�ݺ�ߣ

कटिबस्ति
सौटित्र अटिटित िोशी
चतुर्थ वर्थ आयुवेदाचायथ

परिचय
• कटििागी (Lumbo-sacral region)
तैलाच्या सहाय्याने स्वेद देण्यााची
टिया कटिबस्ति होय.
• पंचकिाथतील अटतशय लोकटिय
स्वेदनाची टिया.
• वसती वासन म्हणिे काही काळ
'वास' (Retain) करणे या अर्ाथने
'बस्ति' हा शब्द ियोग क
े ला गेला
असावा.
• हा टिग्ध िकाराचा स्वेद आहे.

कटिबस्ति साठी योग्य व्याधी
A. कटिगतवात - Painful condition in lumbar
region
1. Lumber spondylitis
2. Ankylosing spondylosis
3. Sacroiliitis
4. Spondylolisthesis
5. Disc bulging or prolapsed
6. Lumbosacral muscle spasm
7. Lumber canal stenosis
B. गृध्रसी (Sciatica)

कटिबस्तिसाठी
उपयुक्त तैलः
1. टवर्गिथ तैल - कफानुबंध
2. सहचराटद तैल - कफानुबंध
3. धान्वन्तरि् तैल
4. बला तैल - वाति
5. िसारणी तैल
6. क्षीरबला तैल - Degenerative disease

संभाि संग्रह
(1) द्रोणी -1
(2) उडीद पीठ - 500 gm
(3) आवश्यक तैल - 200 - 300 ml
(4) पातेले
(5) चिचा

• पूवथकिथ :
(1) पाळी तयार करणे -
I. सवथ िर्ि उडीदाचे पीठ चाळणीने गाळू न आवश्यकतेनुसार त्यात पाणी घालावे व िळू न घ्यावे.
II. त्यानंतर र्ोडं उडीदाच्या पीठाची टपष्टी बािूला ठे वून उरलेल्या सवथ पीठाची गोलाकार ररंगण / पाळी
(Rim) तयार करावी.
III. याचा आकार रुग्ांच्या कटिवर सुखकर बसेल असा असावा.
(2) रुग् टसध्दता –
I. रुग्ास िल-िूत्र टवसिथनानंतर टनतंबिागापयंत टनवथस्त्र करून द्रोणीिध्ये पालर्े झोपण्याास सांगावे.
II. वरील तयार क
े लेली पाळी रुग्ाच्या कटििागावर ठे वून त्यास उरलेल्या उडीदाच्या टपष्टीने त्वचा व
पाळी यातील पोकळी बंद करून घ्यावी ज्यािुळे पाळीतील तैल बाहेर पडणार नाही.
(3) तैल कोष्ण करणे –
एका िोठ्या पातेल्यािध्ये गरि पाणी घ्यावे, त्यािध्ये एका लहान पात्रात तैल घेवून कोष्ण करण्याास ठे वावे.
तैलाचे सािान्यता तापिान 45 ते 50° C एवढे असावे.

• िधानकिथ :
1. सहाय्यकाने पाळीिध्ये आपले बोि घालून त्यावर चिच्याने कोष्ण तैल हळू हळू सोडावे.
रुग्ास सहन होईल असे तैलाचे तापिान असावे याची काळिी घ्यावी.
2. दरम्यानच्या काळात सहाय्यकाने तैलािध्ये अंगठा हळु हळू टफरवावा व रुग्ाच्या
कटििागी अल्पदाबाने िदथन करावे. यािुळे तैलाचे तापिान एक सारखे राहील व
स्र्ाटनक िदथनाने रूिा शांत होईल.
3. ही टिया होत असतांना तैलाचे तापिान किी झाल्यास चिच्याच्या सहाय्याने तैल बाहेर
काढावे व पुन्हा नवीन कोष्ण तैल पाळीिध्ये घालावे. हा िि चालू ठे वावा. तैल
बदलण्यााच्या काळात वेळ िाऊ देऊ नये. सुिारे अध्याथ तासानंतर तैल बाहेर काढू न
पाळी देखील काढू न घ्यावी.
4. दर 3 टदवसानंतर नवीन तैल घ्यावे टपटझटचल ििाणे 7 व्या टदवशी टतस्या टदवसाचा व
सहाव्या टदवसाचे उरलेले तैल घ्यावे.
• सािान्य तापिान 45 ते 50° C
• कालावधी - 30 - 45 टिटनिे, 7 ते 14 टदवस

• पश्चातकिथ :
1. अभ्यंग - पाळी काढू न घेतल्यानंतर कटििागी लागलेल्या तैलाच्या सहाय्याने हलक्या
दाबाने अभ्यंग करावे.
2. स्वेदन - अभ्यंगानंतर िॉवेल गरि पाण्याातून टपळू न त्याद्वारे कटििदेशी स्वेद करावे.
3. िान - स्वेदनानंतर 15 टिटनिे रुग्ास उताणा (supine ) अवस्र्ेत झोपण्याास सांगावे
व नंतर - हरिरा डाळीचे पीठ कटििदेशी लावून कोष्ण िलाने िान करण्याास
सांगावे.

• घ्यावयाची काळिी -
1. टिया करतांना रुग्ास पालथ्या स्तस्र्तीिुळे
शूल वाढल्यास तात्काळ टिया र्ांबवावी.
2. तैल बदलण्यााचा काळ अटधक नसावा.
3. तैलाचे तापिान रुग्ास सुखकर असावे.
• उपद्रव व टचटकत्सा -
दग्ध - घृतक
ु िारी, शतधौत घृत - स्र्ाटनक

धन्यवाद !!! ....

�ݺ�ߣ

Kati basti.pptx

More Related Content

Kati basti.pptx