Nafarroa XIX. mendean, lehen atala.
•Download as PPT, PDF•
1 like•760 views
Nafarroa XIX. mendean, lehen atala.
Nafarroa XIX. mendean, lehen atala.
- 2. XIX. mendea Nafarroan iraultzen mendea Erregimen Zaharraren Krisia Liberalismoa eta nazionalismoa Industria iraultza: aldaketa ekonomikoa Industria iraultza: aldaketa soziala Inperialismo eta Lehen Mundu Gerra INGURU HISTORIKOA:
- 3. Aldaketa garaia izan zen: Iraultza burgesak politikan, Industri iraultza ekonomian, Klasez osatutako gizartea,
- 4. sozialismoa anarkismoa marxismoa eboluzionismoa kapitalismoa nazionalismoa internazionalak inperialismo koloniala neoklasizismoa erromantizismoa errealismoa inpresionismoa makinismoa taylorismoa errestaurazioa karlismoa sufragismoa fordismoa landa exodoa hiritartzea hiri eztanda Sufragio unibertsala proletarioak masoneria sozialismo utopikoak
- 5. Espainian ezegonkortasun handia, Nafarroa Erreinua izatetik Probintzia izatera hiru aldiz pasa zen: 130 gobernu, 9 konstituzio, 3 destronatze,lehen errepublika 5 gerra zibil, dozenaka behin-behineko erregimen, 2000 iraultza baino gehiago (matxinadak kanpo)
- 6. Aldaketok Antzinako Erregimenaren gainbehera eta Liberalismoaren hedatzea ekarri zuten
- 7. lege bihurtu ziren iraultzen bitartez: Independentzia Aldarrikapena,1776, Estatu Batuetako Konstituzioa, 1787 Gizakiaren eta Herritarren Eskubideen Adierazpena, 1789, Frantziako 1791ko Konstituzioa Gizabanakoen eskubideak, Subiranotasun nazionala, Botereen zatiketa
- 8. Borboiak
- 9. Erregimen Zaharraren krisia Nafarroan, 1808-1814
- 13. Iruñeko artisautza, 1786, Familia buruak
- 14. Independentzia gerra Napoleonen kontrako gerra
- 15. Karlos IV.a Borboia 1788-1808 Uztak galdu, goseteak, izurriteak, gatazka sozialak Aranda, ilustratua, erreformista Floridablanca Entziklopedia, propaganda iraultzailea debekatu…
- 17. Irudiak identifikatu1793 1793 Soldadu nafarrak Irudiak identifikatu:
- 18. Godoy
- 19. Godoy 1795, Basileako bakea, Konbentzio gerraren amaiera, Godoy, Príncipe de la Paz 1796, 1800, San Ildefonso itunak, antibritaniarrak Gerraren garaian ez dago forurik
- 20. Redoutable eta HMS Temeraire borrokan Trafalgarren, óleo Auguste Mayer. 1805, Trafalgar, Napoleonek Espainiako itsas armada behar zuen Ingalaterra inbaditzeko
- 22. Aranjuezeko matxinada, 1808ko martxoaren 17
- 24. Baionako abdikazioak, 1808ko maiatza,
- 26. Moratin Melendez y Valdes frantsestuak 1810, Baionako (Konstituzioa) Estatutua edo gutun xedatua
- 27. Maiatzaren 2a
- 29. Maiatzaren 3a
- 31. Probintzia batzordeaka matxinadak Eraso ingelesak Eraso frantsesak gerrilariak Batzorde Nagusia 1810 Zer falta da?
- 39. Cadiz
- 40. Cadizeko Gorteak, 1810, Cadizeko Konstituzioa, 1812, martxoaren 19an, La Pepa
- 41. " La Constitución de Navarra ofrece un testimonio irrefutable contra los que se obstinan en creer extraño lo que se observa hoy en una de las más felices y envidiadas provincias del Reino" Las Cortes de Navarra tienen gran autoridad. Ninguna ley puede establecerse sin que ella la consientan libremente" "Ningún impuesto para todo el Reino tiene fuerza en Navarra hasta haberse obtenido otorgamiento de sus Cortes" "Toda contribución es considerada como donativo voluntario" " Las células, pragmáticas etc. no pueden ponerse en ejecución en Navarra sin haber obtenido otorgamiento de las Cortes o de la Diputación el permiso o sobrecarta" "principal objeto de la Diputación es el pedir contra fuero en toda disposición que sea contraria a los derechos y libertades de Navarra" " La autoridad del poder judicial es independiente de la del Gobierno", "Las Provincias Vascongadas gozan igualmente de infinitos Fueros y libertades, que por tan conocidos es innecesario hacer de ellos mención especial" y en el siguiente apartado VII se muestran a las Instituciones vascas como un ejemplo digno de ser imitado"... últimamente habíamos perdido, doloroso es decirlo, hasta la idea de nuestra dignidad, si se exceptúan las felices Provincias Vascongadas y Reino de Navarra, que presentaban a cada paso en sus venerables Fueros, una terrible protesta y reclamación contra las usurpaciones del Gobierno..." 1812ko Konstituzioaren hitzaurrea- preanbulu- VI. titulua
- 43. Liberalak Absolutistak Diputatu amerikarrak Monarkia mugatua, Espainiar nazioan subiranotasun nazionala Botereen banaketa Jaurerriak, Maiorazkoak, gremioak, Inkisizioa, Tortura, Erregimen Zaharra abolitu Kontratazio askatasuna Prentsa askatasuna Foruak Diputazioa Gorteak Erretordetza Auzitegi propioak
- 45. 1. ERRESTAURAZIOA (1815-1848): ABSOLUTISMOAREN BERREZARPENA VIENAKO KONGRESOA (1814-1815) ALIANTZA SANTUA (LAUKOITZA, BOSTKOITZA) EUROPAKO MAPA ZAHARBERRITU ESKU HARTZEAREN PRINTZIPIOA
- 46. Napoleon garaitu zuten potentzien ordezkariak, Austria, Prusia, Errusia, Britainia Handia, bildu ziren: Napoleonek kendutako monarka absolutuak berrezartzeko Europako mapa berrantolatzeko nazioarteko orekaren printzipioaren arabera. Vienako kongresua (1814-1815) bileraren burua Austriako kantziler Metternich
- 47. ERRESTAURAZIOA, Absolutismoaren berrezartzea - Legitimismo monarkikoa: Fernando VII.a Espainian. Cadizeko Konstituzioa abolitzen du. Nafarroako erreinua eta erakundeak berrezartzen du - Absolutismoa, Erregimen Zaharra Liberalen jazarpena: club eta elkarte sekretuetan, (masonak, karbonarioak), izkutuan egin behar dute borroka.
- 50. F. Mina, 1814 Porlier, 1815 Richart, 1816 (Triángulo) Lacy, 1817 Vidal, 1819 Riego, 1820 Conjuración masónica? Riego komandantea, Pronunziamendu militarra, Hirurteko liberala 1820-1823 Riegoren himnoa
- 51. Mina, 1814 Porlier, 1815 Richart, 1816 (Triángulo) Lacy, 1817 Vidal, 1819 Riego, 1820 Conjuración masónica? Pronuziamendu militarrak
- 53. HIRU URTEKO LIBERALA, 1820- 1823 1812ko Konstituzioa zin egin, Nafarroa, berriz, probintzia: altxamendu errealistak Amnistia dekretatu Hauteskundetara deitu: Jaurgoen erregimena abolitu Merkataritza eta industria liberalizatzea Milizia Nazionala Desamortizazioak Baina, 1823an… HAMARKADA GAITZEZGARRIA, 1823-1833
- 54. 1823an, San Luisen Ehun mila semeak armada frantziarrak Espainia inbaditu zuen Fernando VII.a monarka absolutu berrezartzeko, 1820an liberalek boterea hartu eta 1821ko konstituzioa zinarazi baitzionten. Espedizioa Aliantza Santuak antolatu zuen
- 59. LOS CICLOS REVOLUCIONARIOS: LA CRISIS DE LA RESTAURACIÓN ERRESTAURAZIOAREN KRISIA IRAULTZALDI LIBERALAK Espainia, Napoli, Grezia, Errusia… Aliantza Santuaren esku hartzea Greziaren independentzia Belgikaren independentzia: monarkia konstituzionala Frantzia: uztaileko iraultza, Luis Orleanskoa, errege burgesa Erregimen Zaharraren akabera Proletarioak esku hartzen du Frantzia Mugimendu nazionalista Luis Feliperen erregimenaren akabera Italiako eta Alemaniako batasunak Austrohungariar inperioan independentziak
- 60. IRAULTZALDI LIBERALAK Hasieran… Pronunziamentu militarrek, armadako ofizialek, intelektualek, unibe rsitarioek, elkarte sekretutako kideek bultzatuta, konstituzioak edo erregimen liberalak antolatzeko, baita independentzia lortzeko izan ziren. Bukaeran… Osagarri nazional (“Herrien udaberria”), demokrati koa eta obreroa izan zuten, herriaren esku hartze handiagorekin. 1820 1830 1848 1848 136. orr.
- 61. 1822an, berriz, Veronako Kongresuan, Aliantza Santuaren akordioaren araberan, Frantziako tropek, San Luisen Ehun Mila Semeek (Angulemako dukea, Frantziako hurrengo erregea Karlos X.aren semea) Espainian sartu eta Fernando VII.a berrezarri zuten monarka absolutu. Hiru urteko liberalean (1820-1823) Riego komondanteak emandako pronunziamendu militarraren ondorioz Fernando VII.ak 1812ko Konstituzioa, Cadizeko Konstituzioa zin egin behar izan zuen.
- 63. Mina, 1814 Porlier, 1815 Richart, 1816 (Triángulo) Lacy, 1817 Vidal, 1819 Riego, 1820 Conjuración masónica? Riego komandantea, Pronunziamendu militarra, Hirurteko liberala 1820-1823 Riegoren himnoa
- 64. HAMARKADA GAITZESGARRIA 1823-1833 absolutismoaren hondamena ERREPRESIOA, ATXILOKETAK ARAZO LARRIAK: EGOERA EKONOMIKO ZAILA Independentzia gerraren suntziketak Ogasuna kaudimen gabe Amerikako kolonnien independentzia Atazka dinastikoa
- 65. Aldi hartan, Espainian, Fernando VII.aren heriotzarekin sortu zen ondorengotza arazoa: Lehen Gerra Karlista Bi erregegai ziren, anaia Karlos Maria Isidro eta alaba, Isabel (honen iloba). Carlos Mª Isidrok, absolutismoa berrezarri nahi zuen Isabel II.ak, erregina izateko liberalen laguntza behar izan zuen, monarka konstituzional bihurtuz. 72. orr.
- 66. 126. orr LEGE SALIKOA GERRA KARLISTA 1833-1839
- 67. Zumalakarregi
- 70. Eremu karlista Eremu liberala Hiri liberalak eremu karlistan Landa giroko noblezia Elizgizonak Ipar-ekialdeko nekazariak FORUAK JABETZA TRADIZIONALA Burgesia Hiriko herritar xumeak Hegoaldeko nekazariak MONARKIA KONSTITUZIONALA JABETZA ASKATASUNA KLASE GIZARTEA
- 72. Maria Kristina Borboikoa (1806-1878). Fernando VII.aren iloba zen, eta bere laugarren emazte bihurtu zen erregea 1829an alargundu ondoren. 1833an, erregea hiltzean, erregeordea izan zen 1840 arte eta, urte horretan, gobernatzeari utzi eta Frantziara joatea erabaki zuen. Erregeordetza Esparteroren esku geratu zen Isabel II.a adinez nagusi izan arte (1843). 1834, Errege Estatutua, gutu n xedatua Moderatuak aurrerakoiak Francisco Martinez de la Rosa
- 73. Javier de Burgos 1833 ancisco Cea Bermudez bsolutista moderatua)
- 74. Mendizabalen desamortizazioa 1836-II-21eko dekretua Elizaren ondasunak desjabetuz Estatuaren ondasun bihurtuz enkantean saltzeko, karlisten kontra armada leba bat egiteko…
- 76. Maria Kristina 1812ko konstituzioa berrezartzeko dekretua sinatzen La Granjan matxinatutako sarjentuek presionatuta, 1836ko abuztuaren 12tik 13rako goizaldean
- 77. 1837ko Konstituzioa Monarkia parlamentarioa beto eskubidea, Parlamentua desegin Senatua erregeak aukeratua, Diputatuen Kongresua errolda sufragioz Subiranotasun nazionala Gizabanakoaren eskubideak Lehen karlistada, 1833-1839
- 85. 144 orr. Foruak aldatzeko legea, 1841 1839ko urriaren 25eko legea Ley Paccionada de 16 de agosto de 1841 Doña Isabel II, por la gracia de Dios y por la Constitución de la Monarquía española, Reina de las Españas, y en su Real nombre D. Baldomero Espartero, Duque de la Victoria y de Morella, Regente del Reino; a todos los que la presente vieren y entendieren, sabed: que las Cortes han decretado y Nos sancionado lo siguiente: … Artículo 13.- Habrá en Navarra una Autoridad superior política nombrada por el Gobierno, cuyas atribuciones serán las mismas que las de los Jefes políticos de las demás provincias, salvas las modificaciones expresadas en los artículos anteriores, y sin que pueda reunir mando alguno militar. … Artículo 15.- Siendo obligación de todos los españoles defender la Patria con las armas en la mano cuando fueren llamados por la Ley, Navarra, como todas las provincias del Reino, está obligada, en los casos de quintas o reemplazos ordinarios o extraordinarios del Ejército, a presentar el cupo de hombres que le corresponda, quedando al arbitrio de su Diputación los medios de llenar este servicio. Gobernadore zibila ez erregeordea Derrigorrezko soldaduska
- 86. Artículo 16.- Permanecerán las aduanas en la frontera de los Pirineos, sujetándose a los aranceles generales que rijan en las demás aduanas de la Monarquía, bajo las condiciones siguientes: … Artículo 25.- Navarra pagará, además de los impuestos antes expresados por única contribución directa, la cantidad de 1.800.000 reales anuales. Se abonarán a su Diputación provincial 300.000 reales de los expresados 1.800.000 por gastos de recaudación y quiebra que quedarán a su cargo. Mugak aldatu Probintzia, ez erresuma Nafarroako gorteak galdu Zuzeneko zerga
- 87. 1841eko foruak aldatzeko legea: Lege Itundua 1.Sarrera: Esku artean dugun testua 1841eko foruak aldatzeko legea da. Espainiako Gorteek egin zuten testua, eta bertan, hainbat legeren bitartez, Nafarroako Erresumaren berezko erakundeak eta foruak ezabatzeko balio izan zuen. Isabel II.a zegoen erreinatzen, baina adinez txikia zenez, Espartero liberal erradikala zegoen erregeorde moduan. Horrela, testuak dioen bezala, Nafarroak erresuma izaera galdu zuen, eta probintzia bilakatu zen. Horrez gain, nafarrek zituzten hainbat pribilegio deuseztatu zituen liberalismo zentralistak.
- 88. 2. Gertakari urrunak: Testua ulertzeko foruen jatorrira joan behar dugu. Foruak Erdi Aroan eginiko legeak ziren. Lege horiek erregeak egiten, edota urteen poderioz, ahozko ohituratik jasotako hainbat legegizonen bilketaren ondorioa izaten ahal ziren. Baina, nahiz eta jatorria ezberdina izan, Nafarroako erregeek lege horien arabera, gobernatu behar zuten Nafarroa. 1512ko konkistarekin, foruen zinpetzea ez zen amaitu, eta Gaztelako erregeen pean erresuma egon arren, Gaztelako erregeek foruak zin eta errespetatu behar zituzten. Eta hori islatu zen 1515eko anexio edo bateratze legeetan. Konkistaren ondoren, erakunde berri batzuez gain (Kapitania Orokorra, erregeordea...) eta errege dinastiaren aldaketaz gain, Nafarroako erresumak bere foruekin segitu zuen XVI, XVII eta XVIII. mendeetan zehar. Tarteka Espainiako erregeen agindu edo legeren batek talka egiten zuen foruekin, baina ia arazorik gabe bere horretan mantendu ziren. Baina, Ondorengotza Gerra ondoren, gauzak aldatzen hasi ziren, Espainiako erregeek botere absolutua eta zentralismoa nahi zuten, bere jabego guztien gainean, eta uniformetasuna bultzatzen hasi ziren.
- 89. Lehenengo urrats handia Aragoiko Koroaren aurkakoa izan zen. Aragoiko Koroak Austriako hautagaiaren alde egin zuenez, zigor moduan, Oin Berriko Dekretuen bidez, Aragoik foruak galdu zituen. Araba, Bizkaia, Gipuzkoa eta Nafarroak, aldiz, Borboi errege hautagaiaren alde egin zutenez, foruak mantendu zituzten. Baina, XVIII. mendean hainbat liskar izan zituzten bertako agintariek eta Madrilekoek, aduanen kokapena zirela eta. Izan ere, bertako foruen arabera, aduanak Ebron jarri behar ziren, eta ez Pirinioetan edo kostaldeko portuetan Madrileko gobernuak erraten zuen moduan. Horregatik, hainbat aldiz aldatu zituzten aduanak lekuz. XVIII. mendean, sortutako liberalismo ideologia berriak ere ez zituen ongi ikusten foruak. Batetik, Madrileko aginduak betetzeko oztopo bat ziren (zentralismoa), eta bertzetik, liberalismoaren helburu ekonomikoak betetzeko ere oztopo ziren (adibidez, aduanak Ebron izanda, Estatuko merkatua sortzeko oztopo handia zen). Horregatik, liberal espainiarrek euskal lurraldeen foruak jomugatzat hartu zituzten, eta hori 1812ko Konstituzioan islatu zen: Espainiako hiritar guztien eta lurralde guztien berdintasuna aldarrikatu baitzuten.
- 91. 3. Gertakari hurbilak: Fernando VII.a hiltzean, 1833an, Estatua ikusteko bi ereduk talka egin zuten. Batetik, Isabel eta Maria Kristinaren alde liberalek eta absolutista moderatuek egin zuten, eta Karlosen alde, berriz, absolutista erradikalek. Baina absolutismo edo liberalismoaren arteko borroka ideologiko horretan, liberalen zentralismoaren aurrean, karlistek Erregimen Zaharreko foruak aldarrikatu zituzten. Horregatik, karlistek aberria, erlijioa eta erregearen botere absolutua defendatzeaz gain, foruen defentsa ere gehitu zieten beren aldarrikapenei. Altxamendu karlisten eta gerraren kokalekua Hego Euskal Herria eta Herrialde Katalanak izan ziren. Karlistek hasieran arrakasta izan arren, gerra “lurralde foraletatik” haratago ezin izan zuten eraman, eta Zumalakarregiren heriotzaren ondoren, gerra berdinduta gelditu zen. Azkenean, Espartero liberal jeneralak eta Maroto karlista jeneralak akordioa sinatu zuten, gerrarekin amaitzeko.
- 92. Bergarako Besarkadan, Esparterok eta Marotok “bakea foruengatik” leloa aintzat hartuta gerrari amaiera emateko konpromisoa hartu zuten, 1839an. Baina, Marotoren erabakiak alde karlista banantzea eragin zuen. Bizkaia eta Gipuzkoako batailoiek bakearen eta Marotoren alde agertu ziren. Baina, Nafarroa, Araba eta Kataluniar Herrialdeetako karlistak eta Karlos V.a erregegaia akordioaren aurka agertu ziren, eta gerrarekin segitu zuten. Karlismoa banandua zegoenez, urtebeteren buruan, karlismoaren gune guztiak okupatu zituen Espainiako armada liberalak eta 1840ean gerra amaitutzat eman zuten. Nafarroa okupazio militarraren pean gelditu zen ondorioz, eta bertako karlista anitz erbesterako bidea hartu zuten. Orduan, ikusi dugunez, Lehen Karlistadak amaiera ezberdina izan zuen, eta ondorio juridikoak ere ezberdinak izan ziren. Esparterok hasiera batean hitza bete zuen, eta 1839ko urriaren 25eko Foruen Baieztapen Legea onartu zuten agintean zeuden liberalek: Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako foruak berretsi ziren, baina batasun konstituzionalari kalterik egin gabe. Baina, Nafarroan horrelakorik ez zen pasa eta Nafarroako eta Espainiako Gobernuko liberalak akordio bat sinatu zuten, foru- araubidearekin amaitzeko: 1841eko Lege Itundua. Esku artean duguna, alegia.
- 93. 4. Balorazioa: Erran bezala, Akordio hori 1841eko Lege Itunduan islatu zen. Xedapen horri dela bide, Nafarroa probintzia bihurtu zen, bere erreinu izaera galduz. Horrez gain, legegintza-eskumena eta zerga eta soldaduska salbuespenak galdu zituen, eta gainera, Ebron aduana fiskalak ezin zituen jarri. Bakarrik zuzenbide zibilari eta autogobernu administratiboari eutsi zien Nafarroak. Horrela, Lege Itunduak Nafarroa gainerako probintziekin berdindu zuen eta nafarrek zituzten Antzin Erregimeneko ia pribilegio edo salbuespen guztiak deuseztatu zituen.
- 94. Esparteroren erregeordetza (1840-1843) Progresisten burua Gobernu autoritario Librekanbismoa 1843ko altxamendua, Narvaez
- 95. Isabel II.a, 1830-1904 Fernando VII.aren alaba, hiru urte zituela tronua jarauntsi zuen. Bere osaba Karlosek disputatu zion tronua, Maria Cristina de Borbon, bere amak, erregeordetza betetzen zuelarik. 1840an bere ama erbesteratu zen progresisten kontra enfrentamenduak izan baitzituen. Erreginak inoiz ez zion alderdi progresistari gobernatzera deitu, beti alderdi moderatuari deitzen zion;progresistek eta demokratek (Ostendeko Ituna) akordatu zuten destronatzea 1868an. 1843an, Espartero erregeordea ere derrokatu zutenean,13 urte zituela gobernatzeko adinez nagusi deklaratu zuten (botere exekutiboa baitzuen). Bere lehengusu, Francisco de Asisekin, ezkontarazi zioten, baina ongi moldatzen ez zirela, ezkontzaz kanpo bilatu behar izan zuen ondorengorik izateko, faboritismoak eta camarilak sortuz, bai eskandalu handiak ere.
- 97. Erromantizismoa Ezaugarriak Joerak Alemanian, XIX. mendearen hasieran sortu zen, Ilustrazioa eta arrazionalismoaren kontrako mugimendua Sentimendua, sena, irrazionala Norbanakoa Norbanakoa taldean eratzen da Nazioa hizkuntzarekin identifikatzen dute Nazionalismo Tradizionalismo Pentsalari alemaniarrak: nazioa norbanakoen gainetik existitzen da (volkgeist) Pentsalari italiarrak: nazioa itun batez osatzen da (Mazzini) Monarkia absolutua defenditzen dute, balore moralen gordailu (De Maistre, Bonald)
- 98. Eskerrik asko zuen arretagatik
- 99. XIX. MENDEKO ESPAINIA. ERREGIMEN LIBERALAREN SORKUNTZA, I Karlos IV.a, Manuel Godoy, Trafalgarreko bataila, Blokeo kontinentala Fontainebleauko ituna, Aranjuezeko matxinada, Fernando VII.a, Baionako abdikazioak, Jose Bonaparte, 1808ko maiatzaren 2a, Espainiako Independentzia Gerra, 1808-1814 Junta probintzialak Goren Nagusia (Wellington,Valençay) Cadizeko Konstituzioa, 1812 Gorteak Hirurteko Liberala, 1820-1823 Riego koronela San Luisen Ehun Mila Semeak (Angulemako dukea) (Mina, Lacy, Porlier) Lege Salikoa-Santzio Pragmatikoa Kreolak Simón Bolivar Jose San Martin (Iturbide, Sucre) Mª Cristina erreginaordea I. Gerra karlista (Zumalakarregi) Bergarako hitzarmena, 1839 Lege Paktatua, 1841 Liberal moderatuak Liberal aurrerakoiak Mendizabalen desamortizazioa 1837ko Konstituzioa Esparteroren Erregeordetza
- 101. IRUDIAK IDENTIFIKATU 1 2 3 4 5