Humor in de gouden eeuw. Genreschilderkunst uit de Gouden Eeuw
•Download as PPTX, PDF•
1 like•460 views
Lezing over grappen en grollen in genrevoorstellingen uit de 17de eeuw door Michiel Kersten. Specifiek veel aandacht voor het boerengenrestuk in de Gouden Eeuw met vele vergelijkingen naar de komische literatuur uit de zeventiende eeuw, zoals kluchten en komedies waarin boeren een rol spelen.
Humor in de gouden eeuw. Genreschilderkunst uit de Gouden Eeuw
- 1. Grappen en grollen in de kunst van de Gouden Eeuw Michiel Kersten | Artetcetetra. Kunst in woorden
- 3. Zoo dan de Schilderjeugt naar goeden raad luisteren wil, zoo moet zy in steê van dusdanige walgelyke voorwerpen te verbeelden tot hare schande, veel liever tot roem door haren konstpenceel, zedespiegels vertoonen. Deze leerles is niet nieuw, maar een grage maag lust ook wel verwarmde spyze, inzonderheid als die door een versche saus verfrist word. 'T is niet voegelyk dat men geheime schandelykheid, geile, walghelyke en vuile bedryven, die in den duister, of uit eigen schaamte agter de gordynen gepleegt worden, bloot vertoond. De Schilderkonst, en Digtkonst zyn gezusters, en beide door de kuische Parnasnimfen opgekweekt, welker eer door zulks te doen te kort gedaan word. Wat meenje is de rede dat het spel van Joseph van velen van den Schouburgh wordt afgeweert? Arnold Houbraken, De Groote Schouburgh, dl. II, p. 119
- 4. Schilderkunst uit de Gouden Eeuw: platvloerse en goedkope humor? Soms wel… Een paar smaakmakers: Worstenkoningen en haringprinsen
- 10. Cornelis Cornelisz van Haarlem, Nar met twee vrouwen, 1595, olieverf op doek, 72,5 x 90,5 cm, Veiling Londen, 10 juli 2014, nr. `128, verkocht voor 68.500 GBP (incl. opgeld). Hieronder de versie met de weggeschilderde worst
- 11. Links: Cornelis Cornelis van Haarlem, Democritus, ca. 1588, olieverf op paneel, 41 x 30 cm, Frans Hals Museum, bruikleen Teylers Museum, afkomstig van Genootschap Democritet. Hieronder: Hendrick ter Brugghen Heraclitus en Democritus, 1628 beide olieverf op doek, 85,5 x 70 cm. Amsterdam, Rijksmuseum
- 14. Links, Jan Steen, Het bezoek van de dokter , 1658- 1662, olieverf op paneel, 49 x 42 cm, Londen, Apsley House. Hierboven, Jan Steen, Soo de ouden songen, so pypen de jongen, ca. 1663, olieverf op doek, 83 x 99 cm, Berlijn, Gemäldegalerie
- 15. Boertigheden - drinken, dansen, kaarten vechten, vrijen, en nog veel meer…
- 17. Lusthof der boeren, of Schermschool der huislieden, of het koddig leven der boeren, bestaande in minneryen, vegt- en snywerk van Gerrit Spaan uit 1700 Bezoek van Louwtje aan een herberg in Aarlanderveen, waar gemeenlijk de liefhebbers van een sneetje’ naar toe trokken. Een gesprek over schilderijen aan de muur tussen Louwtje en de herbergier: … dat ander stuk, daer beneven hangt, en daar men malkander zo wat over de rug zoekt te kruyen, wat wil dat zeggen? Dat is een gezelschapje (voer de waard hierop uit daar men eerst lustig vrolijk geweest heeft, en daar men malkander op ‘t scheiden met bekers, tuitpotten, kroezen, kanne, glazen, toebakspijpen en viertesten na ‘t hoofd werpt.; wel wel dat bruit nog een stuk weegs in zee, zeide Louw, want dat is een geneugeljke tijdkortingje, om de leden rap en zwak te houden.
- 19. Lusthof der boeren, of Schermschool der huislieden, of het koddig leven der boeren, bestaande in minneryen, vegt- en snywerk van Gerrit Spaan uit 1700 Het volgende schilderij laat een kwakzalver zien: …. Wel nu dat derde stuk, daar die vent op doet theater met zoo veel volk rondom hem staat, wat is dat voor kramer? Dat is meester Theodorus van Pinaken, gaf de waard tot bescheid, welke in zijn leven uitstekende remedie, en kostelijke balsom had om zoo wat sneden in den bek, builen, wonden, dikke neuzen en venusquaal te genezen, en daarom vatten en grijpen de boeren zo gretig na zijn zalf. Dat’s een karel die me lijkt zeide Louw, dat hij leefde’k besloeg hem in goud….
- 21. … En wat bedied dat stuk schildery, daar dat oomptje op zijn kousen staat, en in elke hand een toffel of muil heeft, na’t schijnt wil hy dien boer, welke met het mes in de vuist daar voor hem staan, met zijn muilen of toffels te keer gaan? Regt zo sprak den hospes, dien boer is hier een voornaam voorvegter geweest.’ Lusthof der boeren, of Schermschool der huislieden, of het koddig leven der boeren, bestaande in minneryen, vegt- en snywerk van Gerrit Spaan uit 1700
- 24. Boerengezelschapbinnenshuis(deschaatsenrijders),1661, olieverfopkoper,37x47cm,Amsterdam,Rijkmsueum
- 25. Gerbrand Adriaensz Berdero, Boerengezelschap
- 27. Arend Pieter Gijzen, met Mieuwes, Jaap, en Leen, en Klaasje, en Kloentje, die trokken samen heen naar 't dorp van Vinkeveen; wangt ouwe Frangs, die gaf z'n gangs, die werd er of'ereên. Arend Pieter Gijzen die was zo rein in 't bruin, z'n hoed met bloemfluwiel die zat hem vrij wat kuin, wat scheefjes en wat schuin, zodat ze bloot, ternauwernood stongd hallef op z'n kruin. Maar Mieuwes, en Leentje, en Jaapje, Klaas en Kloen die waren 'eklied nog op het oud fitsoen, in 't rood, in 't wit, in 't groen, in 't grijs, in 't grauw, in 't paars, in 't blauw, gelijk de boeren doen. Als nou dit vollekje te Vinkeveen ankwam, daar vongden ze Keesje, en Teunis, en Jan Schram, en Dirk van Diemerdam, met Sijmen Sloot, en Jan de Dood, met Tijs, en Barend Bam De meisjes van de Vecht, en van de Vinkebuurt die hadden hun tuigje te wongderlijk 'eschuurd, o, ze waren zo 'eguurd, maar denkt iens: Fij had lange Sij haar ongerriem 'ehuurd! Zij gingen in 't selsip: daar werden zo 'eschrangst, gedronken, gezongen, gedreumeld en gedangst, gedobbeld en gekangst, men riep om wijn, het most zo zijn, elk boerman was 'n langst.
- 29. Maar Mieuwes en Trijntje, die zoete slechte slooi, die liepen met mekander uit 't huis in 't hooi, met zulk geflikkeflooi, en zulk gewroet, och 't was zo zoet, mij docht, het was zo mooi! Aalwerige Arend, die trok het ierste mes, teuge Piete Krankhoofd, en Korzelige Kes, maar Brangd van Kalenes die nam een greep, hij kreeg een keep, met nog een boer vijf zes. De meisjes die liepen, en lieten dat geschil, kannen noch kandelaars, noch niets en stong er stil; maar Kloens die stak en hil zo dapper uit, dat een veenpuit daar dood ter aarde vil. De meisjes die liepen, en lieten dat geschil, kannen noch kandelaars, noch niets en stong er stil; maar Kloens die stak en hil zo dapper uit, dat een veenpuit daar dood ter aarde vil. Sijmen nam de rooster, de beuzem en de tang, en wurp ze Ebbert, en Krelis veur de wang, het goedje ging z'n gang, hetzij deur 't glas, of waar 't ook was; mijn blijven was niet lang. Gij heren, gij burgers, vroom en welgemoed, mijdt der boeren feesten, zij zijn zelden zo zoet, of 't kost iemand zijn bloed, en drinkt met mijn een roemer wijn, dat is jou wel zo goed.
- 31. Zuipen, zuipen en achter de meid aan…. en veel meer. Boeren in kluchten en schilderijen zijn dom, goedgelovig, bijgelovig, drankzuchtig, hitsig en vechtlustig.
- 32. Adriaen Brouwer, Boerendrinkpartij, 1620-1630, olieverf op paneel, 19,5 x 26,5 cm, Amsterdam, Rijksmuseum Cornelis Dusart, Drinkgelag, ca. 1690, olieverf op doek, 48 x 56 cm, Haarlem, Frans Hals Museum
- 34. Samuel Coster – Boerenklucht van Teeuwis de boer en men juffer Grevelinckhuijsen /Stokregel: ‘Ic seg dat het krom als het recht brandt, Alst by de vier can komen’ …Mocht icker een korte wijle by haer zijn ‘k verteerde mijn ros en wagen. Na een uurtje ‘plockharen’ komt hij er achter dat hij zijn wagen kwijt is : Ick segh dat dien als d’ander is, me rouwt me ros me waghen. ‘t Moet wesen de Jonghe veultijts nae de oude aerden. ‘k Hebme vaer wel hooren seggen, dat me Bestevaer hem an drie vrouwen teffens verlooft had, en elck wou hem voor aer trouwen, ome datse wisten wat hij in syn lever had, dat ickye seg is waer, wantse waren alle drie ghelyck by hem swaer. En om wat kromhout … is juffer soo verteurt, datse me Ros noch Waghen wil gheven, want ‘t kromthout brandt so wel ast recht, alst by de vyer kan komen. Laetje aers niet wijs maken, mijn waer is goet, je sellet nogh beclaghen, dat jy er niet meer van op doet….
- 35. Gerbrand Adriaensz Bredero, Klucht van de molenaar Aeltje (vrouw van de molenaar): … songt die tijd heb ick nooit etwijffelt, of ick was noyt swar. Ick loof niet datter mijn mans goetje langer sel toe doghe, want hy drickt te veel Toeback en die (seggen de luy) doet opdroghen. Hy plach wel een man in ‘t veld te wesen, maar nou is hy slap… hy leyt zijn eyeren al uyt. Hy het zijn beste pylen al in’t wilt vreschoten… Piet: Een man die seven iaer by een Vrouw blijft die wort melaets.
- 36. Lusthof der boeren, of Schermschool der huislieden, of het koddig leven der boeren, bestaande in minneryen, vegt- en snywerk van Gerrit Spaan uit 1700 ... Zo leest het Schermschool der Huislieden, … daar zul je stukjes in vinden die de leser doen verschudden, en daar je veeltijdts om kokermuilen of ginnegappen moet, en dat of je wil of niet. Eenige quasten lasteren deze twee werkjes, omdat ze hier en daar vrij wat sterk doordraven, maar die doctooren weten niet beter. Ik doe de boeren zuipen, spreken, snyen, vegten en vryen, na vereis der zaken, en dat met voordagt, alleenlyk om dat ér een ander zich an spiegelen, en hem voor die plugatige vodderyen mogt komen te hoeden. … Lezers neemt je vermaak en leert ér uit, als dat niemand wonden zonder oorzaak en krijgt; dus mijd en schout het snij, zuip en vegtziek kanaalje….
- 37. Oooh jager, gij »å±ð³Ü²µ²Ô¾±±ð³Ù….
- 41. Jan Jansz Starter, Steeckboecxken Ik vis wel gaarn met een hoek Als bijten wil de baars of snoek Maar of ik nog zo garen vis Wanneer der maar te vogelen is Daar is mijn hert meer toe gezind Als het gene men ter wereld vind.
- 42. Roemer Visscher, Twee spraak Jager. Ick jaegh de Haes op barre Heyden. Vrijer. En ick seer gaern in donckere nollen. Jager. Aen kanten van slooten op gras-rijcke weyden. Vrijer. In Kamers, in Kussens, met kittelent krollen. Jager. Met bracks, met winden, met dunne fretten. Vrijer. Met daelders, met duyten, en die met hopen. Jager. Van mijn vanghst smul ick in de Cabaretten. Vrijer. Ick kies den sprongh en laetse loopen. Jager. Wy twee hebben elck verscheyden sin. Vrijer. Ja; ghy jaeght een Haes; en ick een Haesin.
- 45. PaulusPotter,Jagersbijeenherberg,1650,olieverfoppaneel, 53,6x41cm,Moskou,PushkinMuseumofFineArts
- 46. JanSteen,Feestgangersineendorp(dithuisistehuer), olieverfopdoek,110,4x147cm,RoyalCollectionTrust
- 50. De Hoogduits Kwakzalver van W. Foquenbroch, 1654 (met dank aan de Leydse Kluchten Compagnie) Jan: Als een mens even schraal is in de kleren als mager in het geld: Is er dan een schepsel dat hem niet kwelt? Het zijn niet alleen de hoge heren en de boeren die mij doen lijden, maar (al krabbend) zelfs de vlooien en luizen komen je bestrijden! Ze lopen mijn lichaam zó erg plat. Krab ik nu eerst m’n hoofd … of mijn gat? Al zijn ze uit mijn eigen vlees en bloed geboren, toch…toch moet ik ze bij hun werk storen. Soms sla ik er wel zo’n zeshonderd dood, maar niet allemaal natuurlijk, want in tijden van hongersnood… (plukt luis uit z’n haar) is dat wel mooi kaasie op je brood!
- 51. Oud en jong …. Dat wordt niets of toch wel? De dwaasheid ten top
- 55. DirckHals,Vrolijkgezelschapmetongelijkeliefde,ca.1620, olieverfoppaneel,49x72,8cm,Frankfurt,Städel
- 58. Een oud bestevaartje, met een jong meisje Stem: Pots honderdduizend slapperment, etc. Lammert Jannetje, mijn zoete bek, ei lieve, blijf wat staan! Jannetje Wat schort je, zeg, jij ouwe gek? Ik raad je, laat me gaan. Lammert Al 't geld dat gij hier liggen ziet, dat is voor u al ree. Jannetje Weg kaalkop, ik en zoek u niet: wat jij zoekt, zoek ik mee. Lammert 2 Van landen, zanden, gelden goe zo ben ik machtig rijk. Jannetje Dat acht ik niet, o suffe bloed! Ik wacht naar mijns gelijk. Lammert Het goed is 't, waar men wel af vaart, dus meisje wees gedwee. Jannetje Gij zijt mij al te oud bejaard: wat jij zoekt, zoek ik mee. Lammert Och kindje geef je mij een zoen, ik geef je al dit geld. Jannetje Dat zal ik wel een jonger doen, al gaf hij niet 'n speld. Lammert Geloof, lief, dat ik u verzoek te ere en ter ee.
- 59. Lammert Mijn dochter, laat dees melkmuil, en neem een deftig man. Jannetje Och nam ik zulk een ouwe uil, wat raad ging mij dan an? 'k Zou immers bij uw levend lijf (Waar vindt men meerder wee?) uw maagd zijn en uw weeuw, jouw wijf: wat jij zoekt, zoek ik mee. Vaarwel dan ouwe rochelaar, ik blijf bij mijns gelijk: weet jij niet, zalige bestevaar, dat wie genoegt, is rijk? Lammert Ei sta toch stil, God zegen ongs, verhoor toch dees mijn bee. Jannetje Ai Lammert-vaar jij zoekt wat jongs: wat jij zoekt…. Jannetje Weg, weg, weg Hansje Hangebroek: wat jij zoekt, zoek ik mee. Lammert k zal jou kopen wat je lust, en doen wat jij gebiedt. Jannetje Ei Lammert-vaartje hou je rust, want jij en dient me niet: was jij maar twintig jaren oud, misschien of ik 't dee, maar nou zo ben je oud en koud: wat jij zoekt, zoek ik mee. Dit is een lansje naar mijn zin, vol vrolijkheid en vreugd, die ik niet om z'n goed bemin, maar om z'n jonge jeugd. Uw krachten die zijn oud en af, dus laat me in mijn vree, en vrijt geen vrijster, maar een graf: wat jij zoekt, zoek ik mee.
- 61. Klucht van ‘t kalf, J. van Breen (1656) Kees komt niet verder dan Kniertjes kroeg wanneer hij een kalf gaat verkopen in de stad Kees: …om een eerlijck pintje, en daer nae in een mot-kas. Of tot kniertjes, die weet een mens sijn wencken te letten, s’Is soo gauw als een otter, na alle dingen kense haer lijf setten. Daer by hetse een Meyt die soo moy is alster een in’t landt is. De meid: Hou je handen voor je, of meenje dat ick een hoer of lichte koy bin? Kees: Dat jey een schuur waart, ick brochter wel een heel voer hoy in… ‘t is of Cupido mijn syn pijl het dwars deurmen dermen esteecken…
- 63. De klucht van de keterlboeter H. van Muyr (1644). De oude boer geplaagd door tochtige kwellingen. Frans Foppen heeft een jonge echtgenote - Elsje - die zich over zijn prestatie in bed beklaagt. In een ter zijde legt de ketelboeter dit toe. Mijn jonghe jeught moet zigh met Jongh-bloet wt vermeyen: Want d’ouderdoms bereyen, en can my genoegen niet … Maer ben ik voor sulcken oude man niet al te jongen wyf? Mijn onbedwongen lijf heeft seker al wat ander lust: Jongh bij Jongh en out by out, dats een behoorlijke rust. Off anders ongeblust soo sal de jongkeyt blijven . Want een out man selden can een jongen vrous lust verdrijven, … Maer, neen, sy (de ouderen) willen wat jonghs op haer stal.
- 65. Voor je het weet is het vogeltje gevlogen … meisjes pas op je tellen. Hou het doosje gesloten … want? Als ik mij niet verzind, is deze vrouw met kind…
- 73. GodefridusSchalcken,Denuttelozezedenles,circa1690,olieverf oppaneel,34,8cm28,1cm,DenHaag,Mauritshuis
- 76. Deze PowerPoint kunt u vinden op de website van Artetcetera. Kunst in Woorden Artetcetera.nl