Mallonga prezentado pri la malkovro de Neptuno, eldonita e NASK 2014 en Viktorio, BK, Kanado.
1 of 58
Download to read offline
More Related Content
Malkovro de la planedo Neptuno
1. la malkovro
de la planedo neptuno
ben speakmon
nask 2014, vikorio, bk, kanado
2. Anta鏑 ol mi komencios:
Se vi havas demandojn, vi rajtas interrompi min
u vi havas dekcendon (10-cenda monero)? Prenu in
el via poo; ni uzos in poste
3. Temoj
Antikva komprenado de
planedoj
La malkovro de Urano
kaj sekvintaj problemoj
La malkovro de
Neptuno (kaj la metodoj
uzitaj por atingi in)
Internacia disputo
11. Antikva komprenado
Malsimile al la steloj, planedo anas sian pozicion
(rilate unu al la alia) de nokto al nokto
Ili nomis ilin planedoj la Esperanta vorto devenas
el la helena vorto 了留僚流侶, kiu signifas vagisto
Pro tio la antikvuloj konsideris la sunon kaj lunon kiel
planedojn
13. William Herschel
(Vilhelmo Herelo)
Brita astronomo
Naskiis 1738.11.15,
mortis 1822.08.25
Fama por: Malkovro de
Urano, unua moderna
katalogo de steloj,
muzikisto
14. La malkovro
Unu el liaj projektoj estas stela katalogo, enhavanta
iun stelon videblan per la tiutempaj teleskopoj
Dum la nokto de 13 marto 1781, li rimarkis nekutiman
aferon: verdan diskon inter la steloj
15. Kio do?
iu efektiva stelo, kiam oni vidas in per teleskopo,
aspektas kiel punkto
Tiuj punktoj nek pligrandias nek malpligrandias
kiam la povo de la teleskopaj optikoj estas
pligrandigita a鏑 malpligrandigita
Tamen la planedoj (kaj kometoj) aspektas kiel diskoj,
kaj havas di鍖nitan koloron
17. Anonco kaj akcepto
Herelo observis, dum la sekvantaj noktoj, ke la disko
anis sian pozicion rilate al la steloj, kaj eventuale la
naturo de la nova objekto iis klara
Li proponis la latinan nomon Georgium Sidus por tio
(Georga Stelo a鏑 Georga Planedo), por la tiutempa
reo de Britio, Georgo la 3a
Tiu ideo ne plais al la nebritoj pro ia kialo
Oni sugestis Herelo kaj Neptuno, sed la nomo
Urano 鍖ne akceptiis
18. Kio gravas pri tiu malkovro?
Herelo ne anta鏑e sciis ke Urano ekzistas
Do li malkovris in hazarde:
Li simple uste direktis sian teleskopon
Oni ne facile ripetos tian malkovron
19. Post la malkovro
Dum la sekvantaj jardekoj, astronomoj notis la
procesion de Urano en la ielo
Uzinte la teoriojn de Ne鏑tono kaj Keplero, ili klopodis
kalkuli ian orbiton kaj anta鏑diri ian estontan
pozicion
Sed la efektiva pozicio neniam absolute kongruis kun
la prognozoj, pro nekonataj kialoj
23. 1. Rezistanta etero
Tiutempe, oni kredis, ke la lumo moviis per ondoj en
鍖uida travidebla afero, kiu nomiis etero
Nuntempe la etera hipotezo forlasiis
Sed oni supozis, ke la etero ekzistas, kaj ke i povas
malhelpi la movadon de afero
24. 2. Nekonata satelito
Se ekzistus grandega,
nekonata satelito de
Urano, i povus klarigi la
kuriozan movadon de la
patra planedo
25. 3. Kolizio kun kometo
Se iu kometo frapus
Uranon, i igus voblon
en la planeda orbito
26. 4. Malsama gravito
La gravito eble ne same funkcias je tiaj grandaj
distancoj
Oni malhavis konon de la gravito tiutempe, kaj la leoj
de Ne鏑tono ankora鏑 ne estis preter iaj duboj
28. Nenio okazis
La kvin hipotezoj estis tiel, ke oni ne povas demonstri
(a鏑 ekskludi) iun el ili
Astronomoj simple esperis ke la afero klarios mem
iam
Sed en 1844 unu homo ne kontentis atendi plue
31. Urbain Le Verrier
(Urbano Le Veriero)
Franca astronomo kaj
matematikisto
Naskiis 1811.03.11,
mortis 1877.09.23
Malkovrinto de Neptuno
(!)
En 1846 li turnis sin al la
problemo de Urano
32. Vi sendube rememoras, ke oni havis
kvin teoriojn pri la orbito de Uranio
kiam Le Verrier komencis sian seron.
33. u rezistanta etero?
Ne: Kial i estus pli dika a鏑 rezistanta e Urano kaj ne
e la aliaj planedoj?
Ne eblas pruvi iaokaze, ar oni ne povas pruvi e la
ekziston de etero! (ar i ja ne ekziatas, sed li ne sciis
tion!)
34. u nekonata satelito
de Urano?
Ne: Satelito (a鏑 ia ajn
proksima afero) su鍖e
granda por in鍖ui Uranon
certe estus videbla
neniu troviis e Urano.
35. u frapinta kometo?
Ne: Nenia kolizio povas
akceligi kaj malakceligi
samtempe
Preska鏑 neniu
astronomo kredis ke
gravito funkciis tiel
36. Urbain Le Verrier
[Por mi tio] estas lasta rimedo, al kiu mi ne
turnos min is iuj aliaj eblaj ka鏑zoj por la
ekartoj estis esploritaj kaj forlasitaj.
u malsama gravito e Urano?
37. Nekonata planedo
Do Le Verrier komencis seri
la planedon kiu, li sciis, devas
ekzisti
Li estis unu el la pioniroj:
plene 鍖dinta je la scienco
kaj sciencistoj kiuj anta鏑is
lin
38. efaj demandoj
u la planedo devas orbiti preter Urano u inter Urano
kaj Saturno?
Kiom granda, kaj kie en la ielo, devas esti la planedo
por ka鏑zi la observa諜ojn?
u eblas anta鏑diri ian pozicion nun?
40. La metodoj
La nekonata planedo havas mason, do graviton
La kvanto, de kio Urano maltra鍖s sian pozicion, devus
esti rilata al la maso de la nekonato
Per la leoj de Ne鏑tono kaj Keplero, kaj la observa諜oj
de Urano, Le Verrier ripete kalkulis eblajn poziciojn kaj
masojn
Liniginte la poziciojn, li montris eblan orbiton kaj
rapidecon
41. Anonco
En decembro 1845 Le Verrier anoncis, ke nova planedo
estis la plej verajna ka鏑zo de la stranga orbito de
Urano
Li klarigis siajn metodojn, forlasis la kvar aliajn
hipotezojn, kaj anta鏑diris la mason sed ne la
pozicion de la nekonato
Plej grave, li diris, ke la planedo devus aspekti kiel
disko en la pli povaj teleskopoj
42. Malkovro, 24.9.1846
Per afabla letero, Le Verrier sukcesis konvinki
germanan astronomon, Johann Gottfried Galle, seri
en la anta鏑dirita pozicio
Dum la unua nokto de serado, Galle, kaj lia asistanto
Heinrich Louis dArrest, post malpli ol unu horo, trovis
stelon kiu ne estas sur ilia mapo
Kiam ili zomis pli, ili rimarkis, ke la disko pligrandiis!
48. Scienca naciismo
La triumfo estis rapide asertata per francaj sciencistoj
kiel pruvo de la supereco de ilia nacio
Anglaj sciencistoj ege embarasiis, ar anka鏑 ili havis
multe da ancoj por malkovri la novan planedon
La historio de la brita preska鏑-malkovro temas pri unu
homo:
50. En 1841, ankora鏑 studante, Adams alvenis al la ideo,
ke la orbito de Urano estis perturbita per nekonata
planedo (2 jarojn anta鏑 ol Le Verrier atingis saman
konkludon)
Pro sia juneco kaj relativa malrieco, li nur sporade
esploris Uranon
Tamen, li ekatakis la problemon en 1843
51. La malusta vojo
Fakte Adams uzis preska鏑 la
saman matematikon kiel Le
Verrier
Tamen Adams ne havis la
saman mem鍖don pri siaj
konkludoj, kiel Le Verrier
havis pri la siaj
Tial Adams ripete anis siajn
metodojn, 鍖ne eldoninte 7 a鏑
8 poziciojn por la planedo
Jes
Eble?
Ne
52. Senkuraigita
La o鍖cialaj britaj astronomoj ne vere kredis Adams, ar
li estis juna kaj (en iliaj okuloj) mallerta
Kelkaj e senkuraigis lin, pridubante liajn metodojn
Adams mem ne insistis pri siaj rajtoj, kaj li ankora鏑
havis multe da aliaj okupoj
Sed kiam la anta鏑diro de Le Verrier alvenis en Brition,
ili rapide elterigis lian verkon kaj komencis seri
54. Le Verrier post la malkovro
Kompreneble, li iis tre fama en la 19a jarcento
Li da鏑re studis la sunsistemon, aparte la orbiton de
Merkuro kaj iajn nekutima諜ojn supozante ke alia
nekonata planedo ekzistas inter la suno kaj Merkuro
Fakte, nenia planedo ekzistas, kaj Einstein poste
klarigis la orbiton per la teorio de enerala relativeco
55. Adams post la malkovro
En Britio, oni donis al li duonan krediton por la
malkovro, kvankam li insistis ke Le Verrier meritis la
plenan
Li pasis honoritan, trankvilan vivon kiel estro de la
Britaj astronomoj
Li ne grave kontribuis al scienco poste
56. Malgrau io
Adams prezentis la plej
altan premion en brita
astronomio al Le Verrier
Tiam ili forte amikiis,
kaj korespondadis dum
siaj vivoj
Adams verkis tre
afablan oracion por sia
amiko kiam li mortis en
1877
57. En la 20a jarcento
Neptuno, en sia vico, ne akordis kun la teorioj, do oni
suspektis e alian planedon
La serado 鍖n鍖ne rezultis en la malkovro de Plutono,
sed i ne povis ka鏑zi la perturbojn
Multe da aliaj malkovroj sekvis
Fine Plutono malplanediis
Sed tiuj rakontoj devas atendi iun estontan NASKon.