際際滷

際際滷Share a Scribd company logo
la malkovro
de la planedo neptuno
ben speakmon
nask 2014, vikorio, bk, kanado
Anta鏑 ol mi komencios:
 Se vi havas demandojn, vi rajtas interrompi min
 u vi havas dekcendon (10-cenda monero)? Prenu in
el via poo; ni uzos in poste
Temoj
 Antikva komprenado de
planedoj
 La malkovro de Urano
kaj sekvintaj problemoj
 La malkovro de
Neptuno (kaj la metodoj
uzitaj por atingi in)
 Internacia disputo
Iom da antikva
astronomio
La antikvuloj konis
kvin planedojn:
Merkuro
Venuso
Marso
Jupitero
Saturno
Antikva komprenado
 Malsimile al la steloj, planedo anas sian pozicion
(rilate unu al la alia) de nokto al nokto
 Ili nomis ilin planedoj  la Esperanta vorto devenas
el la helena vorto 了留僚流侶, kiu signifas vagisto
 Pro tio la antikvuloj konsideris la sunon kaj lunon kiel
planedojn
Malkovro de Urano
William Herschel
(Vilhelmo Herelo)
 Brita astronomo
 Naskiis 1738.11.15,
mortis 1822.08.25
 Fama por: Malkovro de
Urano, unua moderna
katalogo de steloj,
muzikisto
La malkovro
 Unu el liaj projektoj estas stela katalogo, enhavanta
iun stelon videblan per la tiutempaj teleskopoj
 Dum la nokto de 13 marto 1781, li rimarkis nekutiman
aferon: verdan diskon inter la steloj
Kio do?
 iu efektiva stelo, kiam oni vidas in per teleskopo,
aspektas kiel punkto
 Tiuj punktoj nek pligrandias nek malpligrandias
kiam la povo de la teleskopaj optikoj estas
pligrandigita a鏑 malpligrandigita
 Tamen la planedoj (kaj kometoj) aspektas kiel diskoj,
kaj havas di鍖nitan koloron
Zomita 10x Zomita 45x
Anonco kaj akcepto
 Herelo observis, dum la sekvantaj noktoj, ke la disko
anis sian pozicion rilate al la steloj, kaj eventuale la
naturo de la nova objekto iis klara
 Li proponis la latinan nomon Georgium Sidus por tio
(Georga Stelo a鏑 Georga Planedo), por la tiutempa
reo de Britio, Georgo la 3a
 Tiu ideo ne plais al la nebritoj pro ia kialo
 Oni sugestis Herelo kaj Neptuno, sed la nomo
Urano 鍖ne akceptiis
Kio gravas pri tiu malkovro?
 Herelo ne anta鏑e sciis ke Urano ekzistas
 Do li malkovris in hazarde:
 Li simple uste direktis sian teleskopon
 Oni ne facile ripetos tian malkovron
Post la malkovro
 Dum la sekvantaj jardekoj, astronomoj notis la
procesion de Urano en la ielo
 Uzinte la teoriojn de Ne鏑tono kaj Keplero, ili klopodis
kalkuli ian orbiton kaj anta鏑diri ian estontan
pozicion
 Sed la efektiva pozicio neniam absolute kongruis kun
la prognozoj, pro nekonataj kialoj
1a nokto 4a nokto 7a nokto 10a nokto
Anta鏑dirita
Efektiva
Kial la pozicioj
ne tute akordis?
Astronomoj konjektis kvin
eblajn hipotezojn.
1. Rezistanta etero
 Tiutempe, oni kredis, ke la lumo moviis per ondoj en
鍖uida travidebla afero, kiu nomiis etero
 Nuntempe la etera hipotezo forlasiis
 Sed oni supozis, ke la etero ekzistas, kaj ke i povas
malhelpi la movadon de afero
2. Nekonata satelito
 Se ekzistus grandega,
nekonata satelito de
Urano, i povus klarigi la
kuriozan movadon de la
patra planedo
3. Kolizio kun kometo
 Se iu kometo frapus
Uranon, i igus voblon
en la planeda orbito
4. Malsama gravito
 La gravito eble ne same funkcias je tiaj grandaj
distancoj
 Oni malhavis konon de la gravito tiutempe, kaj la leoj
de Ne鏑tono ankora鏑 ne estis preter iaj duboj
5. Nekonata planedo
 Alia, nemalkovrita
planedo, povus in鍖ui in
Nenio okazis
 La kvin hipotezoj estis tiel, ke oni ne povas demonstri
(a鏑 ekskludi) iun el ili
 Astronomoj simple esperis ke la afero klarios mem
iam
 Sed en 1844 unu homo ne kontentis atendi plue
Malkovro de Neptuno
La historio komencias
per unu sciencisto:
Urbain Le Verrier
(Urbano Le Veriero)
 Franca astronomo kaj
matematikisto
 Naskiis 1811.03.11,
mortis 1877.09.23
 Malkovrinto de Neptuno
(!)
 En 1846 li turnis sin al la
problemo de Urano
Vi sendube rememoras, ke oni havis
kvin teoriojn pri la orbito de Uranio
kiam Le Verrier komencis sian seron.
u rezistanta etero?
 Ne: Kial i estus pli dika a鏑 rezistanta e Urano kaj ne
e la aliaj planedoj?
 Ne eblas pruvi iaokaze, ar oni ne povas pruvi e la
ekziston de etero! (ar i ja ne ekziatas, sed li ne sciis
tion!)
u nekonata satelito 
de Urano?
 Ne: Satelito (a鏑 ia ajn
proksima afero) su鍖e
granda por in鍖ui Uranon
certe estus videbla 
neniu troviis e Urano.
u frapinta kometo?
 Ne: Nenia kolizio povas
akceligi kaj malakceligi
samtempe
 Preska鏑 neniu
astronomo kredis ke
gravito funkciis tiel
Urbain Le Verrier
[Por mi tio] estas lasta rimedo, al kiu mi ne
turnos min is iuj aliaj eblaj ka鏑zoj por la
ekartoj estis esploritaj kaj forlasitaj.
u malsama gravito e Urano?
Nekonata planedo
 Do Le Verrier komencis seri
la planedon kiu, li sciis, devas
ekzisti
 Li estis unu el la pioniroj:
plene 鍖dinta je la scienco 
kaj sciencistoj  kiuj anta鏑is
lin
efaj demandoj
 u la planedo devas orbiti preter Urano u inter Urano
kaj Saturno?
 Kiom granda, kaj kie en la ielo, devas esti la planedo
por ka鏑zi la observa諜ojn?
 u eblas anta鏑diri ian pozicion nun?
Urano
Nekonato
La metodoj
 La nekonata planedo havas mason, do graviton
 La kvanto, de kio Urano maltra鍖s sian pozicion, devus
esti rilata al la maso de la nekonato
 Per la leoj de Ne鏑tono kaj Keplero, kaj la observa諜oj
de Urano, Le Verrier ripete kalkulis eblajn poziciojn kaj
masojn
 Liniginte la poziciojn, li montris eblan orbiton kaj
rapidecon
Anonco
 En decembro 1845 Le Verrier anoncis, ke nova planedo
estis la plej verajna ka鏑zo de la stranga orbito de
Urano
 Li klarigis siajn metodojn, forlasis la kvar aliajn
hipotezojn, kaj anta鏑diris la mason  sed ne la
pozicion  de la nekonato
 Plej grave, li diris, ke la planedo devus aspekti kiel
disko en la pli povaj teleskopoj
Malkovro, 24.9.1846
 Per afabla letero, Le Verrier sukcesis konvinki
germanan astronomon, Johann Gottfried Galle, seri
en la anta鏑dirita pozicio
 Dum la unua nokto de serado, Galle, kaj lia asistanto
Heinrich Louis dArrest, post malpli ol unu horo, trovis
stelon kiu ne estas sur ilia mapo
 Kiam ili zomis pli, ili rimarkis, ke la disko pligrandiis!
Anta鏑dirita
pozicion
Efektiva
Anta鏑dirita
Efektiva
Distanco
inter ili:
10-cenda
kanada
monero
Johann Gottfried Galle
Sinjoro, la planedo, de kiu vi anta鏑diris la
pozicion, vere ekzistas.
Urbain Le Verrier
Mi dankas vin por la avido, kun kiu vi agis la鏑
miaj instrukcioj. Ni nun, dankal vi, certe
ekhavas novan mondon.
Internacia disputo
Scienca naciismo
 La triumfo estis rapide asertata per francaj sciencistoj
kiel pruvo de la supereco de ilia nacio
 Anglaj sciencistoj ege embarasiis, ar anka鏑 ili havis
multe da ancoj por malkovri la novan planedon
 La historio de la brita preska鏑-malkovro temas pri unu
homo:
John Couch Adams
(Johano Kuo Adamso)
 Brita matematikisto
 Naskiis 1819.06.05, 
mortis 1892.01.21
 En 1841, ankora鏑 studante, Adams alvenis al la ideo,
ke la orbito de Urano estis perturbita per nekonata
planedo (2 jarojn anta鏑 ol Le Verrier atingis saman
konkludon)
 Pro sia juneco kaj relativa malrieco, li nur sporade
esploris Uranon
 Tamen, li ekatakis la problemon en 1843
La malusta vojo
 Fakte Adams uzis preska鏑 la
saman matematikon kiel Le
Verrier
 Tamen Adams ne havis la
saman mem鍖don pri siaj
konkludoj, kiel Le Verrier
havis pri la siaj
 Tial Adams ripete anis siajn
metodojn, 鍖ne eldoninte 7 a鏑
8 poziciojn por la planedo
Jes
Eble?
Ne
Senkuraigita
 La o鍖cialaj britaj astronomoj ne vere kredis Adams, ar
li estis juna kaj (en iliaj okuloj) mallerta
 Kelkaj e senkuraigis lin, pridubante liajn metodojn
 Adams mem ne insistis pri siaj rajtoj, kaj li ankora鏑
havis multe da aliaj okupoj
 Sed kiam la anta鏑diro de Le Verrier alvenis en Brition,
ili rapide elterigis lian verkon kaj komencis seri
Le Verrier
Efektiva
1a
2a
4a3a
5a
6a
Le Verrier post la malkovro
 Kompreneble, li iis tre fama en la 19a jarcento
 Li da鏑re studis la sunsistemon, aparte la orbiton de
Merkuro kaj iajn nekutima諜ojn  supozante ke alia
nekonata planedo ekzistas inter la suno kaj Merkuro
 Fakte, nenia planedo ekzistas, kaj Einstein poste
klarigis la orbiton per la teorio de enerala relativeco
Adams post la malkovro
 En Britio, oni donis al li duonan krediton por la
malkovro, kvankam li insistis ke Le Verrier meritis la
plenan
 Li pasis honoritan, trankvilan vivon kiel estro de la
Britaj astronomoj
 Li ne grave kontribuis al scienco poste
Malgrau io
 Adams prezentis la plej
altan premion en brita
astronomio al Le Verrier
 Tiam ili forte amikiis,
kaj korespondadis dum
siaj vivoj
 Adams verkis tre
afablan oracion por sia
amiko kiam li mortis en
1877
En la 20a jarcento
 Neptuno, en sia vico, ne akordis kun la teorioj, do oni
suspektis e alian planedon
 La serado 鍖n鍖ne rezultis en la malkovro de Plutono,
sed i ne povis ka鏑zi la perturbojn
 Multe da aliaj malkovroj sekvis
 Fine Plutono malplanediis
 Sed tiuj rakontoj devas atendi iun estontan NASKon.
Demandoj?
Dank al iuj!

More Related Content

Malkovro de la planedo Neptuno

  • 1. la malkovro de la planedo neptuno ben speakmon nask 2014, vikorio, bk, kanado
  • 2. Anta鏑 ol mi komencios: Se vi havas demandojn, vi rajtas interrompi min u vi havas dekcendon (10-cenda monero)? Prenu in el via poo; ni uzos in poste
  • 3. Temoj Antikva komprenado de planedoj La malkovro de Urano kaj sekvintaj problemoj La malkovro de Neptuno (kaj la metodoj uzitaj por atingi in) Internacia disputo
  • 11. Antikva komprenado Malsimile al la steloj, planedo anas sian pozicion (rilate unu al la alia) de nokto al nokto Ili nomis ilin planedoj la Esperanta vorto devenas el la helena vorto 了留僚流侶, kiu signifas vagisto Pro tio la antikvuloj konsideris la sunon kaj lunon kiel planedojn
  • 13. William Herschel (Vilhelmo Herelo) Brita astronomo Naskiis 1738.11.15, mortis 1822.08.25 Fama por: Malkovro de Urano, unua moderna katalogo de steloj, muzikisto
  • 14. La malkovro Unu el liaj projektoj estas stela katalogo, enhavanta iun stelon videblan per la tiutempaj teleskopoj Dum la nokto de 13 marto 1781, li rimarkis nekutiman aferon: verdan diskon inter la steloj
  • 15. Kio do? iu efektiva stelo, kiam oni vidas in per teleskopo, aspektas kiel punkto Tiuj punktoj nek pligrandias nek malpligrandias kiam la povo de la teleskopaj optikoj estas pligrandigita a鏑 malpligrandigita Tamen la planedoj (kaj kometoj) aspektas kiel diskoj, kaj havas di鍖nitan koloron
  • 17. Anonco kaj akcepto Herelo observis, dum la sekvantaj noktoj, ke la disko anis sian pozicion rilate al la steloj, kaj eventuale la naturo de la nova objekto iis klara Li proponis la latinan nomon Georgium Sidus por tio (Georga Stelo a鏑 Georga Planedo), por la tiutempa reo de Britio, Georgo la 3a Tiu ideo ne plais al la nebritoj pro ia kialo Oni sugestis Herelo kaj Neptuno, sed la nomo Urano 鍖ne akceptiis
  • 18. Kio gravas pri tiu malkovro? Herelo ne anta鏑e sciis ke Urano ekzistas Do li malkovris in hazarde: Li simple uste direktis sian teleskopon Oni ne facile ripetos tian malkovron
  • 19. Post la malkovro Dum la sekvantaj jardekoj, astronomoj notis la procesion de Urano en la ielo Uzinte la teoriojn de Ne鏑tono kaj Keplero, ili klopodis kalkuli ian orbiton kaj anta鏑diri ian estontan pozicion Sed la efektiva pozicio neniam absolute kongruis kun la prognozoj, pro nekonataj kialoj
  • 20. 1a nokto 4a nokto 7a nokto 10a nokto Anta鏑dirita Efektiva
  • 21. Kial la pozicioj ne tute akordis?
  • 23. 1. Rezistanta etero Tiutempe, oni kredis, ke la lumo moviis per ondoj en 鍖uida travidebla afero, kiu nomiis etero Nuntempe la etera hipotezo forlasiis Sed oni supozis, ke la etero ekzistas, kaj ke i povas malhelpi la movadon de afero
  • 24. 2. Nekonata satelito Se ekzistus grandega, nekonata satelito de Urano, i povus klarigi la kuriozan movadon de la patra planedo
  • 25. 3. Kolizio kun kometo Se iu kometo frapus Uranon, i igus voblon en la planeda orbito
  • 26. 4. Malsama gravito La gravito eble ne same funkcias je tiaj grandaj distancoj Oni malhavis konon de la gravito tiutempe, kaj la leoj de Ne鏑tono ankora鏑 ne estis preter iaj duboj
  • 27. 5. Nekonata planedo Alia, nemalkovrita planedo, povus in鍖ui in
  • 28. Nenio okazis La kvin hipotezoj estis tiel, ke oni ne povas demonstri (a鏑 ekskludi) iun el ili Astronomoj simple esperis ke la afero klarios mem iam Sed en 1844 unu homo ne kontentis atendi plue
  • 30. La historio komencias per unu sciencisto:
  • 31. Urbain Le Verrier (Urbano Le Veriero) Franca astronomo kaj matematikisto Naskiis 1811.03.11, mortis 1877.09.23 Malkovrinto de Neptuno (!) En 1846 li turnis sin al la problemo de Urano
  • 32. Vi sendube rememoras, ke oni havis kvin teoriojn pri la orbito de Uranio kiam Le Verrier komencis sian seron.
  • 33. u rezistanta etero? Ne: Kial i estus pli dika a鏑 rezistanta e Urano kaj ne e la aliaj planedoj? Ne eblas pruvi iaokaze, ar oni ne povas pruvi e la ekziston de etero! (ar i ja ne ekziatas, sed li ne sciis tion!)
  • 34. u nekonata satelito de Urano? Ne: Satelito (a鏑 ia ajn proksima afero) su鍖e granda por in鍖ui Uranon certe estus videbla neniu troviis e Urano.
  • 35. u frapinta kometo? Ne: Nenia kolizio povas akceligi kaj malakceligi samtempe Preska鏑 neniu astronomo kredis ke gravito funkciis tiel
  • 36. Urbain Le Verrier [Por mi tio] estas lasta rimedo, al kiu mi ne turnos min is iuj aliaj eblaj ka鏑zoj por la ekartoj estis esploritaj kaj forlasitaj. u malsama gravito e Urano?
  • 37. Nekonata planedo Do Le Verrier komencis seri la planedon kiu, li sciis, devas ekzisti Li estis unu el la pioniroj: plene 鍖dinta je la scienco kaj sciencistoj kiuj anta鏑is lin
  • 38. efaj demandoj u la planedo devas orbiti preter Urano u inter Urano kaj Saturno? Kiom granda, kaj kie en la ielo, devas esti la planedo por ka鏑zi la observa諜ojn? u eblas anta鏑diri ian pozicion nun?
  • 40. La metodoj La nekonata planedo havas mason, do graviton La kvanto, de kio Urano maltra鍖s sian pozicion, devus esti rilata al la maso de la nekonato Per la leoj de Ne鏑tono kaj Keplero, kaj la observa諜oj de Urano, Le Verrier ripete kalkulis eblajn poziciojn kaj masojn Liniginte la poziciojn, li montris eblan orbiton kaj rapidecon
  • 41. Anonco En decembro 1845 Le Verrier anoncis, ke nova planedo estis la plej verajna ka鏑zo de la stranga orbito de Urano Li klarigis siajn metodojn, forlasis la kvar aliajn hipotezojn, kaj anta鏑diris la mason sed ne la pozicion de la nekonato Plej grave, li diris, ke la planedo devus aspekti kiel disko en la pli povaj teleskopoj
  • 42. Malkovro, 24.9.1846 Per afabla letero, Le Verrier sukcesis konvinki germanan astronomon, Johann Gottfried Galle, seri en la anta鏑dirita pozicio Dum la unua nokto de serado, Galle, kaj lia asistanto Heinrich Louis dArrest, post malpli ol unu horo, trovis stelon kiu ne estas sur ilia mapo Kiam ili zomis pli, ili rimarkis, ke la disko pligrandiis!
  • 45. Johann Gottfried Galle Sinjoro, la planedo, de kiu vi anta鏑diris la pozicion, vere ekzistas.
  • 46. Urbain Le Verrier Mi dankas vin por la avido, kun kiu vi agis la鏑 miaj instrukcioj. Ni nun, dankal vi, certe ekhavas novan mondon.
  • 48. Scienca naciismo La triumfo estis rapide asertata per francaj sciencistoj kiel pruvo de la supereco de ilia nacio Anglaj sciencistoj ege embarasiis, ar anka鏑 ili havis multe da ancoj por malkovri la novan planedon La historio de la brita preska鏑-malkovro temas pri unu homo:
  • 49. John Couch Adams (Johano Kuo Adamso) Brita matematikisto Naskiis 1819.06.05, mortis 1892.01.21
  • 50. En 1841, ankora鏑 studante, Adams alvenis al la ideo, ke la orbito de Urano estis perturbita per nekonata planedo (2 jarojn anta鏑 ol Le Verrier atingis saman konkludon) Pro sia juneco kaj relativa malrieco, li nur sporade esploris Uranon Tamen, li ekatakis la problemon en 1843
  • 51. La malusta vojo Fakte Adams uzis preska鏑 la saman matematikon kiel Le Verrier Tamen Adams ne havis la saman mem鍖don pri siaj konkludoj, kiel Le Verrier havis pri la siaj Tial Adams ripete anis siajn metodojn, 鍖ne eldoninte 7 a鏑 8 poziciojn por la planedo Jes Eble? Ne
  • 52. Senkuraigita La o鍖cialaj britaj astronomoj ne vere kredis Adams, ar li estis juna kaj (en iliaj okuloj) mallerta Kelkaj e senkuraigis lin, pridubante liajn metodojn Adams mem ne insistis pri siaj rajtoj, kaj li ankora鏑 havis multe da aliaj okupoj Sed kiam la anta鏑diro de Le Verrier alvenis en Brition, ili rapide elterigis lian verkon kaj komencis seri
  • 54. Le Verrier post la malkovro Kompreneble, li iis tre fama en la 19a jarcento Li da鏑re studis la sunsistemon, aparte la orbiton de Merkuro kaj iajn nekutima諜ojn supozante ke alia nekonata planedo ekzistas inter la suno kaj Merkuro Fakte, nenia planedo ekzistas, kaj Einstein poste klarigis la orbiton per la teorio de enerala relativeco
  • 55. Adams post la malkovro En Britio, oni donis al li duonan krediton por la malkovro, kvankam li insistis ke Le Verrier meritis la plenan Li pasis honoritan, trankvilan vivon kiel estro de la Britaj astronomoj Li ne grave kontribuis al scienco poste
  • 56. Malgrau io Adams prezentis la plej altan premion en brita astronomio al Le Verrier Tiam ili forte amikiis, kaj korespondadis dum siaj vivoj Adams verkis tre afablan oracion por sia amiko kiam li mortis en 1877
  • 57. En la 20a jarcento Neptuno, en sia vico, ne akordis kun la teorioj, do oni suspektis e alian planedon La serado 鍖n鍖ne rezultis en la malkovro de Plutono, sed i ne povis ka鏑zi la perturbojn Multe da aliaj malkovroj sekvis Fine Plutono malplanediis Sed tiuj rakontoj devas atendi iun estontan NASKon.