ºÝºÝߣ

ºÝºÝߣShare a Scribd company logo

Heelal

•Download as PPT, PDF•
•
Kees De Jager
Kees De Jager

heelal

1 of 62
Downloaded 10 times
PLANETEN, KOMETEN ENPLANETEN, KOMETEN EN STERREN IN SOORTENSTERREN IN SOORTEN Wat zien we aan de hemel?Wat zien we aan de hemel? Waaruit bestaat het heelal?Waaruit bestaat het heelal? En hoe oud is het heelal?En hoe oud is het heelal? Kees de JagerKees de Jager
Een klein stukje van de sterrenhemel;Een klein stukje van de sterrenhemel; ruim tienduizend sterrenruim tienduizend sterren
Op dit plaatje staan al meerOp dit plaatje staan al meer dan tienduizend sterrendan tienduizend sterren Hoeveel sterren zijn er in hetHoeveel sterren zijn er in het heelal? Dat gaan we straksheelal? Dat gaan we straks uitrekenenuitrekenen
Onder het eiland Texel ligt eenOnder het eiland Texel ligt een zandlaag van ongeveer tweezandlaag van ongeveer twee kilometer dik, maar toch …kilometer dik, maar toch … Er zijn veel meer sterren in hetEr zijn veel meer sterren in het heelal dan er zandkorreltjes zijnheelal dan er zandkorreltjes zijn op en onder Texelop en onder Texel
Een vraagEen vraag Welke ster staat het dichtst bijWelke ster staat het dichtst bij ons?ons?
De Zon: een gloeiend hete bol van anderhalfDe Zon: een gloeiend hete bol van anderhalf miljoen kilometer groot,300 000 maalmiljoen kilometer groot,300 000 maal zwaarder dan de aarde. Hij staat 150zwaarder dan de aarde. Hij staat 150 miljoen km van ons vandaanmiljoen km van ons vandaan
En dit is onze planeet. De aarde isEn dit is onze planeet. De aarde is 100 keer kleiner dan de zon en100 keer kleiner dan de zon en loopt in een jaar om de zonloopt in een jaar om de zon
Wij zijn niet de enige planeet!Wij zijn niet de enige planeet! Er lopen acht planeten om de zonEr lopen acht planeten om de zon
Planeten lopen om de zonPlaneten lopen om de zon
De acht planeten die om de zonDe acht planeten die om de zon lopenlopen • Mercurius, Venus, de Aarde, Mars,Mercurius, Venus, de Aarde, Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus en NeptunusJupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus • Mercurius heeft maar 3 maanden nodigMercurius heeft maar 3 maanden nodig voor een omloop; Neptunus 167 jarenvoor een omloop; Neptunus 167 jaren • Vanuit de aarde gezien is Venus deVanuit de aarde gezien is Venus de helderste planeet; soms zien we hem alshelderste planeet; soms zien we hem als avondsteravondster • Op het ogenblik is hij morgenster, vóórOp het ogenblik is hij morgenster, vóór zonsopkomst aan de oostelijke hemelzonsopkomst aan de oostelijke hemel
Saturnus, de planeet met deSaturnus, de planeet met de ringen. Ook geen ster!ringen. Ook geen ster!
De planeet met de ringenDe planeet met de ringen • De ringen bestaan uit heel veel ijsblokjesDe ringen bestaan uit heel veel ijsblokjes • Ze draaien als maantjes om de planeetZe draaien als maantjes om de planeet • Saturnus staat 10 maal verder van de zon dan wijSaturnus staat 10 maal verder van de zon dan wij • Loopt in bijna 30 jaar eenmaal om de zonLoopt in bijna 30 jaar eenmaal om de zon • Tienmaal groter dan de aardeTienmaal groter dan de aarde • Ruim zestig maantjesRuim zestig maantjes • Grootste maan heet Titan; ontdekt door ChristiaanGrootste maan heet Titan; ontdekt door Christiaan Huygens op 25 maart 1655Huygens op 25 maart 1655
Maantje Titan en zijn schaduwMaantje Titan en zijn schaduw
De Huygens landingDe Huygens landing • Aan een parachute daaldeAan een parachute daalde een instrument naar deeen instrument naar de maan Titan (in 2005)maan Titan (in 2005) • Onderweg naar benedenOnderweg naar beneden regenderegende het!het! • Maar de temperatuur isMaar de temperatuur is 180 graden onder nul !?180 graden onder nul !? • Het regende vloeibaarHet regende vloeibaar methaangas !methaangas !
Huygens zag land, rivieren en eenHuygens zag land, rivieren en een zee(?) Alles vloeibaar methaanzee(?) Alles vloeibaar methaan
Venus, de morgen- of avondsterVenus, de morgen- of avondster
De planeet VenusDe planeet Venus • Venus is onze zusterplaneetVenus is onze zusterplaneet • Even groot als de aarde, maar staatEven groot als de aarde, maar staat dichter bij de zondichter bij de zon • Steeds door wolkenlaag omgevenSteeds door wolkenlaag omgeven • Wolkenlaag van wel 40 km dikWolkenlaag van wel 40 km dik • Enorm heet oppervlak: 400 – 500 gradenEnorm heet oppervlak: 400 – 500 graden • Loopt eenmaal om de zon in 225 dagenLoopt eenmaal om de zon in 225 dagen
Zonnestraling verwarmt de planetenZonnestraling verwarmt de planeten • De zon dankt zijn straling aan kernfusie.De zon dankt zijn straling aan kernfusie. • In het diepste binnenste is de temperatuur ruimIn het diepste binnenste is de temperatuur ruim 15 miljoen graden15 miljoen graden • Daar worden waterstof atomen omgezet inDaar worden waterstof atomen omgezet in helium.helium. • Zo straalt de zon en zo worden de planetenZo straalt de zon en zo worden de planeten verwarmdverwarmd • Daar danken wij ons bestaan aan.Daar danken wij ons bestaan aan.
Zon gaat steeds feller stralenZon gaat steeds feller stralen • Hoe minder waterstof in zijn binnenste, des teHoe minder waterstof in zijn binnenste, des te feller straalt de zonfeller straalt de zon • Zo heeft de zon nog 6 miljard jaar te leven. DanZo heeft de zon nog 6 miljard jaar te leven. Dan straalt hij duizend maal feller dan nustraalt hij duizend maal feller dan nu • Over 500 miljoen jaar is de aarde net zo warmOver 500 miljoen jaar is de aarde net zo warm als Venus nu; leven is hier dan moeilijk of zelfsals Venus nu; leven is hier dan moeilijk of zelfs niet mogelijk.niet mogelijk. • Nu terug naar VenusNu terug naar Venus
Door de wolken heen zien we toch hetDoor de wolken heen zien we toch het oppervlak van Venus – met radaroppervlak van Venus – met radar
Bergen Sif en Gula;Bergen Sif en Gula; lavastromenlavastromen
Er zijn nog meer planeten aanEr zijn nog meer planeten aan de hemel te ziende hemel te zien De grootste planeet heet Jupiter. Hij staatDe grootste planeet heet Jupiter. Hij staat vijf maal verder van de zon dan de aarde –vijf maal verder van de zon dan de aarde – dus erg koud. Staat nu achter de zon, dusdus erg koud. Staat nu achter de zon, dus voor ons onzichtbaarvoor ons onzichtbaar
De grootste planeet: Jupiter: koude wolken –De grootste planeet: Jupiter: koude wolken – geen vaste grondgeen vaste grond
Voorjaar 2009: ineens was er eenVoorjaar 2009: ineens was er een vreemde vlek op Jupitervreemde vlek op Jupiter
Oorzaak: inslag van een komeetOorzaak: inslag van een komeet
Een komeet heette vroeger ‘staartster’Een komeet heette vroeger ‘staartster’ • Het is geen sterHet is geen ster • Een komeet is een blok ijs, 5 tot 20 km groot;Een komeet is een blok ijs, 5 tot 20 km groot; dus zo klein als een van de Waddeneilandendus zo klein als een van de Waddeneilanden • Hij wordt door de zon verwarmdHij wordt door de zon verwarmd • Het ijs smelt en verdamptHet ijs smelt en verdampt • Die damp wordt weggeblazen door de zonDie damp wordt weggeblazen door de zon • En zo ontstaat de staartEn zo ontstaat de staart
De komeet smelt dus!De komeet smelt dus! Blijft er nog wat van over? Als hijBlijft er nog wat van over? Als hij vaak in de buurt van de zon komtvaak in de buurt van de zon komt blijft er niet veel over.blijft er niet veel over.
de komeet smelt; wat blijft er overde komeet smelt; wat blijft er over • Een heleboel gruis; kleine en groteEen heleboel gruis; kleine en grote steentjessteentjes • Die vliegen dan los door de ruimte, maarDie vliegen dan los door de ruimte, maar net zo snel als de komeetnet zo snel als de komeet • Dat is ongeveer 30 kilometer per secondeDat is ongeveer 30 kilometer per seconde • En soms ligt de aarde op hun wegEn soms ligt de aarde op hun weg • In de lucht om de aarde verbranden ze.In de lucht om de aarde verbranden ze.
Een ‘vallende ster’ is een klein stukje gruis; de restEen ‘vallende ster’ is een klein stukje gruis; de rest van een komeet. Komt razendsnel uit de ruimte;van een komeet. Komt razendsnel uit de ruimte; het verbrandt en is in enkele seconden opgebrandhet verbrandt en is in enkele seconden opgebrand
Een vallende ‘ster’Een vallende ‘ster’ • Dat is dus geen ster maar een klein steentje,Dat is dus geen ster maar een klein steentje, van een paar millimeter groot. Het vliegt met eenvan een paar millimeter groot. Het vliegt met een snelheid van ongeveer 30 kilometer per secondesnelheid van ongeveer 30 kilometer per seconde door de luchtdoor de lucht • Hij verbrandt en dat brandende spoor noemenHij verbrandt en dat brandende spoor noemen we eenwe een vallende stervallende ster • Een vallende ster wordtEen vallende ster wordt meteoormeteoor genoemdgenoemd • Soms zijn ze zo groot dat ze niet helemaalSoms zijn ze zo groot dat ze niet helemaal verbranden; ze vallen dan op de grondverbranden; ze vallen dan op de grond
De grote meteoor van 13 oktober 2009, 7 uur ‘sDe grote meteoor van 13 oktober 2009, 7 uur ‘s avonds, is in heel Noord Nederland gezien. Dezeavonds, is in heel Noord Nederland gezien. Deze foto is gemaakt in Groningenfoto is gemaakt in Groningen
Vuurbol van 22 sep 2017Vuurbol van 22 sep 2017 gefotografeerd met standaard cameragefotografeerd met standaard camera
Vuurbol van 22 sep 2017Vuurbol van 22 sep 2017 • Gezien van uit Nederland, Belgie,Gezien van uit Nederland, Belgie, Duitsland, Frankrijk, EngelandDuitsland, Frankrijk, Engeland • Meer dan 500 waarnemingen ingestuurdMeer dan 500 waarnemingen ingestuurd • Begin van baan van boven Barneveld ;Begin van baan van boven Barneveld ; Circa 50 km hoogCirca 50 km hoog • Daarna westwaarts; einde bovenDaarna westwaarts; einde boven Noordzee; daar viel de meteoriet in zeeNoordzee; daar viel de meteoriet in zee
Meorieten van Ellemeet (1925)Meorieten van Ellemeet (1925)
Metoriet van Glanerbrug (7 aprilMetoriet van Glanerbrug (7 april 1990); viel door dak van een huis1990); viel door dak van een huis
Zo vliegen er onnoemelijk veelZo vliegen er onnoemelijk veel brokken ijs en rotsbrokken doorbrokken ijs en rotsbrokken door de ruimtede ruimte Enkele grote en heel veel kleine.Enkele grote en heel veel kleine. De grootste is 1000 km groot; dieDe grootste is 1000 km groot; die noemen we een planetoïdenoemen we een planetoïde
Als ze op een planeet inslaan danAls ze op een planeet inslaan dan ontstaat daar een kraterontstaat daar een krater
Een grote krater: Copernicus. 90 kmEen grote krater: Copernicus. 90 km middellijn. Dat was een inslag in de maanmiddellijn. Dat was een inslag in de maan 300 miljoen jaar geleden300 miljoen jaar geleden
Inslagen op de aardeInslagen op de aarde • Als ze op de maan kunnen inslaan danAls ze op de maan kunnen inslaan dan kunnen die stenen ook op aarde inslaankunnen die stenen ook op aarde inslaan • Dat gebeurt geregeldDat gebeurt geregeld • Ongeveer 200 keer in de laatste honderdOngeveer 200 keer in de laatste honderd miljoen jarenmiljoen jaren • Kleine keien vaker dan grote – er zijn nuKleine keien vaker dan grote – er zijn nu eenmaal meer kleine dan groteeenmaal meer kleine dan grote
Soms slaat een groot rots- of ijsblok op deSoms slaat een groot rots- of ijsblok op de aarde in. De Toengoeska inslag van 30 juniaarde in. De Toengoeska inslag van 30 juni 1908.1908.
De Barringer krater in Arizona (V.S.) met 1300De Barringer krater in Arizona (V.S.) met 1300 meter middellijn. Ontstond 50 000 jaar geledenmeter middellijn. Ontstond 50 000 jaar geleden door inslag van een stuk ijzer-nikkel van 50 meterdoor inslag van een stuk ijzer-nikkel van 50 meter middellijn met snelheid 18 m /sec.middellijn met snelheid 18 m /sec.
We zagen nog maar een heelWe zagen nog maar een heel klein stukje van het heelalklein stukje van het heelal De immens grote wereld van deDe immens grote wereld van de sterrensterren
Het wintersterrenbeeld OrionHet wintersterrenbeeld Orion • In vroeg voorjaar aanIn vroeg voorjaar aan de zuidelijke hemelde zuidelijke hemel • Duizenden sterrenDuizenden sterren (Elke ster is een zon!)(Elke ster is een zon!) • Betelgeuze (linksBetelgeuze (links boven),is 370 maal zoboven),is 370 maal zo groot als de zon engroot als de zon en straalt 10 000 maalstraalt 10 000 maal meer licht uitmeer licht uit • Zie ook de ‘gordel’Zie ook de ‘gordel’
We meten de afstand in lichtjarenWe meten de afstand in lichtjaren • Een lichtjaar: de afstand di het licht in eenEen lichtjaar: de afstand di het licht in een jaar aflegtjaar aflegt • Het licht gaat 300 000 kilometer perHet licht gaat 300 000 kilometer per secondeseconde • Een jaar heeft ongeveer 30 000 000Een jaar heeft ongeveer 30 000 000 secondenseconden • Dus een lichtjaar is 9 000 000 000 000 kmDus een lichtjaar is 9 000 000 000 000 km
De melkweg – een wazigeDe melkweg – een wazige band langs de hemelband langs de hemel Het best te zien in de zomer inHet best te zien in de zomer in zuidelijke strekenzuidelijke streken
De melkweg gezien vanaf eenDe melkweg gezien vanaf een hoge bergtop –miljoenen sterrenhoge bergtop –miljoenen sterren
Het MelkwegstelselHet Melkwegstelsel • Alle sterren die we zien horen tot eenAlle sterren die we zien horen tot een grote sterverzameling – Melkwegstelselgrote sterverzameling – Melkwegstelsel • Het Melkwegstelsel is een platteHet Melkwegstelsel is een platte verzameling sterren; 100.000 lichtjarenverzameling sterren; 100.000 lichtjaren grootgroot • Totaal bevat het 100 miljard sterrenTotaal bevat het 100 miljard sterren
Een ander melkwegstelsel – 100Een ander melkwegstelsel – 100 miljard sterren die om het middelpuntmiljard sterren die om het middelpunt lopen, zoals de aarde om de zonlopen, zoals de aarde om de zon
Een kamer van dit gebouw,Een kamer van dit gebouw, gevuld met zand, bevat netgevuld met zand, bevat net zoveel zandkorrels als en sterrenzoveel zandkorrels als en sterren zijn in ons melkwegstelselzijn in ons melkwegstelsel Maar er zijn ontelbaar veel andereMaar er zijn ontelbaar veel andere melkwegstelselsmelkwegstelsels
WeWe zienzien meer dan 100 miljard zulke stelselsmeer dan 100 miljard zulke stelsels in het heelal; maar er zijn vast veel meer!in het heelal; maar er zijn vast veel meer!
Een bijzondere foto: hij toont een deel van het heelal tot opEen bijzondere foto: hij toont een deel van het heelal tot op 12 miljard lichtjaren: elk vlekje is een melkwegstelsel en12 miljard lichtjaren: elk vlekje is een melkwegstelsel en bevat ca. 10 - 100 miljard sterrenbevat ca. 10 - 100 miljard sterren
Er zijn onnoemelijk veelEr zijn onnoemelijk veel sterren in het heelalsterren in het heelal Veel meer sterren dan erVeel meer sterren dan er zandkorrels zijn in en onderzandkorrels zijn in en onder GorsselGorssel
Planeten om andere sterrenPlaneten om andere sterren • In 1995 werd voor het eerst een ster ontdektIn 1995 werd voor het eerst een ster ontdekt waar een planeet om heen looptwaar een planeet om heen loopt • En nu kennen we al enkele duizenden sterrenEn nu kennen we al enkele duizenden sterren met een of meer planetenmet een of meer planeten • Zouden daar ook planeten tussen zijn die op deZouden daar ook planeten tussen zijn die op de aarde lijken?aarde lijken? • En zou daar ook leven op kunnen voorkomen?En zou daar ook leven op kunnen voorkomen? Een vraag waar we nog geen antwoord opEen vraag waar we nog geen antwoord op hebbenhebben
Ons gigantische heelal ontstondOns gigantische heelal ontstond 13,8 miljard jaren geleden13,8 miljard jaren geleden Daarna ontstonden de sterren en deDaarna ontstonden de sterren en de melkwegstelsels en ten slotte de planeten ommelkwegstelsels en ten slotte de planeten om de sterren. Op een van die planeten – dede sterren. Op een van die planeten – de aarde – ontstond het levenaarde – ontstond het leven
Op onze aarde ontstond hetOp onze aarde ontstond het levenleven Waar zou dan nog meer gebeurdWaar zou dan nog meer gebeurd kunnen zijn ???kunnen zijn ???
Een groot heelalEen groot heelal • We zien maar een deel van het heelal.We zien maar een deel van het heelal. • Maar wat we zien bevat honderd miljardMaar wat we zien bevat honderd miljard melkwegstelsels.melkwegstelsels. • Elk daarvan bevat ca. een tot honderdElk daarvan bevat ca. een tot honderd miljard sterren en nog tien maal zoveelmiljard sterren en nog tien maal zoveel ‘onzichtbare materie’.‘onzichtbare materie’.
Tot slot: vier enorme raadselsTot slot: vier enorme raadsels • Het heelal is uit het niets ontstaan; hoe weten we dat en hoe kanHet heelal is uit het niets ontstaan; hoe weten we dat en hoe kan dat? Het probleem van de oerknal:dat? Het probleem van de oerknal: • Alles loopt van elkaar weg. Hoe verder twee melkwegstelsels vanAlles loopt van elkaar weg. Hoe verder twee melkwegstelsels van elkaar staan des te sneller lopen ze van elkaar weg. Wegloop-elkaar staan des te sneller lopen ze van elkaar weg. Wegloop- snelheden zijn gemeten tot enkele honderdduizenden km/secondesnelheden zijn gemeten tot enkele honderdduizenden km/seconde • We hebben zo ontdekt dat het hele heelal uitzet.We hebben zo ontdekt dat het hele heelal uitzet. • Er was dus eenEr was dus een oerknaloerknal waarmee alles begon.waarmee alles begon. • Dat gebeurde 13,8 miljard jaar geledenDat gebeurde 13,8 miljard jaar geleden • Daarvoor was er niets. Hoe kan het heelal uit het niets ontstaan ?Daarvoor was er niets. Hoe kan het heelal uit het niets ontstaan ? En welke kracht is verantwoordelijk voor dat uitzetten? Dat is hetEn welke kracht is verantwoordelijk voor dat uitzetten? Dat is het eerste probleemeerste probleem
Het tweede grote probleemHet tweede grote probleem • Sterren trekken elkaar aan: dat is de zwaartekracht.Sterren trekken elkaar aan: dat is de zwaartekracht. • We meten de snelheid waarmee een hemellichaam omWe meten de snelheid waarmee een hemellichaam om een ander loopt.een ander loopt. • Zo weten we hoeveel massa de aarde omvat, nadat deZo weten we hoeveel massa de aarde omvat, nadat de snelheid is gemeten waarmee een satelliet om de aardesnelheid is gemeten waarmee een satelliet om de aarde loopt.loopt. • We meten snelheden op allerlei plaatsen in het heelal enWe meten snelheden op allerlei plaatsen in het heelal en vonden devonden de onzichtbare materieonzichtbare materie; het heelal bevat tien; het heelal bevat tien maal meer aantrekkend materiaal dan wat we zien.maal meer aantrekkend materiaal dan wat we zien. • Maar wat is dat dan wel voor materie?Maar wat is dat dan wel voor materie?
En nu het derde grote probleemEn nu het derde grote probleem • Het heelal zet uit. We meten de snelheden waarmee datHet heelal zet uit. We meten de snelheden waarmee dat gebeurt.gebeurt. • Door terug te kijken op grote afstanden meten we ook deDoor terug te kijken op grote afstanden meten we ook de uitzettings-snelheden van miljoenen tot miljarden jarenuitzettings-snelheden van miljoenen tot miljarden jaren terugterug • Dan vinden we dat de uitzettings-snelheid vroegerDan vinden we dat de uitzettings-snelheid vroeger geringer was dan nu : dit noemen we de versneldegeringer was dan nu : dit noemen we de versnelde expansie van het heelal.expansie van het heelal. • Versnelling gaat niet als er geen kracht op werkt. WelkeVersnelling gaat niet als er geen kracht op werkt. Welke onbekende kracht zit achter die versnellingonbekende kracht zit achter die versnelling
En dan is er nog een vierdeEn dan is er nog een vierde reusachtig probleemreusachtig probleem Bestaan er misschien nog meer heelallen en zo ja,Bestaan er misschien nog meer heelallen en zo ja, hoeveel dan wel.hoeveel dan wel. En waar kunnen we daar iets van zien?En waar kunnen we daar iets van zien? Kunnen we wel buiten het heelal kijken? ?Kunnen we wel buiten het heelal kijken? ?
DUS: DOE JE BEST !DUS: DOE JE BEST ! Wie een van deze vier zaken oplostWie een van deze vier zaken oplost verdient de Nobelprijsverdient de Nobelprijs
GA NAARGA NAAR WWW.CDEJAGER.COMWWW.CDEJAGER.COM DAAR NAARDAAR NAAR PRESENTATIESPRESENTATIES EN DAN NAAREN DAN NAAR HEELALHEELAL Deze lezing nalezen ?Deze lezing nalezen ?

More Related Content

Heelal

  • 1. PLANETEN, KOMETEN ENPLANETEN, KOMETEN EN STERREN IN SOORTENSTERREN IN SOORTEN Wat zien we aan de hemel?Wat zien we aan de hemel? Waaruit bestaat het heelal?Waaruit bestaat het heelal? En hoe oud is het heelal?En hoe oud is het heelal? Kees de JagerKees de Jager
  • 2. Een klein stukje van de sterrenhemel;Een klein stukje van de sterrenhemel; ruim tienduizend sterrenruim tienduizend sterren
  • 3. Op dit plaatje staan al meerOp dit plaatje staan al meer dan tienduizend sterrendan tienduizend sterren Hoeveel sterren zijn er in hetHoeveel sterren zijn er in het heelal? Dat gaan we straksheelal? Dat gaan we straks uitrekenenuitrekenen
  • 4. Onder het eiland Texel ligt eenOnder het eiland Texel ligt een zandlaag van ongeveer tweezandlaag van ongeveer twee kilometer dik, maar toch …kilometer dik, maar toch … Er zijn veel meer sterren in hetEr zijn veel meer sterren in het heelal dan er zandkorreltjes zijnheelal dan er zandkorreltjes zijn op en onder Texelop en onder Texel
  • 5. Een vraagEen vraag Welke ster staat het dichtst bijWelke ster staat het dichtst bij ons?ons?
  • 6. De Zon: een gloeiend hete bol van anderhalfDe Zon: een gloeiend hete bol van anderhalf miljoen kilometer groot,300 000 maalmiljoen kilometer groot,300 000 maal zwaarder dan de aarde. Hij staat 150zwaarder dan de aarde. Hij staat 150 miljoen km van ons vandaanmiljoen km van ons vandaan
  • 7. En dit is onze planeet. De aarde isEn dit is onze planeet. De aarde is 100 keer kleiner dan de zon en100 keer kleiner dan de zon en loopt in een jaar om de zonloopt in een jaar om de zon
  • 8. Wij zijn niet de enige planeet!Wij zijn niet de enige planeet! Er lopen acht planeten om de zonEr lopen acht planeten om de zon
  • 9. Planeten lopen om de zonPlaneten lopen om de zon
  • 10. De acht planeten die om de zonDe acht planeten die om de zon lopenlopen • Mercurius, Venus, de Aarde, Mars,Mercurius, Venus, de Aarde, Mars, Jupiter, Saturnus, Uranus en NeptunusJupiter, Saturnus, Uranus en Neptunus • Mercurius heeft maar 3 maanden nodigMercurius heeft maar 3 maanden nodig voor een omloop; Neptunus 167 jarenvoor een omloop; Neptunus 167 jaren • Vanuit de aarde gezien is Venus deVanuit de aarde gezien is Venus de helderste planeet; soms zien we hem alshelderste planeet; soms zien we hem als avondsteravondster • Op het ogenblik is hij morgenster, vóórOp het ogenblik is hij morgenster, vóór zonsopkomst aan de oostelijke hemelzonsopkomst aan de oostelijke hemel
  • 11. Saturnus, de planeet met deSaturnus, de planeet met de ringen. Ook geen ster!ringen. Ook geen ster!
  • 12. De planeet met de ringenDe planeet met de ringen • De ringen bestaan uit heel veel ijsblokjesDe ringen bestaan uit heel veel ijsblokjes • Ze draaien als maantjes om de planeetZe draaien als maantjes om de planeet • Saturnus staat 10 maal verder van de zon dan wijSaturnus staat 10 maal verder van de zon dan wij • Loopt in bijna 30 jaar eenmaal om de zonLoopt in bijna 30 jaar eenmaal om de zon • Tienmaal groter dan de aardeTienmaal groter dan de aarde • Ruim zestig maantjesRuim zestig maantjes • Grootste maan heet Titan; ontdekt door ChristiaanGrootste maan heet Titan; ontdekt door Christiaan Huygens op 25 maart 1655Huygens op 25 maart 1655
  • 13. Maantje Titan en zijn schaduwMaantje Titan en zijn schaduw
  • 14. De Huygens landingDe Huygens landing • Aan een parachute daaldeAan een parachute daalde een instrument naar deeen instrument naar de maan Titan (in 2005)maan Titan (in 2005) • Onderweg naar benedenOnderweg naar beneden regenderegende het!het! • Maar de temperatuur isMaar de temperatuur is 180 graden onder nul !?180 graden onder nul !? • Het regende vloeibaarHet regende vloeibaar methaangas !methaangas !
  • 15. Huygens zag land, rivieren en eenHuygens zag land, rivieren en een zee(?) Alles vloeibaar methaanzee(?) Alles vloeibaar methaan
  • 16. Venus, de morgen- of avondsterVenus, de morgen- of avondster
  • 17. De planeet VenusDe planeet Venus • Venus is onze zusterplaneetVenus is onze zusterplaneet • Even groot als de aarde, maar staatEven groot als de aarde, maar staat dichter bij de zondichter bij de zon • Steeds door wolkenlaag omgevenSteeds door wolkenlaag omgeven • Wolkenlaag van wel 40 km dikWolkenlaag van wel 40 km dik • Enorm heet oppervlak: 400 – 500 gradenEnorm heet oppervlak: 400 – 500 graden • Loopt eenmaal om de zon in 225 dagenLoopt eenmaal om de zon in 225 dagen
  • 18. Zonnestraling verwarmt de planetenZonnestraling verwarmt de planeten • De zon dankt zijn straling aan kernfusie.De zon dankt zijn straling aan kernfusie. • In het diepste binnenste is de temperatuur ruimIn het diepste binnenste is de temperatuur ruim 15 miljoen graden15 miljoen graden • Daar worden waterstof atomen omgezet inDaar worden waterstof atomen omgezet in helium.helium. • Zo straalt de zon en zo worden de planetenZo straalt de zon en zo worden de planeten verwarmdverwarmd • Daar danken wij ons bestaan aan.Daar danken wij ons bestaan aan.
  • 19. Zon gaat steeds feller stralenZon gaat steeds feller stralen • Hoe minder waterstof in zijn binnenste, des teHoe minder waterstof in zijn binnenste, des te feller straalt de zonfeller straalt de zon • Zo heeft de zon nog 6 miljard jaar te leven. DanZo heeft de zon nog 6 miljard jaar te leven. Dan straalt hij duizend maal feller dan nustraalt hij duizend maal feller dan nu • Over 500 miljoen jaar is de aarde net zo warmOver 500 miljoen jaar is de aarde net zo warm als Venus nu; leven is hier dan moeilijk of zelfsals Venus nu; leven is hier dan moeilijk of zelfs niet mogelijk.niet mogelijk. • Nu terug naar VenusNu terug naar Venus
  • 20. Door de wolken heen zien we toch hetDoor de wolken heen zien we toch het oppervlak van Venus – met radaroppervlak van Venus – met radar
  • 21. Bergen Sif en Gula;Bergen Sif en Gula; lavastromenlavastromen
  • 22. Er zijn nog meer planeten aanEr zijn nog meer planeten aan de hemel te ziende hemel te zien De grootste planeet heet Jupiter. Hij staatDe grootste planeet heet Jupiter. Hij staat vijf maal verder van de zon dan de aarde –vijf maal verder van de zon dan de aarde – dus erg koud. Staat nu achter de zon, dusdus erg koud. Staat nu achter de zon, dus voor ons onzichtbaarvoor ons onzichtbaar
  • 23. De grootste planeet: Jupiter: koude wolken –De grootste planeet: Jupiter: koude wolken – geen vaste grondgeen vaste grond
  • 24. Voorjaar 2009: ineens was er eenVoorjaar 2009: ineens was er een vreemde vlek op Jupitervreemde vlek op Jupiter
  • 25. Oorzaak: inslag van een komeetOorzaak: inslag van een komeet
  • 26. Een komeet heette vroeger ‘staartster’Een komeet heette vroeger ‘staartster’ • Het is geen sterHet is geen ster • Een komeet is een blok ijs, 5 tot 20 km groot;Een komeet is een blok ijs, 5 tot 20 km groot; dus zo klein als een van de Waddeneilandendus zo klein als een van de Waddeneilanden • Hij wordt door de zon verwarmdHij wordt door de zon verwarmd • Het ijs smelt en verdamptHet ijs smelt en verdampt • Die damp wordt weggeblazen door de zonDie damp wordt weggeblazen door de zon • En zo ontstaat de staartEn zo ontstaat de staart
  • 27. De komeet smelt dus!De komeet smelt dus! Blijft er nog wat van over? Als hijBlijft er nog wat van over? Als hij vaak in de buurt van de zon komtvaak in de buurt van de zon komt blijft er niet veel over.blijft er niet veel over.
  • 28. de komeet smelt; wat blijft er overde komeet smelt; wat blijft er over • Een heleboel gruis; kleine en groteEen heleboel gruis; kleine en grote steentjessteentjes • Die vliegen dan los door de ruimte, maarDie vliegen dan los door de ruimte, maar net zo snel als de komeetnet zo snel als de komeet • Dat is ongeveer 30 kilometer per secondeDat is ongeveer 30 kilometer per seconde • En soms ligt de aarde op hun wegEn soms ligt de aarde op hun weg • In de lucht om de aarde verbranden ze.In de lucht om de aarde verbranden ze.
  • 29. Een ‘vallende ster’ is een klein stukje gruis; de restEen ‘vallende ster’ is een klein stukje gruis; de rest van een komeet. Komt razendsnel uit de ruimte;van een komeet. Komt razendsnel uit de ruimte; het verbrandt en is in enkele seconden opgebrandhet verbrandt en is in enkele seconden opgebrand
  • 30. Een vallende ‘ster’Een vallende ‘ster’ • Dat is dus geen ster maar een klein steentje,Dat is dus geen ster maar een klein steentje, van een paar millimeter groot. Het vliegt met eenvan een paar millimeter groot. Het vliegt met een snelheid van ongeveer 30 kilometer per secondesnelheid van ongeveer 30 kilometer per seconde door de luchtdoor de lucht • Hij verbrandt en dat brandende spoor noemenHij verbrandt en dat brandende spoor noemen we eenwe een vallende stervallende ster • Een vallende ster wordtEen vallende ster wordt meteoormeteoor genoemdgenoemd • Soms zijn ze zo groot dat ze niet helemaalSoms zijn ze zo groot dat ze niet helemaal verbranden; ze vallen dan op de grondverbranden; ze vallen dan op de grond
  • 31. De grote meteoor van 13 oktober 2009, 7 uur ‘sDe grote meteoor van 13 oktober 2009, 7 uur ‘s avonds, is in heel Noord Nederland gezien. Dezeavonds, is in heel Noord Nederland gezien. Deze foto is gemaakt in Groningenfoto is gemaakt in Groningen
  • 32. Vuurbol van 22 sep 2017Vuurbol van 22 sep 2017 gefotografeerd met standaard cameragefotografeerd met standaard camera
  • 33. Vuurbol van 22 sep 2017Vuurbol van 22 sep 2017 • Gezien van uit Nederland, Belgie,Gezien van uit Nederland, Belgie, Duitsland, Frankrijk, EngelandDuitsland, Frankrijk, Engeland • Meer dan 500 waarnemingen ingestuurdMeer dan 500 waarnemingen ingestuurd • Begin van baan van boven Barneveld ;Begin van baan van boven Barneveld ; Circa 50 km hoogCirca 50 km hoog • Daarna westwaarts; einde bovenDaarna westwaarts; einde boven Noordzee; daar viel de meteoriet in zeeNoordzee; daar viel de meteoriet in zee
  • 34. Meorieten van Ellemeet (1925)Meorieten van Ellemeet (1925)
  • 35. Metoriet van Glanerbrug (7 aprilMetoriet van Glanerbrug (7 april 1990); viel door dak van een huis1990); viel door dak van een huis
  • 36. Zo vliegen er onnoemelijk veelZo vliegen er onnoemelijk veel brokken ijs en rotsbrokken doorbrokken ijs en rotsbrokken door de ruimtede ruimte Enkele grote en heel veel kleine.Enkele grote en heel veel kleine. De grootste is 1000 km groot; dieDe grootste is 1000 km groot; die noemen we een planetoïdenoemen we een planetoïde
  • 37. Als ze op een planeet inslaan danAls ze op een planeet inslaan dan ontstaat daar een kraterontstaat daar een krater
  • 38. Een grote krater: Copernicus. 90 kmEen grote krater: Copernicus. 90 km middellijn. Dat was een inslag in de maanmiddellijn. Dat was een inslag in de maan 300 miljoen jaar geleden300 miljoen jaar geleden
  • 39. Inslagen op de aardeInslagen op de aarde • Als ze op de maan kunnen inslaan danAls ze op de maan kunnen inslaan dan kunnen die stenen ook op aarde inslaankunnen die stenen ook op aarde inslaan • Dat gebeurt geregeldDat gebeurt geregeld • Ongeveer 200 keer in de laatste honderdOngeveer 200 keer in de laatste honderd miljoen jarenmiljoen jaren • Kleine keien vaker dan grote – er zijn nuKleine keien vaker dan grote – er zijn nu eenmaal meer kleine dan groteeenmaal meer kleine dan grote
  • 40. Soms slaat een groot rots- of ijsblok op deSoms slaat een groot rots- of ijsblok op de aarde in. De Toengoeska inslag van 30 juniaarde in. De Toengoeska inslag van 30 juni 1908.1908.
  • 41. De Barringer krater in Arizona (V.S.) met 1300De Barringer krater in Arizona (V.S.) met 1300 meter middellijn. Ontstond 50 000 jaar geledenmeter middellijn. Ontstond 50 000 jaar geleden door inslag van een stuk ijzer-nikkel van 50 meterdoor inslag van een stuk ijzer-nikkel van 50 meter middellijn met snelheid 18 m /sec.middellijn met snelheid 18 m /sec.
  • 42. We zagen nog maar een heelWe zagen nog maar een heel klein stukje van het heelalklein stukje van het heelal De immens grote wereld van deDe immens grote wereld van de sterrensterren
  • 43. Het wintersterrenbeeld OrionHet wintersterrenbeeld Orion • In vroeg voorjaar aanIn vroeg voorjaar aan de zuidelijke hemelde zuidelijke hemel • Duizenden sterrenDuizenden sterren (Elke ster is een zon!)(Elke ster is een zon!) • Betelgeuze (linksBetelgeuze (links boven),is 370 maal zoboven),is 370 maal zo groot als de zon engroot als de zon en straalt 10 000 maalstraalt 10 000 maal meer licht uitmeer licht uit • Zie ook de ‘gordel’Zie ook de ‘gordel’
  • 44. We meten de afstand in lichtjarenWe meten de afstand in lichtjaren • Een lichtjaar: de afstand di het licht in eenEen lichtjaar: de afstand di het licht in een jaar aflegtjaar aflegt • Het licht gaat 300 000 kilometer perHet licht gaat 300 000 kilometer per secondeseconde • Een jaar heeft ongeveer 30 000 000Een jaar heeft ongeveer 30 000 000 secondenseconden • Dus een lichtjaar is 9 000 000 000 000 kmDus een lichtjaar is 9 000 000 000 000 km
  • 45. De melkweg – een wazigeDe melkweg – een wazige band langs de hemelband langs de hemel Het best te zien in de zomer inHet best te zien in de zomer in zuidelijke strekenzuidelijke streken
  • 46. De melkweg gezien vanaf eenDe melkweg gezien vanaf een hoge bergtop –miljoenen sterrenhoge bergtop –miljoenen sterren
  • 47. Het MelkwegstelselHet Melkwegstelsel • Alle sterren die we zien horen tot eenAlle sterren die we zien horen tot een grote sterverzameling – Melkwegstelselgrote sterverzameling – Melkwegstelsel • Het Melkwegstelsel is een platteHet Melkwegstelsel is een platte verzameling sterren; 100.000 lichtjarenverzameling sterren; 100.000 lichtjaren grootgroot • Totaal bevat het 100 miljard sterrenTotaal bevat het 100 miljard sterren
  • 48. Een ander melkwegstelsel – 100Een ander melkwegstelsel – 100 miljard sterren die om het middelpuntmiljard sterren die om het middelpunt lopen, zoals de aarde om de zonlopen, zoals de aarde om de zon
  • 49. Een kamer van dit gebouw,Een kamer van dit gebouw, gevuld met zand, bevat netgevuld met zand, bevat net zoveel zandkorrels als en sterrenzoveel zandkorrels als en sterren zijn in ons melkwegstelselzijn in ons melkwegstelsel Maar er zijn ontelbaar veel andereMaar er zijn ontelbaar veel andere melkwegstelselsmelkwegstelsels
  • 50. WeWe zienzien meer dan 100 miljard zulke stelselsmeer dan 100 miljard zulke stelsels in het heelal; maar er zijn vast veel meer!in het heelal; maar er zijn vast veel meer!
  • 51. Een bijzondere foto: hij toont een deel van het heelal tot opEen bijzondere foto: hij toont een deel van het heelal tot op 12 miljard lichtjaren: elk vlekje is een melkwegstelsel en12 miljard lichtjaren: elk vlekje is een melkwegstelsel en bevat ca. 10 - 100 miljard sterrenbevat ca. 10 - 100 miljard sterren
  • 52. Er zijn onnoemelijk veelEr zijn onnoemelijk veel sterren in het heelalsterren in het heelal Veel meer sterren dan erVeel meer sterren dan er zandkorrels zijn in en onderzandkorrels zijn in en onder GorsselGorssel
  • 53. Planeten om andere sterrenPlaneten om andere sterren • In 1995 werd voor het eerst een ster ontdektIn 1995 werd voor het eerst een ster ontdekt waar een planeet om heen looptwaar een planeet om heen loopt • En nu kennen we al enkele duizenden sterrenEn nu kennen we al enkele duizenden sterren met een of meer planetenmet een of meer planeten • Zouden daar ook planeten tussen zijn die op deZouden daar ook planeten tussen zijn die op de aarde lijken?aarde lijken? • En zou daar ook leven op kunnen voorkomen?En zou daar ook leven op kunnen voorkomen? Een vraag waar we nog geen antwoord opEen vraag waar we nog geen antwoord op hebbenhebben
  • 54. Ons gigantische heelal ontstondOns gigantische heelal ontstond 13,8 miljard jaren geleden13,8 miljard jaren geleden Daarna ontstonden de sterren en deDaarna ontstonden de sterren en de melkwegstelsels en ten slotte de planeten ommelkwegstelsels en ten slotte de planeten om de sterren. Op een van die planeten – dede sterren. Op een van die planeten – de aarde – ontstond het levenaarde – ontstond het leven
  • 55. Op onze aarde ontstond hetOp onze aarde ontstond het levenleven Waar zou dan nog meer gebeurdWaar zou dan nog meer gebeurd kunnen zijn ???kunnen zijn ???
  • 56. Een groot heelalEen groot heelal • We zien maar een deel van het heelal.We zien maar een deel van het heelal. • Maar wat we zien bevat honderd miljardMaar wat we zien bevat honderd miljard melkwegstelsels.melkwegstelsels. • Elk daarvan bevat ca. een tot honderdElk daarvan bevat ca. een tot honderd miljard sterren en nog tien maal zoveelmiljard sterren en nog tien maal zoveel ‘onzichtbare materie’.‘onzichtbare materie’.
  • 57. Tot slot: vier enorme raadselsTot slot: vier enorme raadsels • Het heelal is uit het niets ontstaan; hoe weten we dat en hoe kanHet heelal is uit het niets ontstaan; hoe weten we dat en hoe kan dat? Het probleem van de oerknal:dat? Het probleem van de oerknal: • Alles loopt van elkaar weg. Hoe verder twee melkwegstelsels vanAlles loopt van elkaar weg. Hoe verder twee melkwegstelsels van elkaar staan des te sneller lopen ze van elkaar weg. Wegloop-elkaar staan des te sneller lopen ze van elkaar weg. Wegloop- snelheden zijn gemeten tot enkele honderdduizenden km/secondesnelheden zijn gemeten tot enkele honderdduizenden km/seconde • We hebben zo ontdekt dat het hele heelal uitzet.We hebben zo ontdekt dat het hele heelal uitzet. • Er was dus eenEr was dus een oerknaloerknal waarmee alles begon.waarmee alles begon. • Dat gebeurde 13,8 miljard jaar geledenDat gebeurde 13,8 miljard jaar geleden • Daarvoor was er niets. Hoe kan het heelal uit het niets ontstaan ?Daarvoor was er niets. Hoe kan het heelal uit het niets ontstaan ? En welke kracht is verantwoordelijk voor dat uitzetten? Dat is hetEn welke kracht is verantwoordelijk voor dat uitzetten? Dat is het eerste probleemeerste probleem
  • 58. Het tweede grote probleemHet tweede grote probleem • Sterren trekken elkaar aan: dat is de zwaartekracht.Sterren trekken elkaar aan: dat is de zwaartekracht. • We meten de snelheid waarmee een hemellichaam omWe meten de snelheid waarmee een hemellichaam om een ander loopt.een ander loopt. • Zo weten we hoeveel massa de aarde omvat, nadat deZo weten we hoeveel massa de aarde omvat, nadat de snelheid is gemeten waarmee een satelliet om de aardesnelheid is gemeten waarmee een satelliet om de aarde loopt.loopt. • We meten snelheden op allerlei plaatsen in het heelal enWe meten snelheden op allerlei plaatsen in het heelal en vonden devonden de onzichtbare materieonzichtbare materie; het heelal bevat tien; het heelal bevat tien maal meer aantrekkend materiaal dan wat we zien.maal meer aantrekkend materiaal dan wat we zien. • Maar wat is dat dan wel voor materie?Maar wat is dat dan wel voor materie?
  • 59. En nu het derde grote probleemEn nu het derde grote probleem • Het heelal zet uit. We meten de snelheden waarmee datHet heelal zet uit. We meten de snelheden waarmee dat gebeurt.gebeurt. • Door terug te kijken op grote afstanden meten we ook deDoor terug te kijken op grote afstanden meten we ook de uitzettings-snelheden van miljoenen tot miljarden jarenuitzettings-snelheden van miljoenen tot miljarden jaren terugterug • Dan vinden we dat de uitzettings-snelheid vroegerDan vinden we dat de uitzettings-snelheid vroeger geringer was dan nu : dit noemen we de versneldegeringer was dan nu : dit noemen we de versnelde expansie van het heelal.expansie van het heelal. • Versnelling gaat niet als er geen kracht op werkt. WelkeVersnelling gaat niet als er geen kracht op werkt. Welke onbekende kracht zit achter die versnellingonbekende kracht zit achter die versnelling
  • 60. En dan is er nog een vierdeEn dan is er nog een vierde reusachtig probleemreusachtig probleem Bestaan er misschien nog meer heelallen en zo ja,Bestaan er misschien nog meer heelallen en zo ja, hoeveel dan wel.hoeveel dan wel. En waar kunnen we daar iets van zien?En waar kunnen we daar iets van zien? Kunnen we wel buiten het heelal kijken? ?Kunnen we wel buiten het heelal kijken? ?
  • 61. DUS: DOE JE BEST !DUS: DOE JE BEST ! Wie een van deze vier zaken oplostWie een van deze vier zaken oplost verdient de Nobelprijsverdient de Nobelprijs
  • 62. GA NAARGA NAAR WWW.CDEJAGER.COMWWW.CDEJAGER.COM DAAR NAARDAAR NAAR PRESENTATIESPRESENTATIES EN DAN NAAREN DAN NAAR HEELALHEELAL Deze lezing nalezen ?Deze lezing nalezen ?