際際滷

際際滷Share a Scribd company logo
De dynamiek van stedelijke
netwerken in de Lage Landen
12de-16de eeuw

Wim Blockmans
Amsterdam
7 februari 2014
De grootste havens in Europa, 2011
in miljoenen metrieke tonnen

Rotterdam
Antwerpen
Hamburg
Novorossiysk
Amsterdam
Marseille
Bremen

a

a

435
187
132
116
93
88
81
De Lage Landen negen eeuwen de
belangrijkste Europese gateway
 Rotterdam was in 2012 de vierde grootste haven in
de wereld, als enige niet-Aziatische onder de top-15
 5 van de 7 grootste havens in Europa liggen aan de
Noordzee
 3 daarvan in de Lage Landen, waaronder nrs. 1 en 2
 Daarnaast nog een dicht netwerk van secundaire
havens
 Vlissingen, Zeebrugge, Gent, Duinkerke, Calais

 Hoe die langdurige centrale functie verklaren ?
3
Jan de Vries, 1984

4
4
Middeleeuwen wim blockmans dynamiek stedelijkie netwerken
AMSTERDAM

8th-10th
11th-13th
14th-15th
16th

6
6
Stabiel stedelijk netwerk
dankzij interne dynamiek
 Rivierendelta reikt diep landinwaarts
 Zeehavens met steeds grotere capaciteit en
bereikbaarheid
 Evolutie naar steeds grotere concentraties
 Kern = gateway : toegang tot netwerk van
markten in achterland
 Productiecapaciteit ?
 Koopkracht ?
Natuurlijke veranderingen in de Delta
 Verzanding
 Rijn estuarium: Utrecht, Katwijk/Leiden
 IJssel estuarium: Kampen
 Zwin: Brugge, Sluis

 Hydrografische veranderingen: opening van de
Westerschelde in de 15de eeuw
 Zeeland, Schelde-armen : Bergen op Zoom  Arnemuiden

8
Het graafschap Vlaanderen in een Italiaanse kroniek uit 1452
Kaart Trier  Calais
gezien vanuit de Noordzee delta, 1557
Verstedelijking
 Anno 1500 1/3 van 2,6 miljoen in XVII
Provinci谷n leeft in steden
 Holland 1514 : 44% van 254.000 inwoners in
stad
 Bewoningsdichtheid
 Vlaanderen 72 inwoners per km族
 Holland
63
 Brabant
39
 Cornelis
Engebrechtsz,,
1518
Stadsbevolking
 1300
 in regio Boven-Schelde 7 steden van 20.000 tot 30.000
inwoners
 Brugge 46.000, Gent 65.000
 Dordrecht, Utrecht 10.000  20.000

 1500
 Antwerpen, Brussel 25.000  30.000
 Mechelen, s Hertogenbosch 20.000
 Leiden, Haarlem, Delft, Amsterdam 12.000  14.000

 1560
 Antwerpen 100.000
 Amsterdam 30.000
Stedelijke cultuur
 Kritische massa intensifieert interactie
 Mogelijkheid tot diversificatie, specialisatie
 Secularisering binnen religieus wereldbeeld
 Leken nemen zorg en onderwijs over
 Mechanische tijd, werkklok

 Typisch burgerlijke uitingen






Zelfbestuur
Zichtbare hand in markt en arbeidsverhoudingen
Winstberekening
Realisme
Schutters, rederijkers
Barend Dirckz, Amsterdamse kaas- en botermarkt
Het kloppend hart: de beurs

Brugge, 15de e.

Antwerpen 1531
Connectiviteit
 Toenemend belang van maritiem transport van
massa-goederen over lange afstanden vanaf ca.
1300
 Wijn, graan, bier, zout, haring, wol, hout, pek, teer, ijzer

 Toename van het laadvermogen van schepen
 De Lage Landen verbinden de Middellandse Zee en
de Atlantische kusten met Noordzee en Baltische Zee
 De havens integreren de continentale en / wereldeconomie
 Het achterland: hoe groot zijn de markt en de
productiecapaciteit, hoe goed de verbindingen ?
17
Abraham Ortelius, 1570
Amsterdam en het Gelderse

rivierengebied

 Verbindingen tussen Midden-Rijn en Noordzee
 Richtingen
 via Dordrecht, Zeeland  zuiden
 Via IJssel Zuiderzee, Hanzegebied

 Producten
Rijnwijn, hout, metaal, steen haring, zuivel, zout
Gelres stagnatie
 Rivierhandel wijkt voor kustvaart
 Amsterdam wordt centrale doorvoerhaven
tussen Oostzee en Noordzee  Zuiden
 Hollands-Zeeuwse visserij + vrachtvaart +
scheepsbouw
 Toegang tot Zuidnederlandse markten
 (Pruisisch) graan, bier, zuivel, haring, turf

 Gelderse steden klein, achterland heeft weinig
te bieden
Dynamiek van de stedelijke kernen
Centrum

Atrecht
12-13de

Brugge
14-15de

Antwerp
15-16de

Adam
17de

Bevolking

25.000

45.000

100.000

200.000

Makelaars
Consulaten
Banken
Beurs

HandelaarBankier
Handelscies.
met factors
Beurs
Keizerrijk

Wisselbank

commerci谷le Familiale
organisatie Compagnie

Protectie

Handelaars
gilde

Stedenbond

Economisch
systeem

Jaarmarkt

Jaarmarkt
Jaarmarkt
Compagnies Dispositionshandel
Hanze
koloni谷n

Admiraliteit
VOC, WIC
21
21
Zetels van de Duitse Hanze
Brugge 1470

Antwerpen 1560
Toegankelijkheid
 Atrecht was primair via landwegen verbonden met
andere productie- en marktcentra (Champagne)
 Brugge was aanvankelijk goed verbonden met de zee
en met een rijk achterland, maar de verzanding
vereiste overslag op kleine bootjes
 Voorhavens Damme, Sluis, Arnemuiden

 Antwerpen kon wel zeeschepen laten aanmeren, maar
lag ver van zee
 Arnemuiden als voorhaven
 Uitstekende landverbindingen met Keulen en Frankfurt

 Amsterdam had alle troeven
Imitatie en Innovatie







Complementaire buren
Concurrentie en samenwerking
Transfer van know-how, kapitaalsinvesteringen
Arbeidsmigratie volgt werkgelegenheid
Gestaag groeiende schaal van de activiteiten
Meer efficiency in de organisatie, beperking
transactiekosten
 Schaalvoordelen
 Centrale positie in de groeiende wereld-economie
24
25
Antwerp 1515

26
Continu誰teit door vermogen tot
aanpassing
 Delta verbindt de dichtst bevolkte en economisch
verst ontwikkelde regios
 Continu谷 vraag en aanbod in de grote steden
 Regionale verschuivingen gingen gepaard met
structurele aanpassing aan de expanderende wereldeconomie en aan politieke condities
 Gateways integreren economische regios over
politieke en religieuze grenzen heen
 Monarchale oorlogen en repressie verstoren de
economische ontwikkeling: Karel V en Filips II
27
28
28
The Amsterdamse wisselbank (1609-1820) als
centrum van de 17de-eeuwse wereld-economie

More Related Content

Middeleeuwen wim blockmans dynamiek stedelijkie netwerken

  • 1. De dynamiek van stedelijke netwerken in de Lage Landen 12de-16de eeuw Wim Blockmans Amsterdam 7 februari 2014
  • 2. De grootste havens in Europa, 2011 in miljoenen metrieke tonnen Rotterdam Antwerpen Hamburg Novorossiysk Amsterdam Marseille Bremen a a 435 187 132 116 93 88 81
  • 3. De Lage Landen negen eeuwen de belangrijkste Europese gateway Rotterdam was in 2012 de vierde grootste haven in de wereld, als enige niet-Aziatische onder de top-15 5 van de 7 grootste havens in Europa liggen aan de Noordzee 3 daarvan in de Lage Landen, waaronder nrs. 1 en 2 Daarnaast nog een dicht netwerk van secundaire havens Vlissingen, Zeebrugge, Gent, Duinkerke, Calais Hoe die langdurige centrale functie verklaren ? 3
  • 4. Jan de Vries, 1984 4 4
  • 7. Stabiel stedelijk netwerk dankzij interne dynamiek Rivierendelta reikt diep landinwaarts Zeehavens met steeds grotere capaciteit en bereikbaarheid Evolutie naar steeds grotere concentraties Kern = gateway : toegang tot netwerk van markten in achterland Productiecapaciteit ? Koopkracht ?
  • 8. Natuurlijke veranderingen in de Delta Verzanding Rijn estuarium: Utrecht, Katwijk/Leiden IJssel estuarium: Kampen Zwin: Brugge, Sluis Hydrografische veranderingen: opening van de Westerschelde in de 15de eeuw Zeeland, Schelde-armen : Bergen op Zoom Arnemuiden 8
  • 9. Het graafschap Vlaanderen in een Italiaanse kroniek uit 1452
  • 10. Kaart Trier Calais gezien vanuit de Noordzee delta, 1557
  • 11. Verstedelijking Anno 1500 1/3 van 2,6 miljoen in XVII Provinci谷n leeft in steden Holland 1514 : 44% van 254.000 inwoners in stad Bewoningsdichtheid Vlaanderen 72 inwoners per km族 Holland 63 Brabant 39
  • 13. Stadsbevolking 1300 in regio Boven-Schelde 7 steden van 20.000 tot 30.000 inwoners Brugge 46.000, Gent 65.000 Dordrecht, Utrecht 10.000 20.000 1500 Antwerpen, Brussel 25.000 30.000 Mechelen, s Hertogenbosch 20.000 Leiden, Haarlem, Delft, Amsterdam 12.000 14.000 1560 Antwerpen 100.000 Amsterdam 30.000
  • 14. Stedelijke cultuur Kritische massa intensifieert interactie Mogelijkheid tot diversificatie, specialisatie Secularisering binnen religieus wereldbeeld Leken nemen zorg en onderwijs over Mechanische tijd, werkklok Typisch burgerlijke uitingen Zelfbestuur Zichtbare hand in markt en arbeidsverhoudingen Winstberekening Realisme Schutters, rederijkers
  • 15. Barend Dirckz, Amsterdamse kaas- en botermarkt
  • 16. Het kloppend hart: de beurs Brugge, 15de e. Antwerpen 1531
  • 17. Connectiviteit Toenemend belang van maritiem transport van massa-goederen over lange afstanden vanaf ca. 1300 Wijn, graan, bier, zout, haring, wol, hout, pek, teer, ijzer Toename van het laadvermogen van schepen De Lage Landen verbinden de Middellandse Zee en de Atlantische kusten met Noordzee en Baltische Zee De havens integreren de continentale en / wereldeconomie Het achterland: hoe groot zijn de markt en de productiecapaciteit, hoe goed de verbindingen ? 17
  • 19. Amsterdam en het Gelderse rivierengebied Verbindingen tussen Midden-Rijn en Noordzee Richtingen via Dordrecht, Zeeland zuiden Via IJssel Zuiderzee, Hanzegebied Producten Rijnwijn, hout, metaal, steen haring, zuivel, zout
  • 20. Gelres stagnatie Rivierhandel wijkt voor kustvaart Amsterdam wordt centrale doorvoerhaven tussen Oostzee en Noordzee Zuiden Hollands-Zeeuwse visserij + vrachtvaart + scheepsbouw Toegang tot Zuidnederlandse markten (Pruisisch) graan, bier, zuivel, haring, turf Gelderse steden klein, achterland heeft weinig te bieden
  • 21. Dynamiek van de stedelijke kernen Centrum Atrecht 12-13de Brugge 14-15de Antwerp 15-16de Adam 17de Bevolking 25.000 45.000 100.000 200.000 Makelaars Consulaten Banken Beurs HandelaarBankier Handelscies. met factors Beurs Keizerrijk Wisselbank commerci谷le Familiale organisatie Compagnie Protectie Handelaars gilde Stedenbond Economisch systeem Jaarmarkt Jaarmarkt Jaarmarkt Compagnies Dispositionshandel Hanze koloni谷n Admiraliteit VOC, WIC 21 21
  • 22. Zetels van de Duitse Hanze Brugge 1470 Antwerpen 1560
  • 23. Toegankelijkheid Atrecht was primair via landwegen verbonden met andere productie- en marktcentra (Champagne) Brugge was aanvankelijk goed verbonden met de zee en met een rijk achterland, maar de verzanding vereiste overslag op kleine bootjes Voorhavens Damme, Sluis, Arnemuiden Antwerpen kon wel zeeschepen laten aanmeren, maar lag ver van zee Arnemuiden als voorhaven Uitstekende landverbindingen met Keulen en Frankfurt Amsterdam had alle troeven
  • 24. Imitatie en Innovatie Complementaire buren Concurrentie en samenwerking Transfer van know-how, kapitaalsinvesteringen Arbeidsmigratie volgt werkgelegenheid Gestaag groeiende schaal van de activiteiten Meer efficiency in de organisatie, beperking transactiekosten Schaalvoordelen Centrale positie in de groeiende wereld-economie 24
  • 25. 25
  • 27. Continu誰teit door vermogen tot aanpassing Delta verbindt de dichtst bevolkte en economisch verst ontwikkelde regios Continu谷 vraag en aanbod in de grote steden Regionale verschuivingen gingen gepaard met structurele aanpassing aan de expanderende wereldeconomie en aan politieke condities Gateways integreren economische regios over politieke en religieuze grenzen heen Monarchale oorlogen en repressie verstoren de economische ontwikkeling: Karel V en Filips II 27
  • 28. 28 28
  • 29. The Amsterdamse wisselbank (1609-1820) als centrum van de 17de-eeuwse wereld-economie