�ݺ�ߣ

1
CƠ CHẾ TÁC ĐỘNG
CỦA THUỐC
Trường Đại Học Y Dược Cần Thơ
Khoa Dược - Bộ môn Dược Lý
Đối tượng : Sinh viên lớp dược hệ 4 năm và 5 năm
DƯỢC LÝ HỌC ĐẠI CƯƠNG

2
MỤC TIÊU HỌC TẬP
 Trình bày được receptor và vai trò của receptor trong tác
dụng của thuốc.
 Phân biệt được chất đối kháng và chất chủ vận.
 Phân biệt được giữa đối kháng dược lý , đối kháng sinh lý
và đối kháng hoá học.
 Phân biệt được cơ chế tác động thông qua receptor và
không thông qua receptor.
 Trình bày được các cách tác dụng của thuốc.
 Trình được cơ chế tác dụng chung của thuốc.

3
D c lyù h c (Pharmacology) laø moân khoa h cượ ọ ọ
nghieân c u v nguyeân lyù vaø nh ng quy lu t taùcứ ề ữ ậ
ng l n nhau gi a thu c vaø h th ng s ng c a sinhđộ ẩ ữ ố ệ ố ố ủ
v t.ậ
D c l cượ ự
h cọ
D c ngượ độ
h cọ
NH NGH AĐỊ Ĩ
D c lyùượ
h cọ

4
PHAÂN LO IẠ
Dược lyù học gồm 2 phần chính:
 D c l c h cượ ự ọ
(Pharmacodynamiees)
 Hiệu ứng dược lyù
 Cơ chế taùc động
 D c ng h cượ độ ọ
(Pharmacokinetic)
 Hấp thu
 Phaân bố
 Chuyển hoaù
 Thải trừ

5
VAÄN MEÄNH CUÛA DÖÔÏC PHAÅM TRONG CÔ THEÅ
SÖÏ HAÁP
THU
SÖÏ ÑAØO
THAÛI
V
d
RECEPTOR
Sinh khaû
duïng
TAÙC DUÏNG
PHUÏ
TAÙC DUÏNG TRÒ
LIEÄU
HIEÄU ÖÙNG DÖÔÏC
LYÙ ÑOÄC TÍNH
T1/2
CL
SÖÏ PHAÂN
PHOÁI
THUOÁC
Thuoác ôû
daïng gaén
keát vôùi moâ
CHUYEÅ
N HOAÙ
THUOÁC
(Gan)
Chaát
chuye
ån
hoaù
Noàng ñoä thuoác trong huyeát töông:
PHÖÙC HÔÏP THUOÁC-PROTEIN
HUYEÁT TÖÔNG
THUOÁC ÔÛ DAÏNG TÖÏ DO

6
DÖÔÏC LÖÏC HOÏC
 D c l c h c nghieân cöùu taùc duïng cuûaượ ự ọ
thuoác leân cô theå soáng, goàm coù:
 Töông taùc thuoác vôùi receptor.
 Lieân quan giöõa lieàu duøng vaø ñaùp
öùng.
 C ch cuûa taùc duïng trò lieäu vaø ñoäcơ ế
tính.

7
I. KHAÙI NIEÄM VEÀ RECEPTOR HAY THUÏ THEÅ
I.1. ÑÒNH NGHÓA:
Receptor (hay thuï theå, nôi tieáp
thu) laø nhöõng protein coù phaân
töû löôïng lôùn, toàn taïi vôùi moät
löôïng giôùi haïn trong caùc teá baøo
ñích, coù khaû naêng nhaän bieát
vaø gaén ñaëc hieäu vôùi moät soá
phaân töû khaùc (ligand) ôû ngoaøi
teá baøo ñích ñeå gaây ra taùc duïng
sinh hoïc ñaëc hieäu.
D + R DR R’ + D

8
 Receptor
 Ligand:
Laø nhöõng
phaân töû noäi
sinh (hormon,
chaát daãn
truyeàn thaàn
kinh, autacoid)
hoaëc taùc nhaân
ngoaïi sinh
(chaát höõu cô
coù phaân töû

9
I.2. CAÁU TRUÙC PHAÂN TÖÛ
CUÛA RECEPTOR:
 Traïng thaùi caáu truùc:
Receptor coá ñònh treân
maøng teá baøo.
Thöôøng goàm nhieàu tieåu
ñôn vò (subunit) laø nhöõng
protein khu truù xuyeân suoát
caû trong vaø ngoaøi maøng
teá baøo, khi hoaït ñoäng vaãn
khoâng rôøi maøng.

10
I.2. CAÁU TRUÙC PHAÂN TÖÛ CUÛA RECEPTOR:
 Traïng thaùi caáu truùc:
Receptor coù khaû naêng di chuyeån trong teá
baøo.
 Moät soá receptor khi gaén vôùi ligand thì rôøi
maøng, ñi vaøo beân trong baøo töông. Hieän töôïng
naøy coøn ñöôïc goïi laø söï xaâm nhaäp. Ñaây laø
moät caùch truyeàn thoâng tin vaøo trong vaø cuõng
laø caùch giaûm bôùt soá löôïng receptor ñang hoaït
ñoäng.
 Moät soá receptor khaùc nhö hoaø tan vaøo trong
baøo töông. Ví duï nhö receptor cuûa steroid seõ di

11
I.2. CAÁU TRUÙC PHAÂN TÖÛ CUÛA
RECEPTOR:
 Caáu taïo:
 Protein ñieàu hoaø.
 Caùc enzym.
 Protein vaän chuyeån.
 Protein caáu truùc.

12
I.2. CAÁU TRUÙC PHAÂN TÖÛ CUÛA RECEPTOR:
Hieän nay ñaõ phaùt hieän treân 20 loaïi
receptor hoäi ñuû 4 ñieàu kieän sau:
 Coù tính choïn loïc cao ñoái vôùi chaát chuû
vaän.
 Coù tính choïn loïc cao ñoái vôùi chaát ñoái
vaän.
 Coù tính nhaïy caûm cao ñoái vôùi hieäu
öùng sinh hoïc.
 Khoâng phaûi laø cô chaát cuûa men, hoaëc

13
I.3. VAI TROØ CUÛA CAÙC RECEPTOR:
 Nhaän bieát caùc phaân töû thoâng
tin (ligand) baèng söï gaén ñaëc hieäu
caùc phaân töû naøy vaøo receptor
theo caùc lieân keát hoaù hoïc:
 Lieân keát thuaän nghòch: lieân
keát ion, lieân keát hydro, lieân
keát Van der Waals .
 Lieân keát khoâng thuaän nghòch:
lieân keát coäng hoaù trò.
 Chuyeån taùc duïng töông hoã giöõa

14
 Nhaän bieát caùc phaân töû thoâng tin (ligand)
baèng söï gaén ñaëc hieäu caùc phaân töû naøy vaøo
receptor theo caùc lieân keát hoaù hoïc:
Lieân keát ion: Caùc chaát hoùa hoïc mang
ñieän tích seõ gaén vaøo vuøng mang ñieän
tích traùi daáu cuûa receptor, vôùi löïc lieân
keát khoaûng 5-10 kcal/ mol. Vd: nhoùm
amoni baäc 4 cuûa acetylcholin coù ñieän tích
döông.
Lieân keát hydro: Do söï phaân boá khoâng
ñoàng ñeàu electron trong phaân töû neân coù
moái lieân keát giöõa nguyeân töû hydro vôùi

15
 Lieân keát Van-der-Waals: Laø löïc lieân keát
giöõa caùc electron vôùi caùc nhaân cuûa caùc
phaân töû keá beân, phuï thuoäc vaøo khoaûng
caùch giöõa caùc phaân töû. Löïc naøy töông
ñoái yeáu, khoaûng 0,5 kcal/ mol. Vd: caùc
thuoác coù voøng benzen, coù maät ñoä electron
phaân boá ñoàng ñeàu thöôøng coù moái lieân
keát naøy.
Caùc löïc lieân keát treân ñeàu laø thuaän nghòch.
 Lieân keát coäng hoaù trò: Laø löïc lieân keát
giöõa caùc nguyeân töû baèng nhöõng caëp
ñieän töû chung. Löïc lieân keát lôùn, 50-150

16
Moät phaân töû thuoác coù theå gaén vaøo receptor theo
nhieàu kieåu lieân keát.
Ví duï: Acetylcholin gaén vaøo receptor M-cholinergic theo
ñöôøng noái sau:
 Hai O cuûa chöùc ester taïo lieân keát hydro vôùi
receptor.
 Nhoùm CH2-CH2 gaén vôùi Rep baèng lieân keát phaân
töû (löïc Van-der-Waals).
 Hai goác CH3 cuûa amin baäc 4 gaén vaøo caùc khoang
cuûa vò trí anion cuõng baèng löïc Van-der-Waals.
 Lieân keát ion giöõa N mang ñieän tích (+) cuûa Ach
vôùi vò trí anion cuûa Rep.
CH3
H O C
H
O
N
CH3
CH3CH3
CH2 CH2
+
-
Phöùc hôïp Acetylcholin –
Receptor M

17
 Chuyeån taùc duïng töông hoã giöõa Ligand –
receptor thaønh moät tín hieäu ñeå gaây ra ñöôïc
ñaùp öùng teá baøo.
Caùc receptor naèm ôû nhaân teá baøo ñöôïc
hoaït hoùa bôûi caùc ligand .gaén treân caùc
vò trí ñaëc hieäu cuûa ADN naèm trong vuøng
ñieàu hoøa gen, gaây söï sao cheùp caùc gen
ñaëc hieäu.
Caùc receptor naèm ôû maøng teá baøo, vì xa
nhaân, neân khoâng tham gia tröïc tieáp vaøo
vieäc bieåu hieän cuûa gen. Khi caùc ligand
taùc ñoäng leân receptor seõ laøm saûn xuaát

18
I.3. TÍNH CHAÁT CUÛA CAÙC
RECEPTOR:
 Chòu traùch nhieäm veà tính
choïn loïc trong söï taùc ñoäng
cuûa döôïc phaåm.
 Laø yeáu toá quyeát ñònh veà
löôïng moái lieân heä giöõa lieàu
duøng hay noàng ñoä döôïc
phaåm vôùi hieäu öùng döôïc löïc
sinh ra.
 Laøm trung gian cho hoaït

19
II. CAÙC CÔ CHEÁ TAÙC DUÏNG CUÛA DÖÔÏC PHAÅM
TAÙC DUÏNG THOÂNG QUA RECEPTOR
II.1. TÖÔNG TAÙC GIÖÕA THUOÁC VAØ
RECEPTOR:
K1
[Döôïc phaåm] + [Receptor] Phöùc hôïp [döôïc phaåm-
receptor]
[D] [R] K2 [DR]
K1 vaø K2 laø haèng soá phoái hôïp vaø
phaân ly.

20
II.1. TÖÔNG TAÙC GIÖÕA THUOÁC VAØ RECEPTOR:
Töông taùc giöõa thuoác vaø receptor xaûy ra qua 2
giai ñoaïn :
 Giai ñoaïn ñaàu: Laø töông taùc vaät lyù. Söï
töông taùc naøy coù theå thuaän nghòch hoaëc
khoâng thuaän nghòch. Thuoác gaén vaøo
receptor baèng caùc lieân keát ion, Van-der-
Waals vaø coäng hoùa trò (beàn vöõng
nhaát).

21
 Hoaït tính sinh hoïc cuûa thuoác phuï thuoäc vaøo:
 AÙi löïc cuûa döôïc phaåm treân receptor ñöôïc
bieåu thò baèng haèng soá phaân ly KD, tính theo
coâng thöùc:
[D][R]
KD =
[DR]
 Hoaït tính baûn theå α, laø khaû naêng phaùt sinh
taùc ñoäng cuûa phöùc hôïp [döôïc phaåm –
receptor].
 α = 1: laø chaát chuû vaän.

22
 Taïi receptor, thuoác coù theå taùc ñoäng vôùi caùc tö
caùch :
 Chaát chuû vaän (Agonist): laø nhöõng chaát vöøa
coù aùi löïc vôùi receptor taïo phöùc hôïp [DR], vöøa
gaây ra hoaït tính baûn theå.
 Chaát chuû vaän töøng phaàn (Partial Agonist): laø
chaát coù aùi löïc vôùi receptor taïo phöùc hôïp
[DR] vaø gaây ra hoaït tính baûn theå, nhöng
khoâng ñaït ñöôïc möùc toái ña nhö chaát chuû
vaän. Tuøy tröôøng hôïp, chaát chuû vaän töøng
phaàn vöøa coù tính chaát cuûa chaát ñoái khaùng,

23
 Trong töông taùc ñoái khaùng, coù theå gaëp caùc tröôøng hôïp
sau:
 ÑOÁI KHAÙNG DÖÔÏC LYÙ:
Chaát ñoái khaùng gaén cuøng receptor vôùi chaát chuû
vaän nhöng khoâng hoaït hoaù receptor ñoù.
 Chaát ñoái khaùng caïnh tranh (competitive antagonist):
Chaát ñoái khaùng gaén keát thuaän nghòch cuøng
moät nôi vôùi chaát chuû vaän hay ít nhaát ngaên
khoâng cho chaát chuû vaän gaén vaøo receptor. Khi
ñoù söï ñoái khaùng phuï thuoäc vaøo noàng ñoä
cuûa hai chaát. Khi taêng noàng ñoä chaát chuû
vaän leân seõ gaây laïi hoaït naêng cuûa chaát
naøy.
 Chaát ñoái khaùng khoâng caïnh tranh (noncompetitive

24
 Trong töông taùc ñoái khaùng, coù theå gaëp caùc tröôøng
hôïp sau:
 ÑOÁI KHAÙNG SINH LYÙ.
Chaát ñoái khaùng gaén treân receptor khaùc vôùi
receptor cuûa chaát chuû vaän vaø gaây taùc ñoäng
ngöôïc laïi vôùi taùc ñoäng cuûa chaát chuû vaän.
Ví duï: Epinephrin gaây giaõn pheá quaûn (thoâng
qua receptor β-adrenergic) laø chaát ñoái khaùng
sinh lyù cuûa histamin (gaây co thaét pheá quaûn
thoâng qua receptor H1).
 ÑOÁI KHAÙNG HOAÙ HOÏC.
Chaát ñoái khaùng gaén tröïc tieáp leân chaát bò ñoái

25
Hiệu ứng dược lý
ANTAGONIST
AGONIST
ĐỐI KHÁNG CẠNH TRANH
RECEPTORTẾ BÀO
HIỆU ỨNG
ANTAGONIST
AGONIST
ĐỐI KHÁNG KHÔNG CẠNH TRANH

26
AGONIST
AGONIST
ĐỐI KHÁNG SINH LÝ
+
-

27
II.2. PHÖÔNG CAÙCH TAÙC ÑOÄNG CUÛA THUOÁC
TREÂN RECEPTOR:
a. Moät döôïc phaåm taùc ñoäng leân moät receptor duy
nhaát.
[Döôïc phaåm] [Receptor]
b. Moät döôïc phaåm taùc ñoäng leân nhieàu receptor
[Receptor]1
[Döôïc phaåm] [Receptor]2
[Receptor]3
c. Nhieàu döôïc phaåm taùc ñoäng leân moät receptor duy
nhaát
[Döôïc phaåm1]

28
II.3. PHÂN LOẠI VÀ CƠ CHẾ TÁC ĐỘNG CỦA THUỐC TRÊN
RECEPTOR: Các loại receptor sinh lý.
 Receptor nhân tế bào :
 Các receptor steroid: Glucocorticoid, aldosteron, progesteron.
 Các receptor khác: hormon giáp trạng, acid retinoic, vitamin D.
 Receptor màng tế bào:
 Các receptor gắn với kênh ion.
 Các receptor có vùng xuyên màng:
 Receptor là enzym xuyên màng.
 Receptor nằm trên phân tử xuyên màng, kết dính protein
kinase (PKP) nội bào.
 Receptor kết dính G-protein.

29
 Receptor nội bào điều hòa hoạt động gen.
 Là loại receptor có khả năng di chuyển
trong tế bào.
 Các receptor loại này có cấu trúc thành
từng vùng chức phận.
 Khi gắn với ligand, thì rời màng đi vào
bên trong bào tương. Sau đó phức hợp
[ligand-receptor được hoạt hoá] sẽ di
chuyển vào trong nhân để gắn lên một
đoạn gen đặc hiệu của ADN, khởi đầu sao
mã, dẫn tới tổng hợp một protein nào đó.
 2.3.1. Receptor nhân tế bào
RECEPTOR NHAÂN TEÁ
BAØO

30
 Là loại receptor cố định trên màng tế bào, khi
hoạt động vẫn không rời màng.
 Các receptor loại này thường gồm nhiều tiểu đơn
vị, trong đó một số những protein khu trú xuyên
suốt cả trong và ngoài màng tế bào. Ligand được
gắn vào receptor ở phía mặt ngoài màng tế bào.
 Vai trò của nó:
 Nhận dạng ligand ở màng tế bào.
 Tạo ra tín hiệu vào trong tế bào qua một phân
tử trung gian khác.
 2.3.2. Receptor màng tế bào
RECEPTOR MAØNG TEÁ
BAØO

31
 Khi các ligand tác động lên receptor sẽ làm hoạt hóa các phân tử
trung gian (chất truyền tin thứ 2: AMPc, GMPc,...). Những chất
này sẽ gây ra một loạt phản ứng trong tế bào, dẫn tới thay đổi
trong chuyển hoá tế bào.
 Gồm :
 Các Receptor gắn với một kênh ion.
 Các Receptor có vùng xuyên màng:
 Receptor nằm trên enzym xuyên màng.
 Receptor trên phân tử xuyên màng, phân tử này gắn phân tử
tyrosin kinase nội bào.
 Receptor gắn với effector thông qua G protein.
(Effector: là phân tử dịch mã tương tác “thuốc-receptor”
thành thay đổi hoạt tính tế bào).

32
2.3.2.1. Các receptor gắn với một kênh ion:
 Có liên quan đến một kênh dẫn truyền ion qua màng tế
bào, được cấu tạo từ những tiểu đơn vị protein
(subunit).
 Có chức năng như một kênh vận chuyển ion. Ví dụ:
Receptor của acetylcholin, glutamat và serotonin gắn
kết với kênh vận chuyển cation, cho thấm qua cả Na+
và K+
.
Receptor của GABA và glycin gắn với kênh vận
chuyển anion, thường là Cl -
.

33
 Là đặc trưng của sự đáp ứng nhanh trong hệ thống thần
kinh.
 Tại synap thần kinh, chất dẫn truyền thần kinh được
phóng thích từ tiền hạch và kết hợp với receptor tại hậu
hạch. Tác dụng giữa ligand-receptor này được chuyển
thành tín hiệu điện làm thay đổi điện thế màng tế bào,
dẫn đến mở kênh ion.
 Nếu là kênh vận chuyển cation sẽ gây khử cực và kích
thích màng hậu synap.
 Nếu là kênh vận chuyển anion thì sẽ gây phân cực và
ức chế.

34
 Các tín hiệu được vận chuyển bằng cách mở kênh và tăng
vận chuyển các ion thích hợp qua màng, vì thế làm thay
đổi điện thế màng, dẫn đến những biến đổi sinh học.
 Nhiều thuốc cũng thông qua các Rep. này để tăng cường
hay ức chế tác động của các chất nội sinh, nảy sinh tác
động dược lực.
 Ví dụ: GABA, là chất dẫn truyền thần kinh ức chế, gắn vào Rep.
của nó gây mở kênh Cl-
, sinh điện thế hậu sinap ức chế, làm giảm
hoạt động của hệ TKTW. Các Barbiturat và Benzodiazepin thông
qua Rep. này làm tăng cường tác động của GABA, nên có tác
dụng an thần-gây ngủ.

35

36
2.3.2.2. Các receptor có vùng xuyên màng:
 Receptor là enzym xuyên màng:
 Là loại receptor trong phân tử có chứa acid amin
(tyrosin, serin hay threonin) có khả năng phosphoryl hoá,
từ đó thực hiện dây chuyền phosphoryl hoá cho nhiều loại
protein khác để tạo tác dụng sinh học.
 Vị trí Rep. để gắn thuốc quay ra ngoài, vị trí effector có
hoạt tính enzym (thường là tyrosin kinase, serin kinase)
quay vào mặt trong (bào tương). Thuốc gắn vào Rep. ở
mặt ngoài của enzym, hoạt hóa enzym ở mặt trong làm
thay đổi hoạt tính nội bào. Ví dụ Rep. của insulin.

37
Receptor nằm trên phân tử xuyên màng, phân tử này gắn với
phân tử tyrosin kinase nội bào:
Giống như Rep. tyrosin kinase: mặt ngoài gắn thuốc,
mặt trong có hoạt tính enzym.
Khác: Tyrosin kinase không thuộc Rep. mà riêng biệt,
thuộc họ Janus kinase, còn gọi là JAK.
Khi thuốc hoạt hóa Rep., phân tử tyrosin kinase (JAK)
được hoạt hóa gây ra sự phosphoryl hóa phân tử STAT.
STAT sẽ di chuyển vào nhân để điều hòa sự phiên mã.
Receptor này còn được gọi là Cytokin receptor.

38
Sự dẫn truyền tín hiệu (signal transduction)

39
 Receptor kết dính G protein:
 Là một hệ thống receptor kết nối với G protein, là protein gắn kết
trên GTP (Guanosin triphosphat) gồm nhiều subunit như α,β,γ.
 Mỗi màng tế bào có thể có trên 5 G protein, mỗi G protein có thể
phản ứng với vài Rep. khác nhau và điều hòa vài effector (bộ phận
tác động) khác nhau.
 G protein gồm có:
 Gs: Kích thích adenylyl cyclase.
 Gt:
 Ức chế adenylyl cyclase.
 Kích thích Phosphoinositid.
 Điều hòa kênh K+
, Ca++
.

40
II.3. PHAÂN LOAÏI VAØ CÔ CHEÁ TAÙC ÑOÄNG CUÛA THUOÁC
TREÂN RECEPTOR
CÔ CHEÁ COÅNG
(Rep. gaén vôùi
keânh ion)
CÔ CHEÁ NOÄI
BAØO
(Rep. keát dính
CÔ CHEÁ ENZYM
(Rep. keát dính
PKR)
CÔ CHEÁ XUYEÂN
MAØNG
(Rep. trong baøo

41
 Cơ chế nội bào:
LIGAN
D
LIGAND-RECEPTOR
HOAÏT HOAÙ G PROTEIN
HOAÏT TÍNH
THAY ÑOÅI NOÀNG ÑOÄ
CHAÁT TRUYEÀN TIN THÖÙ 2
NOÄI BAØO
KÍCH THÍCH HOAËC
ÖÙC CHEÁ EFFECTOR

42
 Đây là các receptor của acid amin, ecosanoid, nhiều
hormon peptid.
 Các ligand gắn lên receptor ở mặt ngoài màng tế bào sẽ làm
hoạt hóa chúng. Các rep. được hoạt hoá sẽ hoạt hoá G
protein nằm trên màng tế bào, làm thay đổi hoạt tính của
effector (thường là những enzym như adenylyl cyclase,
phospholipase C và A2 hoặc kênh ion). Điều này dẫn đến
thay đổi nồng độ chất truyền tin thứ 2 nội bào như: AMPc,
GMPc, calci và phosphoinositid. Những chất này sẽ gây ra
một loạt phản ứng trong tế bào, dẫn tới thay đổi trong
chuyển hoá tế bào.

43
 Các loại effector do G protein kiểm soát được hoạt hóa
hoặc ức chế bởi các chất gắn vào receptor (ligand):
 Adenylat cyclase (ADC): Xúc tác thành lập chất truyền tin nội bào
AMP vòng.
 Phospholipase C (PLC): Là enzym màng xúc tác chuyên biệt phản
ứng thủy giải phosphatidylinositol-4,5 biphosphat (PIP2) thành hai
chất truyền tin thứ 2 là diacylglycerid (DAG) và inositol 1,4,5
triphosphat (IP3 hay InSP3).
 Phospholipase A2: enzym thành lập acid arachidonic và ecosanoid.
 Guanylat cyclase: Khi receptor được hoạt hóa sẽ kích thích guanylyl
cyclase tạo GMP vòng.
 Kênh ion (kênh K+
và Ca2+
): G protein hoạt hóa trực tiếp kênh ion gây
phóng thích chất dẫn truyền, co cơ.

44
 Các chất truyền tin thứ 2 nội bào:
 AMP vòng hoạt hóa nhiều protein kinase kiểm soát
chức năng tế bào bằng cách phosphoryl hóa enzym, chất
mang và các protein khác.
AMP vòng được xem là chất truyền tin thứ 2 của các
phản ứng về hormon như: huy động năng lượng, điều
hòa dịch cơ thể ở thận, giữ hằng định ion Calci, tăng
nhịp tim và tăng co cơ tim, điều hòa tổng hợp steroid
sinh dục và steroid vỏ thượng thận, giãn cơ trơn.
Khi kích thích chấm dứt, AMP vòng thoái hóa thành 5’-
AMP (là dạng mất hoạt tính) bởi phosphodiesterase.

45
 AMP vòng: Ví dụ tác động làm tăng đường huyết của adrenalin hoặc
glucagon thông qua AMP vòng tóm tắt như sau:
AMP vòngATP
Phosphorylase b
(Dạng không hoạt động)
Adrenalin, Glucagon
Phosphorylase a đã phosphoryl hóa
(Dạng hoạt động)
Glycogen Glucose 1.P

46
 DAG hoạt hóa protein kinase C (PKC), kiểm soát nhiều
chức năng tế bào bằng cách phosphoryl hóa nhiều loại
protein.
 IP3(InSP3) là một chất tan trong nước và khuyếch tán vào
tế bào chất , gây phóng thích Ca++
từ bọc dự trữ. Ca++
sẽ
kết hợp với calmodulin (CaM) điều hòa hoạt động của
các enzym như protein kinase phụ thuộc Ca++
. Sự gia tăng
Ca++
nội bào đã làm khởi phát nhiều tác dụng sinh lý như
co cơ trơn, tăng bài tiết tuyến ngoại tiết, tăng phóng thích
hormon và chất dẫn truyền, tăng co cơ tim.

47
 GMP vòng là chất truyền tin chuyên biệt cho một số ít tế bào ở
niêm mạc ruột và cơ trơn.
Cơ chế liên quan đến GMP vòng tương ứng với cơ chế qua trung
gian AMP vòng: Khi receptor được hoạt hóa sẽ kích thích
guanylyl cyclase tạo GMP vòng, dẫn đến kích thích protein
kinase phụ thuộc GMP vòng để sinh các đáp ứng sinh học.
Tác dụng GMP vòng chấm dứt bằng thoái hóa enzym hoặc sự
khử phosphoryl chất nền kinase.
Ví dụ: Nitro oxid (NO) do tế bào nội mô mạch máu tạo ra dưới ảnh
hưởng của các chất gây giãn mạch như histamin, acetylcholin, kích
thích tạo GMP vòng nội bào. Sự tăng GMP vòng làm giãn cơ trơn
mạch máu.

48
III. CAÙC KIEÅU TAÙC DUÏNG CUÛA DÖÔÏC PHAÅM
LEÂN CÔ THEÅ SOÁNG
 TAÙC DUÏNG CHÍNH VAØ PHUÏ.
 TAÙC DUÏNG TOAØN THAÂN.
 TAÙC DUÏNG TAÏI CHOÅ.
 TAÙC DUÏNG HOÀI PHUÏC VAØ KHOÂNG HOÀI PHUÏC.
 TAÙC DUÏNG CHOÏN LOÏC VAØ TAÙC DUÏNG ÑAËC HIEÄU.
 TAÙC DUÏNG PHOÁI HÔÏP :
 HIEÄP ÑOÀNG:
 Hieäp ñoàng coäng hay hieäp ñoàng boå sung: [A+B] =
[A] + [B]
 Hieäp ñoàng nhaân hay hieäp ñoàng boäi taêng: [A+B] >
[A] + B]
 ÑOÁI KHAÙNG:
 Tröôùc khi haáp thu (töông kî).
 Sau khi haáp thu.

49
Taùc duïng
cuûa thuoác
Taùc duïng
trò lieäu
Taùc duïng
khoâng mong muoán
Taùc duïng
phuï voâ haïi
Taùc duïng
phuï coù haïi
III. CAÙC KIEÅU TAÙC DUÏNG CUÛA DÖÔÏC PHAÅM
LEÂN CÔ THEÅ SOÁNG

50
Dựa vào mục đích điều trị:
 Tác dụng chính là tác dụng đáp ứng cho mục đích điều trị.
 Tác dụng phụ là tác dụng không phục vụ cho mục đích
điều trị.
Các dược phẩm ngoài tác dụng chính mong muốn trong điều trị, còn
có thể đi kèm theo các tác dụng phụ. Các tác dụng phụ này có thể
gây những phản ứng bất lợi, không mong muốn; nhưng một số cũng
có lợi, có thể sử dụng trong trị liệu. Ví dụ:
 Chlorpheniramin là chất kháng histamin, nhưng gây tác
dụng phụ là buồn ngủ và khô miệng.
 Aspirin có tác dụng giảm đau, hạ sốt; nhưng gây lóet dạ dày
tiến triển.
III. TÁC DỤNG CỦA THUỐC
3.1. Tác dụng chính và tác dụng phụ

51
 Tác dụng tại chỗ là tác dụng có tính chất cục bộ và chỉ khu trú ở tại
một cơ quan hay bộ phận nào đó ở nơi tiếp xúc. Ví dụ:
 Tác dụng chống nấm của cồn ASA khi bôi ngoài da.
 Các thuốc gây tê bề mặt, thuốc khí dung.
 Tác dụng toàn thân là tác dụng được phát huy sau khi thuốc đã
được hấp thu vào máu. Ví dụ:
 Tác dụng giảm đau sau khi tiêm morphin.
 Cafein: trên TKTW gây kích thích võ não, trên hệ tiêu hóa
gây tăng tiết dịch, trên hệ tiết niệu gây lợi tiểu.
3.2. Tác dụng tại chỗ và tác dụng toàn thân

52
 Tác dụng hồi phục: sau khi chuyển hóa và thải
trừ, thuốc sẽ trả lại trạng thái sinh lý bình thường
cho cơ thể. Ví dụ:
 Tác dụng gây tê của Lidocain.
 Các thuốc gây mê hồi phục lại chức
năng của hệ thần kinh sau khi tác dụng.
 Tác dụng không hồi phục là tác dụng để lại
những trạng thái hoặc di chứng sau khi thuốc đã
được chuyển hóa và thải trừ. Ví dụ:
 Tác dụng làm hỏng men răng của trẻ
em khi dùng tetracyclin. .
 Gentamicin dùng lâu dài, liều cao gây
tổn thương ở tai không hồi phục.
3.3. Tác dụng hồi phục và không hồi phục

53
 Tác dụng chọn lọc là tác dụng xuất hiện sớm nhất, mạnh nhất trên
một mô hay cơ quan nào đó, nhờ đó có thể hạn chế những phản ứng
phụ, không mong muốn. Ví dụ:
 Digitalis chỉ cho tác dụng đặc hiệu trên cơ tim.
 Codein là dẫn xuất của morphin, nhưng chỉ tác dụng trên
trung tâm ho.
 Các NSAID ức chế chọn lọc trên COX2 nên hạn chế tác
dụng phụ trên hệ tiêu hóa.
 Tác dụng đặc hiệu là tác dụng mạnh nhất trên một nguyên nhân
gây bệnh. Ví dụ:
 Quinin có tác dụng đặc hiệu trên ký sinh trùng sốt rét.
 INH chỉ có tác dụng với trực khuẩn lao.
3.4. Tác dụng chọn lọc và tác dụng đặc hiệu

54
3.4. Tác dụng chọn lọc : Cơ chế tác dụng của thuốc ức chế ACE
Angiotensinogen
Angiotensin I
(chưa có hoạt tính)
Renin
ACE
Thuốc ức chế ACE
Tiết aldosteron
Giữ Na+
Bradykinin
Kalikrein
Kininogen
Heptapeptid
(bất hoạt)
Angiotensin II
(có hoạt tính)
RAT1
Thuốc chẹn RAT1
Co mạch
Tăng huyết áp

55
Sự phối hợp nhiều thuốc cùng một lúc hoặc trong khoảng
thời gian khá gần nhau có thể gây tương tác thuốc có lợi hoặc
có hại, biểu hiện:
 Làm tăng cường tác dụng của nhau: Tác dụng hiệp đồng.
 Làm giảm tác dụng của nhau: Tác dụng đối kháng.
 Làm đảo nghịch tác dụng.
3.5. Tác dụng khi phối hợp

56
 HIỆP ĐỒNG:
Khi sự phối hợp của 2 thuốc sẽ làm tăng cường tác dụng lẫn nhau.
 Hiệp đồng cộng hay hiệp đồng bổ sung: Không ảnh hưởng tác động lẩn
nhau, nhưng có cùng hướng tác dụng.
[A + B] = [A] + [B]
Ví dụ:
 Phối hợp Penicillin và streptomycin.
 Phối hợp các bromur Ca, K, Na trong sirô an thần.
 Hiệp đồng nhân hay hiệp đồng bội tăng: Tăng cường tác động lẫn nhau.
[A + B] > [A] + [B]
Ví dụ: Phối hợp Sulfamethoxazol và Trimethoprim trong chế phẩm Bactrim.

57
 Hiệp đồng tương hỗ: Là sự hiệp lực trong điều trị, trong đó
các chất thành phần có thể không có cùng tác dụng lên một
cơ quan đích với chất chính mà chỉ có tác dụng hỗ trợ giúp
chất chính phát huy tác dụng mạnh hơn:
Ví dụ:
 Adrenalin sẽ làm tăng tác dụng gây tê tại chỗ của các dược
phẩm gây tê: Lidocain,…..
 Phối hợp giữa Amoxicillin và acid clavulanic (Augmentin).
 Ý nghĩa của tác dụng hiệp đồng:
Phối hợp thuốc với mục đích làm tăng hoạt tính mà không
làm tăng độc tính.

58
 Phoái hôïp khaùng sinh ñaït ñöôïc hieäu quaû
hôïp ñoàng. Ví duï:
Sulbactam + Ampicillin (Unasyl).

59
 Phoái hôïp khaùng sinh ñaït ñöôïc hieäu quaû
hôïp ñoàng. Ví duï:
Trimethoprim + Sulfamethoxazol.

60
 ĐỐI KHÁNG:
- Khi sự phối hợp thuốc đưa đến kết quả làm giảm hoặc tiêu hủy đi
tác động của một hay nhiều thành viên phối hợp.
- Ứng dụng:
 Tránh phối hợp thuốc có tác dụng đối kháng trong điều trị. Ví dụ:
Đối kháng giữa APAB và các Sulfamid.
 Làm giảm tác dụng phụ của thuốc chính. Ví dụ: Atropin làm mất tác
dụng co cơ vòng của morphin, nên được phối hợp để giảm đau do co
thắt đường niệu, đường mật.
 Giải độc.
- Có 3 loại:
 Đối kháng dược lý.
 Đối kháng sinh lý.
 Đối kháng hóa học.

61
 ĐẢO NGHỊCH TÁC DỤNG:
 Là hiện tượng đảo ngược tác dụng của thuốc chính yếu
khi phối hợp với một thuốc khác. Ví dụ:
 Ergotamin làm đảo ngược tác dụng tăng huyết áp của
adrenalin.
 Sự đảo nghịch tác dụng còn thấy trên cùng một chế
phẩm ở những liều sử dụng khác nhau. Ví dụ:
 Barbiturat ở liều thấp gây kích thích hệ TKTW, sau
đó chuyển vào giai đoạn ức chế khi tăng liều.
 Terpin hydrat có tác dụng long đàm, lợi tiểu ở liều
<0.6g; Liều lớn hơn 0.6g sẽ gây bí tiểu tiện.

62
 Do tính chất vật lý của thuốc :
 Kaolin, gel Al(OH)3 băng vết loét niêm mạc dạ dày.
 Thạch, glycerin trị táo bón.
 Than hoạt tính.
 Do phản ứng hóa học:
 NaHCO3 trung hòa acid dạ dày.
 Dimercaprol giải độc Hg, As hay chì do tạo phức với
các kim loại nặng này.
3.6. Tác dụng do tính chất vật lý hay hóa học của thuốc
(tác dụng không thông qua receptor).

63
3.6. Tác dụng do tính chất vật lý hay hóa học của thuốc
(tác dụng không thông qua receptor).

64
IV. CAÙC CÔ CHEÁ TAÙC ÑOÄNG TOÅNG QUAÙT CUÛA THUOÁ
TREÂN CÔ THEÅ SOÁNG
 NHÖ CAÙC CHAÁT SINH LYÙ.
 NHÖ MOÄT ENZYM VAØ KHAÙNG ENZYM.
 NGAÊN CHAËN TIEÀN CHAÁT VÖÔÏT QUA MAØNG TEÁ
BAØO.
 TAÏO RA HIEÄN TÖÔÏNG CAÏNH TRANH.
 PHOÙNG THÍCH HOAËC NGAÊN CHAËN CHAÁT SINH LYÙ
TÖØ NÔI DÖÏ TRÖÕ.
 GIAÛI PHOÙNG CHAÁT SINH LYÙ RÔØI KHOÛI NÔI GAÉN
KEÁT VÔÙI PROTEINTRONG HUYEÁT TÖÔNG.
 GAÂY ROÁI LOAÏN ÑAËC BIEÄT ÑEÁN MOÄT VAØI KHAÂU
TRONG DAÂY CHUYEÀN CHUYEÅN HOAÙ CUÛA SINH
VAÄT.
 TAÙC ÑOÄNG KHOÂNG DÖÏA VAØO RECEPTOR
 CÔ CHEÁ VAÄT LYÙ

65
 NHÖ CAÙC CHAÁT SINH LYÙ.
- Caùc hormon toång hôïp, adrenalin, Nor-adrenalin,…
 NHÖ MOÄT ENZYM VAØ KHAÙNG ENZYM.
- Enzym: Caùc men tieâu hoaù, caùc vitamin,…
- Khaùng enzym: IMAO öùc cheá enzym
monoaminooxydase trong chuyeån hoaù
catacholamin, neân coù taùc duïng haï huyeát aùp,
ñieàu trò roái loaïn taâm thaàn, beänh parkinson.
 NGAÊN CHAËN TIEÀN CHAÁT VÖÔÏT QUA MAØNG TEÁ
BAØO.
- Thiouracin ngaên chaën iod vaøo tuyeán giaùp, laøm
giaûm cöôøng giaùp.
 TAÏO RA HIEÄN TÖÔÏNG CAÏNH TRANH.
- Sulfamid öùc cheá caïnh tranh vôùi PABA trong
toång hôïp acid folic cuûa teá baøo vi khuaån.

66
 PHOÙNG THÍCH HOAËC NGAÊN CHAËN CHAÁT SINH LYÙ
TÖØ NÔI DÖÏ TRÖÕÙ.
- Ephedrine phoùng thích adrenalin töø nôi döï tröõ.
- Cocain ngaên chaën suï phoùng thích adrenalin.
 GIAÛI PHOÙNG CHAÁT SINH LYÙ RÔØI KHOÛI NÔI GAÉN
KEÁT VÔÙI PROTEIN TRONG HUYEÁT TÖÔNG.
- Caùc Sulfamid haï ñöôøng huyeát coù taùc duïng
giaûi phoùng insulin ra khoûi söï gaén keát vôùi
protein trong huyeát töông.
 GAÂY ROÁI LOAÏN ÑAËC BIEÄT ÑEÁN MOÄT VAØI KHAÂU
TRONG DAÂY CHUYEÀN CHUYEÅN HOAÙ CUÛA VI SINH
VAÄT.
- Penicillin ngaên chaën söï toång hôïp vaùch teá baøo

�ݺ�ߣ

Lop duoc duoc_luc_hoc

Recommended

More Related Content

More from Lê Dũng (9)

Lop duoc duoc_luc_hoc