2. Rrjetat kompjuterike
Me rrjetat kompjuterike n谷nkuptojm lidhjen e dy apo m谷 shum谷
kompjutor谷ve nd谷rmjet veti.
Rrjeti kompjuteristik mund谷son komunikimin midis shfryt谷zuesve t谷
sistemit/sistemeve informatike.
Kompjutor谷t e lidhur n谷 rrjet谷n kompjuteristike funksionojn谷 n谷
m谷nyr谷 unike sipas standardeve t谷 p谷rcaktuara komunikuese 巽ka do t谷
thot谷 se flasin gjuh谷n e nj谷jt谷
2
5. Llojet e rrjetave kompjuterike
LAN (Local area network) ka karakter lokal dhe i lidh谷
kompjutor谷t n谷 nj谷 hapsir谷 t谷 kufizuar (nd谷rmarje,
organizat谷, e tj.)
Intraneti nd谷rlidh谷 sistemet kompjuteristike t谷 nj谷
nd谷rmarje apo organizate duke u bazuar n谷 teknik谷n e
internetit posaq谷risht n谷 TCP/IP protokolin
- Extraneti b谷n谷 zgj谷rimin e intranetit me nd谷rmarje t谷
tjera si p.sh distributor谷t, furnitor谷t e tj.
WAN (Wide Area Network) mbulon hapsir谷 t谷 gj谷r谷
gjeografike dhe mund谷son komunikimin n谷 distanca t谷
m谷dha. (rrjet谷 e LAN-neve t谷 nd谷rlidhura n谷 hapir谷 t谷 gjer谷
gjeografike)
Interneti lidh谷 intranet谷t nga e gjith谷 bota
5
8. Interneti
Interneti p谷rb谷het nga:
nj谷 num谷r i shumt谷 i kompjuter谷ve
t谷 cil谷t direkt apo indirekt jan谷 t谷 nd谷rlidhur mes veti
aplikojn谷 protokol t谷 njejt transmisioni (TCP/IP)
ku sh谷rbime mundet t谷 ofrohen ose/dhe t谷 shfryt谷zohen,
dhe nj谷 num谷r i madh i shfryt谷zuesve t谷 cil谷t nga
kompjutor谷t e tyre apo vendeve t谷 tyre t谷 pun谷s kan谷
qasje direkte n谷 k谷to sh谷rbime
nj谷 num谷r i madh i rrjetave t谷 tjera t谷 cilat nd谷rlidhen
n谷p谷rmjet t谷 ashtuquajtur谷ve gateways (kompjutor p谷r
komunikim)
8
11. Modelet e studimit t谷 rrjet谷s - OSI
Kah fundi i viteve 80 dhe fillimi i vt. 90 paraqitet rritje e
p谷rdorimit t谷 rrjetave q谷 implementonin vet谷m hardver dhe
softver q谷 rezultonte n谷 jokompatibilitet dhe dob谷sim t谷 lidhjeve
ISO erdhi ne p谷rfundim q谷 kishte nevoj谷 t谷 krijohet nj谷 model i
rrjet谷s q谷 do t'i ndihmonte konstruktuesve t谷 rrjet谷s t谷
implemetojn谷 rrjeta q谷 mund t谷 komunikojn谷 dhe funksionojn谷
s谷 bashku. Si rezultat n谷 vitin 1984 u publikua Modeli Referues
OSI.
Modeli referues OSI i lejon p谷rdoruesve t谷 vizualizojn谷 funksionet
e rrjet谷s q谷 zhvillohen n谷 secilin nivel.
11
12. Modeli OSI
Modeli referues OSI, ka shtat谷 nivele dhe secili prej tyre ilustron
funksione t谷 pjes谷shme t谷 rrjet谷s. Kjo ndarje e funksioneve quhet
nivelizim. Ndarja e rrejt谷s n谷 shtat谷 nivele ofron p谷rpar谷sit谷
vijuese:
- E ndan komunikimin e rrjetave n谷 pjes谷 m谷 t谷 vogla p谷r ta b谷r谷
m谷 t谷 leht谷 p谷r ta kuptuar.
- I standardizon komponentet e rrjet谷s p谷r t谷 lejuar zhvillimin dhe
p谷rkrahjen e ofruesve t谷 shum谷fisht谷.
- Mund谷son lloje te ndryshme t谷 hardver-it dhe softver-it t谷
rrjetave p谷r komunikim mes tyre.
- Parandalon ndryshimet n谷 nj谷rin nivelizues nga efektet e tjer谷ve
k谷shtu q谷 ata t谷 mund t谷 zhvillohen m谷 shpejt谷.
- I ndan rrjetat komunikuese n谷 pjes谷 t谷 vogla p谷r ta b谷r谷 procesin
e t谷 m谷suarit m谷 leht谷 p谷r t'u kuptuar. 12
13. Modeli OSI
Shtat谷 nivelet e modelit referues
OSI jan谷:
Niveli 7: Niveli i aplikimit (Aplication layer)
Niveli 6: Niveli i prezentimit (Presentation layer)
Niveli 5: Niveli i sesionit (Session layer)
Niveli 4: Niveli i transportit (Transport layer)
Niveli 3: Niveli i rrjet谷s (Network layer)
Niveli 2: Niveli i lidhjes se sh谷nimeve (Data link layer)
Niveli 1: Niveli fizik (Physical layer)
13
14. Niveli i aplikimit (Aplication layer)
Niveli i aplikimit 谷sht谷 niveli m谷 i afert i OSI p谷r p谷rdoruesit. Ai
iu ofron aplikacioneve t谷 p谷rdoruesve sh谷rbime t谷 rrjetave.
Dallohet nga nivelet tjera n谷 at谷 se nuk i ofron sh谷rbime asnj谷
niveli tjet谷r t谷 OSI por vet谷m aplikacioneve jasht谷 modelit OSI.
Shembuj t谷 aplikacioneve t谷 tilla jan谷 programet tabelare,
programet p谷r p谷rgatitje dokumentesh si dhe terminalet e
programeve bankare.
14
15. Niveli i prezentimit
(Presentation Iayer)
Niveli i prezentimit siguron q谷 informacionet q谷 i d谷rgon niveli i
aplikimit t谷 nj谷 sistemi jan谷 t谷 lexueshme nga niveli i aplikimit t谷
nj谷 sistemi tjet谷r.
Formatim i p谷rbashk谷t i t谷 dh谷nave
15
16. Niveli i sesionit (Session layer)
Themelon, menaxhon dhe p谷rfundon sesionet n谷 mes t谷 dy
konferencier谷ve apo nyjeve (hosts) q谷 komunikojn谷.
Niveli i sesionit ofron sh谷rbimet e tij nivelit t谷 prezentimit.
Sinkronizon dialogun n谷 mes t谷 dy niveleve t谷 prezentimit t谷 dy
konferencier谷ve dhe menaxhon shk谷mbimin e t谷 dh谷nave mes
tyre.
16
17. Niveli i transportit (Transport layer)
Niveli i transportit segmenton t谷 dh谷nat nga sistemet e d谷rguesit
dhe i rigrumbullon t谷 dh谷nat ne burimin e t谷 dh谷nave ne sistemin
e pranuesit
Kufiri nd谷rmjet nivelit t谷 transportit dhe nivelit t谷 sesionit mund
t谷 mendohet si kufi nd谷rmjet protokoleve t谷 aplikimit dhe
protokoleve t谷 rrjedhjes se t谷 dh谷nave.
Gjersa niveli i aplikimit, prezentimit dhe i sesionit kan谷 te b谷jn谷
me 巽谷shtje aplikative, kat谷r nivelet e ul谷ta kan谷 t谷 b谷jn谷 me
巽谷shtjen e transportimit t谷 te dh谷nave.
17
18. Niveli i Rrjet谷s (Network layer)
Niveli i rrjet谷s 谷sht谷 nivel kompleks q谷 ofron lidhshm谷ri dhe
selektim t谷 rruges ne mes t谷 dy sistemeve t谷 konferencier谷ve
(nyjeve) q谷 mund t谷 jen谷 t谷 vendosur ne rrjeta t谷 ndara
gjeografikisht.
Rrug谷timi (routing)
18
19. Niveli i lidhjes se shenimeve (Data Link)
Niveli data link ofron transit t谷 sigurt谷 t谷 t谷 dh谷nave p谷rgjat谷
lidhjes fizike.
Data link ka t谷 b谷j谷 me topologjin谷 e rrjet谷s, qasjen e rrjet谷s,
lajm谷rimin e gabimit, d谷rgimi i caktuar i kornizave, dhe
kontroll谷n e rrjedhjes se informatave.
19
20. Niveli fizik (Physical layer)
Niveli fizik definon specifikacionet elektrike, mekanike,
procedurale dhe funksionale p谷r aktivizimin, mir谷mbajtjen dhe
deaktivizimin e lidhjes fizike ne mes t谷 sistemeve t谷 fundme.
K谷to karakteristika si niveli i tensionit, ndryshimet e tensionit,
shkall谷t e t谷 dh谷nave fizike, maksimumi i distances se
transmetimit, konektor谷t fizik dhe t谷 tjer谷 dhe atributet e
ngjashme definohen nga specifikacionet e nivelit fizik.
20
21. Protokolet
P谷rshkrimi preciz i rregullave dhe m谷nyra n谷 t谷 cil谷n kompjuter谷t e
ndrysh谷m mund t谷 komunikojn谷 n谷 rrjet quhet protokol.
Me an谷 t谷 protokoleve arrihet lidhja n谷 mes t谷 kompjuter谷ve personal谷
dhe qendr谷s s谷 madhe kompjuterike.
Softveri i cili mund谷son funksionimin normal t谷 Internetit p谷rb谷het nga
dy komponente t谷 protokoleve t谷 cilat sipas standaradeve nd谷rkomb谷tare
quhen:
TCP (Transmission Control Protocol ) dhe
IP ( Internet Protocol)
TCP ka p谷r detyr谷 organizmin dhe shp谷rndarjen e t谷 dh谷nave n谷
pakete t谷 cilat duhet q谷 t谷 d谷rgohen, kurse IP ka p谷r detyr谷
bartjen e tyre n谷p谷r rrjet, q谷 n谷 terminologjin谷 kompjuterike
quhet rutim (routing).
21
22. TCP/IP
Komunikimi/bartja e t谷 dh谷nave nd谷rmjet sistemeve
kompjuterike n谷 internet realizohet n谷p谷rmjet t谷 t谷
ashtuquajturit transmision control protocol/internet
protocol-TCP/IP - me ndarje t谷 t谷 dh谷nave me madh谷si
t谷 njejt谷 - t谷 ashtuquajtura paketa t谷 cilat munden t谷 jen谷
me gjat谷si t谷 njejta apo t谷 ndryshme.
22
23. Modeli TCP/IP
I krijuar nga Departamenti i Mbrojtjes i SHBA-ve.
Modeli TCP/IP ka kat谷r nivele: nivelin e aplikimit, nivelin e
transportit, nivelin e Internetit dhe nivelin e qasjes n谷 rrjet谷.
23
24. Modeli TCP/IP
Niveli 4: Niveli i aplikimit (Aplication layer)
Dizajner谷t e TCP/IP kuptuan q谷 protokolet e niveleve t谷 larta
duhet t谷 p谷rfshijn谷 detale p谷r nivelin e aplikimit dhe t谷
prezentimit. Ata e krijuan nj谷 nivel t谷 aplikimit q谷 merret me
protokolet e niveleve t谷 larta, 巽谷shtjet e p谷rfaq谷simit, dekodimin
dhe kontroll谷n e dialogut.
Niveli 3: Niveli i transportit (Transport layer)
Niveli i transportit merret me cil谷sin谷 e sh谷rbimeve t谷 siguris谷,
kontroll谷s s谷 rrjedhjeve dhe korrektimit t谷 gabimit. Nj谷 nga
protokolet e tij, protokoli p谷r kontroll谷 t谷 transmetimit
(transmission control protocoI-TCP), ofron mund谷si t谷
shk谷lqyeshme dhe fleksibile p谷r t谷 krijuar komunikim t谷
besuesh谷m, rrjedhje t谷 mire informatash dhe gabime t谷 vogla n谷
rrjet谷.
24
25. Modeli TCP/IP
Niveli 2: Niveli i Internetit (Internet layer)
Q谷llimi i nivelit t谷 Intemetit 谷sht谷 t谷 d谷rgoj谷 pakot nga burimi n谷
nd谷r-rrjet谷 (internetwork) dhe t谷 bej谷 ato t谷 arrijn谷 n谷
destinacion pavar谷sisht nga rruga dhe rrjeta q谷 ata zgjedhin.
Protokoli specifik q谷 udh谷heq me k谷t谷 nivel quhet Protokoli i
Intemetit (Internet Protocol -IP).
Niveli 1: Niveli i qasjes n谷 rrjet谷 (Network access layer)
Em谷rtimi i k谷tij niveli 谷sht谷 shum谷 i gjer谷 dhe disi konfuz.
Gjithashtu njihet edhe si niveli konferencier n谷 rrjet谷 (host-to-
network). sht谷 niveli q谷 merret me t谷 gjitha 巽谷shtjet q谷 i k谷rkon
nj谷 IP adres谷 p谷r t谷 b谷r谷 lidhjen fizike. P谷rfshin谷 detalet e
teknologjis谷 s谷 LAN dhe WAN, dhe t谷 gjitha detalet n谷 nivelin
fizik OSI dhe at谷 t谷 lidhjes se shenimeve (data link).
25
27. Krahasimi i modelit OSI dhe modelit
TCP/IP
Ngjashm谷rit谷: Dallimet:
- Q谷 te dy posedojn谷 nivele - TCP/IP kombinon nivelin e sesionit
- Q谷 t谷 dy posedojn谷 nivele t谷 dhe t谷 prezentimit n谷 nivelin e
aplikimit ndon谷se ato kryejn谷 aplikimit
sh谷rbime t谷 ndryshme - TCP/IP duket m谷 i thjesht谷 sepse ka
- Q谷 t谷 dy posedojn谷 nivele m谷 pak nivele por kjo 谷sht谷 vet谷m ide
transport t谷 krahasuesh谷m dhe e gabuar. Niveli OSI, me nivelet e tij
nivele t谷 rrjet谷s m谷 shume n谷 num谷r dhe m谷 pak
- Profesionist谷t e rrjetave duhet kompleks, 谷sht谷 m谷 i thjesht谷 p谷r t'u
q谷 t'i dijn谷 q谷 t谷 dyja zhvilluar dhe p谷r t谷 zgjidhur
probleme.
27
29. Grafi i protokolit TCP/IP
FTP (File Transfer Protocol) protokol q谷 mund谷son qasje t谷 fajllave.
Shum谷 server谷 n谷 mbar谷 bot谷n u mund谷sojn谷 njer谷zve t谷 ky巽en dhe t谷
zbresin fajlle t谷 ndryshme.
HTTP (Hypertext Transfer Protocol) specifikon 巽far谷 mesazhesh
klient谷t d谷rgojn谷 tek server谷t dhe 巽far谷 p谷rgjigje marrin ato si kthes谷.
SMTP (Simple Mail Transfer Protocol) e-mail
DNS (Domain Name System) shnd谷rrimi i emrave t谷
konferencier谷ve(host) n谷 IP adresa
TCP (Transmission Control Protocol) mund谷son nj谷 rrjedhje bajt谷sh e
dal谷 nga nj谷 burim (d谷rguesi) t谷 d谷rgohet te pranuesi n谷 internet. I
fragmenton rrjedhjet e bajt谷ve n谷 mesazhe diskrete dhe e bart secilin nga
ta n谷 shtres谷n e Internetit.
UDP (User Datagram Protocol) protokol jo fort i besuesh谷m p谷r
aplikacionet. sht谷 me r谷nd谷si t谷 b谷het d谷rgimi i mesazhit shpejt pa
krijuar nd谷rlidhje dhe se sakt谷sia nuk 谷sht谷 faktor vendimtar.
29
31. Protokolet (kthehemi s谷rish)
Secili rrjet kompjuterik dhe secili kompjuter i nd谷rlidhur n谷 rrjet
i ashtuquajtur host i internetit, merr nj谷 adres谷 t谷 ve巽ant谷 t谷
protokolit t谷 Internetit (IP), p.sh. 129.144.50.56.
06/03/12 M-r. Fisnik Dalipi USHT 2008-2009 31 31
32. Klasat e rrjetit
Ekzistojn谷 tri klasa t谷 rrjetave TCP/IP. Secila klas谷 shfryt谷zon
adres谷 IP 32 bit谷she n谷 m谷nyr谷 t谷 ndryshme, duke shfryt谷zuar m谷
shum谷 ose m谷 pak bita p谷r pjes谷n e rrjetit (network part) t谷
adres谷s. Klasat jan谷 t谷 em谷rtuara me shkronjat e para t谷 alfabetit
anglez: klasa A, klasa B dhe klasa C.
Numrat e Rrjetit t谷 klas谷s A
Rrjeti i klas谷s A shfryt谷zon 8 bit谷t e par谷 t谷 IP adres谷s, si n谷
figur谷n e m谷poshtme.
32
33. Klasat e rrjetit
24 bit谷t e tjer谷 paraqesin pjes谷n e hostit t谷 adres谷s IP t谷 ilustruar
si n谷 figur谷n e m谷sip谷rme. Vlerat e p谷rcaktuara p谷r bajtin e par谷
t谷 klas谷s A shtrihen n谷 mes vlerave 0 dhe 127. P.sh. adresa
75.4.10.4. Vlera 75 n谷 bajtin e par谷 indikon se hosti 谷sht谷 i klas谷s
A. Bajtet tjera me rend 4.10.4. tregojn谷 adres谷n e hostit. Vet谷m 127
rrjeta t谷 klas谷s A mund t谷 ekzistojn谷. Secili nga k谷ta numra mund
t谷 p谷rfshij谷 deri n谷 16,777,214 hoste (2^24 hoste).
33
34. Klasat e rrjetit
Numrat e Rrjetit t谷 klas谷s B
Rrjeti i klas谷s B shfryt谷zon 16 bit谷t e par谷 t谷 IP adres谷s, si n谷
figur谷n e m谷poshtme dhe 16 bitet tjera p谷r numrat e hosteve.
16 bit谷t e tjer谷 paraqesin pjes谷n e hostit t谷 adres谷s IP t谷 ilustruar si
n谷 figur谷n e m谷sip谷rme. Vlerat e p谷rcaktuara p谷r bajtin e par谷 t谷
klas谷s B shtrihen n谷 mes vlerave 128 dhe 191. P.sh. adresa
129.144.50.56. Vlera 129 n谷 dy bajtet e para indikon se hosti 谷sht谷 i
klas谷s B. Bajtet tjera me rend 144.50.56. tregojn谷 adres谷n e hostit.
34
35. Klasat e rrjetit
Numrat e Rrjetit t谷 klas谷s C
Rrjeti i klas谷s C shfryt谷zon 24 bit谷t e par谷 t谷 IP adres谷s, si n谷
figur谷n e m谷poshtme dhe 8 bitet tjera p谷r numrat e hosteve.
8 bit谷t e tjer谷 paraqesin pjes谷n e hostit t谷 adres谷s IP t谷 ilustruar si
n谷 figur谷n e m谷sip谷rme. Vlerat e p谷rcaktuara p谷r bajtin e par谷 t谷
klas谷s C shtrihen n谷 mes vlerave maksimalisht deri n谷 vler谷n
192-254. P.sh. adresa 229.144.50.56. Vlera 229 n谷 tre bajtet e para
indikon se hosti 谷sht谷 i klas谷s C. Bajtet tjera me rend. tregojn谷
adres谷n e hostit.
35
37. Arhitektura e Internetit
ndrimi i
protokolit
Legjenda
Sistemi kompjuterike
router
nd谷rlidhja
gateway
Paketi (TCP/IP-Protokoli)
Paketi (protokol tjet谷r)
37
38. Gateways
T谷 gjitha rrjetat kompjuterike nuk shfyt谷zojn谷
protokollin t谷 njejt谷 p谷r bartjen e t谷 dh谷nave
TCP/IP
P谷r t谷 komunikuar sistemet kompjuterike t谷
rrjetave t谷 tilla duhet nd谷rlidhur kompjutor谷t p谷r
komunikim t谷 t谷 ashtuquajturit gateways t谷 cil谷t
b谷jn谷 ndarjen e rrjetave totalisht nj谷r谷n prej tjetr谷s,
duke mos dh谷n谷 kurfar informatash p谷r protokollin
e rrjetit n谷 fjal, por vet谷m b谷het bartja e t谷 dh谷nave
(baz谷)
38 3
39. Router
Paraqesin pajisje speciale planifikuese t谷 rrug谷s n谷
nyjet e rrjetave dhe jan谷 p谷rgjegj谷s p谷r zgjedhjen e
pjes谷s s谷 rrug谷s t谷 paketit q谷 bartet
n谷 baz谷 t谷 analiz谷s s谷 adres谷s s谷 memoruar n谷 vet
paketin (ku duhet arritur paketi) dhe n谷 baz谷 t谷
tabel谷s s谷 adresave interne (routing tables) b谷n
p谷rcaktimin/zgjedhjen e rrug谷s s谷 m谷tutjeshme t谷
paketit t谷 t谷 dh谷nave n谷p谷r rrjet.
39 3
41. Sh谷rbimet n谷 Internet
e-mail (electronic mail) paraqet sh谷rbimin m谷 t谷 shfryt谷zuar t谷 internetit,
zakonisht kan谷 prapashtesat:
.com -p谷r organizata komerciale dhe prfitabile
.org organizata t谷 p谷rziera dhe joprfitabile
.net infrastruktur谷n dhe dh谷n谷sit e sh谷rbimeve t谷 internetit
.edu fakultete dhe univerzitete
.gov institucione qeveritare
SMTP-(simple mail transport protocol)protokoli p谷r bartjen e post谷s
elektronike
SMTP Server sistem kompjuterik n谷p谷rmjet t谷 cilit b谷het bartja e post谷s
VoIP (Internet telephony, voice over IP- bartja e telefonatave n谷p谷rmjet
rrjetave kompjuterike t谷 bazuara n谷 IP posaq谷risht n谷p谷rmjet Internetit
Weblogs online ditar谷 (Web faqe private apo t谷 nd谷rmarjeve, t谷 radhitura
kronologjikisht, kurse p谷rmbajtja e tyre mund谷 t谷 komentohet nga t谷 tjer谷t.
P谷rpos Weblogjeve personale ekzistojn谷 poashtu edhe Weblogje sipas temave
t谷 caktuara, si dhe Weblogje t谷 nd谷rmarjeve t谷 cilat sh谷rbejn谷 p谷r
komunikim, diskutim si dhe p谷r transferimin e dituris谷)
41
42. ViC (virtual community)- Shoq谷rit谷 virtuele
Paraqet term gjenerik (i p谷rgjithsh谷m) p谷r t谷 gjitha llojet e shoq谷rive, t谷 cilat
formohen n谷p谷rmjet komunikimit p谷rmes kanaleve elektronike
Shoq谷rit谷 virtuele p谷rshkruajn谷 bashkimin e individ谷ve apo organizatave, t谷
cilat kan谷 interese dhe vlera t谷 p谷rbashk谷ta,t谷 cilat nd谷rmjet veti i k谷mbejn谷,
dhe p谷r nj谷 koh谷 t谷 gjat谷 p谷rmes mediumeve elektronike n谷 m谷nyr谷 t谷
pamvarur n谷 hapsir谷 (dhe pjes谷risht) edhe n谷 koh谷 komunikojn谷
Kategorit/llojet e shoq谷rive virtuele
- shoq谷ri t谷 interesit (Communities of Interest)
- shoq谷rit谷 p谷r hobby(Hobby Communities)
- shoq谷rit谷 e nd谷r/lidhjeve(Communities of Relationship)
-shoq谷rit谷 e imagjinatave dhe lojrave(Communities of Fantasy)
-shoq谷rit afariste(Business Communities)
- shoq谷rit tregtare(Communities of Commerce)
-shoq谷rit谷 e transakcioneve (Communities of Transaction)
42 4
43. newgroups mund谷son t谷 ashtuquajtura komjuter konferenca-
Usenet m谷 e njohura n谷 internet (巽do grup posedon nj谷 e-mail n谷 t谷
cil谷n edhe bazohet ky sh谷rbim)
kategorit kryesore t谷 newgroups jan谷 :
- Comp, news, sci, soc, talk, dhe misc
Chat (internet relay chat) biseda n谷 internet pothuajse n谷 koh谷
reale tekst e orientuar veg谷l komunikimi
ftp (file transfer protocol) 谷sht谷 zhvillua p谷r bartjen e t谷 dh谷nave
n谷 internet/distanc nd谷rmjet sistemeve kompjuteristike
Telnet 谷sht谷 zhvilluar q谷 duke manipuluar me sisteme
kompjuteristike nga distanca/n谷p谷rmjet internetit t谷 shfryt谷zohen
sistemi personal i shfryt谷zuesit vepron si nj谷 terminal i nd谷rlidhur n谷
sistemin kompjuteristik q谷ndror
43
44. www (world wide web) rrjet kompjuteristik i bazuar n谷 internet
e cila lejon q谷 individ谷t nga nj谷 kompjuter t谷 i qasen informatave
t谷 deponuara n谷 ndonj谷 kompjuter tjet谷r.
Sistem i server谷ve t谷 internetit i cili mb谷shtet谷 dokumente
special t谷 formatuara.
K谷to dokumente jan谷 t谷 formatuara n谷 markup language t谷
ashtuquajtur谷n HTML (Hyper Text Markup Language) e cila mb谷shtet
linke me dokumentet tjera si p.sh grafika, audio dhe video fajlle,
e q谷 n谷nkupton se mundet t谷 kalohet prej nj谷 dokumenti n谷
tjet谷r dokument vet谷m duke klikuar n谷 linkun gjegj谷s, dhe
paraqet baz谷n e Web-it.
Nuk jan谷 t谷 gjith谷 server谷t e internetit pjes谷 e World Wide Web
e cila poashtu nuk 谷sht谷 sinonim i Internetit
44
47. Client-server arhitektura
client-server-sistem n谷 p谷rpunimin elektronik t谷 t谷 dh谷nave
paraqet apo quajm at谷 struktur谷 rrjetore ku resurset ofrohen
nga nj谷 server q谷ndror (softver) e t谷 cilave munden t u
qasen t谷 shtuquajturit client-谷t (stacionet punuese)
Serveri ofron nj谷 sh谷rbim kurse clienti nj谷 sp谷rfaqe punuese
apo nj谷 interfejs t谷 aplikacionit
p.sh: shfryt谷zuesi i Web browserit b谷n k谷rkesat e clientit p谷
faqet(sajtet) nga serveri n谷p谷r Webin e t谷r谷.
47
51. zyra e informatizuar
koncepti i zyr谷s s谷 informatizuar bazohet n谷
integrimin e teknikave t谷 ndryshme t谷 procesimit
t谷 dh谷nave, kurse si rezultat kemi procesimin e
informatave n谷 form谷 t谷 tekstit,grafikes, post
elektronike, konferenca elektronike e tj.
51
52. Telematika
Integrimi i informatik谷s dhe t谷 telekomunikimeve solli deri te
TELEMATIKA n谷p谷rmjet cil谷s dy teknologji krijojn谷 nj谷
teknologji t谷 re t谷 p谷rbashk谷t.
p.sh. ekonomia digjitale paraqet:
- impaktin/ndikimin e teknologjis谷 informatike n谷 ekonomi
52 52
53. kanosjet. viruset, worms, trojan, horse..
Interneti dhe teknologjit谷 tjera e kan谷 ndryshuar m谷nyr谷n n谷 t谷 cil谷n
ekonomia funksionon/zhvillohet, dhe p谷r k谷t谷 arsye k谷to teknologji paraqesin
mund谷si t谷 konsiderueshme p谷r t谷 gjitha llojet e bizneseve legjitime.
Mir谷po gjersa teknologjit谷 jan谷 t谷 reja , ekzistojn谷/paraqiten poashtu edhe
num谷r i madh i mundesive p谷r keqp谷rdorimin e tyre nga ana e kriminel谷ve
t谷 ndrysh谷m ,si dhe mosp谷rcjellja/mosazhuriteti i ligjit p谷r ti p谷rcjellur
teknologjit谷 e reja mundet t谷 sjell gjer te rritja e problemevel.
Virus's, trojans, spyware and.
53
54. N谷 p谷rgjith谷si kanosjet t谷 cil谷t jan谷 p谷rfshir谷 n谷 k谷t谷 l谷mi mund谷 t谷 ndahen
n谷
dy kategori:
- ato t谷 cil谷t q谷llimisht l谷ndojn谷 mir谷qenjen e t谷 tjer谷ve p谷r q谷llime
politike apo/dhe finansiare(viruse t谷 ndryshme, spyware e tj.) dhe
- ato t谷 cil谷t nuk kan谷 q谷llijme t谷 tilla (spam si shembull kryesor i tyre)
Viruset paraqesin programe apo pjes谷 t谷 kodeve programore i cili 谷sht谷
futur n谷 kompjutor pa dij谷n e pronarit dhe funksionon pa d谷shir谷n e t谷
njejtit.
Worm program apo algorit谷m i cili e shum谷fishon/riprodhon veht谷vet谷n
n谷p谷rmjet rrjetit kompjuterik dhe zakonisht kryen akcione qvllimk谷qija.
Trojan Horse program destruktiv i cili maskohet/paraqitet si aplikacion i
mir谷(z谷m谷rgj谷r谷,q谷llimmir谷).P谷r dallim nga viruset Trojan Horse nuk e
riprodhojn谷/shumfishojn谷 veht谷vet谷n.
Blended threart i kombinojn谷 karakteristikat e virusave, t谷 worms-ve dhe t谷
Trojan Horse-ve dhe kodeve/programeve q谷llimk谷qija me
cenueshm谷ri/l谷ndueshm谷ri t谷 serverit dhe internetit.
54 54
55. Spyware mundet t谷 definohet si softwer i cili futet fshehurazi
n谷 kompjutor谷 me q谷llim t谷 mbikqyrjes/p谷rcjelljes s谷 pun谷s s谷
shfryt谷zuesit dhe tia p谷rcjell谷 informatat prap谷 burimit
kryesor谷(sajtet nga vie )
Junk e-mail apo spam d谷rgimi i reklamale/porosive t谷
pad谷shiruara n谷p谷rmjet e-meilit-dikur u paraqite si k谷rcnim
m谷 i madh p谷r ekonomin谷 digjitale, tash m谷 nuk paraqet
ndonj谷 problem serioz si pasoj谷 e rritjes s谷 mund谷sive p谷r
pastrimin e e- maileve dhe kujdesit t谷 shfryt谷zuesve
Antivirus program veg谷l (program) i cili k谷rkon/hulumton
hard diskun nga viruset dhe i largon ata t谷 cil谷t i gjen
pirateria
55
