Igotzeko
- 1. • Asexuala: guraso bakar batek egiten du, Kontzeptua: ugalketari esker espezie baten banakoek Kontzeptua ondorengoak berdin-berdinak izango dira. beren antzekoak diren ondorengoak sortuko dituzte. •Sexuala: Sexu ezberdineko bi gurasoek egiten dute bien karaktereak dituzten ondorengoak sortzeko. Kontzeptua: Organismo batek bere bizitzan sufritzen dituen aldaketa multzoari deritzogu, zigoto Kontzeptua denetik ugaltzeko gai den arte. 3 fase ezberdindu genitzake: Bizi zikloa 1. Ugalketa: Obulu bat eta espermatozoide bat elkartu beren nukleoek bat egin eta ondorioz zigotoa eratzeko fasea. 2. Enbrioi-garapena: Zigotoa sortzen denetik banakoa jaio arteko fasea. Enbrioi- garapena 3. Hazkuntza: Banakoa jaiotzen denetik ugaltzeko prest dagoen arteko fasea. Hazkuntza • Banakoa bi zatitan edo gehiagotan zatitzen da horietako bakoitzetik ondorengo bat sortu Zatiketaz (zelenteratuak anemonak,// harrak lur-zizareak eta planariak). •Animalia batzuk, nahiz eta sexu bidez ugaldu, gai dira galdutako gorputz atalak birsortzeko Asexuala (sugandilak, itsas-izarrak, etab.) • Animaliari koskor edo gema bat ateratzen zaio gorputzean, horretatik banako heldu bat Gemazioz sortuko da. Ugalketa 1. Ugalketa • Batzuetan gema bereizi egiten da gurasotik (hidra), besteetan lotuta geratzen da (korala). animalietan Kontzeptua: sexu bidezko ugalketan sexu desberdineko bi banako behar dira, arra eta emea. Bakoitzak Kontzeptua bere gonadak edo ugalketa organoak izango ditu (arrek testikuluak eta emeek obulutegiak) eta bere gametoak edo ugalketa zelulak eratuko ditu (arrek espermatozoideak eta emeek obuluak). • Sexubakarrak: banako bakoitzak sexu bakar bateko gonadak ditu, maskulinoak edo femeninoak. Sexuala Arrak eta emeak ezberdinak badira euren artean dimorfismo sexuala Banakoen sexua • Hermafroditak: Banako bakoitzak sexu bietako gonadak ditu, normalean ez dira autoernaltzen (barraskiloak, lur-zizareak, …). Ernalketa Kontzeptua: obulua eta espermatozoidea elkartzeri deritzogu, ondorioz zigotoa sortuko da. Ingurune Kontzeptua hezean gertatu behar da. Orduan zelula zatiketak behin eta berriz gertatuko dira enbrioia sortu arte. motak • Kanpo-ernalketa: Amaren organismotik kanpo gertatzen da, emeak obulu ernaldugabeak kanporatzen ditu, hauek, arrak askatutako espermatozoideekin ernalduak izango dira (uretako animaliak eta lehorrko batzuk). •Barne-ernalketa: Ugaltze-aparatu femenino hezearen barnean gertatzen da, kopulazioa beharrezkoa da, honen bidez arrak espermatozideak sartzen ditu emearen ugaltze-aparatuan. • Obiparoa: Enbrioia amaren gorputzetik kanpo garatzen da, arrautzan. Bertako elikagai-gordekinetaz elikatzen da jaio arte (arrain gehienak, hegaztiak eta narrasti gehienak). EKLOSIOA. EKLOSIOA • Bibiparoa: Enbrioia amaren gorputzaren barnean garatzen da, umetokian edo uteroan. Enbrioia eta ama 1, 2, 6, 7, 2. Enbrioi Motak plazetagatik komunikatuak daude, bertatik elilagaiak sartu eta hondakinak kanporatzen dira, enbrioia eta 8, 9, 12 garapena plazenta zilbo-hesteagatik komunikatuak daude (ugaztun gehienek). ERDITZEA. ERDITZEA ariketak • Obobibiparoa: Enbrioia amaren gorputzaren barnean garatzen da, arrautzan, bertako elikagai-gordekinaz elikatzen da jaio arte (marrazoak, sugeak, muskerrak eta arrain batzuk). EKLOSIOA. EKLOSIOA
- 2. • Zuzena: Kumeak helduen antzeko itxura dute jaiotzean, hazten joango dira (ugaztunak, narrastiak, hegaztiak..) 3. Hazkuntza • Zeharkakoa: Kumeak larba bezala jaiotzen dira eta metamorfosi deritzen zenbait aldaketaren bidez bihurtzen dira heldu. Kontzeptua: Gema bidez ugaltzen dira, bertatik beste banakoak sortuko dira. Kontzeptua •Estoloiak: Lurzorutik paralelo hazten diren zurtoinak dira, lurzorua ukitzean sustraiak botatzen dituzte (marrubiak, hirustak) Begetatiboa • Erraboilak: Lurpean hasten diren zurtoin txikiak dira, haiettaik hosto mamitsuak ateratzen dira, zeinetati baste landare batzuk ernetzen dira (tipulak, baratxuriak eta tulipak). Asexuala • Tuberkuluak: Lurpeko zurtoinak dira, beraietatik zenbait koskor edo gema ateratzen dira, zeintzuettaik landare berri bat haz daitekeen. Espora Banako baten zelula batetik nukleoa hainbat aldiz zatitzen da hainbat zelula ume emanez bidezkoa (esporak), hauetariko bakoitzetik banako bat sor daiteke. Kontzeptua: Landareen ugaltze-organiak loreetan daude, hemen sortuko dira ugalketarako Kontzeptua ezinbestekoak diren gametaoak. Sexu •Lore gehienak hermafroditak dira, baina baduade sexubakarrekoak. Ugalketa bidezkoa Loreen egitura Lore biltegiak • Kaliza: kanpoko bilgarria, sepaloz osatuta. •Korola: barruko bilgarria, petaloz osatua. Ugalketa •Loreen atalak • Pistiloa: Ugaltze-organo femeninoa, estigma, estilo, landareetan obulutegi eta obuluz osatua (hemen gametoak sortu). Ugaltze-organoak • Estaminea: Ugaltze-organo masmulinoa, harizpi, antera eta polenez osatuak (hemen gametoak sortu). 1. Polena, polinizazioz (haizearen edo animalien eraginez), pistilora ailegatu eta polen- hodia garatzen du, bertatik gameto maskulinoak obulutegira ailegatuko dira. Ernalketa 2. Obulutegiaren barruan obulua ernaldu eta zigotoa sortzen da, gero enbrioia eratuko da. 3. Obulua ernaltzean hazia eratzen da, obulutegia fruitu bihurtzen da haziak elikagai nahikoa izan ditzan. Bi fruitu mota: mamitsuak eta lehorrak. 4. Fruitua lurrera eroriz, enbrioitik landarea haziko da. 14, 17, 19, 20, 22, 23 ariketak