�ݺ�ߣ

Hardueri dhe Softueri

 Kompjutorët qeverisin respektivisht bëjnë përpunimin
e sasive të mëdha të informatave në kohë shumë të
shkurtër, mirëpo për të mundësuar një punë të tillë
duhet të ekzistoj një interakcion apo ndërlidhje e
sistemeve komplekse të Hardverit dhe Softuerit të cilët
paraqesin një fushë me rëndësi të Informatikës

Hardueri
 Çka paraqet hardueri
 Rëndësia e harduerit
 Modeli logjik i kompjutorit bashkohor
 Procesori
 Memorjet (primare dhe sekundare)
 Kategoritë e sistemeve llogaritare
 Njësitë hyrëse
 Njësitë dalëse

Çka paraqet hardueri

 Hardueri (hardware) paraqet pjesët fizike (ato që munden
të shihen dhe të preken) e që përdoren për futjen,
përpunimin, prezantimin, si dhe ruajtjen e programeve dhe
të dhënave sistemet llogaritare.

Rëndësia e harduerit

 Në të shumtën e rasteve njerëzit e biznesit janë të
mendimit se për produktivitetin dhe aftësitë konkuruese
të ndërmarjeve të tyre nuk është e nevojshme të dijnë
për detalet teknike ( se si ai funksionon) por mjafton
që ata të dijnë ta shfrytëzojnë teknikën kompjuterike.

Modeli logjik i një kompjutori modern

 Njësitë hyrëse
 Njësitë dalëse
 Memorja operative apo kryesore
 Procesori
 Kanalet komunikuese
 Memorjet externe apo sekundare

 Njësia qendrore në princip përbëhet nga një memori
kryesore dhe një procesor, kurse
 Procesori nga ana tjetër përbëhet nga një njësi
aritmetiko-logjike për kryerjen e detyrave të parashtruara
dhe një njësie kontrolluese për koordinimin e rrjedhave
ndërmjet tgjitha elementeve e sistemit kompjuterik
sëbashku

procesori
 Cpu- central processing unit,
miroprocesor –apo njësia
qëndrore- miliona tranzistor
mikroskopik të ndërlidhur Lloji i Procesorit Numri i Viti i zhvillimit
transistorëv (prodhimit)
mes veti në disa njësi e
funksionale dhe të paketuara
në një çip
 realizon përpunimin e të Intel 4004 2.300 1971

dhënave në kuptim të ngusht
të fjalës respektivisht detyra Intel Pentium (P5) 3.100.000 1993
kryesore e CPU është të i
realizon urdhërat
Intel Core 2 (Yorkfield) pro Die 410.000.000 2007
(instrukcionet) me qëllim të
përpunimt të të dhënave

Intel Itanium 2 Montecito 1.720.000.000 2006

9

 Procesori është komponentë kryesor i kompjuterit, i cili bën ekzekutimin
e programeve individuale dhe dirigjon punën e pjesëve të tjera. Quhet edhe
njësia qendrore procesorike (CPU-central procesor unit), ndërsa kur ai
ndodhet në një qark të integruar, quhet mikroprocesor. Njësia qendrore
(procesori)ka qenë i përdorur qysh nga viti 1961(Weik 1961:238). Procesori
përbëhet nga tre komponentë kryesorë: njësia aritmetikore-logjike (ALU),
ku kryhen të gjitha llogarijet logjike; njësia dirigjuese, e cila bën
dekodimin, sinkronizimin, dhe ekzekuton instruksionet e programeve, dhe
kujtesa punuese(RAM), e cila mundëson ruajtjen e të dhënave dhe
programeve me të cilat mundësohet puna e kompjuterit. Të gjitha
komponentët përmbajnë regjistra, të cilët paraqesin hapësira të kujtesës së
rezervuara për qëllime të veçanta.
 Njësia qendrore është e ndërtuar në një kuti të vogël të qeramikës me
këmbëza metalike anash. Këto këmbëza kanë funksionin e ndërlidhjes së
çipit të procesorit me çipa të tjerë në pllakën e stampuar. Në brendi të
kutisë së qeramikës është i vendosur vetë çipi, një pllakën nga silici me
dimensione prej disa mm². në këtë sipërfaqe të vogël janë të vendosura disa
miliona transistorë të ndërlidhur në mënyrë funksionale ndërmjet veti.
 Lloji i procesorit i cili është i instaluar në kompjuter e përcakton
shpejtësinë e ekzekutimit të instruksioneve të ndryshme. Në ditët e sotme,
procesorët mund të ekzekutojnë edhe dhjetra miliona instruksione për
sekondë.

10

Faktorët që ndikojn në performansat
 Frekufenca punuese(takti punues) i procesorit
 Numri i biteve me të cilët procesori mundet njëkohësisht të
manipulon – gjatësia e fjalës (word length;32,64)
 Gjërësia e magjistralës e cila i lidhë procesorin dhe
memorjen (bus width)
 Largësia mes tranzistorëve në Çip (line width;0.18,0.13
mikron)

Faktorët që ndikojnë në zhvillim të shpejt

Procesorët zhvillohen shpejt duke ju falemnderuar:
 Minijaturizimit të transiztorëve si dhe zvogëlimit të distancës
ndërmjet tranzistorëve të Çipt (në Çip)
 Shfrytëzimin e materjaleve të reja të cilët e përmirësojnë/avansojnë
përçueshmërinë elektrike (GaAs)
 Inovacionet në arkitekturë
1970-1979 1980-1989 1990-1999 2000+…
Transiztori 10k-100k 100k-1M 1M-30M 100M
Frekuenca 0.2-2MHz 2-20MHz 20-500MHz 1GHz

Transistorët dhe qarqet e integruara

Тransistori është element gjysmëpërçues i cili shfrytëzohet për të
përforcuar apo për të kyçur dhe çkyçur sinjale.
Vetia e transistorit është se ai funksionon si ndërprerës elektronik. Kjo
mundëson përdorimin e transistorëve në qarqet logjike digjitale, në
qarqet aritmetike të procesorëve të kompjutorëve, në memoriet e
kompjuterëve dhe në shumë zbatime të tjera.
Transistori është njësia themelore nga të cilat përbëhen kompjutorët dhe
elementet e tjera elektronike moderne , kurse më së shpeshti
ndërlidhen (më shumë transistorë) në një Qark të Integruar
Emri Transistor rrjedh nga fjalët (trans-i ndryshueshëm, dhe resistor-
rezistencë).

Qarqet e inetgruara

 Qarqet e inetgruara (shkurtimisht: QI ose Çip) (anglisht:
Integrated Circuits- IC ose chip) është element mikroelektronik i
cili përbëhet nga transistorë të ndërlidhur mes veti si dhe
komponenteve tjera të ndryshme
 Qarqet e inetgruara - përbëhen prej një numri komponentësh
elektronike (transistorë e tj.) që së bashku e kryejnë një funksion
të caktuar. Këto mund të jenë QI të thjeshta, që si rregull
përbëhen nga një numër i vogël elementesh (deri në qindra),
ndërsa qarqet më komplekse të integruara, si p.sh procesori i
kompjuterit personal, që përmban me dhjeta miliona elemente

Memorjet
klasifikimi dhe hierarkia
 Sasia dhe lloji i memorjes që e shfrytëzon kompjuteri, në
sasi të madhe mvaret nga dedikimi i tijë
 Dy kategori kryesore të memorjeve:
a) memorja primare - shërben për ruajtjen enjë numri
relativisht të vogël të të dhënave të cilat i shfrytëzon
procesori
- e përfshirë në më shumë Çipe, fizikisht të vendosura sa
më afer Procesorit
b) memorja sekundare – shërben për ruajtjenë e sasive më
të mëdha të të dhënave dhe informatave në periudhë më të
gjatë kohore

Memorja primare
 Lloje të memorjes Primare
- Regjistrat – pjes të procesorit; posedojnë kapacitet më të
vogël dhe shërbejnë për ruajtjen e një sasie shumë të
kufizuar të instrukcioneve dhe të dhënave, dhe atë vetëm
direkt(aty për aty) para dhe pas përpunimit.
 Memorja me qasje të drejpërdrejtë (random access memory
– RAM)
 Kesh-memorja (cache memory) –ndërmjetëson ndërmjet
procesorit dhe memorjes primare. Aty vendosen
instruksionet përkohësisht.
Memorja nga e cila vetëm mundet të lexohet (read only
memory – ROM)

RAM dhe ROM memorjet

loje të RAM- memorjeve
nga lart-posht) ROM memorja
DIP, SIPP, SIMM 30 (Çipi)
pin, SIMM 72 pin, (Shembull tipik)
DIMM, RIMM

Memorja primare-RAM
 RAM – memorja me qasje të drejtpërdrejtë
- në krahasim me regjistrat shërben për ruajtjen e sasive më të
mëdha të informacioneve, kurse fizikisht janë më largë nga
procesori
- në krahasim me memorjet sekundare kanë kapacitet më të
vogël, por fizikisht janë më afër procesorit
- kur në kompjutor do të aktivizohet ndonjë program, atëherë i
gjithë programi lexohet (sillet) nga memorja sekundare në
RAM
- gjat ekzekutimit, instrukcionet programore dhe të dhëna futen
në regjistrat sipas një radhe të caktuar
- Përmbajtja e RAM memorjes është e pa qëndrueshme
(Volatile)- të dhënat humben/fshihen pas fikjes së kompjutorit
- ekzistojnë dy lloje të RAM memorjeve:
RAM dinamik – DRAM, i cili ka çmim më të lirë por është
më i ngadalshëm dhe RAM statik – SRAM i cili është më i
shtrenjtë dhe më i shpejtë.

Memorja primare -CACHE
 Memorje me qasje të shpejtë – procesori i qaset cache memorjes
shumë më shpejt se RAM memorjes
 Paraqet ndërmjet memorje (angl.Buffer - ku ruhen të dhëna transite)
në të cilën përkohësisht ruhen blloqe të instrukcioneve dhe/ose të
dhëna të cilat procesori “kohës së fundit” më së shpeshti i ka përdorur
 Chache memorja mundet të organizohet në më shumë nivele:
- Level 1 (L1) – 8, 16 apo 32KB më e shpejta dhe gjindet në vet
procesorin
- Level 2 (L2) – 128, 256 apo 512KB – më e ngadalshme – mundet të
gjindet në vet procesorin apo anash
- Level 3 (L3) – 512KB, 1MB,….- më e ngalshmja dhe gjindet jasht
procesorit në të ashtuquajrën Motherboard

Memorja primare ROM
(Read Only Memory)
 Memorje nga e cila mundet vetëm të lexohet – paraqet Çip ku ruhen në
mënyrë të përherëshme disa instrukcione të caktuara kritike
- p.sh. Instrukcione të cilat ekzekutohet menjëher pas ndezjes së
kompjutorit, dhe mundësojnë vënjen e tijë në gjendje pune
 Përmbajtja e ROM – memorjes është e qëndrueshme/përhershme
(Nonvolatile) të dhënat nuk humben pasi të fiket kompjutori
 Lloje të ROM- memorjeve (Çipeve)
- PROM (Programmable ROM)
-EPROM (Erasable Programmable ROM)
-EEPROM (Elektrically Erasable Programmable ROM)
- Flash memory – gjen aplikim edhe te celularët, kamerat digjitale e tj.

�ݺ�ߣ

Ligjerata 3

More Related Content

Ligjerata 3