ݺߣ

ݺߣShare a Scribd company logo

Linux 101

•
•
Mehmet Gürol Çay
Mehmet Gürol Çay

Linux Sistem Yönetimi hakkında temel bilgileri içerir. 1. Linux Dağıtımları 2. KomutSatırı 3. Text İşlemleri 4. KullanıcıYönetimi 5. İşlemler 6. İzinler 7. Dosyaİşlemleri

1 of 101
LINUX SİSTEM YÖNETİMİ
BEN KİMİM? Mehmet Gürol ÇAY MetaRoc siber güvenlik ekibi üyesi GTÜ Bilgisayar Mühendisliği öğrencisi mgurolcay.wordpress.com gurolcay123@gmail.com
Neler Göreceğiz? 1. Linux Dağıtımları 2. Komut Satırı 3. Text İşlemleri 4. Kullanıcı Yönetimi 5. İşlemler 6. İzinler 7. Dosya İşlemleri 8. Biraz Kripto
UFAK BİR GİRİŞ Ken Thompson ve Dennis Ritchie, 1969 yılında Bell Laboratuvar’ında UNIX işletim sistemini geliştirdi. Daha sonra C programlama dilini geliştirdiler. Daha sonralarında Richard Stallman GNU( GNU is Not UNIX) projesi üzerinde çalışmaya başladı. GNU çekirdeğinin adı Hurd. Bu sırada UNIX benzeri işletim sistemi olan MINIX’de geliştirildi. 1991’de ise Linus Torvalds bugünkü Linux çekirdeğini geliştirmeye başladı. Soldan sağa: Ken Thompson , Dennis Ritchie Linus Torvalds
1. LINUX DAĞITIMLARI
Linux 101
Belli başlı GNU/Linux Dağıtımları ▸Debian: 20 yılı aşkın süredir geliştirilen bir sistemdir. Kendi paket sistemini kullanır. Mükemmel stabil çalışan bir sistemdir. ▸Red Hat Enterprise Linux: RHEL olarak anılır. Debian’dan farklı paket sistemini kullanır: RPM. Sunucu olarak kullanılır. ▸Ubuntu: Debian tabanlı bir sistemdir. Debian paket yönetim sistemini kullanır. Başlangıç için iyi bir tercihtir. ▸Fedora: Red Hat’ın bir kolu diyebiliriz. Red Hat paket yönetim sistemini kullanır. ▸Arch Linux: Tamamen topluluklar tarafından geliştirilir. Debian’a benzer ancak güncellemeleri hemen alır. Yani test ve stabil olmayan sürümleri yoktur. Kendi paket yöneticisini kullanır.
Kernel Shell Application
2. KOMUT SATIRI
Shell Nedir? ▸ Shell (Kabuk) kısaca özetleyecek olursak klavyeden komutları alıp işletim sistemine gönderen bir programdır. ▸ “Terminal” veya “Console” adındaki programlar ile Shell’I çalıştırmak mümkün.
▸Her shell kendi simgesi vardır. Biz bash kullandığımız için simgesi “$” işaretidir. ▸ username@hostname:current_dir $
Diğer Shell Türleri ▸Bash( eskiden sh) Kabuğu: ▹Bash, ilk Unix sistemlerde sh,ksh ve bazı csh özellikleri için geliştirilmiştir. Çoğu Linux sistemlerinde varsayılandır. ▸Tcsh (eskiden csh) Kabuğu: ▹C kabuğunun(csh) açık kaynak versiyonudur. Çoğu Berkeley Unix sistemlerinde varsayılandır. ▸Ksh Kabuğu: ▹Sh kabuğunun atasıdır. ▸Zsh Kabuğu: ▹Sh kabuğunun klonlarından birisidir. POSIX uyumludur. Yazım denetimi ve komut düzenlemeye farklı yaklaşımları gibi özellikleri vardır. İlk Mac OS X sistemerinde varsayılandı. Şu an Bash.
Bir Kaç Shell Komutu Öğrenelim ▸Linux’da herşey bir dosyadır. Bu dosyalar bir hiyerarşiye sahiptir. ▸İlk dizin “root” olarak isimlendirdiğimiz dizindir ve “/” simgesi ile gösterilir. ▸ $ whoami ▸ $ date ▸ $ echo “hello world”
▸ Bu komut çalıştığınız dizinin tam adresini verir ▸ Dosya oluşturmanızı sağlar. Bu komut ile dosyanın oluşturulma tarihi ve değiştirilme tarihi değiştirilebilir. ▸ $ pwd ▸ $ cd ▸ Bulunduğunuz dizin yolunu değiştirmenizi sağlar ▸ $ touch
▸ Dosya oluşturmanızı sağlar. Bu komut ile dosyanın oluşturulma tarihi ve değiştirilme tarihi değiştirilebilir. ▸ $ touch ▸ $ file ▸ Linux’ta dosyaların tipini öğrenmek için kullanılır.
▸ Bulunduğunuz dizin altındaki dizinleri dosyaları listeler ▸ “-la” komutu, “-l” listeleme, “-a” gizli dosyaları gösterme ▸ $ ls -la
▸İlk sütun dosya/dizin durumu: ▹“d” olursa bir dizin ▹“c” olursa character device ▹“b” block device ▹“l” bir dosyayı işaret eden link ▸ Dosya izinlerinde ilk üçlü grup root yetkilerini, sonraki üçlü grup kullanıcı yetkilerini, son üçlü grupta diğer kullanıcıların yetkilerini gösterir Dosya/dizin izinleri Link sayısı Dosya sahibi Dosya grubu Dosya boyutu Dosya değiştirilme tarihi Dosya isimleri
▸ Dosya içeriğini gösterir. İki farklı dosya ismi cat komutuna verilirse dosyaların birleşimi gösterilir. ▸Linux işletim sistemlerinde dosya tipinin ne olduğunu söyleyen bir uzantıya ihtiyaç yoktur. ▸Terminalde bir önceki komuta erişmek için yukarı aşağı yön tuşları kullanılabilir. ▸ $ cat myfile newfile ▸ $ cat myfile > newfile ▸ myfile içeriği newfile dosyasına yapıştırılır. ▸ $ cat myfile >> newfile ▸ myfile içeriği newfile dosyasına eklenir.
▸ $ less /home/blabla/text1 ▸ Bu komut ile çok uzun dosyaların içeriğini terminal ekranına sığacak kadar gösterir. ▹q: çıkış g: dosya başı G: dosya sonu /search: arama h: yardım
▸ Terminalde girdiğiniz komut geçmişini görüntüler. ▸ $ history ▸ $ clear ▸ Terminal sayfasını yeniler.
Dosya İşlemleri ▸ $ cp mycoolfile /home/usrname/Documents/ ▸Komutu ile “mycoolfile” dosyasını “home/usrname/Documents/” alanı kopyalamış oluruz. ▸ “-r” komutu verirsek kopyalama bir dizin için yapılıyor ise özyinemeli olarak uygulanır ▸ “-i” komutu ile aynı dosya isminin üstüne yazılması sağlanır
▸ $ mv mycoolfile /home/usrname/Documents/ ▸Komutu ile “mycoolfile” dosyasını “home/usrname/Documents/” alanı taşımış oluruz. ▸ “-r” komutu verirsek kopyalama bir dizin için yapılıyor ise özyinemeli olarak uygulanır ▸ “-i” komutu ile aynı dosya isminin üstüne yazılması sağlanır
▸ $ mkdir books ▸ Dosyalarımızı koyabileceğimiz bir dizin oluşturmak için kullanılır. ▸ “-p” komutu ile alt dizinleride oluşturmak mümkündür. ▸ $ mkdir books/cemalsureya/
▸ $ rm file1 ▸ komutu ile file1 dosyasını silebiliriz. ▹“-f” komutu ile silmeye zorlayabilir ▹“-r” komutu ile bir dizini özyinemeli olarak silebiliriz. ▸ $ rmdir books
▸ $ find /home –name blabla.jpg ▸ bir dosyayı aramak istediğinizde kullanabileceğiniz bir komut. Bulunan dosyanın arattığınız yolla(path) birlikte verir. ▸“-type d” komutu ile bir dizin arayabilirsiniz. ▸ $ man ls ▸ bir komutun ne olduğunu nasıl çalıştığını anlatan komuttur. Örneğimizde ls komutumuzun nasıl çalıştığını verecektir.
▸ $ whatis ls ▸ sonrasında verilen komutun kısaca tanımlamasını verir ▸ $ alias foobar=‘ls –la’ ▸Bazen çok uzun komutları tekrar tekrar kullanmak zorunda kalırız. Bunu çözebilmek için alias komutu kullanılır. Yukarıdaki örneğimizde “ls – la” komutu yerine foobar komutu çağrılması yeterlidir.
▸ $ ~/.bashrc ▸ Peki bilgisayarımızı yeniden başlatmak zorunda kaldık. Bu komutu verdiğimizde yeniden başlatmadan sonrada “foobar” komutu geçerli olacaktır. ▸ $ unalias foobar ▸ Yaptığımız atamayı kaldırmak için ▸ $ exit
3. TEXT İŞLEMLERİ
Neler Göreceğiz? ▸Bu bölümde komut satırından basit bir şekilde nasıl dosyaların içeriğini değiştiririz, nasıl görüntüleriz, bir komutun çıktısını başka bir çıktıya nasıl veririz gibi sorulara yanıt bulacağız.
Stout-Stdin-Stderr ▸Stdin: standard input dosyasıdır ve varsayılan olarak okuma amacıyla klavyeye yönlendirilmiştir. ▸Stdout: standard output dosyasıdır ve varsayılan olarak yazma amaçlı ekrana yönlendirilmiştir. ▸Stderr: programlarda oluşacak hata mesajlarının ekrana yazılması için kullanılan standard error dosyasıdır. Stdout’tan farkı buffer kullanılmadan hatanın doğrudan ekrana gönderilmesidir.
stdout ▸Dersimizin ilk kısmında bu komutu kullanmıştık. Hatırladığınız gibi ekrana herhangi bir şey yazdırmak istediğimizde “echo” komutu bize yardımcı oluyordu. ▸Burada “echo” komutu klavyeden bir input alıyor ve bunu I/O stream’e vererek çıktıyı döndürüyor. ▸ $ echo Hello World > peanuts.txt
stdout ▸Bu bir redirection operatörüdür ve standart output’a giden verinin yönünü değiştirir. Böylece echo komutunun almış olduğu input, I/O stream’a yönlendirilmek yerine dosyaya yazılır. Bu redirect komutu dosyada bir şey varsa üstüne yazılmasına neden olur. ▸>
stdout ▸ Redirection komutunu iki kere verirsek örnekte görüldüğü gibi, dosyanın sonuna ekleme yaparak dosya içeriğinin güncellenmesini sağlar. ▸ $ echo Hello World >> peanuts.txt
stdin ▸ cat komutu bize dosya içeriğini veriyordu. Burada peanuts.txt dosyasının içeriğini banana.txt dosyasına yönlendirmektedir. ▸ $ cat < myfile.txt > banana.txt
stdin ▸ cat komutu bize dosya içeriğini veriyordu. Burada peanuts.txt dosyasının içeriğini banana.txt dosyasına stdin redirection komutu ile yönlendirmektedir. ▸ $ cat < myfile.txt > banana.txt
stderr ▸ Yukarıdaki komutu girdiğimizde /deneme/dizin yolu olmadığı için ls komutu bir hata döndürecektir. Bu kısımda hatanın peanuts dosyasına yazılmasını bekleyebilirsiniz. Ancak böyle bir şey söz konusu değildir. ▸Linux üzerinde file descriptors vardır. Bunlar stdin, stdout ve stderr’yi tanımlamak için kullanılmaktadır ve sırasıylar 0,1 ve 2 değerlerini alırlar. ▸ $ ls /deneme/dizin > peanuts
stderr ▸ 0 stdin, 1 stdout, 2 stderr ▸Eğer komutumuz yukarıdaki gibi olsaydı ls komutunun döndürdüğü hata dosyaya kaydedilecekti. ▸ $ ls /deneme/dizin 2> peanuts ▸ $ ls /deneme/dizin > peanuts 2>&1 ▸Komutu ile stderr’nin stdout’a işaret etmesini sağlamış olduk. Böylece hatamız hem dosyada hem de ekranda görülebilecek
pipe and tee ▸ pipe bir komutun çıktısının başka bir komuta verilmesini sağlar. Yukarıda vermis olduğumuz örnekte ls –la /etc klasörünün çıktısı çok uzun olacaktır. Bu komutun çıktısını less komutuna “|” ile vererek okumayı kolaylaştırmıştır. ▸ $ ls –la /etc | less ▸ $ ls | tee banana ▸ iki farklı stream de çıktımı görmek istediğimde bu komutu kullanabilirim.
env (Environment) ▸Yukarıdaki komut size ev klasörünün yolunu verecektir. Bu bilgiler Linux içerisinde zaten oluşturulmuş kaynaktan gelmektedir. ▸ $ echo $HOME ▸$ env ▸Bu komut ile tüm environment’ları görmek mümkündür.
env (Environment) ▸Burada bulunan environment’ları başına “$” koyarak ekrana basabiliriz.
cut ▸ sample.txt içerisindeki yazının beşinci karakterini kesmektedir. Ancak orjinal yazı bozulmaz sadece istenilen yer bize gösterilir. ▸ $ cut –c 5 sample.txt ▸$ cut –f 1 –d “;” sample.txt ▸“-f” ekiyle hangi field’ta çalışacağını belirler. ▸ “-t” ekiyle de ayırıcının ne olduğunu belirtebilirz böylece ayıracımıza kadarki cümle veya kelimeleri terminal ekranında gösterir.
paste ▸Bu komut, cat ile benzerlik göstermektedir. Örneğin; satır satır olan dosya içeriğinin tek bir satırda gösterilmesini sağlar. Ayrıca bu boşlukların ne şekilde gösterilebileceğini düzenleyebiliriz. ▸ $ paste –s sample.txt ▸$ paste –d ‘ ’ –s sample.txt
tail ▸head komutu ile benzer çalışmaktadır. Farkı ise tail son 10 satırı göstermektedir. ▸ $ tail /var/log/syslog ▸$ tail –n 15 /var/log/syslog ▸Son 15 satırını göstermesini sağlar. ▸$ tail –f /var/log/syslog ▸Syslog dosyası devamlı değişen bir dosyadır. Bu dosyayı devamlı izlemek istiyorsak “-f” komutu kullanabiliriz.
Tr (Translate) ▸Bu komut bize küçük harflerin büyük harflere çevrilmesini sağlar. ▸ $ tr a-z A-Z
uniq (Unique) ▸sample.txt dosyasında bir kelimeden kaç adet olduğunu yanına yazarak gösterir. ▸ $ uniq sample.txt ▸ $ uniq –c sample.txt ▸sample.txt dosyası içerisinde birden fazla aynı geçen kelimeleri birer defa gösterecek şekilde düzenler. ▸ $ uniq –u sample.txt
uniq (Unique) ▸sample.txt dosyasında iki kere geçen kelimeleri bulur ▸ $ uniq –d sample.txt ▸sample.txt dosyasında bir defa kullanılmış kelimeyi bulur ▸ $ uniq –u sample.txt
uniq (Unique)
grep ▸ $ env | grep –i User ▸Text işlemede, arama yapmada en çok kullanılan komuttur. Genellikle başka bir komutun çıktısı pipe ile bu komuta aktarılarak sonuç içerisinde arama yapılır. ▸ $ grep fox sample.txt ▸ $ ls /somedir | grep ‘.txt$’
^ Satırı başını belirtir. ^silgi Satır başlarında “silgi” geçen bütün satırları getirir. $ Satır sonlarını belirtir. Kalem$ Satır sonları “kalem” ile biten satırları getirir. . Herhangi bir karakter ile eşleşir. If…e “if” ile başlayan sonrasında herhangi iki karakter gelen ve sonu “e” ile biten ifadeleri getirir. * Kendinden önceki karakterden o veya daha fazlasını belirtir Kalem* “kalem” ile başlayan herşey ile eşleşir. [ ] Köşeli parantez içindeli karakterlerden sadece biriyle eşleşir [a-z]* Küçük alfabetik karakterlerle eşleşir veya hiçbir şeyle eşleşmez [Kk]alem Kalem veya kalem içeren satırları getirir. Meta karakter Kapsam Örnek Sonuç
Text Editörler ▸Vim (Vi Improved) ▸Emacs ▸Nano
3. KULLANICI YÖNETİMİ
Kullanıcılar ve Gruplar ▸Her işletim sisteminde kullanıcı ve gruplar vardır. Her kullanıcının yalnızca kendi erişimi ve yetkileri vardır. Bir işlem çalışırken ona sahip olan kullanıcının yetkileriyle çalışır. Dosya erişimi, sahipliği ve yetkiler birbirleriyle bağlantılıdır. ▸Her kullanıcının kendi ev dizini ve kendi özel dosyalarını tuttuğu bir alan vardır. Bu dosyalar genellikle /home/username/ altında tutulur.
▸İşletim sistemi kullanıcıları yönetilmek için onlara farklı UID (user ID)’ler verir. İşletim sistemi grupları da yönetebilmek için de GID (groups ID)’ler tanımlar. ▸Linux’da iki tane çok önemli kullanıcı vardır: root ve superuser . ▸root: Bu kullanıcı sistemde her türlü yetkiye sahiptir ve her türlü dosyaya erişebilir. Her türlü işlemi(process) başlatıp bitirebilir. ▸superuser: root olarak işlem yapmak çok tehlikeli olabileceği için sudo komutu ile superuser erişimi elde edilebilir.
▸superuser ile root yetkisi kazanırız. ▸Aşağıdaki komutu deneyelim: ▸$ cat /etc/shadow ▸$ su ▸sudo komutu gibidir. Eğer herhangi bir kullanıcı adı belirlenmemişse bu komut bize root yetkileri olan bir shell verecektir.
▸Bize root yetkileri kazandırdığı için bu komutu kullanmak tehlikelidir. Bu yüzden sudo komutu kullanmak daha yerinde olacaktır. ▸Peki sistem bizim bir komutu superuser olarak çalıştırdığımızı nerden anlıyor? ▸ /etc/sudoers ▸Bu dosyayı visudo komutu ile değiştirmek mümkün.
/etc/passwd ▸Bu dosya içerisinde hangi kullanıcı hangi UID ile eşleştirilmiş görülebilir. ▸Dosya içeriği yukarıdaki görseldeki gibidir. Her bir satır bir kullanıcıyı temsil etmektedir. ▸Sırasıyla inceleyecek olursak: ▹Kullanıcı adı ▹Parola (parola gerçekten bu dosya içerisinde tutulmamaktadır. )
▸Kullanıcı ID(User ID) ▸Grup ID ▸Kullanıcı hakkında yorum: genellikle gerçek ismi veya telefon numarası gibi. ▸Kullanıcı ev klasör yolu ▸Kullanıcının kulladığı shell: genellikle bash’dir.
/etc/passwd ▸Kullanıcı yetkilendirmeleri hakkında bilgiler saklar. ▸Erişim için superuser olunması gereklidir. ▸Kullanıcı adı ▸Şifrelenmiş parola ▸Parolanın değiştirildiği tarih: 1 Ocak 1970’ten itibaren gün olarak ifade edilir. ▸Parolanın en az değiştirilme süresi ▸Parolanın süresi. ▸Parola süresi dolduktan sonar geçerli olduğu süre ▸Gelecek kullanıcı yenilikleri ayrılmış alan
/etc/shadow
/etc/shadow 1. Kullanıcı adı: kullanıcıların giriş yaparken kullandıkları isim. dizin yolundaki isimle aynı olma ihtimali yüksektir. 2. Şifre: passwd de şifreler gözükmez. Onun yerine x yazar. Asıl şifreler /etc/shadow da kriptolanmış olarak bulunur. Eğer bu bölüm boş bırakılmışsa şifresiz olarak giriş yapılınabilir. Eğer * varsa kullanıcı disable olmuştur. 3. User id: kullanıcı id . 0 ' ı root kullanır. Genel olarak 100 e kadar olanlar sistemin kendi sanal kullanıcılarına aittir. Mesela daemon,mail,wealizer vs vs... Bunlar normal kullanıcılar değildir. Normal kullanıcılar genellikle 100 den büyük numaraları alırlar. Bu numaralandırma 65000 e kadar gider 4. Grup id: /etc/group buradan gruplara ulaşabiliyoruz. Grup id hangi kullanıcının hangi gruba ait olduğunu bize bildirir. Genelde user id ile aynı olur 5. User id info: kullanıcı hakkında daha detaylı bilgileri bulabileceğimiz bölüm. Mesela kullanıcının telefon numarası ,tam ismi vs yazabilmektedir. 6. Dizin yolu: burası kullanıcının giriş yaptığı zaman bulunacağı bölüm. Burada kullanıcıya ait programlar , dosyalar vs bulunur. 7. Shell: Shell kullanıcının girdiği komutları işlemeyi ve sonuçlarını göstemeyi sağlayan programdır.Burada genelde /bash ya da /bin/bash yazar. Eğer /bin/false gibi bişey yazıyorsa kullanıcı girişi engellenmiş demektir
▸Bugünkü dağıtımlar sadece bu shadow dosyasına bakarak kullanıcı yetkilendirme yapmamaktadır. ▸PAM (Pluggable Authentication Modules) gibi mekanizmalar kullanılabilmektedir. /etc/shadow
Kullanıcı Yönetim Araçları ▸Kullanıcı eklemek için: ▸ $ sudo useradd bob ▸Kullanıcı kaldırmak için: ▸ $ sudo userdel bob ▸Kullanıcı şifresi değiştirmek için: ▸ $ passwd bob
4. İZİNLER
Dosya İzinleri ▸Daha önce ls komutunu gördüğümüzde kısaca bahsetmiştik. ▸Üç parttan oluştuğunu hatırlayalım. d harfi bize dosya tipinin ne olduğunu söylüyordu. Burda sıklıkla – ve d harflerini göreceksiniz. – işareti dosyanın genel dosya tipi olduğunu ifade eder.
▸İlk grubun root izinleri, ikinci grubun kullanıcı izinlerini ve son grubun da diğer izinlerini ifade ettiğini hatırlayalım. ▸Her bir karakterin bir anlamı vardır: ▸d | rwx | r-x | r-x ▸r : okunabilir (readable) ▸w : yazılabilir (writable) ▸x : çalıştırılabilir (executable) ▸- : o iznin olmadığını simgeler.
İzinleri Değiştirme ▸Dosyalarımızın izinlerini root, kullanıcı veya diğerleri için değiştirebilmemiz mümkün. Bunun için: ▸$ chmod u+x myfile ▸Kullanıcı için myfile dosyasına çalıştırabilir yetkisi vermis olduk. “+” yerine “-” kullanmış olsaydık yetkiyi kaldırmış olurduk.
▸Dosyamıza sayısal olarak da yetki verebiliriz. Yukarıda vermis olduğum örnekte 1 yetkinin verildiğini 0 ise yetkinin verilmediğini ifade etmektedir. ▸rwx | r-x | r-x ▸111 | 101 | 101 ▸$ chmod 755 myfile ▸Kullanıcı için: 1 ∗ 20+ 1 ∗ 21+ 1 ∗ 22 = 7 okuma yazma ve çalıştırma, ▸Grup için: 1 ∗ 20+ 0 ∗ 21+ 1 ∗ 22 = 5 okuma ve çalıştırma, ▸Diğer için: 1 ∗ 20+ 0 ∗ 21+ 1 ∗ 22 = 5 okuma ve yazma yetkilerini vermiş oluruz.
Dosya Sahibi Değiştirme ▸Komutu myfile dosyasının sahibini yusuf olarak değiştirecektir. ▸$ sudo chown yusuf myfile ▸Sistemimizde bir çok kullanıcı olabilir. Bu yüzden dosya sahiplerini de değiştirebilmemiz gereklidir. ▸$ sudo chgrp calisma myfile ▸Komutu myfile dosyasının grubunu calisma olarak değiştirecektir.
▸Dosyaya sahip olan kullanıcıyı değiştirirken aynı zamanda grubunuda değiştirmek istiyorsak kullanıcı adından sonar iki nokta koyup grup ismini yazmamız yeterli. ▸$ sudo chown patty:whales myfile
setuid ▸Bu komut ile şifremizi değiştirebiliriz. ▸$passwd ▸Burada passwd komutunun yetkileri var. Komuta sahip olan root grubu da root. Okuma ve yazma yetkisi de sadece root tanımlanmış. Peki nasıl çalışıyor bu komut?
▸Yeni bir yetki daha var! s bu yetkilendirme SUID (set user ID) yetkilendirmesidir. Bir dosyaya böyle bir yetki verildiği zaman, o programı/komutu kim çalıştırırsa dosyanın sahibinin yetkileri ile çalıştırır. ▸Peki bu yetkiyi dosyamıza nasıl vereceğiz? ▸$ sudo chmod u+s myfile ▸$ sudo chmod 4755 myfile ▸ Veya sayısal olarak
Setgid (Set Group ID) ▸setuid’de olduğu gibi SGID yetkisi de vermek mümkün. Bunun için: ▸$ sudo chmod g+s myfile ▸$ sudo chmod 2555 myfile
Sticky Bit ▸Aynı klasör üzerinde erişme, yazma hakkı olan kullanıcıların, klasörü ve alt dosyalarını silmelerini engellemek için kullanılır. Bir dosyayı ortak kullanıma açtığımızda diğer kullanıcıların bu dosyayı herkes kullanabilir ancak sadece klasörün sahibi silebilir. ▸$ sudo chmod +t mydir ▸$ sudo chmod 1755 mydir
5. İŞLEMLER
ps (processes) ▸Bilgisayarınızda çalışan programlar. ▸Kernek tarafından yönetilir ve her işlem bir process ID(PID) olarak ifade edilen ID’lere sahiptir.
ps (processes) ▸PID: Process ID ▸TTY: İşlemle ilgili terminal kontrolücüsü ▸Time: İşlemciyi toplam kullandığı süre ▸CMD: Çalıştırılabilir komutun ismi ▸$ ps aux ▸$ top ▸CTRL+ALT+F1 ve CTRL+ALT+F7 TTY1 PTS
İşlem Detayları ▸Daha öncesinde bir process’in bir programa benzediğinden bahsetmiştik. Tam olarak, sistem programın çalışması için hafıza, işlemci ve I/O kaynak ayrımı yapar. Process aslında bir programın parçasıdır. ▸Kernel process’lerden sorumludur. Biz programı çalıştırdığımız zaman kernel kodu hafızaya yükler ve onun kaynakları nasıl kullanacağına karar verir.
İşlemleri Sonlandırma ▸Bir program çıkmak için _exit sistem komutunu çağırabilir. Bir işlem biterken bir durum ile biter ve bu durum 0(sıfır) ise işlemin başarılı olarak bittiği anlamına gelir. ▸Orphan Processes: Ana process, çocuk(child) processten önce öldüğünde, kernel child process’in bir çağrı beklediği için gitmediğini bilir. Bu durum process’I orphan durumuna sokar ve bunları init altına koyar. Init sonunda bu orphans işlemler için sistem çağrısı yapacaktır.
▸Zombie Processes: Zombie işlemler öldürülemez, teknik olarak ölüdürler. Bu yüzden herhangi bir sistem sinyali ile onları öldürmek mümkün değildir. ▹Ana işlem bir sistem çağrısı yaptığı zaman zombie işlem kaybolur. Bu “reaping” olarak adlandırılır. ▹Zombi işlemler, işlem tablosu(process table) uzayında yer turacaktır ve diğer işlelerin çalışmasını engelleyecektir.
Sinyaller ▸Programları veya işlemleri sonlandırabilmek için sisteme bazı komutlar verilebilir. CTRL+Z ve CTRL+C işlemi öldürmek, bekletmek veya uykuya almak için kullanılabilir. SIGHUP veya 1 Kapatmak, sonlandırmak (hangup) SIGINT veya 2 Kesmek, ara vermek (interrupt) SIGKILL veya 9 Öldürmek SIGSEGV veya 11 Segmentataion Fault (segment hatası) SIGTERM veya 15 Yazılım sonlandırma SIGSTOP veya STOP Durdurma
kill ▸Kill komutu işlemi sonlandırmak için kullanılan komuttur. Kill komutundan sonra istediğimiz sinyal kodunu verebiliriz. ▸$ kill 12445 ▸$ kill -9 12445
/proc ▸Linux’ta herşeyin bir dosya olduğunu söylemiştik. Process’ler bile bir özel dosyadır aslında. ▸$ ls /proc ▸$ cat /proc/PID/status
6. DOSYA SİSTEMLERİ
Dosya Sistemi Hiyerarşisi
Dosya Sistemi Tipleri ▸Günlükleme(Journaling): Bu özellik öntanımlı olarak gelir. Herhangi bir güç kaybından kaynaklı veya sistem kararsızlığından kaynaklı veri kayıplarını engellemek için yapılan işlemlerin logları ana sistem dışında bir yerde tutularak very kaybı önlenir.
En Bilindik Dosya Sistemi Tipleri ▸Ext4 : GNU/Linux sistemlerin hemen hemen hepsi bu dosya sistemini kullanmaktadır. Ext2 ve ext3 olan eski versiyonları ile uyumludur. 1 Exabyte ve 16 terabyte boyutlarını destekler. ▸Btrfs : “Better or Butter FS” Linux için yeni bir dosya sistemidir. Snapshot özelliği ile gelir. Arttırılmış yedekleme ve daha yüksek performansı vardır. Henüz stabil ve uyumlu değildir.
▸NTFS & FAT : Windows dosya sistemidir. ▸XFS : Yüksek performanslı dosya sistemidir. Medya sunucuları gibi yüksek very depolayan sistemler için uygundur. ▸NFS+ : Macintosh dosya sistemidir.
▸Bu komut ile dosya sistemimizin kullanımını ve diğer disk bilgilerini görüntüleyebiliriz. ▸$ df -T
Disk Anatomisi ▸Hard diskler bölünebilir parçalardır. Örnek vermek gerekirse, /dev/sda1 ve /dev/sda2, /dev/sda tam diskinin iki parçasıdır. Diskleri bölümlemek sisteme yeni bir disk takmaktan daha kolaydır. Bu bölümleme işlemi verilerimizi birbirinden ayırmaya yardımcı olur. ▸Partition Table: Her disk kendi bölüm tablosuna sahiptir. Bu sisteme diskin nasıl bölümlendirildiğini, hangi bölümün nerede başlayıp nerede bittiğini söyler. İki tip bölüm tablosu vardır: Master Boot Record (MBR) ve GUID Partition Table (GPT)
▸Diskler verilerimizi organize etmek için bölümlerden oluşmuştur. Bu bölümler birbirleriyle çakışmayan bölümlerdir. Diskte herhangi bir şekilde biçim verilmemiş yer varsa bu ver free alandır. ▸MBR: ▹Geleneksel bölümleme tablosudur, ▹MBR’de en fazla 4 ana mantıksal bölüm oluşturulabilir, ▹2 terabytelık disklere kadar destekler.
▸GBT: ▹Yeni disk bölümleme standartı ile gelir. ▹Sadece bir bölüm tipi vardır. ▹Her bölüm genel bir eşsiz ID’ye sahiptir. ▹Çoğunlukla UEFI tabanlı sistemlerde kullanılır. ▸Dosya Sistemi Yapısı: ▹Boot block: Dosya sisteminin ilk bir kaç sektörüdür. İşletim sistemi tarafından bilgisayarı başlatabilmek için ihtiyaç duyulan bilgiler mevcuttur. ▹Super block: boot block’tan sonar tek blok olarak bulunur. Dosya sistemi hakkında dosya indeksi mantıksal blok boyutu ve dosya sistemi boyutu gibi bilgiler içerir
▹Inode table: Dosyalarımızı yöneten bir veritabanı olarak düşünülebilir. Dosyalarımızın indekslendiği yerdir. Herbir dosya veya dizin eşsiz kodlara sahiptir. ▹Data blocks: Gerçekten sahip olduğumuz dosyalar ve dizinler bulunur. ▸Aşağıdaki görüntü MBR bölümleme tablosu örneğidir:
Disk Bölümleme ▸Dosya sistemimizi bölümlemek için aşağıdaki araçları kullanabiliriz: ▹fdisk: komut satırından çalışır,sadece MBR destekler ▹parted: komut satırından çalışır GBT ve MBR destekler ▹gparted: parted aracının GUI versiyonudur ▹gdisk: komut satırından çalışır, sadece GBT destekler
Diski bağlamak(mount) ve ayırmak(umount) ▸Böylece sdb2 bölümü /mydrive dizini ile erişilebilir hale geldi. ▸$ sudo mount –t ext4 /dev/sdb2 /mydrive ▸Dosya içeriğini görmeden önce disklerin/disk bölümlerinin sisteme bağlanması gereklidir. ▸Disk bölününün sisteme bağlanması bir dizine bağlanması ile gerçekleşir. ▸$ sudo umount /mydrive ▸Komutu ile bağladığımız diski/bölümü ayırabiliriz.
▸Herbir diskin/bölümün evrensel eşsiz ID’sini görebilirsiniz: ▸$ sudo blkid ▸$ sudo mount UUDI=7570………8000 /mydrive ▸Disklerin/bölümlerin UUID’leri eşsiz olduğu için bu kodlarını kullanarak da bağlamamız mümkün:
/etc/fstab ▸Bilgisayarımızı her açtığımızda sistemimize disklerimizin otomatik bağlanmasını istiyorsak diskimizi /etc/fstab dosyasına direk değiştirerek eklememiz gerekmektedir. ▸UUID: Diskimizin eşsiz ID’si ▸Mount point: bağlı olduğu dizin ▸Type: disk/bölüm tipi ▸Options: diğer bağlama seçenekleri ▸Dump: dump aracı tarafından kullanılır ▸Pass: disk kontorlü yapılıp yapılmayacağını belirler
swap ▸Swap alanını silmek için: ▸$ mkswap /dev/sdb2 ▸$ swapon /dev/sdb2 ▸Swap alanı işletim sistemi tarafından sanal hafıza(memory) olarak kullanılan alandır. Bu düşük hafızalı sistemlerin çakılmasını önlemek için kullanılır. ▸Swap alanı eklemek için: ▸$ swapoff /dev/sdb2 ▸Swap alanı genellikle sahip olduğunuz RAM miktarının iki katı şeklinde olur.
Disk Kullanımı ▸Diskimizin ne kadar kullanıldığını görmek için: ▸$ df -h ▸komutu vermemiz yeterlidir. –h eki ile df komutu ile daha anlaşılır çıktı üretir.
Dosya Sistemi Bakımı ▸Bazen dosya sistemimiz bozulmalara uğrayabilir. Bu durumu düzeltmek için ▸$ sudo fsck /dev/sda ▸komutunu vermemiz yeterlidir.
շÜ鳢!
KAYNAKLAR ▸http://www.linuxnix.com/suid-set-suid- linuxunix/ ▸https://linuxjourney.com/lesson/setuid- set-user-id ▸http://bidb.itu.edu.tr/seyirdefteri/blog/20 13/09/06/linux-dosya-sistemleri

More Related Content

Linux 101

  • 2. BEN KİMİM? Mehmet Gürol ÇAY MetaRoc siber güvenlik ekibi üyesi GTÜ Bilgisayar Mühendisliği öğrencisi mgurolcay.wordpress.com gurolcay123@gmail.com
  • 3. Neler Göreceğiz? 1. Linux Dağıtımları 2. Komut Satırı 3. Text İşlemleri 4. Kullanıcı Yönetimi 5. İşlemler 6. İzinler 7. Dosya İşlemleri 8. Biraz Kripto
  • 4. UFAK BİR GİRİŞ Ken Thompson ve Dennis Ritchie, 1969 yılında Bell Laboratuvar’ında UNIX işletim sistemini geliştirdi. Daha sonra C programlama dilini geliştirdiler. Daha sonralarında Richard Stallman GNU( GNU is Not UNIX) projesi üzerinde çalışmaya başladı. GNU çekirdeğinin adı Hurd. Bu sırada UNIX benzeri işletim sistemi olan MINIX’de geliştirildi. 1991’de ise Linus Torvalds bugünkü Linux çekirdeğini geliştirmeye başladı. Soldan sağa: Ken Thompson , Dennis Ritchie Linus Torvalds
  • 7. Belli başlı GNU/Linux Dağıtımları ▸Debian: 20 yılı aşkın süredir geliştirilen bir sistemdir. Kendi paket sistemini kullanır. Mükemmel stabil çalışan bir sistemdir. ▸Red Hat Enterprise Linux: RHEL olarak anılır. Debian’dan farklı paket sistemini kullanır: RPM. Sunucu olarak kullanılır. ▸Ubuntu: Debian tabanlı bir sistemdir. Debian paket yönetim sistemini kullanır. Başlangıç için iyi bir tercihtir. ▸Fedora: Red Hat’ın bir kolu diyebiliriz. Red Hat paket yönetim sistemini kullanır. ▸Arch Linux: Tamamen topluluklar tarafından geliştirilir. Debian’a benzer ancak güncellemeleri hemen alır. Yani test ve stabil olmayan sürümleri yoktur. Kendi paket yöneticisini kullanır.
  • 10. Shell Nedir? ▸ Shell (Kabuk) kısaca özetleyecek olursak klavyeden komutları alıp işletim sistemine gönderen bir programdır. ▸ “Terminal” veya “Console” adındaki programlar ile Shell’I çalıştırmak mümkün.
  • 11. ▸Her shell kendi simgesi vardır. Biz bash kullandığımız için simgesi “$” işaretidir. ▸ username@hostname:current_dir $
  • 12. Diğer Shell Türleri ▸Bash( eskiden sh) Kabuğu: ▹Bash, ilk Unix sistemlerde sh,ksh ve bazı csh özellikleri için geliştirilmiştir. Çoğu Linux sistemlerinde varsayılandır. ▸Tcsh (eskiden csh) Kabuğu: ▹C kabuğunun(csh) açık kaynak versiyonudur. Çoğu Berkeley Unix sistemlerinde varsayılandır. ▸Ksh Kabuğu: ▹Sh kabuğunun atasıdır. ▸Zsh Kabuğu: ▹Sh kabuğunun klonlarından birisidir. POSIX uyumludur. Yazım denetimi ve komut düzenlemeye farklı yaklaşımları gibi özellikleri vardır. İlk Mac OS X sistemerinde varsayılandı. Şu an Bash.
  • 13. Bir Kaç Shell Komutu Öğrenelim ▸Linux’da herşey bir dosyadır. Bu dosyalar bir hiyerarşiye sahiptir. ▸İlk dizin “root” olarak isimlendirdiğimiz dizindir ve “/” simgesi ile gösterilir. ▸ $ whoami ▸ $ date ▸ $ echo “hello world”
  • 14. ▸ Bu komut çalıştığınız dizinin tam adresini verir ▸ Dosya oluşturmanızı sağlar. Bu komut ile dosyanın oluşturulma tarihi ve değiştirilme tarihi değiştirilebilir. ▸ $ pwd ▸ $ cd ▸ Bulunduğunuz dizin yolunu değiştirmenizi sağlar ▸ $ touch
  • 15. ▸ Dosya oluşturmanızı sağlar. Bu komut ile dosyanın oluşturulma tarihi ve değiştirilme tarihi değiştirilebilir. ▸ $ touch ▸ $ file ▸ Linux’ta dosyaların tipini öğrenmek için kullanılır.
  • 16. ▸ Bulunduğunuz dizin altındaki dizinleri dosyaları listeler ▸ “-la” komutu, “-l” listeleme, “-a” gizli dosyaları gösterme ▸ $ ls -la
  • 17. ▸İlk sütun dosya/dizin durumu: ▹“d” olursa bir dizin ▹“c” olursa character device ▹“b” block device ▹“l” bir dosyayı işaret eden link ▸ Dosya izinlerinde ilk üçlü grup root yetkilerini, sonraki üçlü grup kullanıcı yetkilerini, son üçlü grupta diğer kullanıcıların yetkilerini gösterir Dosya/dizin izinleri Link sayısı Dosya sahibi Dosya grubu Dosya boyutu Dosya değiştirilme tarihi Dosya isimleri
  • 18. ▸ Dosya içeriğini gösterir. İki farklı dosya ismi cat komutuna verilirse dosyaların birleşimi gösterilir. ▸Linux işletim sistemlerinde dosya tipinin ne olduğunu söyleyen bir uzantıya ihtiyaç yoktur. ▸Terminalde bir önceki komuta erişmek için yukarı aşağı yön tuşları kullanılabilir. ▸ $ cat myfile newfile ▸ $ cat myfile > newfile ▸ myfile içeriği newfile dosyasına yapıştırılır. ▸ $ cat myfile >> newfile ▸ myfile içeriği newfile dosyasına eklenir.
  • 19. ▸ $ less /home/blabla/text1 ▸ Bu komut ile çok uzun dosyaların içeriğini terminal ekranına sığacak kadar gösterir. ▹q: çıkış g: dosya başı G: dosya sonu /search: arama h: yardım
  • 20. ▸ Terminalde girdiğiniz komut geçmişini görüntüler. ▸ $ history ▸ $ clear ▸ Terminal sayfasını yeniler.
  • 21. Dosya İşlemleri ▸ $ cp mycoolfile /home/usrname/Documents/ ▸Komutu ile “mycoolfile” dosyasını “home/usrname/Documents/” alanı kopyalamış oluruz. ▸ “-r” komutu verirsek kopyalama bir dizin için yapılıyor ise özyinemeli olarak uygulanır ▸ “-i” komutu ile aynı dosya isminin üstüne yazılması sağlanır
  • 22. ▸ $ mv mycoolfile /home/usrname/Documents/ ▸Komutu ile “mycoolfile” dosyasını “home/usrname/Documents/” alanı taşımış oluruz. ▸ “-r” komutu verirsek kopyalama bir dizin için yapılıyor ise özyinemeli olarak uygulanır ▸ “-i” komutu ile aynı dosya isminin üstüne yazılması sağlanır
  • 23. ▸ $ mkdir books ▸ Dosyalarımızı koyabileceğimiz bir dizin oluşturmak için kullanılır. ▸ “-p” komutu ile alt dizinleride oluşturmak mümkündür. ▸ $ mkdir books/cemalsureya/
  • 24. ▸ $ rm file1 ▸ komutu ile file1 dosyasını silebiliriz. ▹“-f” komutu ile silmeye zorlayabilir ▹“-r” komutu ile bir dizini özyinemeli olarak silebiliriz. ▸ $ rmdir books
  • 25. ▸ $ find /home –name blabla.jpg ▸ bir dosyayı aramak istediğinizde kullanabileceğiniz bir komut. Bulunan dosyanın arattığınız yolla(path) birlikte verir. ▸“-type d” komutu ile bir dizin arayabilirsiniz. ▸ $ man ls ▸ bir komutun ne olduğunu nasıl çalıştığını anlatan komuttur. Örneğimizde ls komutumuzun nasıl çalıştığını verecektir.
  • 26. ▸ $ whatis ls ▸ sonrasında verilen komutun kısaca tanımlamasını verir ▸ $ alias foobar=‘ls –la’ ▸Bazen çok uzun komutları tekrar tekrar kullanmak zorunda kalırız. Bunu çözebilmek için alias komutu kullanılır. Yukarıdaki örneğimizde “ls – la” komutu yerine foobar komutu çağrılması yeterlidir.
  • 27. ▸ $ ~/.bashrc ▸ Peki bilgisayarımızı yeniden başlatmak zorunda kaldık. Bu komutu verdiğimizde yeniden başlatmadan sonrada “foobar” komutu geçerli olacaktır. ▸ $ unalias foobar ▸ Yaptığımız atamayı kaldırmak için ▸ $ exit
  • 29. Neler Göreceğiz? ▸Bu bölümde komut satırından basit bir şekilde nasıl dosyaların içeriğini değiştiririz, nasıl görüntüleriz, bir komutun çıktısını başka bir çıktıya nasıl veririz gibi sorulara yanıt bulacağız.
  • 30. Stout-Stdin-Stderr ▸Stdin: standard input dosyasıdır ve varsayılan olarak okuma amacıyla klavyeye yönlendirilmiştir. ▸Stdout: standard output dosyasıdır ve varsayılan olarak yazma amaçlı ekrana yönlendirilmiştir. ▸Stderr: programlarda oluşacak hata mesajlarının ekrana yazılması için kullanılan standard error dosyasıdır. Stdout’tan farkı buffer kullanılmadan hatanın doğrudan ekrana gönderilmesidir.
  • 31. stdout ▸Dersimizin ilk kısmında bu komutu kullanmıştık. Hatırladığınız gibi ekrana herhangi bir şey yazdırmak istediğimizde “echo” komutu bize yardımcı oluyordu. ▸Burada “echo” komutu klavyeden bir input alıyor ve bunu I/O stream’e vererek çıktıyı döndürüyor. ▸ $ echo Hello World > peanuts.txt
  • 32. stdout ▸Bu bir redirection operatörüdür ve standart output’a giden verinin yönünü değiştirir. Böylece echo komutunun almış olduğu input, I/O stream’a yönlendirilmek yerine dosyaya yazılır. Bu redirect komutu dosyada bir şey varsa üstüne yazılmasına neden olur. ▸>
  • 33. stdout ▸ Redirection komutunu iki kere verirsek örnekte görüldüğü gibi, dosyanın sonuna ekleme yaparak dosya içeriğinin güncellenmesini sağlar. ▸ $ echo Hello World >> peanuts.txt
  • 34. stdin ▸ cat komutu bize dosya içeriğini veriyordu. Burada peanuts.txt dosyasının içeriğini banana.txt dosyasına yönlendirmektedir. ▸ $ cat < myfile.txt > banana.txt
  • 35. stdin ▸ cat komutu bize dosya içeriğini veriyordu. Burada peanuts.txt dosyasının içeriğini banana.txt dosyasına stdin redirection komutu ile yönlendirmektedir. ▸ $ cat < myfile.txt > banana.txt
  • 36. stderr ▸ Yukarıdaki komutu girdiğimizde /deneme/dizin yolu olmadığı için ls komutu bir hata döndürecektir. Bu kısımda hatanın peanuts dosyasına yazılmasını bekleyebilirsiniz. Ancak böyle bir şey söz konusu değildir. ▸Linux üzerinde file descriptors vardır. Bunlar stdin, stdout ve stderr’yi tanımlamak için kullanılmaktadır ve sırasıylar 0,1 ve 2 değerlerini alırlar. ▸ $ ls /deneme/dizin > peanuts
  • 37. stderr ▸ 0 stdin, 1 stdout, 2 stderr ▸Eğer komutumuz yukarıdaki gibi olsaydı ls komutunun döndürdüğü hata dosyaya kaydedilecekti. ▸ $ ls /deneme/dizin 2> peanuts ▸ $ ls /deneme/dizin > peanuts 2>&1 ▸Komutu ile stderr’nin stdout’a işaret etmesini sağlamış olduk. Böylece hatamız hem dosyada hem de ekranda görülebilecek
  • 38. pipe and tee ▸ pipe bir komutun çıktısının başka bir komuta verilmesini sağlar. Yukarıda vermis olduğumuz örnekte ls –la /etc klasörünün çıktısı çok uzun olacaktır. Bu komutun çıktısını less komutuna “|” ile vererek okumayı kolaylaştırmıştır. ▸ $ ls –la /etc | less ▸ $ ls | tee banana ▸ iki farklı stream de çıktımı görmek istediğimde bu komutu kullanabilirim.
  • 39. env (Environment) ▸Yukarıdaki komut size ev klasörünün yolunu verecektir. Bu bilgiler Linux içerisinde zaten oluşturulmuş kaynaktan gelmektedir. ▸ $ echo $HOME ▸$ env ▸Bu komut ile tüm environment’ları görmek mümkündür.
  • 40. env (Environment) ▸Burada bulunan environment’ları başına “$” koyarak ekrana basabiliriz.
  • 41. cut ▸ sample.txt içerisindeki yazının beşinci karakterini kesmektedir. Ancak orjinal yazı bozulmaz sadece istenilen yer bize gösterilir. ▸ $ cut –c 5 sample.txt ▸$ cut –f 1 –d “;” sample.txt ▸“-f” ekiyle hangi field’ta çalışacağını belirler. ▸ “-t” ekiyle de ayırıcının ne olduğunu belirtebilirz böylece ayıracımıza kadarki cümle veya kelimeleri terminal ekranında gösterir.
  • 42. paste ▸Bu komut, cat ile benzerlik göstermektedir. Örneğin; satır satır olan dosya içeriğinin tek bir satırda gösterilmesini sağlar. Ayrıca bu boşlukların ne şekilde gösterilebileceğini düzenleyebiliriz. ▸ $ paste –s sample.txt ▸$ paste –d ‘ ’ –s sample.txt
  • 43. tail ▸head komutu ile benzer çalışmaktadır. Farkı ise tail son 10 satırı göstermektedir. ▸ $ tail /var/log/syslog ▸$ tail –n 15 /var/log/syslog ▸Son 15 satırını göstermesini sağlar. ▸$ tail –f /var/log/syslog ▸Syslog dosyası devamlı değişen bir dosyadır. Bu dosyayı devamlı izlemek istiyorsak “-f” komutu kullanabiliriz.
  • 44. Tr (Translate) ▸Bu komut bize küçük harflerin büyük harflere çevrilmesini sağlar. ▸ $ tr a-z A-Z
  • 45. uniq (Unique) ▸sample.txt dosyasında bir kelimeden kaç adet olduğunu yanına yazarak gösterir. ▸ $ uniq sample.txt ▸ $ uniq –c sample.txt ▸sample.txt dosyası içerisinde birden fazla aynı geçen kelimeleri birer defa gösterecek şekilde düzenler. ▸ $ uniq –u sample.txt
  • 46. uniq (Unique) ▸sample.txt dosyasında iki kere geçen kelimeleri bulur ▸ $ uniq –d sample.txt ▸sample.txt dosyasında bir defa kullanılmış kelimeyi bulur ▸ $ uniq –u sample.txt
  • 48. grep ▸ $ env | grep –i User ▸Text işlemede, arama yapmada en çok kullanılan komuttur. Genellikle başka bir komutun çıktısı pipe ile bu komuta aktarılarak sonuç içerisinde arama yapılır. ▸ $ grep fox sample.txt ▸ $ ls /somedir | grep ‘.txt$’
  • 49. ^ Satırı başını belirtir. ^silgi Satır başlarında “silgi” geçen bütün satırları getirir. $ Satır sonlarını belirtir. Kalem$ Satır sonları “kalem” ile biten satırları getirir. . Herhangi bir karakter ile eşleşir. If…e “if” ile başlayan sonrasında herhangi iki karakter gelen ve sonu “e” ile biten ifadeleri getirir. * Kendinden önceki karakterden o veya daha fazlasını belirtir Kalem* “kalem” ile başlayan herşey ile eşleşir. [ ] Köşeli parantez içindeli karakterlerden sadece biriyle eşleşir [a-z]* Küçük alfabetik karakterlerle eşleşir veya hiçbir şeyle eşleşmez [Kk]alem Kalem veya kalem içeren satırları getirir. Meta karakter Kapsam Örnek Sonuç
  • 50. Text Editörler ▸Vim (Vi Improved) ▸Emacs ▸Nano
  • 52. Kullanıcılar ve Gruplar ▸Her işletim sisteminde kullanıcı ve gruplar vardır. Her kullanıcının yalnızca kendi erişimi ve yetkileri vardır. Bir işlem çalışırken ona sahip olan kullanıcının yetkileriyle çalışır. Dosya erişimi, sahipliği ve yetkiler birbirleriyle bağlantılıdır. ▸Her kullanıcının kendi ev dizini ve kendi özel dosyalarını tuttuğu bir alan vardır. Bu dosyalar genellikle /home/username/ altında tutulur.
  • 53. ▸İşletim sistemi kullanıcıları yönetilmek için onlara farklı UID (user ID)’ler verir. İşletim sistemi grupları da yönetebilmek için de GID (groups ID)’ler tanımlar. ▸Linux’da iki tane çok önemli kullanıcı vardır: root ve superuser . ▸root: Bu kullanıcı sistemde her türlü yetkiye sahiptir ve her türlü dosyaya erişebilir. Her türlü işlemi(process) başlatıp bitirebilir. ▸superuser: root olarak işlem yapmak çok tehlikeli olabileceği için sudo komutu ile superuser erişimi elde edilebilir.
  • 54. ▸superuser ile root yetkisi kazanırız. ▸Aşağıdaki komutu deneyelim: ▸$ cat /etc/shadow ▸$ su ▸sudo komutu gibidir. Eğer herhangi bir kullanıcı adı belirlenmemişse bu komut bize root yetkileri olan bir shell verecektir.
  • 55. ▸Bize root yetkileri kazandırdığı için bu komutu kullanmak tehlikelidir. Bu yüzden sudo komutu kullanmak daha yerinde olacaktır. ▸Peki sistem bizim bir komutu superuser olarak çalıştırdığımızı nerden anlıyor? ▸ /etc/sudoers ▸Bu dosyayı visudo komutu ile değiştirmek mümkün.
  • 56. /etc/passwd ▸Bu dosya içerisinde hangi kullanıcı hangi UID ile eşleştirilmiş görülebilir. ▸Dosya içeriği yukarıdaki görseldeki gibidir. Her bir satır bir kullanıcıyı temsil etmektedir. ▸Sırasıyla inceleyecek olursak: ▹Kullanıcı adı ▹Parola (parola gerçekten bu dosya içerisinde tutulmamaktadır. )
  • 57. ▸Kullanıcı ID(User ID) ▸Grup ID ▸Kullanıcı hakkında yorum: genellikle gerçek ismi veya telefon numarası gibi. ▸Kullanıcı ev klasör yolu ▸Kullanıcının kulladığı shell: genellikle bash’dir.
  • 58. /etc/passwd ▸Kullanıcı yetkilendirmeleri hakkında bilgiler saklar. ▸Erişim için superuser olunması gereklidir. ▸Kullanıcı adı ▸Şifrelenmiş parola ▸Parolanın değiştirildiği tarih: 1 Ocak 1970’ten itibaren gün olarak ifade edilir. ▸Parolanın en az değiştirilme süresi ▸Parolanın süresi. ▸Parola süresi dolduktan sonar geçerli olduğu süre ▸Gelecek kullanıcı yenilikleri ayrılmış alan
  • 60. /etc/shadow 1. Kullanıcı adı: kullanıcıların giriş yaparken kullandıkları isim. dizin yolundaki isimle aynı olma ihtimali yüksektir. 2. Şifre: passwd de şifreler gözükmez. Onun yerine x yazar. Asıl şifreler /etc/shadow da kriptolanmış olarak bulunur. Eğer bu bölüm boş bırakılmışsa şifresiz olarak giriş yapılınabilir. Eğer * varsa kullanıcı disable olmuştur. 3. User id: kullanıcı id . 0 ' ı root kullanır. Genel olarak 100 e kadar olanlar sistemin kendi sanal kullanıcılarına aittir. Mesela daemon,mail,wealizer vs vs... Bunlar normal kullanıcılar değildir. Normal kullanıcılar genellikle 100 den büyük numaraları alırlar. Bu numaralandırma 65000 e kadar gider 4. Grup id: /etc/group buradan gruplara ulaşabiliyoruz. Grup id hangi kullanıcının hangi gruba ait olduğunu bize bildirir. Genelde user id ile aynı olur 5. User id info: kullanıcı hakkında daha detaylı bilgileri bulabileceğimiz bölüm. Mesela kullanıcının telefon numarası ,tam ismi vs yazabilmektedir. 6. Dizin yolu: burası kullanıcının giriş yaptığı zaman bulunacağı bölüm. Burada kullanıcıya ait programlar , dosyalar vs bulunur. 7. Shell: Shell kullanıcının girdiği komutları işlemeyi ve sonuçlarını göstemeyi sağlayan programdır.Burada genelde /bash ya da /bin/bash yazar. Eğer /bin/false gibi bişey yazıyorsa kullanıcı girişi engellenmiş demektir
  • 61. ▸Bugünkü dağıtımlar sadece bu shadow dosyasına bakarak kullanıcı yetkilendirme yapmamaktadır. ▸PAM (Pluggable Authentication Modules) gibi mekanizmalar kullanılabilmektedir. /etc/shadow
  • 62. Kullanıcı Yönetim Araçları ▸Kullanıcı eklemek için: ▸ $ sudo useradd bob ▸Kullanıcı kaldırmak için: ▸ $ sudo userdel bob ▸Kullanıcı şifresi değiştirmek için: ▸ $ passwd bob
  • 64. Dosya İzinleri ▸Daha önce ls komutunu gördüğümüzde kısaca bahsetmiştik. ▸Üç parttan oluştuğunu hatırlayalım. d harfi bize dosya tipinin ne olduğunu söylüyordu. Burda sıklıkla – ve d harflerini göreceksiniz. – işareti dosyanın genel dosya tipi olduğunu ifade eder.
  • 65. ▸İlk grubun root izinleri, ikinci grubun kullanıcı izinlerini ve son grubun da diğer izinlerini ifade ettiğini hatırlayalım. ▸Her bir karakterin bir anlamı vardır: ▸d | rwx | r-x | r-x ▸r : okunabilir (readable) ▸w : yazılabilir (writable) ▸x : çalıştırılabilir (executable) ▸- : o iznin olmadığını simgeler.
  • 66. İzinleri Değiştirme ▸Dosyalarımızın izinlerini root, kullanıcı veya diğerleri için değiştirebilmemiz mümkün. Bunun için: ▸$ chmod u+x myfile ▸Kullanıcı için myfile dosyasına çalıştırabilir yetkisi vermis olduk. “+” yerine “-” kullanmış olsaydık yetkiyi kaldırmış olurduk.
  • 67. ▸Dosyamıza sayısal olarak da yetki verebiliriz. Yukarıda vermis olduğum örnekte 1 yetkinin verildiğini 0 ise yetkinin verilmediğini ifade etmektedir. ▸rwx | r-x | r-x ▸111 | 101 | 101 ▸$ chmod 755 myfile ▸Kullanıcı için: 1 ∗ 20+ 1 ∗ 21+ 1 ∗ 22 = 7 okuma yazma ve çalıştırma, ▸Grup için: 1 ∗ 20+ 0 ∗ 21+ 1 ∗ 22 = 5 okuma ve çalıştırma, ▸Diğer için: 1 ∗ 20+ 0 ∗ 21+ 1 ∗ 22 = 5 okuma ve yazma yetkilerini vermiş oluruz.
  • 68. Dosya Sahibi Değiştirme ▸Komutu myfile dosyasının sahibini yusuf olarak değiştirecektir. ▸$ sudo chown yusuf myfile ▸Sistemimizde bir çok kullanıcı olabilir. Bu yüzden dosya sahiplerini de değiştirebilmemiz gereklidir. ▸$ sudo chgrp calisma myfile ▸Komutu myfile dosyasının grubunu calisma olarak değiştirecektir.
  • 69. ▸Dosyaya sahip olan kullanıcıyı değiştirirken aynı zamanda grubunuda değiştirmek istiyorsak kullanıcı adından sonar iki nokta koyup grup ismini yazmamız yeterli. ▸$ sudo chown patty:whales myfile
  • 70. setuid ▸Bu komut ile şifremizi değiştirebiliriz. ▸$passwd ▸Burada passwd komutunun yetkileri var. Komuta sahip olan root grubu da root. Okuma ve yazma yetkisi de sadece root tanımlanmış. Peki nasıl çalışıyor bu komut?
  • 71. ▸Yeni bir yetki daha var! s bu yetkilendirme SUID (set user ID) yetkilendirmesidir. Bir dosyaya böyle bir yetki verildiği zaman, o programı/komutu kim çalıştırırsa dosyanın sahibinin yetkileri ile çalıştırır. ▸Peki bu yetkiyi dosyamıza nasıl vereceğiz? ▸$ sudo chmod u+s myfile ▸$ sudo chmod 4755 myfile ▸ Veya sayısal olarak
  • 72. Setgid (Set Group ID) ▸setuid’de olduğu gibi SGID yetkisi de vermek mümkün. Bunun için: ▸$ sudo chmod g+s myfile ▸$ sudo chmod 2555 myfile
  • 73. Sticky Bit ▸Aynı klasör üzerinde erişme, yazma hakkı olan kullanıcıların, klasörü ve alt dosyalarını silmelerini engellemek için kullanılır. Bir dosyayı ortak kullanıma açtığımızda diğer kullanıcıların bu dosyayı herkes kullanabilir ancak sadece klasörün sahibi silebilir. ▸$ sudo chmod +t mydir ▸$ sudo chmod 1755 mydir
  • 75. ps (processes) ▸Bilgisayarınızda çalışan programlar. ▸Kernek tarafından yönetilir ve her işlem bir process ID(PID) olarak ifade edilen ID’lere sahiptir.
  • 76. ps (processes) ▸PID: Process ID ▸TTY: İşlemle ilgili terminal kontrolücüsü ▸Time: İşlemciyi toplam kullandığı süre ▸CMD: Çalıştırılabilir komutun ismi ▸$ ps aux ▸$ top ▸CTRL+ALT+F1 ve CTRL+ALT+F7 TTY1 PTS
  • 77. İşlem Detayları ▸Daha öncesinde bir process’in bir programa benzediğinden bahsetmiştik. Tam olarak, sistem programın çalışması için hafıza, işlemci ve I/O kaynak ayrımı yapar. Process aslında bir programın parçasıdır. ▸Kernel process’lerden sorumludur. Biz programı çalıştırdığımız zaman kernel kodu hafızaya yükler ve onun kaynakları nasıl kullanacağına karar verir.
  • 78. İşlemleri Sonlandırma ▸Bir program çıkmak için _exit sistem komutunu çağırabilir. Bir işlem biterken bir durum ile biter ve bu durum 0(sıfır) ise işlemin başarılı olarak bittiği anlamına gelir. ▸Orphan Processes: Ana process, çocuk(child) processten önce öldüğünde, kernel child process’in bir çağrı beklediği için gitmediğini bilir. Bu durum process’I orphan durumuna sokar ve bunları init altına koyar. Init sonunda bu orphans işlemler için sistem çağrısı yapacaktır.
  • 79. ▸Zombie Processes: Zombie işlemler öldürülemez, teknik olarak ölüdürler. Bu yüzden herhangi bir sistem sinyali ile onları öldürmek mümkün değildir. ▹Ana işlem bir sistem çağrısı yaptığı zaman zombie işlem kaybolur. Bu “reaping” olarak adlandırılır. ▹Zombi işlemler, işlem tablosu(process table) uzayında yer turacaktır ve diğer işlelerin çalışmasını engelleyecektir.
  • 80. Sinyaller ▸Programları veya işlemleri sonlandırabilmek için sisteme bazı komutlar verilebilir. CTRL+Z ve CTRL+C işlemi öldürmek, bekletmek veya uykuya almak için kullanılabilir. SIGHUP veya 1 Kapatmak, sonlandırmak (hangup) SIGINT veya 2 Kesmek, ara vermek (interrupt) SIGKILL veya 9 Öldürmek SIGSEGV veya 11 Segmentataion Fault (segment hatası) SIGTERM veya 15 Yazılım sonlandırma SIGSTOP veya STOP Durdurma
  • 81. kill ▸Kill komutu işlemi sonlandırmak için kullanılan komuttur. Kill komutundan sonra istediğimiz sinyal kodunu verebiliriz. ▸$ kill 12445 ▸$ kill -9 12445
  • 82. /proc ▸Linux’ta herşeyin bir dosya olduğunu söylemiştik. Process’ler bile bir özel dosyadır aslında. ▸$ ls /proc ▸$ cat /proc/PID/status
  • 85. Dosya Sistemi Tipleri ▸Günlükleme(Journaling): Bu özellik öntanımlı olarak gelir. Herhangi bir güç kaybından kaynaklı veya sistem kararsızlığından kaynaklı veri kayıplarını engellemek için yapılan işlemlerin logları ana sistem dışında bir yerde tutularak very kaybı önlenir.
  • 86. En Bilindik Dosya Sistemi Tipleri ▸Ext4 : GNU/Linux sistemlerin hemen hemen hepsi bu dosya sistemini kullanmaktadır. Ext2 ve ext3 olan eski versiyonları ile uyumludur. 1 Exabyte ve 16 terabyte boyutlarını destekler. ▸Btrfs : “Better or Butter FS” Linux için yeni bir dosya sistemidir. Snapshot özelliği ile gelir. Arttırılmış yedekleme ve daha yüksek performansı vardır. Henüz stabil ve uyumlu değildir.
  • 87. ▸NTFS & FAT : Windows dosya sistemidir. ▸XFS : Yüksek performanslı dosya sistemidir. Medya sunucuları gibi yüksek very depolayan sistemler için uygundur. ▸NFS+ : Macintosh dosya sistemidir.
  • 88. ▸Bu komut ile dosya sistemimizin kullanımını ve diğer disk bilgilerini görüntüleyebiliriz. ▸$ df -T
  • 89. Disk Anatomisi ▸Hard diskler bölünebilir parçalardır. Örnek vermek gerekirse, /dev/sda1 ve /dev/sda2, /dev/sda tam diskinin iki parçasıdır. Diskleri bölümlemek sisteme yeni bir disk takmaktan daha kolaydır. Bu bölümleme işlemi verilerimizi birbirinden ayırmaya yardımcı olur. ▸Partition Table: Her disk kendi bölüm tablosuna sahiptir. Bu sisteme diskin nasıl bölümlendirildiğini, hangi bölümün nerede başlayıp nerede bittiğini söyler. İki tip bölüm tablosu vardır: Master Boot Record (MBR) ve GUID Partition Table (GPT)
  • 90. ▸Diskler verilerimizi organize etmek için bölümlerden oluşmuştur. Bu bölümler birbirleriyle çakışmayan bölümlerdir. Diskte herhangi bir şekilde biçim verilmemiş yer varsa bu ver free alandır. ▸MBR: ▹Geleneksel bölümleme tablosudur, ▹MBR’de en fazla 4 ana mantıksal bölüm oluşturulabilir, ▹2 terabytelık disklere kadar destekler.
  • 91. ▸GBT: ▹Yeni disk bölümleme standartı ile gelir. ▹Sadece bir bölüm tipi vardır. ▹Her bölüm genel bir eşsiz ID’ye sahiptir. ▹Çoğunlukla UEFI tabanlı sistemlerde kullanılır. ▸Dosya Sistemi Yapısı: ▹Boot block: Dosya sisteminin ilk bir kaç sektörüdür. İşletim sistemi tarafından bilgisayarı başlatabilmek için ihtiyaç duyulan bilgiler mevcuttur. ▹Super block: boot block’tan sonar tek blok olarak bulunur. Dosya sistemi hakkında dosya indeksi mantıksal blok boyutu ve dosya sistemi boyutu gibi bilgiler içerir
  • 92. ▹Inode table: Dosyalarımızı yöneten bir veritabanı olarak düşünülebilir. Dosyalarımızın indekslendiği yerdir. Herbir dosya veya dizin eşsiz kodlara sahiptir. ▹Data blocks: Gerçekten sahip olduğumuz dosyalar ve dizinler bulunur. ▸Aşağıdaki görüntü MBR bölümleme tablosu örneğidir:
  • 93. Disk Bölümleme ▸Dosya sistemimizi bölümlemek için aşağıdaki araçları kullanabiliriz: ▹fdisk: komut satırından çalışır,sadece MBR destekler ▹parted: komut satırından çalışır GBT ve MBR destekler ▹gparted: parted aracının GUI versiyonudur ▹gdisk: komut satırından çalışır, sadece GBT destekler
  • 94. Diski bağlamak(mount) ve ayırmak(umount) ▸Böylece sdb2 bölümü /mydrive dizini ile erişilebilir hale geldi. ▸$ sudo mount –t ext4 /dev/sdb2 /mydrive ▸Dosya içeriğini görmeden önce disklerin/disk bölümlerinin sisteme bağlanması gereklidir. ▸Disk bölününün sisteme bağlanması bir dizine bağlanması ile gerçekleşir. ▸$ sudo umount /mydrive ▸Komutu ile bağladığımız diski/bölümü ayırabiliriz.
  • 95. ▸Herbir diskin/bölümün evrensel eşsiz ID’sini görebilirsiniz: ▸$ sudo blkid ▸$ sudo mount UUDI=7570………8000 /mydrive ▸Disklerin/bölümlerin UUID’leri eşsiz olduğu için bu kodlarını kullanarak da bağlamamız mümkün:
  • 96. /etc/fstab ▸Bilgisayarımızı her açtığımızda sistemimize disklerimizin otomatik bağlanmasını istiyorsak diskimizi /etc/fstab dosyasına direk değiştirerek eklememiz gerekmektedir. ▸UUID: Diskimizin eşsiz ID’si ▸Mount point: bağlı olduğu dizin ▸Type: disk/bölüm tipi ▸Options: diğer bağlama seçenekleri ▸Dump: dump aracı tarafından kullanılır ▸Pass: disk kontorlü yapılıp yapılmayacağını belirler
  • 97. swap ▸Swap alanını silmek için: ▸$ mkswap /dev/sdb2 ▸$ swapon /dev/sdb2 ▸Swap alanı işletim sistemi tarafından sanal hafıza(memory) olarak kullanılan alandır. Bu düşük hafızalı sistemlerin çakılmasını önlemek için kullanılır. ▸Swap alanı eklemek için: ▸$ swapoff /dev/sdb2 ▸Swap alanı genellikle sahip olduğunuz RAM miktarının iki katı şeklinde olur.
  • 98. Disk Kullanımı ▸Diskimizin ne kadar kullanıldığını görmek için: ▸$ df -h ▸komutu vermemiz yeterlidir. –h eki ile df komutu ile daha anlaşılır çıktı üretir.
  • 99. Dosya Sistemi Bakımı ▸Bazen dosya sistemimiz bozulmalara uğrayabilir. Bu durumu düzeltmek için ▸$ sudo fsck /dev/sda ▸komutunu vermemiz yeterlidir.

Editor's Notes

  • #55: Bunu denet. Hata yedikten sonra sudo ile tekrar göster.
  • #95: -t’nin dosya sistemini belirttiğini söyle
  • #97: Eff es tab diye okunuyor Dump default 0 Pass 0 ise control edilmez