4. Milieucrisis is meer dan een klimaatcrisis Ondanks alle ronkende verklaringen omtrent belang van duurzame ontwikkeling gaat het bergaf met cf. literatuur in vakbladen als Nature en Science , VN-klimaatpanel, WWF, Sternrapport Milieucrisis is bezig: Het is vijf na twaalf Ecologische overshoot: ~25%, leidt tot... Klimaatcrisis: 2属C opwarming niet meer tegen te houden Biodiversiteitsafname: 1000* sneller dan natuurlijk a-signaal Ontbossing, erosie, verwoestijning Watercrisis Milieuwetenschappelijk gezien geen discussie meer het is nu tijd om te handelen... Milieubesef groeit: van besef naar actie?
5. Mondiale ecologische overshoot LPR-rapport 2006: Mondiale ecologische voetafdruk in 2003 25% groter dan duurzame biocapaciteit planeet aarde
6. De huidige consumptie- en productiepatronen zijn sociaal en ecologisch niet duurzaam Gebaseerd op Carley en Spapens
8. Globale opwarming An Inconvenient Truth Natuurlijke klimaatwijzigingen Antropogene klimaatwijzigingen Projecties naar de toekomst: welke gevolgen?
9. 1. Natuurlijke klimwijzigingen Natuurlijke variabiliteit - eerste orde Langetermijnfluctuaties vanwege beweging aardkorsten 635 miljoen jaar geleden: Cryogeentijdperk Snowball Earth 146,5-65,5 miljoen jaar geleden: Krijt Superbroeikastoestand (T Noordpool = 15属C, geen ijs, CO 2 3 6 keer hoger dan vandaag) Sinds 50 miljoen jaar: gestage afkoeling: daling CO 2 34 miljoen jaar geleden: Abrupte overgang van Broeikas- naar IJskast ontstaan Antarctische ijskap Noordpoolijs: ~2,7 miljoen jaar geleden Vandaag nog steeds ijskasttoestand
10. 1. Natuurlijke klimwijzigingen (II) Natuurlijke variab. 2e orde Milankovich-cycli: afwisseling ijstijden en interglacialen Wijzigingen in baan van Aarde rond zon wijzi-ging hoeveelheid inkomende zonnestraling op niet-lineaire wijze versterkt Vandaag: superinterglaciaal (Holoceen) in een ijskasttoestand
11. 2. Antropogene klimwijzigingen Fysische oorzaken en gevolgen ~ Stabiel Holoceen (periode sinds laatste ijstijd, ~12.000 jaar geleden) Industri谷le mens: wijzigingen landgebruik & verbranding fossiele brandstoffen -> toename broeikasgasconcentraties climate forcing opwarming E.g. evolutie CO 2 -concentratie voorbije 450.000 jaar (4 ijstijdcycli) Petit et al. 1999, Nature , 399, 429-436
12. Oorzaken: opwarmende & koelende effecten CO 2 : 280 380 ppm CH 4 : 715 1774 ppb N 2 O: 270 319 ppb Netto opwarmingspotentieel van ~2,3 W/m 2 Gedeeltelijk gemaskeerd door afkoeling vanwege a谷rosolen (global dimming) Andere effecten Netto opwarming: + 1,6 W/m 2 (+0,6 tot +2,4 W/m族) IPCC, AR4, 2007
18. Actuele klimaatwijzingen (meer dan T!) Wijziging neerslagpatronen (langetermijntrends) meer regen (N en Z-Amerika, N-Europa, N en C-Azi谷) minder regen (Sahel, Medit., Z-Afrika, Z-Azi谷) Meer intense en langere droogteperiodes Meer plotse en hevige neerslagperiodes Extremere temperaturen en hittegolven (cf. West-Europa 2003) Toename meest intense orkanen in N-Atl. Oceaan Geen duidelijke trend in totale aantal orkanen
19. Dit is geen abstract gegeven! Beelden uit Mumbai, New orleans (2005)
20. Projecties toekomstige klimwijzigingen Voor een goed begrip van het klimaatvraagstuk, onderscheid maken tussen: (a) langzaam optredende, graduele klimaatwijzigingen; (b) catastrofale, niet-lineaire of abrupte veranderingen; (c) apocalyptische runaway global warming
21. Graduele, lineaire klimaatwijzigingen Onzekerheid omtrent gevolgen, 2 redenen: Onzekerheid omtrent toekomstige broeikasgas-uitstoot (VN-klimaatpanel: emissiescenarios: A-familie en B-familie Onzekerheid omtrent klimaatgevoeligheid: T-toename bij evenwicht voor een verdubbeling CO 2 : TAR, 2001: 1,5-4,5属C (TAR), Nu (AR4) betere kennis: 2-4,5属C met 3属C meest waarschijnlijke waarde V ery unlikely < 1,5属C
22. Graduele, lineaire klimaatwijzigingen Verschillende projecties (AR4, 2007): Komende 20 jaar: + 0,4属C Nadien: sterk afhankelijk van emissiescenario: politiek beleid is belangrijk! 2属C zal zeer waarschijnlijk worden overschreden Zeespiegel (2100): 18-59 cm (kritiek Rahmstorf et al .) Verzuring oceanen: pH daling met 0,14-0,35 eenheden
25. Graduele, lineaire klimaatwijzigingen Slachtoffers (aanvankelijk) vooral in Zuiden: Grotere kans negatieve fenomenen en minder middelen tegen beveiliging Droogtes, overstromingen etc. in sommige gebieden voedselvoorziening, waterbeschikbaarheid Koppeling opwarming-gezondheid (overbevolkte steden) WHO: schatting van 150.000 doden per jaar Slachtoffers ook in Westen: extreme weersfenomenen Meer en intensere hittegolven: zwaksten eerste slachtoffers Waarschijnlijk meer intense orkanen (categorie 4,5)
26. Abrupte, niet-lineaire klimaatwijzigingen Klimaat = complex systeem Feedbackmechanismen centraal: pos. en neg. In klimaat: meestal balans tussen pos. en neg. feedbacks Voorbeelden: Bosbranden Smelten Noordpoolijs en albedo-effect Koolstofcyclus: ontdooien permafrost vrijgave methaan/CO 2
27. Abrupte, niet-lineaire klimaatwijzigingen Klimaat = complex systeem Niet-lineariteit centraal Oorzaak/gevolg: eerst gradueel dan plots Bestaan drempelwaarden Overschrijden drempelwaarde: kleine wijzigingen ( triggers ) plots grote effecten
28. Abrupte, niet-lineaire klimaatwijzigingen Enkele voorbeelden UItschakeling Golfstroom Irreversibel verlies Groenlandijs Afsterven koraalriffen Bezwijken West-Antarctische ijskap Hangen samen met kritische drempelwaarden (cf. temperatuurstijgingen) Probleem: exacte ligging drempelwaarden slecht gekend... onzekerheid groot... Terra Incognita
31. Abrupte, niet-lineaire klimaatwijzigingen Golfstroom - Wat betekent dit voor vandaag? Grote onzekerheid, verzwakking wordt verwacht Vandaag: interglaciaal (geen ijstijd) geen vglpunt Klimaatmodellen (bevestiging door AR4): Onwaarschijnlijk dat uitschakeling in 21e eeuw gebeurt Na de 21e eeuw: re谷el Schaal/Snelheid van CO 2 -stijging zeer groot Science & Nature : onduidelijkheid of Golfstroom al verzwakt is? Zal uitschakeling leiden tot afbraak West-Antarctische ijskap? Stabiliteit Groenlandijs/Noordpoolzeeijs Flirten met drempelwaarden
32. Runaway opwarming Ergste scenario zeer speculatief niet onmogelijk Positieve feedbackmechanismen de overhand op negatieve Radicale system shift ? Van Icehouse naar Greenhouse ? Omgekeerde van overgang 34 miljoen jaar geleden: van Warme Eoceen naar Koude Oligoceen?
33. Klimaat: conclusie Paleoklimatologie & huidige evoluties Mondiale klimaatsysteem = chaotisch Indien te sterk uit balans: kans op abrupte, niet-lineaire, onomkeerbare transities zeer re谷el Gevaarlijke klimwijzigingen zijn al bezig Toekomst: Hoe langer men wacht hoe moeilijker/gevaarlijker het wordt Wachten op meer bewijsmateriaal = geen optie Traagheid & onomkeerbaarheid Pierrehumbert: If one is tugging on the dragons tail with little notion of how much agitation is required to wake him, one must be prepared for the unexpected
34. Sense of urgency - Wat moet er gebeuren? Om gevaarlijke antropogene interferentie met klimaat te vermijden (UNFCCC) moet 2属C-grens vermeden worden Doelstelling nu bijstellen: 2属C-grens bijstellen Drastische reductie in broeikasgasuitstoot tegen 2030-2050 noodzakelijk: Mondiaal: - 60% Noorden: - 80-90% IEA projectie: + 60% in 2030 Kortetermijndoelstellingen ook belangrijk: -2-3% per jaar, -30% tegen 2020, -50% tegen 2030
35. Sense of urgency - Wat moet er gebeuren? tijd CO 2(eq) -uitstoot traag snel 10% 100%
36. Contractie en convergentie: postKyoto vereist, ook volgens UNEP, een absolute dematerialisatie van de westerse economie谷n met een factor 10 = 90% reductie per capita doorstroom (grondstofgebruik) in 2-3 decennia (cf. CO 2 (eq) -emissies) Stationair regime Contractiefase Duurzaam niveau vanaf 2030? Onverzoenbaar met BNP-groei?
38. Westers ontwikkelingsmodel = onduurzaam BNP-groeimodel nog steeds dominant (zie ook EU 3%-Lissabondoelstelling) Maximale productie & consumptie (cf. consumentenvertrouwen) Nochtans, BNP-groeimodel: Is ecologisch gezien niet veralgemeenbaar Leidt in veel gevallen tot oneconomische groei Draagt weinig bij tot welzijnsverhoging Heeft verwaarloosbaar effect op (mondiale) armoedeverlichting
39. ALTERNATIEVEN? Gerommel in de marge onvoldoende kiezen voor een doemscenario Incrementele verbeteringen onvoldoende Naar een ecologische economie... biofysische en sociale grenzen aan de groei
40. Duurzame productie en consumptie: sociaal rechtvaardig, ecologisch houdbaar levenskwaliteit draagkracht rechtvaardigheid macht en inspraak Gebaseerd op Carley en Spapens
41. Wat betekent dit voor een goed bestuur? Duurzaamheidstransitie nodig... cf. Transitiearena DuurzMatBeheer Ecologische economie : duurzame schaal, rechtvaardige verdeling, effici谷nte allocatie grondstoffen, arbeid, kapitaal Eco-effici谷ntierevolutie in materiaalbeheer: industri谷le ecologie, circulaire economie, fout- en toekomstvriendelijke ecotechnologie, creatie werkgelegenheid lokaal verankerd Andere ethiek & levensstijl: suffici谷ntie Doorbreken onduurzame patronen, die samenhangen met mix van institutionele, sociale en psychologische factoren
42. Uitdagingen voor rijke landen Milieudruk beperken (80-90% daling nodig 2050) Slimme groei in bepaalde sectoren ( cf. windenergie -> jobcreatie) Effici谷nter produceren, ecotechnologie, industri谷le ecologie Anders & minder consumeren belang wetgevend kader Voedsel: vleesrijk vleesarm of vegetarisch (tot 90% reductie) Reizen: verre vliegreizen nabij Mobiliteit: auto trein/tram/bus/fiets/autodelen + BBT Huizen: rationeel energiegebruik (1 Watt-norm standby, spaarlampen), ecologische renovatie, passiefhuizen Vandaag: Rijk en dik maar niet gelukkig, kwaliteit van leven kan verbeteren... nieuwe consumptiepatronen: sexy maken!
44. Een stationaire, ecologische economie Ecologisch imperatief: economie afgeleide van Ecosysteem Aarde ( round earth vs. flat earth economics ) Respecteren beperkte milieugebruiksruimte
45. Verduurzaming consumptiepatronen Push and pull (Erik Paredis): nood aan sexy metaforen Stimuleren en begeleiden van milieuverandering op het niveau van het alledaagse leven Gedragspraktijkenmodel van Gert Spaargaren Methodes overheid: Gedrag begunstigen via incentives en regels (heffingen, subsidies, bestraffing) Cre谷er ondersteunend institutioneel kader (regulering) Cre谷er ondersteunend socioculturele context (sociaal weefsel) Maak duurzame keuzes laagdrempelig (recyclage, openbaar vervoer) Betrek mensen om zichzelf te helpen (cf. klimaatwijken) Geef het goede voorbeeld
47. Duurzame schaal Maximale biofysische doorstroom doorheen economie bepalen & Ruimte laten voor inschattingsfouten Problemen aanpakken op juiste niveau: Globale opwarming = mondiaal probleem CO 2 -uitstoot mondiaal inperken Landbouwduurzaamheid eerder op continentaal vlak Duurzame waterconsumptie eerder op lokaal vlak Duurzame schaal in verbruik/emissie per hoofd: globaal, continentaal, nationaal, lokaal niveau Klimaat: CO 2 -uitstoot naar 1,7 ton/hoofd/jaar ... Vlaanderen: daling van 80-90% tegen 2050
48. Duurzame schaal - instrumenten Regulering command and control (juridische instr.) Verbod voor DDT, loodhoudende benzine, CFKs, gloeilampen Maximaal emissieplafond Minimale prestatienormen (Best Beschikbare Technologie) opleggen voor (Wet op Productnormen): Elektrische Apparaten: Standby gebruik < 1 W, stroomonderbreker, energie-effci谷ntielabel (cf. Top Runner Model in Japan) Voertuigen: Minimale ECOSCORE (CO 2 -uitstoot, fijn stof, geluid etc.) Huizen: Bv. E60 norm voor Nieuwbouw in 2010; passiefhuisnorm in 2015
49. Duurzame schaal - instrumenten Pigouviaanse belasting/heffing (econ. instr.) Externe kost internaliseren Vervuiler betaalt (Oppassen voor Betaler vervuilt) Per eenheid vervuiling extra kost: blijvende stimulans om procesverbeteringen na te streven CO 2 -heffing (bv. slimme km-heffing onderscheid op het vlak van ECOSCORE, plaats, tijdstip...
50. Duurzame schaal - instrumenten 3. Pigouviaanse subsidie (econ. instr.) Gemeenschap betaalt vervuiler om iets niet te doen cf. houtkap in Indonesi谷 internationale gemeenschap betaalt Indonesi谷 om niet te kappen Niet hetzelfde als milieuverstorende subsidies (fossiele brandstoffen, exportsubsidies landbouw, mijnindustrie in Zuiden)
51. Duurzame schaal - instrumenten 4. Quota Niet verhandelbare quota (juridisch instr.) Verhandelbare quota (cap and trade) (economisch instr.) Maximaal toelaatbare vervuiling/uitstoot vastleggen ( cf . visvangst, SO 2 , CO 2 ) Rechten toekennen (verdeling) Verhandelen rechten (markt) Per land, per sector, per individu Land: Kyoto-principe Sector: ETS-schema: Europese industrie veiling emissierechten Individu: vliegquota, koolstofkredietkaart... toekomst
52. 2. Rechtvaardige verdeling - instrumenten Progressieve inkomenbelastingsystemen & Belasting inkomsten uit Kapitaal Vergroening fiscaliteit: tax bads, not goods Lasten Arbeid Quota eerlijk verdelen Probleem: wat is eerlijk? Noord-Zuidkloof Tobintaks op speculatieve transacties Afschaffing externe Derdewereldschuld Eerlijke handelsmechanismen
53. Op een kruispunt Gevaren & onzekerheid omtrent toekomst Terra Incognita Urgentie groot: e.g. klimaat nog 10-15 jaar om te vermijden dat onomkeerbare runaway warming optreedt Beslissingen vandaag bepalen in grote mate toekomstkansen Duurzaamheidsrevolutie nodig Historische afspraak
54. De status quo is noch duurzaam noch wenselijk Meer lezen? Terra Incognita (Jones & Jacobs, 2006) Globaal ten onder? Pleidooi voor een ecologische economie (Jones, 2006) Klimaatboek (Keytsman & Jones) (vanaf midden april, 2007) www.petertomjones.be www.yabasta.be
