliliin artt脹脹 g旦r端lm端t端r. Fazla mesai konulduunda verimlilik azalmakta, kald脹r脹ld脹脹nda artmaktad脹r. 29 Ekonomik Krizinin de etkileri g旦z 旦n端ne al脹nd脹脹nda, neden R旦le montaj odas脹 deneylerinde 端cret hesaplamalar脹 端zerinde durulduu ya da neden Mika yarma odas脹 deneylerinde fazla mesaiye 旦nem verildii anla脹lacakt脹r san脹r脹z. retimi etkileyen onca fakt旦r varken insan ilikilerinin moral deerinin 29 krizi ile y脹k脹lmaya balad脹脹n脹 端cret kavram脹n脹n bu denli 旦n planda tutulduunu g旦rmekteyiz. MLAKAT PROGRAMI M端lakat yapmak ve i巽iyi konuturarak kendisi i巽in 旦nemli olan eyleri 旦renmenin m端mk端n olaca脹 d端端n端lm端t端. 聴 yap脹l脹rken baz脹 hatalar oldu. Y旦neticiler astlar脹n脹n脹n isteklerini kendi istekleriyle dinliyorlard脹. nce dinlemeyi 旦rendiler. Hi巽bir nasihat vermeksizin, tart脹maks脹z脹n, bilgi巽lik taslamaks脹z脹n m端lakat yapmak zor oluyordu. Ancak t端m bunlar脹 旦rendiler. Bir kii eninde sonunda sempatik bir dinleyiciye kendisiyle ilgili s脹k脹nt脹lar脹n脹 s旦yler. Kukusuz i巽iye g端ven hissini verdiler. Bilginin kendi aleyhlerine kullan脹lmayaca脹n脹n teminat脹n脹 salad脹lar. B旦ylece hal 巽ok kolayd脹. ikayet olunan problemi d端zelt, ikayet kaybolsun. Ancak bu, bu kadar kolay olmad脹. Bir巽ok defalar ikayet olunan konular deiti. ikayetlerin ortak noktas脹n脹 bulmak zorla脹yordu. Zira bu kiilerin memnuniyetsizlii, 旦zel hayatlar脹 ile ilgili baz脹 etkenlerin etkisi alt脹ndad脹r. Bazen ikayet konusu olan hususta hi巽bir deiiklik yap脹lmasa da m端lakattan ikayetin kaybolduu g旦zlendi. Dertlerini dinleyen sempatik birine kar脹 zamanla ikayetler bir ey yap脹lmasa da kayboluyordu. Buradan baz脹 sonu巽lar elde edildi: 聴lkin, 聴巽ilerin hareketlerinin hislerinden ayr脹 olamayaca脹 kan脹s脹 olutu. 聴kinci olarak, hislerin kolayca gizlenebilecei ve bunlar脹 anlaman脹n ve tetkik etmenin olduk巽a zor olduuydu. rnein el s脹kman脹n bile bir hissi anlam脹 olabilir. 巽端nc端 olarak bir insan脹n hislerini anlamak i巽in o hisle dorudan doruya ilgili olaylara deil, daha geni bir 巽evreye bakmak yararl脹 olur. D旦rd端nc端 olarak i巽i sadece 端creti ile ilgilenmez. 聴巽iler arkadalar脹nca beenilmek, 旦nem verilmek isterler. Patronun selam脹, yeni gelen i巽iye ii 旦retme konusunda bir rica, zor bir i verilmesi i巽i i巽in 巽ok 旦nemli olur. M端lakat program脹na bu perspektiften bak脹ld脹脹nda, i ve iin 旦neminden 巽ok i巽i i巽in 聴 ortam脹 ve kiilii tatmin daha 旦n plana 巽脹kmaktad脹r. SER聴 BALAMA GZLEM ODASI Bu arat脹rma sosyal gruplar脹n davran脹脹n脹n arat脹rma sonu巽lar脹n脹n daha ger巽ek巽i bir ortamda yap脹lmas脹n脹 yani i巽ilerin 巽al脹ma koullar脹ndaki his ve davran脹lar脹n脹 g旦rebilmeyi ama巽l脹yordu. 聴lk etapta 15 kiilik i巽i grubu iki arat脹rmac脹 taraf脹ndan g旦zlem alt脹na al脹nmaya baland脹.
- 5. G旦zlemcilerden biri test odas脹nda m端mk端n olduunca i巽ilerden ayr脹 bir ekilde g旦zlemini s端rd端r端rken, dier arat脹rmac脹 i saatleri d脹脹nda i巽ilerin tutum ve duygular脹n脹 daha iyi anlayabilmek i巽in onlarla m端lakat yap脹yordu. Sonu巽lar ilgin巽ti: ncelikle i巽iler aras脹nda iverenin tatmin olaca脹 bir 端retim miktar脹 belirlenmiti. Bunun alt脹na yada 端st端ne 巽脹k脹lmamas脹 gerektii yerlemiti. Bu 端retimin k脹s脹tlanmas脹 fikrini beraberinde getiriyordu. Yine yap脹lan g端nl端k 端retim miktar脹 fiziksel yada duygusal durum g旦zard脹 edilerek yanl脹 verilere dayand脹r脹l脹yordu. Bundaki sebep g端nl端k 端retim miktar脹n脹 sabitlemek ad脹nayd脹. Ayr脹ca kendilerine yak脹n g旦rd端kleri g旦zlemcilerle ilikileri en 端st d端zeyde tutarken, bilgi巽lik taslayanlar脹 grubun d脹脹na at脹yorlard脹. HAWTHORNE ARATIRMALARININ SONULARI ncelikle Hawthorne arat脹rmalar脹 ile iletme organizasyonunun bir sosyal sistem olduu; bu sistemin en 旦nemli unsurunun da insan olduu sonucuna var脹lm脹t脹r. Belirli bir organizasyon yap脹s脹 i巽inde bir araya gelen kiilerin kendi aralar脹nda informel gruplar oluturduu; grup 旦zelliklerini de, kiilerin sahip olduu inan巽lar, al脹kanl脹klar, ama巽lar, gelenekler ve deer yarg脹lar脹n脹n belirledii; b旦ylece oluan sosyal sistemin kiiler 端zerindeki etkisinin fiziksel fakt旦rlerden fazla olduu bulgusunu ortaya koymutur. Hawthorne arat脹rmalar脹 巽eitli y旦nlerden eletirilere konu olsa da insan fakt旦r端n端n 旦nemini vurgulam脹 ve insan脹n youn bir ekilde arat脹rma konusu yap脹lmas脹nda etkili olmutur. Hawthorne arat脹rmalar脹, ekonomik insan modeline kar脹n sosyal insan modelinin 巽脹kmas脹nda etkili olmutur. Hawthorne arat脹rmalar, 旦zlenen verimlilii salayabilmede, insan脹 insan olarak g旦rebilmenin ve kabul edebilmenin, en az脹ndan dinlenme molalar脹, fiziksel 巽al脹ma koullar脹, hatta para kadar 旦nemli olduunu g旦stermitir. Hawthorne arat脹rmalar脹 sonucunda 端retimin yaln脹z y旦netim standartlar脹ndan ile etkilenmedii, i巽inin oluturduu sosyal normlar脹n da etkisi olduu ortaya 巽脹km脹t脹r. Hawthorne arat脹rmalar脹, ekonomik deeri olmayan 旦d端llerin bile en az ekonomik tevikler kadar 旦nemli olduunu, arkadal脹k, insan ilikileri gibi kavramlar脹n i yaam脹nda 旦nemli bir yer kaplad脹脹n脹 g旦stermitir. >Genel olarak yumuak tutmu ve aldat脹c脹 bir demokrasi havas脹 yaratmas脹 a巽脹s脹ndan her zaman eleitirilmitir. Yaratt脹脹 demokrasi havas脹n脹 aldat脹c脹 olmas脹 bal脹ca g旦stergesi sendikalr脹 hi巽bir zaman g旦z 旦n端nde bulundurmamas脹yla ifade edilebilir.