�ݺ�ߣ

MAKSHIKA
Compiled by Dr Aparna Nandakumar

MAKSHIKA
• Copper pyrite, Chalcopyrite.
• 3rd mineral drug in Maharasa group.
• Pyrite group of minerals.
• Two major varieties of Minerals:
 Copper pyrite or Chalcopyrite (CuFeS2)
 Iron pyrite (FeS2)
Occurrence: US, UK, Spain, Canada, Japan
In India: Bihar, Rajasthan, Andhra pradesh
MUST KNOW DRUGS 2

Properties
Chemical name and Composition Copper pyrite (CuFeS2)
and Iron pyrite (FeS2)
Hardness 3.5 to 4 on the Mohs scale
Chalcopyrite Cu (35%), Fe (30%) and Sulphur
(35%)
On exposure to air Oxidises to a variety of oxides
,hydroxides and sulphates
MUST KNOW DRUGS 3

MAKSHIKA TYPES:
• Swarna Makshika: Chalcopyrite
• Rajata Makshika: Iron pyrite
• Based on colour:
Pita makshika: Swarna Makshika
Shukla makshika: Rajata Makshika
Rakta makshika: Kamsya Makshika
MUST KNOW DRUGS 4

SYNONYMS
सुवर्णमाक्षिक
ं स्वर्णमाक्षिक
ं हेममाक्षिकम् ।
मािीक
ं माक्षिकञ्चैव ताप्यञ्च धातुमाक्षिकम् ।।
मािीकधातुञ्च तथा तापीजञ्चाक्षप तन्मतम् । (R.T 21/1-2)
रौप्यमाक्षिकमाख्यातं तारजं तारमाक्षिकम् ।
क्षवमलं श्वेतमािीक
ं तथा रजतमाक्षिकम् ।।
ईषद्रौप्यस्य साक्षहत्याद् वा रौप्यगुर्साम्यतः ।
रौप्यवद् द् युक्षतमत्त्वाद्वा रौप्यमाक्षिकमुच्यते ।। (R.T 21/55-56)
MUST KNOW DRUGS 5

GRAHYA SWARUPA
• क्षिग्धं गुरु श्यामलकान्ति क्षकक्षञ्चत् कषे सुवर्णद् युक्षतसुप्रकाशम् । कोर्ोन्तितं
स्वर्णसमानवर्ं सुवर्णमािीकक्षमह प्रशस्तम् ।। (R.T 21/4)
• क्षिग्धं सकोर्ं गुरु च वतुणलं रजतोज्ज्वलम् ।
रौप्यवच्चाकक्षचक्याढ्य जात्यं तद्रौप्यमाक्षिकम् ।।
(R. T. 21/57)
MUST KNOW DRUGS 6

AGRAHYA SWARUPA
• खरं परं वै गुरुताक्षवहीनं प्रवृत्तकोर्ं खरलोहकाभम् ।
प्रकीक्षतणतम् तत्पररहेयमेव सुवर्णमािीकक्षमहामयज्ैः ।। (R.T 21/5)
समलं लघु रूिञ्च कषेऽक्षतमक्षलनच्छक्षव ।
अवतुणलं क्षववर्णञ्च हेयं स्याद्रौप्यमाक्षिकम् ।। (R.T 21/58)
MUST KNOW DRUGS 7

SHODANA - NECESSITY
अशोक्षधतं वाऽमृतमप्यशुद्धं क्षनषेक्षवतं माक्षिकमक्षिबाधाम् ।
मन्दानलं क
ु ष्ठहलीमकादीन् कोष्ठाक्षनलं वै जनयेक्षितािम् ।। (R.T
21/6)
अशुद्धं रौप्यमािीक
ं स्वर्णमाक्षिकवद् भृशम् ।
जनयत्याशु मन्दाक्षनं तथा क
ु ष्ठाक्षदकान् गदान् ।।
(R. T. 21/59)
MUST KNOW DRUGS 8

SHODANA-SWARNA MAKSHIKA
• तप्तं क्षिप्तं वराक्वाथे शुन्तद्धमायाक्षत माक्षिकम् ।(र.र.स २/७८)
• एरण्डतैललुङ्गाम्बुक्षसद्धं शुद्धयक्षत माक्षिकम् । क्षसद्धं वा कदलीकन्दतोयेन
घक्षिकाद्वयम् ।। (R. R. S. 2/78)
MUST KNOW DRUGS 9

SHODANA-RAJATA MAKSHIKA
मेषशृङ्गीरसेनाक्षप दोलायन्त्रे क्षवधानतः ।
पाक्षचतं रौप्यमािीक
ं शुन्तद्धमायात्यनुत्तमाम् ।। (R. T. 21/66)
MUST KNOW DRUGS 10

MARANA-SWARNA MAKSHIKA
मातुलुङ्गाम्बुगन्धाभ्ाां पिष्टां मूषोदरे स्थितम् ।
िञ्चक्रोडिुटैददग्धां पियते मापिक
ां खलु ॥ ( र.र.स २/७९)
ताप्यां पिम्ब्वम्लसांिक्व
ां िुिपिदम्बूकवाररणा ।
सम्पेष्य सम्पुटथिन्तु िुटयेत् क
ृ तचपक्रकम् ।।
एवां दशिुटैरेव िञ्चतामेपत मापिकम् ।
रक्तोत्पलदलच्छायां जायते चापतशोभिम् ।। (R. T. 21/19-20)
MUST KNOW DRUGS 11

RAJATA MAKSHIKA MARANA
स्वर्णमाक्षिकवत्कायं रौप्यमाक्षिकमारर्म् ।
प्रयोगाल्पतया चास्य व्याख्यानं नाक्षधक
ं क
ृ तम् ।।
(R. T. 21/68)
MUST KNOW DRUGS 12

BHASMA PROPERTIES
सुवर्णमाक्षिक
ं वृष्यं मधुरं तु रसायनम् ।
क्षतक्तं स्वयणञ्च चिुष्यं क्षिदोषघ्नं परं मतम् ।।
ियमशाणक्षस मेहाक्षन क्षवक्षवधा बन्तस्तवेदनाः ।
पाण्डुश्वयथुक
ु ष्ठाक्षन क्षवषदोषाक्षदकान् हरेत् ।।
जीर्णज्वरमपस्मार मन्दानलमरोचकम् ।
अक्षनद्रां नाशयत्याशु योगवाक्षह परं मतम् ।। (R.T 21/26)
स्वर्णमाक्षिकवज्ज्ञेया क्षवमलस्य गुर्ा बुधैः ।
मािां चामक्षयक
ं योगं तथैव पररलियेत् ।।(R. T. 21/69)
MUST KNOW DRUGS 13

DOSAGE
गुजाद्धणतः समारभ्य बलकालाद्यपेिया ।
गुञ्जाक्षद्वतयपयणिं माक्षिक
ं योजयेन्तिषक
् ।। (R.T 21/29)
अनुपान वरा व्योषं वेल्लं साज्यं क्षह माक्षिक
े । (Ay. Pra 4/10)
अशुद्धं माक्षिक
ं क
ु याणदान्ध्यं क
ु ष्ठं ियं क्षिमीन् । (Rasaraja Sundara)
क
ु लत्थस्य कषायेर् मािीकक्षवक
ृ क्षतं जयेत् ।
दाक्षिमस्य त्वचो वाऽक्षप प्रोक्ता क्षवक
ृ क्षतनाक्षशनी ।। (Brihat Rasaraja Sundara)
MUST KNOW DRUGS 14

SATVAPATANA
• पादांशिङ्कर्ोपेतं मक्षदणतं हेममाक्षिकम् ।
• ध्मातं मूषागतं सत्त्वं मुञ्चत्याशु सुक्षनक्षितम् ।। (R.T 21/46)
• पादांशिङ्कर्ोपेतो लक
ु चद्रावमक्षदणतः ।
• क्षवमलः सुक्षचरं ध्मातः सत्त्वं सीसोपमं त्यजेत् ।। (R.T 21/70)
MUST KNOW DRUGS 15

FORMULATIONS
• Candraprabha vati
• Ratnagarbha pottali
• Panchamrita parpati
• Grahanikapata rasa
• Jayamangala rasa
MUST KNOW DRUGS 16

�ݺ�ߣ

makshika as per RSBK curriculum second year

More Related Content

makshika as per RSBK curriculum second year