Mikroprosessorlar
- 2. Mikroprosessorlar Mikroprosessor komp端terin beyni hesab edilir v komp端terd verilnlrin emal脹n脹, 旦t端r端lmsini v xarici qurular脹n idar edilmsini saniynin milyonda bir hisssind tmin edir. Mikroprosessorun sas xarakteristikas脹 onun i巽i grginliyi, takt tezliyi, takt tezliyinin3 daxili 巽oxaltma msal脹, ke-yadda脹n脹n tutumu v drcliliyidir.
- 3. Mikroprosessorlar Mikroprosessoru i巽i grginlik il ana palata tmin edir. Intel firmas脹n脹n vllr istehsal etdiyi mikroprosessorlarda grginlik 5.0 volta brabr idis, indiki zamanda firma trfindn burax脹lan mikroprosessorlarda bu qiymt 3.0 volta 巽atd脹r脹lm脹d脹r. 聴巽i grginliyinin qiymtinin aa脹 hdd endirilmsi mikroprosessorun daha da mhsuldar ilmsini tmin edir.
- 4. Mikroprosessorlar Takt tezliyi bir saniy rzind komp端terd yerin yetiriln mliyyatlar脹n (msln, toplama v vurma) say脹n脹 v hmin mliyyatlar脹n hans脹 s端rtl yerin yetirildiyini g旦strir. Takt tezliyi meqaherslrl (Mhs) 旦l巽端l端r. Takt tezliyi artd脹qca mikroprosessorun qiymti il yana脹 onun mhsuldarl脹脹 da art脹r v mikroprosessor 巽oxlu sayda mrlri yerin yetir bilir.
- 5. Mikroprosessorlar Takt siqnallar脹n脹 mikroprosessor ana l旦vhdn qbul edir. Mikroprosessoru daha y端ksk takt tezliyi il tmin etmk 端巽端n onun daxilindki takt tezliyinin daxili 巽oxaltma msal脹ndan istifad olunur (Msln, 3.0, 3.5, 4.0, 4.5, 5.0 v daha art脹q). Takt tezliyinin daxili v xarici n旦v端 vard脹r. Daxili takt tezliyi mikroprosessorun yerin yetirdiyi mliyyatlar脹n tezliyini, xarici takt tezliyi is komp端terin operativ yadda脹 il mikroprosessor aras脹nda informasiyan脹n dyim tezliyini g旦strir.
- 6. Mikroprosessorlar Prosessorun daxilind reqistr adlanan m端yyn sah var ki, mikroprosessor emal etdiyi verilnlri orada saxlay脹r. Prosessorun drcliliyi mikroprosessorun daxilind yerln reqistrlrin drcliliyil tyin olunur v bir takt rzind prosessorun ne巽 bit1 informasiya m端badil etdiyini xarakteriz edir. Qeyd edk ki, ilk istehsal olunan mikroprosessorlarda drclikli 8 idi. M端asir d旦vrd istehsal olunan mikroprosessorlarda bu parametr 64- 巽atd脹r脹lm脹d脹r.
- 7. Mikroprosessorlar ipsetlr. ipsetlr komp端terin sistem komponentlrinin qar脹l脹ql脹 laqsini tmin edir. Ana l旦vh 端zrind imal v cnub k旦rp端 adlanan iki 巽ipset yerlir. Operativ yadda. Komp端terin digr sas elementi onun operativ yadda脹d脹r 1 . Mikroprosessorlar emal edcyi proqram mrlri v ilk verilnlri operativ yadda vasitsil ld edir. Operativ yadda脹n mnfi chti komp端ter elektrik bksindn ayr脹ld脹qda onda olan informasiyan脹 旦z端nd saxlaya bilmmsidir.
- 8. Mikroprosessorlar Texniki dbiyyatlarda operativ yadda脹 巽ox vaxt RAM (Random Access Memory) adland脹r脹rlar. Operativ yadda digr mikrosxemlrdn frqli olaraq tranzistorlardan deyil, hr biri tutumu bir bit olan mikrokondensatorlardan yarad脹l脹b.
- 9. Mikroprosessorlar Operativ yadda脹n tutumu komp端terin ilm s端rtin tsir edir. Operativ yadda脹n tutumu kifayt qdr olmayanda istniln informasiyan脹n mikroprosessor trfindn axtar脹lmas脹 端巽端n mikroprosessor art脹q mliyyatlar脹 yerin yetirmy mcbur olur. Nticd proqram脹n yerin yetirilm vaxt脹 uzan脹r. Bu sbbdn operativ yadda脹n tutumu qnatbx olmayanda bzi proqramlar komp端terd ya ilmyck, ya da ki, hddindn art脹q a脹r ilyckdir. Msln, komp端terlrin Windows XP mliyyat sistemil ilmsi 端巽端n operativ yadda脹n tutumu minimum128 Mbayt-a brabr olmal脹d脹r.
- 10. Mikroprosessorlar Ke yadda (ingilisc cache). Operativ yaddaa m端raciti s端rtlndirmk 端巽端n komp端terlrd x端susi haz脹rlanm脹 yaddadan - ke yaddadan istifad edilir. Ke yadda脹 mikroprosessorla sas yadda aras脹nda yerln ki巽ik tutuma v y端ksk ilm s端rtin malik yaddad脹r. Ondan komp端terin mhsuldarl脹脹n脹 art脹rmaq 端巽端n istifad edilir. B端t端n sas yadda脹n s端rtl ilyn ke yadda kimi haz脹rlanmas脹 texnoloji chtdn 巽ox baha baa glrdi. Odur ki, iqtisadi chtdn ki巽ik tutuma malik yadda sahsinin s端rtinin art脹r脹lmas脹 lverilidir
- 11. Mikroprosessorlar Daxili ke yadda is mikroprosessorun daxilind yerlrk mikroprosessorun daxilindki reqistrlrin iini s端rtlndirir. Bel ke yaddalardan ilk df 80486 mikroprosessorlar脹nda istifad edildi. Onlar脹n tutumu 8 Mbayt-a brabr idi. Intel firmas脹n脹n istehsal脹 olan Pentium, Pentium Pro v sonrak脹 model mikroprosessorlar脹nda ke yadda birbaa mikroprosessorun daxilind yerldirilir. Bu 巽ox lverilidir. 端nki ke yadda 端巽端n lav l旦vh haz脹rlamaq laz脹m glmir.
- 12. Mikroprosessorlar Portlar. Mikroprosessorun xarici qurular (printer, sican v sair) il informasiya m端badilsini hyata ke巽irn yuvalara portlar deyilir. sas portlar sistem blokunun arxa panelindn g旦r端n端r. Paralel LPT (paralel printer portu), ard脹c脹l -COM (universal ard脹c脹l port) v USB (Universal Serial Bus-universal ard脹c脹l in) portlardan istifad olunur.
- 13. Mikroprosessorlar Mikroprosessor (CPU) (Central Processing Unit) frdi kompyuterlrin d端端nn beyni olub ana plata 端zrind yerlir, ddlr 端zrind hesab-mntiq mllrini v idarni hyata ke巽irir. Mikroprosessor hesab-mntiq v idar qurusunu 旦z端nd birldirir. Mikroprosessorlar脹 sasn Intel, AMD v Cyrix firmalar脹 istehsal edir. Intel firmas脹 旦z mikroprosessorlar脹n脹 sasn Pentium markas脹 il istehsal edir.
- 14. Mikroprosessorlar Bu c端r mikrosxem 旦z端nd tqribn 3,1 milyon tranzistoru birldirir. Pentium tipli mikroprosessorun arxitekturas脹 旦z端nd iki hesab-mntiq qurusunu birldirir. Bu da bir taktda iki mrin yerin yetirilmsin imkan verir. 75 Mhs tezlikli Pentium prosessorunun hesablama mhsuldarl脹脹 saniyd 112 milyon mliyyatd脹r.
- 15. Mikroprosessorlar Pentium tipli mikroprosessorlar ilm (takt) tezliyin g旦r aa脹dak脹 siniflr b旦l端n端r. Pentium I - 75 MHs 300 MHs Pentium II - 300 MHs 600 MHs Pentium III - 600 MHs 1100 MHs Pentium IV 1100 MHs(1,1GHs) 4000 MHs(4 GHs)
- 16. Intel prosessorlar脹 1985. Intel 80386 275 000 dd tranzistor Virtual yadda 1989. Intel 80486 1,2 mln. tranzistor 1993-1996. Pentium 50-200 Mhs tezlik 1997-2000. Pentium-II, Celeron 7,5 mln. tranzistor 500 Mhs qdr tezlik 1999-2001. Pentium-III, Celeron 28 mln. Tranzistor 1 Qhs qdr tezlik 2000- Pentium 4 42 mln. Tranzistor 3,4 Qhs qdr tezlik 2006- Intel Core 2 291 mln.qdr Tranzistor 3,4 Qhs qdr tezlik
- 17. AMD prosessorlar脹 Advanced Micro Devices 1995-1997. K5, K6 (Pentium analoq) 1999-2000. Athlon K7 (Pentium-III) 1 Qhs qdr tezlik MMX, 3DNow! 2000. Duron (Celeron) 1,8 Qhs tezlik 2001. Athlon XP (Pentium 4) 2003. Opteron (亠于亠) Athlon 64 X2 3 Qhs qdr tezlik 2004. Sempron (Celeron D) 2 Qhs qdr tezlik 2006. Turion (Intel Core) 2 Qhs qdr tezlik
- 18. Mikroprosessorlar Intel firmas脹n脹n mikroprosessorlar脹 aa脹dak脹lard脹r: Intel - 4040; 500-740KHs Intel - 8008; 500-800KHs Intel - 8080; 2-4MHs Intel - 8085; 2-6MHs Intel - 8086; 4-10MHs
- 19. Mikroprosessorlar Intel - 8088; 5-10MHs Intel - 80186; 6-25MHs Intel - 80188; 6-20MHs Intel - 80286; 6-20MHs Intel - 80386 (SX v DX modifikasiyalar脹); Intel - 80486 (SX. SX2. DX. DX2 v DX4 modifikasiyalar脹);
- 20. Mikroprosessorlar Bu mikroprosessorlar onlar脹n ilm imkan脹na uyun art脹m s脹ras脹 boyunca d端z端lm端d端r. Bu mikroprosessorlar脹n i imkanlar脹 aras脹ndak frq 巽ox b旦y端kd端r. Bel ki, n yeni Pentium Pro mikroprosessorru il IVM RS v IBM RS XT kompyuterlrinin sas脹n脹 tkil etmi Intel- 8088 mikroprosessoru aras脹ndak脹 frq bir ne巽 min dfdir.
- 21. Mikroprosessorlar Haz脹rda istehsal olunan kompyuterlrin 巽oxu Pentium mikroprosessorlar脹na saslan脹r, n g端cl端 kompyuterlr is Pentium Pro mikroprosessorlar脹 il tchiz olunur. DOS mliyyat sisteminin proqramlar脹, Intel-80386 v htta Intel-80286 mikroprosessorlu kompyuterlrd kifayt qdr s端rtl ilyir. Windows 3.1 v ya Windows for Work Groups mliyyat sistemlrindn istifad edrkn, Intel-80386 sasl脹 kompyuterlr aa脹 s端rtl ilyir, laz脹mi s端rti is Intel - 80486 DX2 v ya DX4 mikroprosessorlu kompyuterlr tmin edir. M端asir Windows 95, Windows NT, OS/2 Warp v s. mliyyat sistemlrind i 端巽端n Intel-80486 DX2 v ya DX4 sasl脹 kompyuterlrin s端rti kifayt olmur, bu sistemlrd i 端巽端n laz脹mi s端rti Pentium mikroprosessor sasl脹 kompyuterlrd almaq olur.
- 22. Mikroprosessorlar Mikroprosessorlar脹n eyni bir modeli m端xtlif takt tezliyin malik ola bilr, bel ki, bu tezlik y端ksk olduqca, mikprosessorun i g端c端 d bir o qdr y端ksk olar. Takt tezlyi meqaherts (Mqs) il 旦l巽端l端r. Msln, Pentium mikroprosessorlar脹n takt tezliyi 75 Mqs- dn 200mqs qdr dyiir, yni onlar脹n i g端c端 bir-birindn 2.5 df frqlnir. ox vaxt mikroprosseorun takt tezliyi, onun modelindn sonra verilir. Msln, Pentium / 75 Mqs. takt tezliyi s端rtini bildirir. Mikroprosessorlar脹n m端xtlif modellri eyni bir mliyyat脹 (msln, toplama v ya vurma) m端xtlif sayda takt yerin yetirir. Mikroprosessorun modeli n qdr g端cl端 olarsa, eyni bir mrlri yerin yetirmk 端巽端n ona bir qdr az sayda takt tlb olunur.
- 23. Mikroprosessorlar Kompy端terd, hddindn 巽ox sayda riyazi hesablamalar aparmaq laz脹m olduqda (m端hndis hesablamalar脹nda, riyazi msllrd v s.) hqiqi ddlr 端zrindki riyazi mllrin bilavasit mikroprosessorun k旦myi il apar脹lmas脹 tlb olunur. Lakin Intel-8088, 80286, 80386 v 80486 SX mikroprosessorlar脹 bu mllri tkba脹na yerin yetirmk iqtidar脹nda deyillr. Buna g旦r d hqiqi ddlr 端zrind riyazi mllr aparmaqda k旦mk 端巽端n mikroprosessorlara uyun olaraq Intel-8087, 80287, 80387 v 80487 SX riyazi soprosessorlar脹 qoulur. Intel firmas脹n脹n n yeni mikroprosessorlar脹 (80486DX, Pentium Pro) v digr firmalar脹n onlara uyun mikroprosessorlar脹 hqiqi ddlr 端zrind riyazi mllri srbst yerin yetir bilir v onlara soprosessorun qoulmas脹na ehtiyac yoxdur. M端asir frdi kompyuterlrin hesablama mhsuladarl脹脹 saniyd milyard mliyyata (Gflops) brabrdir.
- 25. Mikroprosessorlar Operativ yadda kontrolleri. Buna bzn MMU (Memory Managemen Unit ) d deyirlr. Bu kontrollerin sas ii 端nvanlar脹 cevirmk, laqlndirmkdir. Yni bu kontroller virtual 端nav脹 fiziki端nvana 巽evirmlidir. Kontrollerin iini 32 mrtbli prosessora malik koputerin virtual yadda脹 v operativ yadda脹 aras脹nda laqd izah edk.
- 26. Mikroprosessorlar Mlumdur ki, 32 mrtbli prosessora malik komuterlrd virtual 端nvan脹n uzunluu 32 bitdir. Kontroller bu 端nvan脹 ld etdikd onu iki hissy b旦l端r: ilk 20 bit virtual shvnin n旦mrsi ,n旦vbti 12 bit is real 端nvan. 20 bitlik 端nvan shv kadr脹n脹n n旦mrsini tapmaq 端巽端n istifad olunur. Bel kontroller trfindn shvlrin yerlmsi cdvlin bu 20 bitlik 端nvan daxil edilir v 3 bitlik shv kadr脹n脹n n旦mrsi tap脹l脹l脹r. 12 bit is olduu kimi saxlan脹l脹r.
- 27. Mikroprosessorlar Bellkl yeni 端nvan 15 bitlik 端nvan olacaq. Bellikl giri registrin verilmi 32 bitlik 端nvan 巽脹x脹 registrind 15 bitlik 端nvan klind g旦strilckdir. Bundan baqa itirak biti adlanan x端susi tyinedici indeksd kontroller trfindn idar olunur. gr hr hans脹 n旦mrli virtual shv shv kadr脹nda yerldirilirs onda itirak bitin 1 qiymtini verilir.
- 28. Mikroprosessorlar 聴tirak bitindn istifadnin 端stunl端y端 ondan ibartdir ki, hr hans脹 bir virtual shvd olan informasiya laz脹m olduqda ilk 旦nc onun shv kadr脹nda olub- olmamas脹 yoxlanlr v gr itirak biti bu n旦mrli virtual shv 端巽端n 1 qiymtini alm脹d脹rsa onda bu virtual shv shv kadr脹nda yerlir. gr itirak biti 0 qiymtini alm脹d脹rsa onda hmin shv kontroller trfindn shv kadr脹na yerldirilir.
- 29. dbiyyat. 1. 聴.A.聴brahimov, 束聴stehsal proseslrinin avtomatlad脹r脹lmas脹損.B.1987. 2. M.C.Mmmdova 聴stilik texnikas脹, Azrnr, Bak脹, 1963, 240 s. 3. Frzan E.N., Mirsalimov R.M., Salihov S.Q. Tziqlr frqin g旦r madd srfinin 旦l巽端lmsi 端sulu. 4. Azrbaycan Respublikas脹n脹n Qaz tchizat脹 haqq脹nda qanunu