1. Unibertsoko gurputz guztia
materiaz eginda daude.
Adb:Eguzkia, itsasoa,airea,
harriak, landareak eta guk
egin ditugun objetuak.
Materia atomoz osatuta
dago,ehun atomo mota
daude,gutxi gorabera,eta
haiek dira ezagutzen
ditugun subtantzia guztien
jatorria.
urrea
gatza
diamantea
2. Bi motatako substantzia
daude:
Susbtantzia puruak .Mota
bakar bateko materiaz
osatuak.
Nahasteak . Zenbait
substantzia puruz osatua.Bi
motatakoak daude:
Nahaste heterogenoak.
Haien osagaiak bereiz
daitezke
Nahaste homojeneoak.
Haien osagaiak ezin dira
bereizi
3. Materiaren propietateak bi motatakoak dira:
Propietate orokorrak:(esate baterako masa eta bolumena)
Propietate bereizgarriak:(esate baterako,usaina,kolorea,distira
eta dentsitatea)
4. Masa gorputzek duten materia kantitatea da.
Esate baterako hiztegi batek arkatz batek baino materia gehiago du,
Eta beraz masa handiagoa.
(Masa kilogramotan (kg) edo gramotan (g) adierazten da.Kilogramo
bat 1.000 gramo dira.
5. BOLUMENABOLUMENA
-Bolumena gorputzek hartzen duten espazioa da.Bolumena gorputzek hartzen duten espazioa da.
-Esate baterako,futboleko baloi baten materiak-Esate baterako,futboleko baloi baten materiak
teniseko pilota batena baino espazio handiagoateniseko pilota batena baino espazio handiagoa
hartzen du, eta beraz , bolumena handiagoa du.hartzen du, eta beraz , bolumena handiagoa du.
-Bolumena metro kubotan , dezimetro kubotan-Bolumena metro kubotan , dezimetro kubotan
litroetan , zentimetro kuboetan eta mililitroetanlitroetan , zentimetro kuboetan eta mililitroetan
adierazten da.adierazten da.
6. Dentsitatea masa eta bolumenaren arteko erlazioa
da.Gorputz baten dentsitatea kalkulatu, masa zati
bolumena egin behar da.
Dentsitatea kg/l edo g/ml-tan adierazten da.
7. MATERIAREN ALDAKETA
MOTAK
Bi motatako aldaketak daude:aldaketa
fisikoak eta aldaketa kimikoak.
-Aldaketa fisikoak. Aldaketa fisikoak
gertatzen direnean, materiak bera izaten
jarraitzen du.
-Aldaketa kimikoak. Aldaketa kimikoak
gertatzen direnean, materia beste materia
bat bihurtzen da; hau da, beste subtantzia
bat.
8. Hona hemen zenbait aldaketa fisiko:
Mugimendua.Goputz baten leku-
edo pozizio- aldaketa da.
Dilatazioa.Gorputz baten
tenperaturak gora egitean
gorputzaren tamaina handitzen da.
Uzkurdura.Gorputz baten
tenperaturak behera egitean
gorputzaren tamaina txikitzen da.
Zatiketa.Gorputz bat zatitan
banatzen da.
Egoera-aldaketak.Tenperatura
aldatzen denenean gertazen dira.
9. Asko daude.Hona hemen zenbait adibide:
.Oxidazioa.Sustantzia bat, airean dagoen oxigenoaren eraginez,beste bat
bihurtzen denean gertatzen da.
.Errekuntza Materia erre eta beste substantzia batzuk eratzen dira.
.Usteltzea Materia (okela,fruta) deskonposatzean gertatzen da.
Aldaketa kimikoei erreakzio kimikoak ere esaten zaie.
Industria kimikoek substantzia asko ekoisten dituzte ,erreakzio kimikoen bidez.
Zenbaitetan ,substantzia horiek naturan aurki daitezke.Beste
batzuetan,substantzia artifizialak egiten dira,naturan ez daudenak.
12. Materia egoera batetik beste batera pasatzen denean, egoera-aldaketa
gertatzen da. Zenbait motatako egoera-aldaketak daude:
-Urtzea:solido-egoeratik likido-egoerara pasatzea da. Elurra urtzean
gertatzen da, esate baterako.
-Solidotzea: likido-egoeratik solido-egoerara pasatzea da.
-Baporizazioa:likido-egoeratik gas-egoerara pasatzen da.Bi modutan
gerta daiteke. Irakitea tenperatura finko batean eta azkar gertatzen da.
Lurruntzea tenperatura txikiagoan gertatzen da eta geldoagoa da.
-Kondentsazioa: gas-egoeratik likido-egoerara pasatzea da.
-Sublimazioa:egoera solidotik zuzenean gas-egoerara pasatzea
da,egoera likidotik pasatu gabe.
13. Egoera- aldaketak gorputzak berotuz edo hoztuz
gerta daitezke.
Egoera-aldaketak tenperatura finko batean
gertatzen dira,substantzia bakoitzerako.
Egoera- aldaketek aplikazio praktikoak dituzte.
Lurruntzea uretan disolbatutako substantziak
lortzeko erabiltzen da.
