2. 1. O DOMINIO VISIGODO DA PENÍNSULA a) Fases: 1ª Etapa: 416-507: Asentados en Tolosa . Cumplen co acordo que tiñan con Roma , acabando cos alanos e expulsando aos vándalos hacia o norte de África. Gradualmente foron asentándose na península. Os suevos quedan recluidos no NO entre o Texo e o cantábrico. Os pobos montañeses do N (astures, vascóns) quedan prácticamente independentes. Derrota frente aos Francos en Vouille (Poitiers) despraza definitivamente hacia Hispania.
3.
4. 2ª Etapa 507-569: Sitúan a capital en Toledo (centricidade) e toman tierras ocupadas polos bizantinos (costa andaluza) e Baleares (vándalos). 3ª Etapa 569-711: Consolidación do dominio na península. Conquista do reino suevo ( Leovilxildo , 585) e sometemento de enclaves bizantinos. Con Suintila (625) toda a península en mans visigodas. Continuas campañas contra os pobos montañeses . Mapa da segunda etapa. Reino de Toledo (507-569) Fuente: Cartoteca del CNICE
5. Hispania no reinado de Leovixildo (c. 586) Hispania goda en 700, en vísperas da invasión musulmana.
6. b) Características Número habitantes : varios millóns de hispano-romanos e entre 100.000 e 200.000 godos Esa diferencia explica que os godos prefiran asimilar a cultura hispano-romana (lingua, dereito, relixión...) que impoñer a súa. En un principio existiu a separación de etnias , cada un coa súa propia * relixión : Arrianismo (visigodos) católicos romanos (hispanos) * dereito : Código de Ervigio (visigodos) Lex Romanorum Visigothorum (hispano romanos) * goberno : Comes civitatis (visigodos), goberno propio municipal e provincial (romanos) A monarquía era electiva (salvo excepcións), o que contribuíu a sucesións conflitivas (rebelións, golpes de estado…)
7. c) Organización política Intentos de conseguir unha monarquía forte: Intentos de transformación en monarquía hereditaria (Leovixildo, Chindasvinto, Égica), pero fracasou. Estado basado no dereito romano , con algunas aportacións visigodas, aceptable por godos e hispano romanos. Unificación lexislativa (Liber Iudicum) Control da Igresia Católica (fundamental para controlar o territorio) finalmente conversión ao catolicismo de Recaredo e los visigodos (III Concilio de Toledo 589) Unificación Religiosa. Os concilios mudaron en asambleas magnas do Estado, no sólamente relixiosas.
8.
9. R E I ADMINISTRACIÓN CENTRAL OFFICIUM PALATINO Consello real (Condes) AULA REXIA Nobres, fideles regis CONCILIOS DA IGREXA Asambleas lexislativas de bispos e nobles ADMINISTRACIÓN TERRITORIAL DUX Gobernador de provincia COMITÉ Gobernador da cidade
10. 5. PROCESO DE FEUDALIZACIÓN Feudalización 3 procesos: Continuación do proceso de colonato (colonos = campesiños que cedían sus tierras a los señores) ou feudalización social iniciado no Baixo Imperio e a conseguinte ruralización da sociedade. Fusión dos grupos sociais escravos e os colonos = Resultado un so grupo: SERVOS (campesiños dependentes). Continuo debilitamento da monarquía frente á nobleza , en algúns casos os reis son manexados polos nobres, mentras que estos en moitas ocasións negábanse a aportar tropas para o exército.
11. d) Fin da monarquía visigoda Ambiente de loita nobiliaria nas últimas décadas do s. VII Monarquía muy debilitada Crisis sucesoria á morte de Vitiza (710). Rodrigo proclámase rei frente aos fillos de Vitiza división entre a nobleza visigoda. Expansión árabe en pleno apoxeo no N de África. Aproveitan as circunstancias para dar o salto á península en 711 . En poucos anos ocupana. Escasa resistencia da poboación campesiña e dos propios propietarios visigodos (pactos de rendición moi ventaxosos). A minoría xudía tamén puido apoiar aos musulmáns debido á persecución exercida sobre eles polos visigodos.
12.
13.
14. 2. ESPLENDOR DE AL-ANDALUS E ORIXE REINOS CRISTIÁNS. a) Fases esplendor al-Andalus. Invasión musulmana Hispania visigoda = Al-Andalus (711-1031). Fases: a) Emirato dependente de Damasco (711-756): al-Andalus pasou a formar parte do califato omeia con capital en Damasco. b) Emirato independente (756-929): en Oriente próximo os abasís fanse co poder aniquilando aos omeias (Califato abasí capital = Bagdad). Un supervivinte da familia real (Abd al-Rahman I) chegou fuxindo a al-Andalus. Co apoio da nobreza local proclámase emir (soberano) Emirato independente de Córdoba.
15. c) Califato de Córdoba (929-1031): Abd al-Rahman III animado polos seus éxitos militares no Norte de África proclámase califa (xefe político e relixioso) de Al-Andalus
16. b) Características al-Andalus. Monarquía absoluta : o soberano (emir e logo califa) concentra a totalidade do poder político (o califa tamén o poder relixioso. Sucesión hereditaria na familia do monarca disputas familiares frecuentes. Administración xerarquizada : por debaixo do monarca hachib (1º ministro) = xefe da administración, por debaixo del os valís = gobernadores de cada provincia ( cora ). Nas zonas fronterizas (marcas) o valí ten mando sobre as tropas. Exército poderoso : formado por mercenarios e escravos de orixe bérber ou eslava conquista e razzias (expedicións de saqueo e castigo) contra os núcleos de resistencia cristiáns.
17. Sociedade complexa : numerosos grupos étnicos e relixiosos falta de cohesión social revoltas sociais frecuentes. Grupos: a) árabes : minoría dirixente, rica e poderosa. b) bérberes : procedente do N de África, grupo maioritario no exército. c) muladís : hispanos islamizados, maior parte da poboación. d) eslavóns : antigos escravos liberados porcedentes de Europa central. Gran importancia na administración. e) xudeus : minoría adicada ao comercio e artesanía. f) mozárabes : cristiáns que residían en al-Andalus. Economía comercial : reactivación das actividades artesanais e mellora da agricultura novas técnicas (canles, sistemas de regadío…) e produtos (arroz, cana de azúcar, cítricos…). Renacemento das cidades: grazas a instalación nas cidades dos grupos invasores (ex: Córdoba, 100.000 hab.). Gran desenvolvemento cultural, científico e artístico.
18. c) Orixe dos reinos cristiáns Invasión musulmana conquista da maior parte da península, agás as zonas do norte, montañosas e de escaso interés para os invasores núcleos de resistencia cristiáns. 2 zonas: Zona occidental : resistencia cristiáns na zona montañosa cantábrica orixe na mítica batalla de Covadonga (722?) formación do Reino de Asturias. Zona oriental : núcleos de resistencia na zona dos Pireneos, impulsados polos reis francos para impedir as razzias musulmáns intervención de Carlomagno (emperador franco) e o seu fillo Luís o Piadoso Marca Hispánica (fronteira franca co Emirato de Córdoba) formada por condados navarros, aragoneses e catalanes Estes condados foron co tempo gañando autonomía fronte aos reis francos independencia do reino de Pamplona e do condado de Aragón no século IX e dos condados catalanes no S.X.
19.
20. Despois da súa constitución os reinos cristiáns inician a súa expansión a costa das terras musulmanas. Para lexitimar esa pretensión desenvolveron a idea da Reconquista = idea de recuperar as terras que pertencían á monarquía visigoda. Zona occ : - Despois de Covadonga consolidación do Reino de Asturias (capital en Oviedo), separado de al-Andalus por unha grande porción de terra de ninguén (pouco habitada): o Val do Douro = fronteira de Asturias con al-Andalus. - No século IX, no reinado de Alfonso II tivo lugar en Compostela o descubremento da tumba do Apóstolo Santiago resaltamento dos aspectos relixiosos da loita contra os musulmáns. d) Expansión dos reinos cristiáns (a Reconquista ).
21. Durante o s. IX repoboamento do val inferior do Miño e val do Douro traslado da capital de Oviedo a León por Afonso III Reino astur-leonés. Os andalusíes continuaron coas súas razzias (expedicións de saqueo) polo leste, isto obrigou aos monarcas leoneses a fortificar a zona oriental do reino (Palencia, Burgos, Logroño…) = Condado de Castela. Desde mediados do s. X a debilidade da monarquía leonesa independencia do Condado de Castela.
22. Zona oriental : avances cristiáns débiles ata o século X o reino de Pamplona incorpora o condado de Aragón e mantemento condados cataláns.
23. e) A fin do Califato de Córdoba (S.XI). A finais do S. X al- Mansur (1º ministro do califa Hisham II) fíxose co control absoluto do goberno, para aumentar o seu prestixio levou a cabo múltiples razzias contra os cristiáns (Bercelona, Santiago, León…). Á súa morte inicio dunha longa guerra civil fragmentación e desaparición do Califato de Córdoba en multitude de reinos independentes = reinos de taifas.
25. 3. A EXPANSIÓN CRISTIÁ E A FIN DE AL-ANDALUS a) Taifas, parias e reinos cristiáns - Fragmentación califato de Córdoba (1031) formación das primeiras taifas (reinos musulmáns de reducido tamaño). 3 tipos: Taifas árabes: dominantes no val Guadalquivir e Ebro. Taifas bérberes: Sur e centro. Taifas eslavas: costa levantina. - Enfrontadas entre sí, as taifas foron incapaces de presentar un fronte común contra os reinos cristiáns necesidade de pagar tributos a éstes para manter a súa independencia e conseguir apoio militar fronte a outras taifas (parias).
26. - Ao mesmo tempo nos reinos cristiáns, Sancho III, rei de Navarra, conseguiu ampliar os seus territorios a costa dos seus veciños cristiáns conquista de Aragón, Sobrarde, Ribagorza e Castela. Á súa morte (1035) reparto entre os seus fillos nacemento dos reinos Castela e Aragón. - Posteriores repartos e herencias configuración de 4 grandes unidades cristianas a finais do S. IX: a) Condado de Barcelona : que inclúe o norte de Cataluña e condados do Sur de Francia (Provenza, Rosellón…). b) Reino de Aragón . c) Reino de Pamplona. d) Reinos de Castela e León : incluindo tamén Galicia, unidos na persoa de Afonso VI.
27.
28.
29. b) Os Almorávides En 1085 Afonso VI de Castela e León conquista Toledo (conquista simbólica por ser a antiga capital visigoda) atemorizados ante os cristiáns, as taifas pediron axuda aos almorávides (tribu bereber que dominaba o norte de África) desembarco dos almorávides na Península en 1086 derrotando aos cristiáns, pero non foron capaces de recuperar Toledo. Superioridade militar almorávide conquista das taifas peninsulares unificación de al-Andalus no Imperio Almorávide (1086- 1145)
30. Os reinos cristiáns resisten o ataque almorávide: Reino de Pamplona : que pasa a denominarse Reino de Navarra. Reino de Aragón : en principio con capital en Xaca, expándese hacia o sur e en 1118 conquista Zaragoza, ocupando o val medio do Ebro. En 1137 unénse mediante alianza matrimonial o Condado de Barcelona e o Reino de Aragón Coroa de Aragón (rei = Afonso II). Cada unha das partes mantiña as súas propias institucións e leis, pero ambas unidas na persoa do monarca. Reino de Castela e León : a mediados do S. XII volven a separarse Castela e León debido a repartos hereditarios. Ao mesmo tempo o Condao de Portugal na zona occidental do reino consegue a súa independencia Reino de Portugal.
31. En al-Andalus o rigorismo relixioso almorávide, o impostos para as guerras e a pérdida de Zaragoza (1118) descontento da poboación rebelións (1145) que terminan co dominio almorávide Segundas taifas , divididas e inestables ofensivas cristiáns: ocupación do Val do Ebro (Lleida) pola Coroa de Aragón, do Texo (Lisboa polo reino de Portugal) e parte do de Guadiana polo reino de Castela e León.
32. c) Os Almohades Ante as conquistas cristiás, as taifas chaman na súa axuda aos almohades desembarco en 1146 conquista das segundas taifas imperio almohade (Norte de África e P.I), con capital en Sevilla. Para facer fronte aos almohades, os reinos cristiáns recorren ás Ordes Militares = corpos militares con vínculos relixiosos (monxes-cabaleiros) Ex: Templarios, Hospitalarios, e ordes peninsulares (Santiago, Calatrava, Alcántara…). O perigo almohade unión dos reinos cristiáns (Cas, Nav, Ara e Port…) batalla das Navas de Tolosa (1212) derrota almohade debilitamento e expulsión dos almohades Terceiros reinos de taifas .
33.
34. d) A Conquista de Andalucía e Levante Derrota almohade e debilidade taifas amplas conquistas dos reinos peninsulares a med do S. XIII: Portugal : ocupou o Algarve fin da súa expasión. Coroa Aragón : Baleares, Valencia e Alacante (Xaime I o Conquistador ). Coroa de Castela e León : unidos definitivamente baixo Fernando III conquista do Val do Guadalquivir e Murcia.
35. A finais S. XIII só permanece baixo o dominio musulmán o reino de Granada. A expansión cristiá detense polas loitas internas nos reinos cristiáns e a necesidade de repoboación dos enormes territorios adquiridos. 3 modalidades de repoboamento: Cartas de poboamento e forais : foros = privilexios da coroa a xentes que se establecen en vilas e cidades musulmáns. Foros terras, e liberación de impostos e obrigacións feudais a cambio de fidelidade, pagar tributos reais e defensa das terras (Val do Douro e Ebro). Doazóns a Ordes Militares : concesión ás O.M de grandes dominios arrebatados a almorávides e almohades (entre o Texo e Serra Morena). Repartimentos: concesións de lotes de terra aos repoboadores, en función da súa categoría social, os maiores para nobres e eclesiásticos formación de grandes latifundios na zona sur peninsular (Estremadura e Val Guadalquivir).
36. e) Expansión catalano-aragonesa. Coroa de Aragón a partir d S. XI e XII Expansión fóra da península. 2 direccións: Norte: condados situados ao norte Pireneos (Midi), co obxectivo de constituir un gran reino pirenaico, abortado polas tropas francesas (Muret, 1213). Leste: entre S.XIII e XV. Ocupación de posesións mediterráneas Inicio coas Baleares (inicios S.XIII), seguidas por Sicilia, Malta (S.XIII), Sardeña, Nápoles (S.XIV- XV), e chegando o seu límite coa ocupación de territorios gregos aos turcos (Ducados de Atenas e Neopatria, S.XIV) por mercenarios catalano-aragoneses = os almogávares.
37. f) O reino nazarí de Granada. Último reduto musulmán na península. Logrou manter a súa independencia entre S.XIII e finais S.XV (1492, conquista de Granada polos reis católicos), grazas a factores : a) Orografía montañosa muralla natural. b) Cohesión da poboación musulmá. c) Dificultades na Coroa de Castela León , tanto pol (loitas nobiliarias e dinásticas), ec e sociais (Peste Negra, med. S.XIV). d) Apoio dos benimeríns , pobo do Magreb, derrotados posteriormente pos casteláns e portugueses (Batalla do Estreito, 1340) os cristiáns dominan o Estreito Gibraltar. e) Derrota benimerín os nazarís firman acordos con Castela e con Aragón.
38.
39.
40. 4. FEUDALISMO (SOCIEDADE E POLÍTICA) a) Sociedade feudal. Sociedade medieval = feudal e estamental (ordeada en estamentos) Estamentos = grupos onde os individuos incluíanse segundo a función que desempeñaran. Estes grupos eran pechados e desiguais grupos privilexiados e grupos non privilexiados. Grupos privilexiados : nobreza e clero privilexios: Primacía social. Títulos e honores. Exención impostos. Propiedade das terras (poder ec) Poderes xurisdiccionais (exercían a xustiza sobre o resto).
41. - A nobreza e o clero dividíanse en alta nobreza e clero (duques, condes, cardenais, bispos, abades…) e baixa (cabaleiros, fidalgos, monxes/as e cregos). Grupos non privilexiados : resto da poboación (campesiños, artesáns, burgueses…) sen privilexios estamento dos pecheiros (futuro 3º estado), xq pagaban impostos. Grupos: - Campesiñado: grupo máis numerosos (campesiños libres e servos), normalmente dependentes dun señor (nobre ou eclesiástico) encomenda. Condicións duras de vida e pagaban a maioría de impostos, rendas e servicios (á coroa, señores, clero). - Burguesía: habitantes das cidades (burgos). A partir do seu renacemento (S. X-XI) artesáns, comerciantes, empregados,… (non agricultura). - Grupos marxinais : por razóns relixiosas xudeus (adicados sobre todo a actividades artesanais, mercantís e financeiras) e mudéxares (musulmáns que vivían en reinos cristiáns).
42.
43. Características: Cáracter hereditario e patrimonial : reino = propiedade persoal do rei, transmitido por herdanza aos herdeiros posibilidade de división (ata o S. XIII). Sucesión hereditaria con primacía do varón. Para asegurar a sucesión creación Principado de Asturias (Castela-León), Ducado de Xirona (Coroa de Aragón), Principado de Viana (Navarra). Soberanía real : rei = soberano totalidade de poderes, concedidos por Deus e consagrada pola Igrexa (coroación). Poder do Rei consiste no vasalaxe = sumisión de nobres e pobo ao rei (nobres aportan obediencia, fidelidade e apoio militar e o rei a cambio dereitos e terras) Pero rei ten limitacións = leis forais e institucións que debe respetar (Cortes = asambleas representativas dos estamentos do reino). Sobre todo na Coroa de Aragón respeto do soberano ás institucións de cada reino (Deputación aragonesa, Generalitat…) b) Monarquía feudal.
44.
45. 5. ECONOMÍA FEUDAL. 2 ETAPAS: $ Alta idade media (ata S.XI): - Terra = base ec principal. A meirande parte en mans de señores feudais (nobres e eclesiásticos) feudos ou señoríos. - Artesanía e comercio reducido feudos autosuficientes con pequenos mercados locais.
46. $ Plena idade media (S.XI-XIII): crecemento actividades ec: - Aumento da productividade agraria e espazo cultivado: grazas avances técnicos (arado de vertedeira, muíño de auga, útiles de ferro…). - Desenvolvemento gandería : en Castela predominio gandería trashumante (ovellas) en mans da Mesta (poderosa organización de propietarios gandeiros). - Creación gremios = asociacións de artesáns que comparten prezos, salarios, formas de ascenso… competencia entre eles. - Crecemento urbán e comercial renacemento das cidades e dos intercambios comerciais entre elas aumento acuñación de moeda desenvolvemento prácticas financeiras (crédito) e feiras con protección real.
47. 6. CRISE DA BAIXA IDADE MEDIA. a) Crise demográfica: Peste negra. Plena Idade Media = época expansiva melloras agrarias e gandeiras crecemento dos recursos alimenticios demográfico. No S. XIV iniciase a crise. A pob creceu por riba dos recursos disponibles mortalidade terras abandonadas produción agrícola e gandeira malas colleitas mortalidade. A mediados do S.XIV sobre esa pob. desgastada esténdese a Peste Negra (1348) procedente de oriente catástrofe demográfica gran mortalidade urbana, pobos e feudos deshabitados (sobre todo na Coroa de Aragón) descenso produción e actividades ec.
48.
49. b) Crise política: revoltas nobiliarias Crise demográfica campos despoboados e descenso actividade ec ingresos da nobreza endurecemento das obrigacións feudais ( Malos usos , sobre todo en Cataluña) e presión aos reis para conseguir + recursos (rentas e terras…) enfrontamentos nobreza e monarquía: Guerra civil castelá (mediados S.XIV): entre Pedro I e Henrique de Trastámara (apoio da alta nobreza) asesinato de Pedro e coroación de Henrique II. Guerra civil en Navarra (mediados S.XV): Inicio na morte da raiña Branca enfrontamento entre o fillo, príncipe de Viana e o seu marido Xoán II (rei de Aragón) polo seu novo matrimonio detención e asesinato Príncipe de Viana triunfo rei de Aragón.
50. Guerra civil catalá (3º ¼ S.XV): orixe na guerra civil navarra. A detención do Príncipe Viana = excusa para iniciar 1 revolta da oligarquía catalana contra o rei de Aragón (Xoán II), que pretendía impoñer unha monarquía autoritaria na Coroa de Aragón que recortaba os seus dereitos. A guerra terminou co triunfo de Xoán II, que se viu obrigado a respetar as institucións catalanas tradicionais. 2ª Guerra civil castelá : enfrontamento entre a nobreza e Henrique IV (3º ¼ S. XV), que intentou fortalecer o seu poder a costa dela Apoio da alta nobreza ao seu irmán Afonso. A morte deste apoio a Sabela (irmá do monarca) para que a recoñeza como herdeira en lugar da súa filla Xoana ( Beltranexa) considerada ilexítima.
51. b) Crise social: revoltas populares. Crise demográfica e ec dos S.XIV e XV empeoramento das condicións de vida populares revoltas. Enfrontamento social en Barcelona (med. S.XV): Busca (artesáns e peq comerciantes) vs. Biga (oligarquía local) agravamento da crise. Remensa no campo catalán (1462-1486): Malos usos dos señores (abusos sobre os seus campesiños) revolta popular ata 1486 (eliminación de malos usos por Fernando II o Católico ). Persecucións xudeus: crise xeral acusación de seren culpables de todos os males persecucións e matanzas (progroms). Revolta irmandiña (med. S.XV) en Galicia : crise ec da presión fiscal e abusos de nobres e abades sobre campesiños formación de irmandades para opoñerse a estes malos usos guerras irmandiñas derrota dos irmandiños victoria nobiliaria dura represión e axustizamento dos líderes irmandiños.
