際際滷

際際滷Share a Scribd company logo

Inkinsela YaseMgungundlovu

Download as DOCX, PDF
Zacharia Sithole
Zacharia Sithole

Ukuhlaziya incwadi kaSibusiso Nyembezi- Inkinsela yaseMgungundlovu. South African Classics. A novel of the exploits of a criminal in a country district

1 of 10
Downloaded 115 times
ISIZULU 3B Assignment Zsithole95@gmail.com 201589549@student.uj.ac.za ZACHARIA SITHOLE201589549 Submission date25 October 2017
1 OKUHLONZIWE Isingeniso2 Umlingiswa uNdebenkulu..2-4 Umlingiswa uMkhwanazi...4-5 Umlingiswa uThemba.6 Umlingiswa uMaNtuli.....................................6-7 Umlingingiswa uThoko7-8 Abanye abalingiswa..8 Isiphetho8 Imithombo yolwazi9
2 XOXA NGENDLELA USIBUSISO NYEMBEZI ASEBENZISA NGAYO UKUGQOKA NJENGESU LOKUBUMBA ABALINGISWA NOKUGQAMISA UBUBONA. Ngempela uSibusiso Nyembezi unekhono elibanzi kakhulu, lokuveza abalingiswa ngendlela yokudweba izithombe zengqondo uma ebhala izincwadi zakhe, ukuvezwa kwabalingiswa kugqanyiswa ngendlela abaqgoka ngayo. Empilweni esiphila kuyo, siyathola ukuthi iningi labantu siyakwazi ukulehlukanisa ngokwezinto abaziqgokayo, isibonelo, uma umuntu egqoke umfaniswano wasenkonzweni, uyabonakala ukuthi uyakuphi futhi ngesinye isikhathi uzozwa abantu sebememeza bethi, ungibeke name emthandazweni ngaphambi kokuba umuntu asho ukuthi uyaphi noma ubuyaphi. Kuningi esingakubalula ngoNyembezi kodwa engizogxila kukho kumayelana nendlela yokubunjwa kwabalingiswa esetshenziswe encwadini, Inkinsela yaseMgungundlovu. Kulencwadi sithole abalingiswa abaningi, ababunjwe ngendlela eyahlukene. Kusukela kumlingiswa omkhulu okunguNdebenkulu, kuzekugcine kumlingisa noma abalingiswa abancane okungamadoda, kuyacaca lapha ukuthi umbhali, uyakuthanda ukulanda Kanye nokugxila kakhulu ekwakheni isithombe sengqondo kubalingiswa. Ngezansi, ngizochaza kabanzi ngokutomula umlingiswa ngamunye, ngimchaza ngokubumbeka kwakhe ukuze sibone lelikhona elimangazayo likaNyembezi. UNdebenkulu Uma sikhuluma ngoNdebenkulu sisuke sikhuluma ngayo uqobo Inkinsela yaseMgungundlovu, okuyisihloko sombhalo. UNdebenkulu ungumuntu obukeka sengathi unemali ngoba siyathola ukuthi ngenkathi uThemba eqala ukumbona, wayegqoke izimpahla ezibonakalayo ukuthi ziyabiza, futhi siyamthola ukuthi naye uNdebenkulu, uyakufakazela lokhu ngoba ngenkathi ekhuluma noThemba besuka esiteshini semijantshi uthi, Uyabona Mkhwanazi, njengoba sengishilo ngabe ngize ngemoto yami. Le potimende lena uyibona nje ngayikhokhela ishumi lopondo phansi, waze wakuphinda ngeziNgisi lokhu egcizelela ukudula kwepotimende lakhe. Kuvele kwabasobala ukuthi uNdebenkulu uyinsizwa efundile phela ngoba ukwazile ukukhuluma nesiNgisi, isiNgisi ezindaweni zasemaphandleni sisadlala indima enkulu, ikakhulukazi eNingizimu Afrika ngoba sikhulunywa abantu abamhlophe, lokhu kuchaza ukuthi uma ungumuntu olwaziyo lolu limi lwabelungu, kubantu basemaphandleni, usuke ufundile futhi yena uzibiza ukuthi uyisikwayi ngoba nencwadi ibifikile kuMkhwana zi ibikucacisa lokho. Ngokufunda ngichaza ukuthi usuke ufinyelele ezigabeni eziphezulu zemfundo ephakeme kodwa uma uqhathanisa ukusetshenziswa kolimi lwesilungu ezindaweni
3 zasemadolobheni kanye nasemaphandleni uzothola ukuthi iningi labantu emadolobheni, bayalusebenzisa ulimi lwesilungu futhi hhayi ngoba besuke befundile kodwa ngoba besuke bejwayele lelo limi ukuxhumana nezinhlanga ezahlukahlukene. UNdebenkulu wayexuba ulimi lwesiNgisi kanye noLwesintu ukuze ezwakale ukuthi ufundile, ngoba phela iningi labantu abafundile bavame ukukhohlwa ulimi Lwesintu olujiyile uma sebephothule iziqu eziphezulu. Njengoba uNdebenkulu kuthiwa Inkinsela yaseMgungundlovu, kungoba phela uyisela elisuka eMgungundlovu, uthathela abantu izinkomo zabo ngokukhuluma nabo, lokhu kuyasitshengisa ukuthi nanoma bekayisela kodwa bekanawo umlomo omnandi, futhi ke uyakwazi ukucabanga ngokukhaliphile ngoba ukwazile ukukhohlisa amadoda amaningi emhlanganweni wokuqala kanye nasemhlanganweni wesibili lapho ngisho nenkosi ibikhona izozizwela ngokwayo ukuthi uNdebenkulu lona uze ngani. UNdebenkulu ungumuntu ozitshelayo, othathela abanye abantu phansi, ochomayo, ongenamahlono futhi ongenandaba nemizwa yabanye abantu. Konke okubaliwe, kugqamile ezimeni eziningi emndlalweni. Sithola elokhu ephotha amadevu akhe ngaphambi ngokutshela uThemba ukuthi, akanamoto kodwa unezimoto lokhu kutshengisa ukuthi uyathanda ukuchoma kodwa nalokhu esuke echoma ngakho uzobe engenalo ufakazi lwalo, ngoba nalezo zimoto akhuluma ngazo akazisebenzisi ukuze phela afinyelele endaweni yaseNyanyadu, uthi unezimoto kodwa usebenzisa umjantshi, lokhu nje akuhlangani. Sengizibonele nami Mkhwanazi ukuthi ningabantu abahluphekayo. Awusadinge kungitshela, sengizibonele. Lawa mazwi akhulunywe uNdebenkulu amhlabe kakhulu uThemba enhlizweni. Lokhu kuyatshengisa ukuthi akanandaba nemizwa yabanye abantu. Utshengisa nokudelela emva kokunenga uThemba indlela yonke ekalishini elibheke ekhaya, ngoba uthe eqeda ukufika ekhaya lakwaMkhwanazi, awela phansi esathi uyehla ngenxa yesicathulo esabe sigaxekile kwikalishi, yilapho ezovuka edumele uMaNtuli athi, Uyabona Nkosikazi lokhu kukhomba ukudelela okukhulu, ngoba phela okokuqala nje, akusiyena uMaNtuli omwisile, okwesibili akenalo ukubiza umkaMkwanazi Nkosikazi, sengathi nguyena umyeni wakhe, okokugcina ukuthi, akakabulisi nokubulisa kodwa sekavuka phansi nokudumela umuntu eqala nokumbona. Akanalo neze uzwelo uNdebenkulu ngoba uzimisele ukuthatha izinkomo zabantu ababonayo ukuthi bazihluphekele futhi bathembele kuzo zona izinkomo, lokhu kuchaza ukuthi akanalo uvalo, uzethembile futhi uyijwayele nento ebeyenza. Unokuzitshela okukhulu enjalo ngoba uthi, Mina Nkosikazi ngazana nabelungu abakhulu. Ngiyabhalelana nabo. Bathi uma
4 bengibhalela bangalibali mpela mpela ukuba babeke ukuthi isikwaya emva kwegama lami. Ukhuluma nje yilokhu ezikhomba esifubeni ngomunwe, futhi ekukhulumeni kwakhe abuye afake nesiNgisi. Lokhu kutshengisa indlela uNdebenkulu abeyisebenzisa ukudelela abantu. Uhlala ekhuluma nangemali ayikhiphale uma ethenga izimpahla zakhe ukutshengisa ukubhekela phansi abanye abantu, simuzwa ethi, Lesi sigqoko sami Nkosikazi osibona sesinje wuthuli lwasemaphandleni ngokuwiswa yikalishi lakwakho, ngasikhokhela opondo abahlanu phansi. Ngamafuphi, Undebenkulu uyisigebengu esinganawo unembeza, esidelela ngokweqile, ngoba nanoma sekabanjiwe ebanjwe amaphoyisa, usakhulumela safuthi uthi, Niyohambe nisinda ziphukuphuku ndini! kodwa konke okubi akwenzile emphakathini wase Nyanyadu kuyamlandela ngoba phela ugcine engasaphumelelanga esenzweni sakhe sokuthathela abantu izinkomo zabo. UMkhwanazi UMkhwanazi ungubaba kaThemba kanye noThoko, umyeni kaMaNtuli. Lapha umbhali uyasitshengisa ukuthi uMkhwanazi lo abhale ngaye, ungumuntu onjani, uyasichazela uthi, ungumnumzane, ngoba phela sekathathile wagana. Siyavezelwa ukuthi ungubaba womuzi ngoba unabantwana, umuntu ozwana nokusebenza, ngoba izimpahla esivezelwa zona ezomsebenzi, uMkhwanazi bekagqoka amahhudlu, ngoba ethi yiyona amphatha kahle uma eyolima. Ungumuntu othanda ukusebenza ngoba izandla zakhe bezingamaqokoma kukhanyela noma ngubani ukuthi ngumuntu ojwayelene nomsebenzi. Lokhu kuyasicacisela ukuthi ngempela uMkhwanazi ungumuntu womndeni futhi uyakwazi ukuwunakekela. Uyawuthanda umndeni wakhe futhi ufuna okuhle kodwa emndenini wakhe, yingakho ezifake nasenyakanyakeni ezama ukutholela umndeni wakhe okuhle. Wayevame ukugqoka ibhulukwe kanye neyembe likakhaki, lezi zimpahla siyathola ukuthi zivamile ukugqokwa abantu abasebenza ngamasimu kanye nezezimfuyo. Ukugqoka lezi zimpahla kungicabangisa isizathu esithize ngokokugqoka kwabantu ezindaweni kanye Nasezimeni ezahlukahlukene, asibhekeni emishadweni uma abantu ababili abathandanayo beganana ngokwesilungu, kukhona izingubo abazigqokayo, ezimhlophe. Uma uya emcwabeni uzothola iningi labantu ligqoke izimpahla ezimnyama ngokwebala. Isizathu sokuthi abantu bagqoke izimpahla ezinombala ongakhanyi uma beyosebenza emasimini, kungaba ukuthi abafuni ukuncola abazobe besebenza ngakho kugqame kakhulu, futhi ukuncola okusezimpahleni, kusheshe kusuke. Yingakho umkhwanazi egqoka okhaki Kanye
5 namahhudlu. UMkhwanazi umuntu ofinqa neyembe lakhe okufakazela ukuthi umuntu ojwayele ukusebenza ngezandla. Ungumuntu ofasa ibhande lesikhumba aliqinise, lokhu kubangelwa ukuthi akafuni ukuthi ukuhlushwa ibhulukwe uma esebenza, ngoba uma engafasanga ibhande, kungenzeka ukuthi ibhulukwe lizehlele, okungabangela ukuthi limphazamise ngokuthi elokhu elilungisa. Umkhwanazi ungumuntu ongajwayelanga ukugqoka ibhantshi, yingakho umbhali esibikela ukuthi uma egqoke ibhantshi kusho ukuthi kusuke kuphendule izulu, noma uma eya esontweni noma eya emihlanganweni. Lokhu kusicacisela kabanzi ngesimo sempilo esisithola emndenini wakwaMkhwanazi. Bekasebenzisa amasokisi agugile noma nje engawagqoki nokuwagqoka amasokisi, kanti futhi bekanganqeni ukuhamba nangezinyawo, ukukhomba ukuthi ungumuntu ongenandaba nokuthi abantu bazothini futhi engumuntu ongena mahloni. Isikole sona siyathola ukuthi ungumuntu ongafunde kufikela ku std. 4 elokishi laseNyanyadu, lokhu kusitshengisa ukuthi ulwazi lwakhe uMkhwanazi kwezemfundo luncane, njengoba ekwazi ukufunda isiZulu kanti isiNgisi siba yinkinga. Ubengumuntu obezithatha njengomuntu ofundile. Ungumuntu okhohliseka kalula futhi ongathandi ukushintsha umqondo wakhe. Lokhu kufakazelwa ngokuthi, noma izibulo lakhe elinguThemba limcebisa ngokuthi uNdebenkulu uyisigebengu, akashintshi kulokhu azitshele ngakho. Ufanisa umqondo wabantwana nabantu besifazane njengomqondo wabantu abacabanga kancane, yingakho avumelana noNdebenkulu lo waseMgungundlovu. Uyathembeka futhi uyahlonipheka endaweni yase Nyanyadu, ngoba phela eyinsizwa enezinkomo, eganile futhi enomuzi kanye nabantwana. Lokhu kufakazelwa ukuthi uma ebiza umhlangano wokuqala, akazange abikele inkosi kodwa abantu bakwazile ukuthi bafike kulowo mhlangano. Emhlanganweni wesibili, siyabona ukuthi nanoma uMkhwanazi ebize umhlangano wokuqala ngaphandle kwemvume yenkosi, inkosi ayimhlawulisi ngalokho kodwa iyavumelana noMkhwanazi, iphinde yona inkosi icele uMkhwanazi ukuthi akhulume asho amazwi amabili amathathu emhlanganweni, ukuze acacise udaba okuhlangenwe ngalo namhla. Ubaba yena akezwa nokuzwa ngoNdebenkulu wakhe lokhu kukhulunywa uThoko ehleka okuchaza ukuthi uMkhwanazi uthatha kade ukuqonda injongo yomuntu okungachaza ukuthi akakhaliphile kangako ekufundeni abantu. Kodwa kuyangikhanyela ukuthi thina esesivulekile amehlo sifanele singabakhohlwa labo bakithi abaseyizimpumputhe. Ziseningi kakhulu izimpumputhe ngengqondo. Lokhu kukhulunywa uNdebenkulu ekubhekise kuMkhwanazi kodwa yena akakuqondi kahle, ngoba empeleni uNdebenkulu ukubhekise ngqo kuMkhwanazi.
6 uThemba Umfana ogqoka amabhulukwe amade, lokhu kuyisiko labafana asebefunda emakholiji, okusho knona ukuthi umbhali usitshengisa khona ukuthi uThemba usungumuntu osekhulakhulile futhi ohluzekile nasengqondweni. Ngempela uThemba usehluzekile ngoba simthola endabeni ezama ngayo yonke imizamo yakhe ukutshengisa ubaba wakhe ukuthi uNdebenkulu uyisigebengu kodwa ubehluleka. Nanoma ethola iphepha eligqamisa kabanzi ngobugebengu obudlangile, obumayelana nokuthathelwa izinkomo abantu abafana noNdebenkulu kodwa uyehluleka ukushintsha ingqondo kababa wakhe. Okubalulekile ukuthi nanoma ebona ukuthi ubaba wakhe akamthembi futhi akayithathi imibono yakhe kodwa akajiki kulokhu esuke ukukuzuza. Ukufunda kukaThemba kumenza ukuthi ngumuntu ohlakaniphile ngoba uthe lapho eqala ngishonokuyizwa incwadi esuka kuNdebenkulu, wayizwa ukuthi iyinsambatheka, lokhu kufakazelwa ngalokhu akushilo ngenkathi eth, hhayi suka Baba, ayizwakali into ekhulunywa yilomfokazi. UThemba utshengisa ubuhlakani bakhe ezimeni eziningi, futhi uyasiza naye ukuze kutholakale isigebengu lesi esiguNdebenkulu. Endabeni kuthiwa uThemba ubengumuntu onofuzo lukaNina wakhe ngolaka, kodwa ezimeni lapho okwamele abenolaka khona simthola ezikhuza, nanoma uNdebenkulu emthukuthelisa kanjani kodwa uyakwazi ukuzibamba. Ukuzigabisa kukaNdebenkulu bekwenza uThemba ukuthi athukuthele ikakhulukazi ukubiza ikalishi lakubo ngenqola, phela indelelo enkulu ukuthi ubize ikalishi ngenqola. Siyabona ukuthi uThemba uyakwazi ukubekezela, yingakho emfikise nasekhaya. UThemba siyambona ukuthi umuntu othanda uxolo nokuthula ngoba lapho umama wakhe esethukuthele, ukwazile ukumvimba. Kufakazelwa ngokuthi wayencenga uNina ethi, Kahle Mama, kahle Mphemba omuhle uThemba lapha utshengisa ukukhula ngesenzo nangesinqumo asithathayo ukuthi anqande umama wakhe. Ungumuntu onenhlonipho kakhulu kubazali bakhe ngoba uyabalalela uma bemthuma eposini. Uyahamba uya esiteshini uma ethunywa khona ukuyolanda uNdebenkulu. Lokhu kuyatshengisa ukuthi ungumuntu ongazilawuli ekhaya lakubo, usabalalela abazali bakhe. uMaNtuli Umbhali umveze njengomuntu othwalayo ekhanda. Lokhu kuyasitshengisa ukuthi ungumuntu omhloniphayo umyeni wakhe, inhlonipho siyayithola lapho eselungiselela umyeni wakhe ukudla ngenkathi ngenkathi ebuya emasimini, umnikeza nemfanduko aphinde ayigoqe ukuze afihle imbobo esemfadukweni. Lokhu kuyasitshengisa ukuthi uMaNtuli ungumuntu onothando, ohloniphayo futhi onolaka, ngoba ulaka lwakhe siyalubona lapho esedumekela
7 uNdebenkulu, ngenkathi uNdebenkulu elokhu ebelesele edelela umndeni wakwaMkhwanazi kanti yilapho ezothi nanoma ekhuzwa, encengwa uThemba, abe emngena umaNtuli ngoba ekhathele ukuzwa izinto ezikhulunywa nguNdebenkulu. Ngokwemfundo umaNtuli, ungumuntu ogcine ku Std. 4 njengoMyeni wakhe. Lokhu kubangwa ngabazali basendulo abahlala emaphandleni, ebebakholelwa osikweni lokuthi umuntu wesifazane akufuneki ukuthi afunde kakhulu ngoba ngeke kube kuhle kumyeni wakhe. Ungumuntu ogqoka ngokuhloniphekile njengabo Mama bemizi. Kusasetshenziswa isitovu sezinkuni, lokhu kutshengisa ukuthi uMaNtuli ungumuntu okhuthele, ngoba kuthiwa ungumuntu ongasibeki isinqe phansi. Uthanda umndeni wakhe ngoba akafuni ukubona bathathelwe izinkomo, yingakho ethi kwamele baphe uNdebenkulu izinkomo ezimbili bese bazophinda bamnike ezinye uma sekubonakele ukuthi ngempela uNdebenkulu uyathembeka. Unaso isineke uMaNtuli ngoba ukwazile ukuvumela ukuthi uNdebenkulu angene kwakhe nanoma sebethe ukuphikisana ngamagama. Uphatha kahle isivakashi, nanoma esengasavumelani naso. Ungumuntu oshintshashitshayo, naye ukhohliseka kalula ngoba ngenkathi eqeda ukubona uNdebenkulu, bekangamthembi kodwa kwathi nalapho uThemba eseza nephepha elifakazela lokhu ebekucabanga ngoNdebenkulu, kwabayikhoyikho engqondweni yakhe kodwa lapho kuthe uNdebenkulu esekhuluma ngemali, ngoba esezwa imali. Ukwazile futhi ukuphinda ashintshe umqondo wakhe. Uzwana nomakhelwane bakhe, lokhu kuchaza ukuthi ungumuntu osebenzisana nabanye abantu. Thoko Ungumlingiswa ongagqamanga kakhulu ngoba yena akavelanga ngezinto eziningi endabeni kodwa, ungumtwana kaMkhwanazi noMaNtuli, usisi kaThemba. Yena ungumtwana ohloniphayo ngoba ugqoka izinto ezide ezifika phansi ezinyaweni, lokhu kuyasitshengisa ukuthi ungumtwana okhula eyalwa kahle ngokwenhlonipho. Inhlonipho iyona into ehamba phambili emndenini kaMkhwanazi, ngoba nanoma naye uThoko ebona ukuthi uyise uyaphazama kodwa akamlwisi, kodwa uzama ukusizana nobhuti wakhe ukuze bazokwazi ukutshengisa uyise ukuthi uyaphazama ngokwethemba uNdebenkulu. Uyapheka futhi uyathumeka uThoko ngoba uthunywe ngubaba wakhe ukuthi amlandele ukhezo lwakhe, azange elokhu ebuza izinto eziningi, futhi nangenkathi ethunywa ukuthi alungiselele uNdebenkulu ukudla, azange elokhu ephikisana nabazali bakhe, nanoma ebecasulwe yindlela kaNdebenkulu azigabisa ngayo, nangendlela aziphakamisa ngayo. UThoko ungumuntu
8 ohlakaniphile futhi esingasho nje sithi ufuze ubhuti wakhe ngobuhlakani ngoba naye bekavumelana naye futhi ubengayizwisisi indaba yokubona izinkomo zikayise zidliwa umgulugudu onguNdebembili. Abanye Abalingiswa Laba ngabalingiswa abangagqamanga kakhulu embhalweni, esingabala uButhelezi, uShandu, uLushozi, uMpungose, uMaShezi kanye noDiliza. Abavezwanga ngokugqoka kwabo kodwa umaShezi umbhali umchazile ukuthi uyinkosikazi ende, enomzimba, amabele agcwele isifuba. Uthanda ukuzithi kamfu ngebhade, okungenzeka ukuthi uzama ukucindezela isisu esikhulu. Kodwa siyathola ukuthi nanoma umzimba wakhe umkhulu kodwa awumsindi, phezu kwalokho unomtwana womfana egama lake ngu Mpiyakhe. Isiphetho Kuningi esingakusho ngamakhono uNyembezi anayo mayelana nezemibhalo kodwa leli lokubumba abalingiswa, lijulile futhi litshengisa izinga lokucabanga eliphezulu. Lokhu kufakazelwa wubuhlakani abufaka uma ebhala imibhalo yakhe. UNyembezi unekhono lobumba umlingiswa umbone ngamehlo wengqondo, okuyikhono eliphakeme. Singasho nje ukuthi abantu ababhala imibhalo basuke bakomunye umhlaba noma bekwelinye izwe elingekho emhlabeni ngoba phela ngendlela umbhali ebhala ngayo, ukwazi ukuthinta ingqondo, inhliziyo kanye nezitho zomzimba eziningi. Ngifundile ukuthi akusiyona into elula ukubumba umlingiswa, kudingeka ukuthi ugxile futhi ujule.
9 IMITHOMBO YOLWAZI Nyembezi, S. (1961). Inkinsela Yasemgungundluvu. Kwazulu Natal: Shuter & Shooters Publishers (Pty) Ltd. Forster, E.M (1974). Aspects Of The Novel And Related Writings. London: William C10wes & Sons Ltd, , Colchester & Beccles. Ntuli J.H. (1998). The Conception And Evolution Of Characterization In The Zulu Novel. Kwazulu Natal: Department Of African Languages At The University Of Zululand.

More Related Content

Inkinsela YaseMgungundlovu

  • 2. 1 OKUHLONZIWE Isingeniso2 Umlingiswa uNdebenkulu..2-4 Umlingiswa uMkhwanazi...4-5 Umlingiswa uThemba.6 Umlingiswa uMaNtuli.....................................6-7 Umlingingiswa uThoko7-8 Abanye abalingiswa..8 Isiphetho8 Imithombo yolwazi9
  • 3. 2 XOXA NGENDLELA USIBUSISO NYEMBEZI ASEBENZISA NGAYO UKUGQOKA NJENGESU LOKUBUMBA ABALINGISWA NOKUGQAMISA UBUBONA. Ngempela uSibusiso Nyembezi unekhono elibanzi kakhulu, lokuveza abalingiswa ngendlela yokudweba izithombe zengqondo uma ebhala izincwadi zakhe, ukuvezwa kwabalingiswa kugqanyiswa ngendlela abaqgoka ngayo. Empilweni esiphila kuyo, siyathola ukuthi iningi labantu siyakwazi ukulehlukanisa ngokwezinto abaziqgokayo, isibonelo, uma umuntu egqoke umfaniswano wasenkonzweni, uyabonakala ukuthi uyakuphi futhi ngesinye isikhathi uzozwa abantu sebememeza bethi, ungibeke name emthandazweni ngaphambi kokuba umuntu asho ukuthi uyaphi noma ubuyaphi. Kuningi esingakubalula ngoNyembezi kodwa engizogxila kukho kumayelana nendlela yokubunjwa kwabalingiswa esetshenziswe encwadini, Inkinsela yaseMgungundlovu. Kulencwadi sithole abalingiswa abaningi, ababunjwe ngendlela eyahlukene. Kusukela kumlingiswa omkhulu okunguNdebenkulu, kuzekugcine kumlingisa noma abalingiswa abancane okungamadoda, kuyacaca lapha ukuthi umbhali, uyakuthanda ukulanda Kanye nokugxila kakhulu ekwakheni isithombe sengqondo kubalingiswa. Ngezansi, ngizochaza kabanzi ngokutomula umlingiswa ngamunye, ngimchaza ngokubumbeka kwakhe ukuze sibone lelikhona elimangazayo likaNyembezi. UNdebenkulu Uma sikhuluma ngoNdebenkulu sisuke sikhuluma ngayo uqobo Inkinsela yaseMgungundlovu, okuyisihloko sombhalo. UNdebenkulu ungumuntu obukeka sengathi unemali ngoba siyathola ukuthi ngenkathi uThemba eqala ukumbona, wayegqoke izimpahla ezibonakalayo ukuthi ziyabiza, futhi siyamthola ukuthi naye uNdebenkulu, uyakufakazela lokhu ngoba ngenkathi ekhuluma noThemba besuka esiteshini semijantshi uthi, Uyabona Mkhwanazi, njengoba sengishilo ngabe ngize ngemoto yami. Le potimende lena uyibona nje ngayikhokhela ishumi lopondo phansi, waze wakuphinda ngeziNgisi lokhu egcizelela ukudula kwepotimende lakhe. Kuvele kwabasobala ukuthi uNdebenkulu uyinsizwa efundile phela ngoba ukwazile ukukhuluma nesiNgisi, isiNgisi ezindaweni zasemaphandleni sisadlala indima enkulu, ikakhulukazi eNingizimu Afrika ngoba sikhulunywa abantu abamhlophe, lokhu kuchaza ukuthi uma ungumuntu olwaziyo lolu limi lwabelungu, kubantu basemaphandleni, usuke ufundile futhi yena uzibiza ukuthi uyisikwayi ngoba nencwadi ibifikile kuMkhwana zi ibikucacisa lokho. Ngokufunda ngichaza ukuthi usuke ufinyelele ezigabeni eziphezulu zemfundo ephakeme kodwa uma uqhathanisa ukusetshenziswa kolimi lwesilungu ezindaweni
  • 4. 3 zasemadolobheni kanye nasemaphandleni uzothola ukuthi iningi labantu emadolobheni, bayalusebenzisa ulimi lwesilungu futhi hhayi ngoba besuke befundile kodwa ngoba besuke bejwayele lelo limi ukuxhumana nezinhlanga ezahlukahlukene. UNdebenkulu wayexuba ulimi lwesiNgisi kanye noLwesintu ukuze ezwakale ukuthi ufundile, ngoba phela iningi labantu abafundile bavame ukukhohlwa ulimi Lwesintu olujiyile uma sebephothule iziqu eziphezulu. Njengoba uNdebenkulu kuthiwa Inkinsela yaseMgungundlovu, kungoba phela uyisela elisuka eMgungundlovu, uthathela abantu izinkomo zabo ngokukhuluma nabo, lokhu kuyasitshengisa ukuthi nanoma bekayisela kodwa bekanawo umlomo omnandi, futhi ke uyakwazi ukucabanga ngokukhaliphile ngoba ukwazile ukukhohlisa amadoda amaningi emhlanganweni wokuqala kanye nasemhlanganweni wesibili lapho ngisho nenkosi ibikhona izozizwela ngokwayo ukuthi uNdebenkulu lona uze ngani. UNdebenkulu ungumuntu ozitshelayo, othathela abanye abantu phansi, ochomayo, ongenamahlono futhi ongenandaba nemizwa yabanye abantu. Konke okubaliwe, kugqamile ezimeni eziningi emndlalweni. Sithola elokhu ephotha amadevu akhe ngaphambi ngokutshela uThemba ukuthi, akanamoto kodwa unezimoto lokhu kutshengisa ukuthi uyathanda ukuchoma kodwa nalokhu esuke echoma ngakho uzobe engenalo ufakazi lwalo, ngoba nalezo zimoto akhuluma ngazo akazisebenzisi ukuze phela afinyelele endaweni yaseNyanyadu, uthi unezimoto kodwa usebenzisa umjantshi, lokhu nje akuhlangani. Sengizibonele nami Mkhwanazi ukuthi ningabantu abahluphekayo. Awusadinge kungitshela, sengizibonele. Lawa mazwi akhulunywe uNdebenkulu amhlabe kakhulu uThemba enhlizweni. Lokhu kuyatshengisa ukuthi akanandaba nemizwa yabanye abantu. Utshengisa nokudelela emva kokunenga uThemba indlela yonke ekalishini elibheke ekhaya, ngoba uthe eqeda ukufika ekhaya lakwaMkhwanazi, awela phansi esathi uyehla ngenxa yesicathulo esabe sigaxekile kwikalishi, yilapho ezovuka edumele uMaNtuli athi, Uyabona Nkosikazi lokhu kukhomba ukudelela okukhulu, ngoba phela okokuqala nje, akusiyena uMaNtuli omwisile, okwesibili akenalo ukubiza umkaMkwanazi Nkosikazi, sengathi nguyena umyeni wakhe, okokugcina ukuthi, akakabulisi nokubulisa kodwa sekavuka phansi nokudumela umuntu eqala nokumbona. Akanalo neze uzwelo uNdebenkulu ngoba uzimisele ukuthatha izinkomo zabantu ababonayo ukuthi bazihluphekele futhi bathembele kuzo zona izinkomo, lokhu kuchaza ukuthi akanalo uvalo, uzethembile futhi uyijwayele nento ebeyenza. Unokuzitshela okukhulu enjalo ngoba uthi, Mina Nkosikazi ngazana nabelungu abakhulu. Ngiyabhalelana nabo. Bathi uma
  • 5. 4 bengibhalela bangalibali mpela mpela ukuba babeke ukuthi isikwaya emva kwegama lami. Ukhuluma nje yilokhu ezikhomba esifubeni ngomunwe, futhi ekukhulumeni kwakhe abuye afake nesiNgisi. Lokhu kutshengisa indlela uNdebenkulu abeyisebenzisa ukudelela abantu. Uhlala ekhuluma nangemali ayikhiphale uma ethenga izimpahla zakhe ukutshengisa ukubhekela phansi abanye abantu, simuzwa ethi, Lesi sigqoko sami Nkosikazi osibona sesinje wuthuli lwasemaphandleni ngokuwiswa yikalishi lakwakho, ngasikhokhela opondo abahlanu phansi. Ngamafuphi, Undebenkulu uyisigebengu esinganawo unembeza, esidelela ngokweqile, ngoba nanoma sekabanjiwe ebanjwe amaphoyisa, usakhulumela safuthi uthi, Niyohambe nisinda ziphukuphuku ndini! kodwa konke okubi akwenzile emphakathini wase Nyanyadu kuyamlandela ngoba phela ugcine engasaphumelelanga esenzweni sakhe sokuthathela abantu izinkomo zabo. UMkhwanazi UMkhwanazi ungubaba kaThemba kanye noThoko, umyeni kaMaNtuli. Lapha umbhali uyasitshengisa ukuthi uMkhwanazi lo abhale ngaye, ungumuntu onjani, uyasichazela uthi, ungumnumzane, ngoba phela sekathathile wagana. Siyavezelwa ukuthi ungubaba womuzi ngoba unabantwana, umuntu ozwana nokusebenza, ngoba izimpahla esivezelwa zona ezomsebenzi, uMkhwanazi bekagqoka amahhudlu, ngoba ethi yiyona amphatha kahle uma eyolima. Ungumuntu othanda ukusebenza ngoba izandla zakhe bezingamaqokoma kukhanyela noma ngubani ukuthi ngumuntu ojwayelene nomsebenzi. Lokhu kuyasicacisela ukuthi ngempela uMkhwanazi ungumuntu womndeni futhi uyakwazi ukuwunakekela. Uyawuthanda umndeni wakhe futhi ufuna okuhle kodwa emndenini wakhe, yingakho ezifake nasenyakanyakeni ezama ukutholela umndeni wakhe okuhle. Wayevame ukugqoka ibhulukwe kanye neyembe likakhaki, lezi zimpahla siyathola ukuthi zivamile ukugqokwa abantu abasebenza ngamasimu kanye nezezimfuyo. Ukugqoka lezi zimpahla kungicabangisa isizathu esithize ngokokugqoka kwabantu ezindaweni kanye Nasezimeni ezahlukahlukene, asibhekeni emishadweni uma abantu ababili abathandanayo beganana ngokwesilungu, kukhona izingubo abazigqokayo, ezimhlophe. Uma uya emcwabeni uzothola iningi labantu ligqoke izimpahla ezimnyama ngokwebala. Isizathu sokuthi abantu bagqoke izimpahla ezinombala ongakhanyi uma beyosebenza emasimini, kungaba ukuthi abafuni ukuncola abazobe besebenza ngakho kugqame kakhulu, futhi ukuncola okusezimpahleni, kusheshe kusuke. Yingakho umkhwanazi egqoka okhaki Kanye
  • 6. 5 namahhudlu. UMkhwanazi umuntu ofinqa neyembe lakhe okufakazela ukuthi umuntu ojwayele ukusebenza ngezandla. Ungumuntu ofasa ibhande lesikhumba aliqinise, lokhu kubangelwa ukuthi akafuni ukuthi ukuhlushwa ibhulukwe uma esebenza, ngoba uma engafasanga ibhande, kungenzeka ukuthi ibhulukwe lizehlele, okungabangela ukuthi limphazamise ngokuthi elokhu elilungisa. Umkhwanazi ungumuntu ongajwayelanga ukugqoka ibhantshi, yingakho umbhali esibikela ukuthi uma egqoke ibhantshi kusho ukuthi kusuke kuphendule izulu, noma uma eya esontweni noma eya emihlanganweni. Lokhu kusicacisela kabanzi ngesimo sempilo esisithola emndenini wakwaMkhwanazi. Bekasebenzisa amasokisi agugile noma nje engawagqoki nokuwagqoka amasokisi, kanti futhi bekanganqeni ukuhamba nangezinyawo, ukukhomba ukuthi ungumuntu ongenandaba nokuthi abantu bazothini futhi engumuntu ongena mahloni. Isikole sona siyathola ukuthi ungumuntu ongafunde kufikela ku std. 4 elokishi laseNyanyadu, lokhu kusitshengisa ukuthi ulwazi lwakhe uMkhwanazi kwezemfundo luncane, njengoba ekwazi ukufunda isiZulu kanti isiNgisi siba yinkinga. Ubengumuntu obezithatha njengomuntu ofundile. Ungumuntu okhohliseka kalula futhi ongathandi ukushintsha umqondo wakhe. Lokhu kufakazelwa ngokuthi, noma izibulo lakhe elinguThemba limcebisa ngokuthi uNdebenkulu uyisigebengu, akashintshi kulokhu azitshele ngakho. Ufanisa umqondo wabantwana nabantu besifazane njengomqondo wabantu abacabanga kancane, yingakho avumelana noNdebenkulu lo waseMgungundlovu. Uyathembeka futhi uyahlonipheka endaweni yase Nyanyadu, ngoba phela eyinsizwa enezinkomo, eganile futhi enomuzi kanye nabantwana. Lokhu kufakazelwa ukuthi uma ebiza umhlangano wokuqala, akazange abikele inkosi kodwa abantu bakwazile ukuthi bafike kulowo mhlangano. Emhlanganweni wesibili, siyabona ukuthi nanoma uMkhwanazi ebize umhlangano wokuqala ngaphandle kwemvume yenkosi, inkosi ayimhlawulisi ngalokho kodwa iyavumelana noMkhwanazi, iphinde yona inkosi icele uMkhwanazi ukuthi akhulume asho amazwi amabili amathathu emhlanganweni, ukuze acacise udaba okuhlangenwe ngalo namhla. Ubaba yena akezwa nokuzwa ngoNdebenkulu wakhe lokhu kukhulunywa uThoko ehleka okuchaza ukuthi uMkhwanazi uthatha kade ukuqonda injongo yomuntu okungachaza ukuthi akakhaliphile kangako ekufundeni abantu. Kodwa kuyangikhanyela ukuthi thina esesivulekile amehlo sifanele singabakhohlwa labo bakithi abaseyizimpumputhe. Ziseningi kakhulu izimpumputhe ngengqondo. Lokhu kukhulunywa uNdebenkulu ekubhekise kuMkhwanazi kodwa yena akakuqondi kahle, ngoba empeleni uNdebenkulu ukubhekise ngqo kuMkhwanazi.
  • 7. 6 uThemba Umfana ogqoka amabhulukwe amade, lokhu kuyisiko labafana asebefunda emakholiji, okusho knona ukuthi umbhali usitshengisa khona ukuthi uThemba usungumuntu osekhulakhulile futhi ohluzekile nasengqondweni. Ngempela uThemba usehluzekile ngoba simthola endabeni ezama ngayo yonke imizamo yakhe ukutshengisa ubaba wakhe ukuthi uNdebenkulu uyisigebengu kodwa ubehluleka. Nanoma ethola iphepha eligqamisa kabanzi ngobugebengu obudlangile, obumayelana nokuthathelwa izinkomo abantu abafana noNdebenkulu kodwa uyehluleka ukushintsha ingqondo kababa wakhe. Okubalulekile ukuthi nanoma ebona ukuthi ubaba wakhe akamthembi futhi akayithathi imibono yakhe kodwa akajiki kulokhu esuke ukukuzuza. Ukufunda kukaThemba kumenza ukuthi ngumuntu ohlakaniphile ngoba uthe lapho eqala ngishonokuyizwa incwadi esuka kuNdebenkulu, wayizwa ukuthi iyinsambatheka, lokhu kufakazelwa ngalokhu akushilo ngenkathi eth, hhayi suka Baba, ayizwakali into ekhulunywa yilomfokazi. UThemba utshengisa ubuhlakani bakhe ezimeni eziningi, futhi uyasiza naye ukuze kutholakale isigebengu lesi esiguNdebenkulu. Endabeni kuthiwa uThemba ubengumuntu onofuzo lukaNina wakhe ngolaka, kodwa ezimeni lapho okwamele abenolaka khona simthola ezikhuza, nanoma uNdebenkulu emthukuthelisa kanjani kodwa uyakwazi ukuzibamba. Ukuzigabisa kukaNdebenkulu bekwenza uThemba ukuthi athukuthele ikakhulukazi ukubiza ikalishi lakubo ngenqola, phela indelelo enkulu ukuthi ubize ikalishi ngenqola. Siyabona ukuthi uThemba uyakwazi ukubekezela, yingakho emfikise nasekhaya. UThemba siyambona ukuthi umuntu othanda uxolo nokuthula ngoba lapho umama wakhe esethukuthele, ukwazile ukumvimba. Kufakazelwa ngokuthi wayencenga uNina ethi, Kahle Mama, kahle Mphemba omuhle uThemba lapha utshengisa ukukhula ngesenzo nangesinqumo asithathayo ukuthi anqande umama wakhe. Ungumuntu onenhlonipho kakhulu kubazali bakhe ngoba uyabalalela uma bemthuma eposini. Uyahamba uya esiteshini uma ethunywa khona ukuyolanda uNdebenkulu. Lokhu kuyatshengisa ukuthi ungumuntu ongazilawuli ekhaya lakubo, usabalalela abazali bakhe. uMaNtuli Umbhali umveze njengomuntu othwalayo ekhanda. Lokhu kuyasitshengisa ukuthi ungumuntu omhloniphayo umyeni wakhe, inhlonipho siyayithola lapho eselungiselela umyeni wakhe ukudla ngenkathi ngenkathi ebuya emasimini, umnikeza nemfanduko aphinde ayigoqe ukuze afihle imbobo esemfadukweni. Lokhu kuyasitshengisa ukuthi uMaNtuli ungumuntu onothando, ohloniphayo futhi onolaka, ngoba ulaka lwakhe siyalubona lapho esedumekela
  • 8. 7 uNdebenkulu, ngenkathi uNdebenkulu elokhu ebelesele edelela umndeni wakwaMkhwanazi kanti yilapho ezothi nanoma ekhuzwa, encengwa uThemba, abe emngena umaNtuli ngoba ekhathele ukuzwa izinto ezikhulunywa nguNdebenkulu. Ngokwemfundo umaNtuli, ungumuntu ogcine ku Std. 4 njengoMyeni wakhe. Lokhu kubangwa ngabazali basendulo abahlala emaphandleni, ebebakholelwa osikweni lokuthi umuntu wesifazane akufuneki ukuthi afunde kakhulu ngoba ngeke kube kuhle kumyeni wakhe. Ungumuntu ogqoka ngokuhloniphekile njengabo Mama bemizi. Kusasetshenziswa isitovu sezinkuni, lokhu kutshengisa ukuthi uMaNtuli ungumuntu okhuthele, ngoba kuthiwa ungumuntu ongasibeki isinqe phansi. Uthanda umndeni wakhe ngoba akafuni ukubona bathathelwe izinkomo, yingakho ethi kwamele baphe uNdebenkulu izinkomo ezimbili bese bazophinda bamnike ezinye uma sekubonakele ukuthi ngempela uNdebenkulu uyathembeka. Unaso isineke uMaNtuli ngoba ukwazile ukuvumela ukuthi uNdebenkulu angene kwakhe nanoma sebethe ukuphikisana ngamagama. Uphatha kahle isivakashi, nanoma esengasavumelani naso. Ungumuntu oshintshashitshayo, naye ukhohliseka kalula ngoba ngenkathi eqeda ukubona uNdebenkulu, bekangamthembi kodwa kwathi nalapho uThemba eseza nephepha elifakazela lokhu ebekucabanga ngoNdebenkulu, kwabayikhoyikho engqondweni yakhe kodwa lapho kuthe uNdebenkulu esekhuluma ngemali, ngoba esezwa imali. Ukwazile futhi ukuphinda ashintshe umqondo wakhe. Uzwana nomakhelwane bakhe, lokhu kuchaza ukuthi ungumuntu osebenzisana nabanye abantu. Thoko Ungumlingiswa ongagqamanga kakhulu ngoba yena akavelanga ngezinto eziningi endabeni kodwa, ungumtwana kaMkhwanazi noMaNtuli, usisi kaThemba. Yena ungumtwana ohloniphayo ngoba ugqoka izinto ezide ezifika phansi ezinyaweni, lokhu kuyasitshengisa ukuthi ungumtwana okhula eyalwa kahle ngokwenhlonipho. Inhlonipho iyona into ehamba phambili emndenini kaMkhwanazi, ngoba nanoma naye uThoko ebona ukuthi uyise uyaphazama kodwa akamlwisi, kodwa uzama ukusizana nobhuti wakhe ukuze bazokwazi ukutshengisa uyise ukuthi uyaphazama ngokwethemba uNdebenkulu. Uyapheka futhi uyathumeka uThoko ngoba uthunywe ngubaba wakhe ukuthi amlandele ukhezo lwakhe, azange elokhu ebuza izinto eziningi, futhi nangenkathi ethunywa ukuthi alungiselele uNdebenkulu ukudla, azange elokhu ephikisana nabazali bakhe, nanoma ebecasulwe yindlela kaNdebenkulu azigabisa ngayo, nangendlela aziphakamisa ngayo. UThoko ungumuntu
  • 9. 8 ohlakaniphile futhi esingasho nje sithi ufuze ubhuti wakhe ngobuhlakani ngoba naye bekavumelana naye futhi ubengayizwisisi indaba yokubona izinkomo zikayise zidliwa umgulugudu onguNdebembili. Abanye Abalingiswa Laba ngabalingiswa abangagqamanga kakhulu embhalweni, esingabala uButhelezi, uShandu, uLushozi, uMpungose, uMaShezi kanye noDiliza. Abavezwanga ngokugqoka kwabo kodwa umaShezi umbhali umchazile ukuthi uyinkosikazi ende, enomzimba, amabele agcwele isifuba. Uthanda ukuzithi kamfu ngebhade, okungenzeka ukuthi uzama ukucindezela isisu esikhulu. Kodwa siyathola ukuthi nanoma umzimba wakhe umkhulu kodwa awumsindi, phezu kwalokho unomtwana womfana egama lake ngu Mpiyakhe. Isiphetho Kuningi esingakusho ngamakhono uNyembezi anayo mayelana nezemibhalo kodwa leli lokubumba abalingiswa, lijulile futhi litshengisa izinga lokucabanga eliphezulu. Lokhu kufakazelwa wubuhlakani abufaka uma ebhala imibhalo yakhe. UNyembezi unekhono lobumba umlingiswa umbone ngamehlo wengqondo, okuyikhono eliphakeme. Singasho nje ukuthi abantu ababhala imibhalo basuke bakomunye umhlaba noma bekwelinye izwe elingekho emhlabeni ngoba phela ngendlela umbhali ebhala ngayo, ukwazi ukuthinta ingqondo, inhliziyo kanye nezitho zomzimba eziningi. Ngifundile ukuthi akusiyona into elula ukubumba umlingiswa, kudingeka ukuthi ugxile futhi ujule.
  • 10. 9 IMITHOMBO YOLWAZI Nyembezi, S. (1961). Inkinsela Yasemgungundluvu. Kwazulu Natal: Shuter & Shooters Publishers (Pty) Ltd. Forster, E.M (1974). Aspects Of The Novel And Related Writings. London: William C10wes & Sons Ltd, , Colchester & Beccles. Ntuli J.H. (1998). The Conception And Evolution Of Characterization In The Zulu Novel. Kwazulu Natal: Department Of African Languages At The University Of Zululand.