�ݺ�ߣ

NATIONAL LIBRARY OF INDIA: INTRODUCTION
Dr DIGVIJAYSINH J CHAUHAN
LIBRARIAN
V S APTEL COLLEGE OF ARTS AND SCIENCE,
MORARJI DESAI MARG, BILIMORA-396321
DI.NAVSARI, GUJARAT
M-9925387104
Email:- librarianvspc@yahoo.in

National Library of India
Calcutta Public Library (CPL)
કલકતા પબ્લલક લાઈબ્રેરીની સ્થાપના ૧૮૩૬માાં કરવામાાં આવી હતી. તે સરકારી સાંસ્થા
નહોતી . તે જરૂરીયાતને પ્રધાન્યતા આપીને ચલાવાતી હતી. કોઈ પણ વ્યક્તત એકવાર રૂ.
૩૦૦/- અથવા ત્રણ હપ્તામાાં પણ ચૂકવી શકાતા તેવી સાંચાલક માલીકોની નીતત હતી.
ગરીબ તવધ્યાથીઓને મફત સભાસદ અને સેવા તનયત સમયગાળા માટે આપવામાાં આવતી
હતી.
તે વખતના ગવનનર જનરલ, લોર્ન મેટકાફએ કોલેજ ઓફ લોર્ન તવલલયમની લાઇબ્રેરીમાાંથી
4,675 વોલ્યુમ કલકત્તા પબ્લલક લાઇબ્રેરીમાાં સ્થાનાાંતરરત કયાન હતા. વ્યક્તતઓના પુસ્તકોના
આ વોલ્યુમો અને દાનથી પુસ્તકાલયનુાં ન્યુક્તલયસ રચાતુાં હતુાં. દ્વારકાનાથ ટાગોર કલકત્તા
પબ્લલક લાઇબ્રેરીના પ્રથમ પ્રોપરાઇટર હતા.

• ખાસ કરીને લબ્રટનના ભારતીય અને તવદેશી બાંને પુસ્તકો પુસ્તકાલય
માટે ખરીદવામાાં આવ્યા હતા. ૧૮૫૦ના અહેવાલમાાં આપણે જોઈએ
છીએ કે પુસ્તકાલયે ગુજરાતી, મરાઠી, પાલી, તસિંહલી અને પાંજાબીમાાં
પુસ્તકો એકતત્રત કરવાનુાં શરૂ કયુું છે. વ્યક્તતઓ તરફથી અને બાંગાળ
અને ઉત્તર પતિમ પ્રાાંતો તરફથી તનયતમત પણે દાન પ્રાપ્ત કરવામાાં
આવ્યુાં હતુાં.

• તનયતમત પણે વ્યક્તતઓ તરફથી દાન પ્રાપ્ત કરવામાાં આવ્યુાં હતુાં અને
બાંગાળ સરકાર અને કલકત્તા પબ્લલક લાઇબ્રેરી દેશના આ ભાગમાાં
પ્રથમ જાહેર પુસ્તકાલય તરીકે અનન્ય સ્થાન હતુાં. ઓગણીસમી સદીના
પૂવાનધન દરતમયાન યુરોપમાાં પણ આવી વ્યવક્સ્થત અને કાયનક્ષમ રીતે
સાંચાલલત પુસ્તકાલય ભાગ્યે જ જોવા મળે છે. કલકત્તા પબ્લલક
લાઇબ્રેરીના પ્રોપરાઇટરના પ્રયાસોને કારણે, નેશનલ લાઇબ્રેરીના
સાંગ્રહમાાં ઘણા દુલનભ પુસ્તકો અને સામતયકો છે.

NATIONAL LIBRARY OF INDIA
• કલકત્તા પબ્લલક લાઇબ્રેરીનુાં દેશના આ ભાગમાાં પ્રથમ જાહેર પુસ્તકાલય
તરીકે અનન્ય સ્થાન હતુાં. ઓગણીસમી સદીના પૂવાનધન દરતમયાન
યુરોપમાાં પણ આવી વ્યવક્સ્થત અને કાયનક્ષમ રીતે સાંચાલલત
પુસ્તકાલય ભાગ્યે જ જોવા મળતુાં હતુાં. કલકત્તા પબ્લલક લાઇબ્રેરીના
પ્રોપરાઇટરના પ્રયાસોને કારણે નેશનલ લાઇબ્રેરીના સાંગ્રહમાાં ઘણા
દુલનભ પુસ્તકો અને સામતયકોનો પણ સમાવેશ થયેલો છે.

• The Imperial Library
• ઇક્પપરરયલ લાઇબ્રેરીની સ્થાપના ૧૮૯૧ માાં સાંખ્યાબાંધ સલચવાલય
પુસ્તકાલયોને ભેગા કરીને કરવામાાં આવી હતી. તેમાાં સૌથી મહત્તત્તવની
અને રસપ્રદ બાબત ગૃહ તવભાગની લાઇબ્રેરી હતી, જેમાાં અગાઉ ઇસ્ટ
ઇન્ન્ર્યા કોલેજ, ઇસ્ટ તવલલયમ અને લાંર્નના ઇસ્ટ ઇન્ન્ર્યા બોર્નના
પુસ્તકાલયો સાથે સાંબાંતધત ઘણા પુસ્તકો હતા. પરાંતુ પુસ્તકાલયનો
ઉપયોગ સરકારના ઉપરી અતધકારીઓ સુધી મયાનરદત હતો.

• Amalgamation of CPL and Imperial Library
• વીસમી સદીના શરૂઆતના વર્ષોમાાં ભારતના ગવનનર જનરલ લોર્ન
કર્નનને સામાન્ય રીતે જાહેર ઉપયોગ માટે કલકતામાાં પુસ્તકાલય
ખોલવાના તવચારનો શ્રેય આપવામાાં આવે છે. તેમણે જોયુાં કે મયાનરદત
પહોંચ અને સુતવધાઓના અભાવને કારણે ઇક્પપરરયલ લાઇબ્રેરી અને
કલકત્તા પબ્લલક લાઇબ્રેરીનો અપેક્ષા મુજબ ઉપયોગ કરવામાાં આવી
રહ્યો નથી. તેમણે કલકત્તા પબ્લલક લાઇબ્રેરીના સાંગ્રહને કેટલીક શરતોને
આતધન ઇક્પપરરયલ લાઇબ્રેરીમાાં ભેળવી આપવાનુાં નક્કી કયુું.

• ઇક્પપરરયલ લાઇબ્રેરી નામની આ નવી લાઇબ્રેરી 30 જાન્યુઆરી 1903ના
રોજ કલકતાના મેટકાફ હોલ ખાતે ઔપચારરક રીતે લોકો માટે
ખોલવામાાં આવી હતી. ઇક્પપરરયલ લાઇબ્રેરીના ઉદ્દેશો અને ઉદ્દેશોને
ભારતના ગેર્ેટમાાં એક જાહેરનામામાાં સારી રીતે વ્યાખ્યાતયત કરવામાાં
આવ્યા હતા: 'તેનો હેતુ એ છે કે તે સાંદભનનુાં પુસ્તકાલય, તવદ્યાથીઓ માટે
કાયનકારી સ્થળ અને ભારતના ભાતવ ઇતતહાસકારો માટે સામગ્રીનો ભાંર્ાર
હોવો જોઈએ, જેમાાં શક્ય હોય ત્તયાાં સુધી ભારત તવશે લખાયેલી દરેક
સાધના ને કોઈ પણ સમયે જોઈ શકાય છે અને વાાંચી શકાય છે.'

• લબ્રરટશ પયુલર્યમ, લાંર્નના આતસસ્ટન્ટ લાઈબ્રેરરયન જ્હોન એમેરરઅન્સને ઇક્પપરરયલ
લાઇબ્રેરીના પ્રથમ લાઈબ્રેરરયન તરીકે તનયુતત કરવામાાં આવ્યા હતા. તેમના મૃત્તયુ
પછી બહુકોણીય તવદ્વાન હરરનાથ દેએ પુસ્તકાલયનો હવાલો સાંભાળ્યો. જે. એ.
ચેપમેને 1911માાં તેમના અનુગામી બની હતી. ચેપમેનના કાયનકાળ દરતમયાન,
પુસ્તકાલયમાાં નોંધપાત્ર વૃદ્ધિ અને સુધારાનો અનુભવ થયો હતો. તનવૃતત્ત પછી ખાન
બહાદુર એમ.એ. અસાબુલાને લાઈબ્રેરરયન તરીકે તનયુતત કરવામાાં આવ્યા અને
તેઓ જુલાઈ ૧૯૪૭ સુધી આ કાયાનલયમાાં રહ્યા.
•

• ઇક્પપરરયલ લાઇબ્રેરી દ્વારા વ્યાપક પણે પાલન કરવામાાં આવેલા
સાંપાદનની નીતતની રૂપરેખા લોર્ન કર્નને ઉદ્ઘાટન પ્રસાંગે પોતાના ભાર્ષણમાાં
આપી હતી: 'સમગ્ર પુસ્તકાલયનો સામાન્ય તવચાર એ છે કે તેમાાં લોકતપ્રય
જીભે ભારત તવશે લખાયેલા તમામ પુસ્તકો હોવા જોઈએ, જેમાાં તેને
સાંદભનના પ્રમાણભૂત કાયોની સારી પ્રતસિહ લાઇબ્રેરી બનાવવાની જરૂર
છે.'(good all-round library of standard works of reference)

• From the Imperial Library to the National Library:-
આર્ાદી પછી ભારત સરકારે ઇક્પપરરયલ લાઇબ્રેરીનુાં નામ બદલીને નેશનલ
લાઇબ્રેરી કરી, જેમાાં ઇક્પપરરયલ લાઇબ્રેરી (નામ બદલવાનુાં) કાયદો, 1948 લાગુ
કરવામાાં આવ્યો અને આ સાંગ્રહને એસ્પ્લેનેર્માાંથી વતનમાન બેલ્વેર્ેર એસ્ટેટમાાં
ખસેર્વામાાં આવ્યો. 1 ફેબ્રુઆરી 1953ના રોજ રાષ્ટ્રીય પુસ્તકાલયને લોકો માટે
ખોલવામાાં આવ્યુાં હતુાં, તેનુાં ઉદઘાટન મૌલાના અબુલ કલામ આર્ાદે કયુું હતુાં.
બી. એસ. કેસવનને રાષ્ટ્રીય પુસ્તકાલયના પ્રથમ લાઈબ્રેરરયન તરીકે તનયુતત
કરવામાાં આવ્યા હતા. (Check out The Imperial Library (Change of Name) Act,
1948.)

• Website of National Library
• રાષ્ટ્રીય પુસ્તકાલય (www.nlindia.org)ની પ્રથમ સત્તાવાર વેબસાઇટ 22
જાન્યુઆરી 2002ના રોજ 4.30 વાગ્યે શરૂ કરવામાાં આવી હતી. જે મુખ્ય
ઇમારતમાાં પતિમ બાંગાળના તે વખતના રાજ્યપાલ એચ.ઇ. શ્રી તવરેન જે. શાહે
શરૂ કરી હતી. આ વેબસાઇટસાયબર એતનમેરરતસ પ્રા.લલ. દ્વારા રર્ર્ાઇન કરવામાાં
આવી હતી. ઉદ્ઘાટન પ્રસાંગે એચ.ઇ.શ્રી શાહે નેશનલ લાઇબ્રેરીમાાં પ્રવૃતત્તઓ પર
એક સીર્ી રોમ પણ બહાર પાર્વામાાં આવી હતી. આ પ્રસાંગ પ્રતતન્ષ્ટ્ઠત
માનવશાસ્ત્રી અને સ્વાતાંત્ર્ય સેનાની પ્રોફેસર તનમનલકુમાર બોર્ની જન્મ શતાલદી
સાથે પ્રસાંગનો સાથે-સાથે ઉપયોગ કરવામાાં આવ્યો હતો. તેમના પ્રકાશનોના
પ્રદશનનનુાં પણ આયોજન કરવામાાં આવ્યુાં હતુાં.

LIST OF DIRECTORS AND LIBRARIANS:- LIBRARIAN
1. શ્રી જ્હોન એલોમેલેન 1901-1906
2. શ્રી હરર નાથ દે 1907-1911
3. શ્રી જે. એ. ચેપમેન 1911-1930
4. શ્રી કે.M. અસદુલા 1930-1947
5. શ્રી બી. એસ. કેશવન 1948-1963, 1970-1971
6. શ્રી .વાય. એમ. મુલે 1963-1967
7. શ્રી.ર્ી. આર કાલળયા 1967-1970
8. પ્રો.ટી.કે.શ્રીતનવાસ ઇયાાંગર 1980-1980
9. શ્રીમતી કલ્પના દાસગુપ્ત 1983-1995
10. શ્રી ટી.એ.વી. મૂતતિ 1986-1987
11. ર્ૉ. આર. રામચાંદ્રન 2001-2014
12. શ્રી એચ.પી. ગેરામ 2006-2012

MODERNISATION ACTIVITIES
• (It started with a Mini Computer- HP 3000. MINISIS, a RDBMS software was installed for
bibliographic control activities.)
• પુસ્તકાલયના આધુતનકીકરણ કાયનક્રમોમાાં મદદ કરવા માટે ૧૯૮૮માાં
કપપ્યુટર રર્તવર્નની સ્થાપના કરવામાાં આવી હતી. તેની શરૂઆત તમની
કપપ્યુટર- એચપી 3000થી થઈ હતી. તમતનએસઆઈએસ,
લબબ્લલયોગ્રારફક તનયાંત્રણ પ્રવૃતત્તઓ માટે આરર્ીબીએમએસ સોફ્ટવેર
સ્થાતપત કરવામાાં આવ્યુાં હતુાં. 2001માાં લાઇબ્રેરી સવનર તરીકે SUN E450
સાથે તલાયન્ટ-સવનર વાતાવરણમાાં ક્સ્વચ થઈ હતી. હાલમાાં ૯૮ એચપી
પેન્ન્ટયમ III પી.સી. સાથે નોર્સ તરીકે કેપપસ વાઇર્ નેટવકન
તવકસાવવામાાં આવી રહ્ુાં છે.

• DIGITISATION
• સ્કેતનિંગ અને આકેતવિંગ અથવા દુલનભ અને બટન પુસ્તકો અને અન્ય
દસ્તાવેજો ચાલી રહ્યા છે. 1900 પહેલા પ્રકાતશત અંગ્રેજી પુસ્તકો અને
દસ્તાવેજો અને 1920 પહેલાના ભારતીય પ્રકાશનોને રર્જજટાઇર્ેશન માટે
ધ્યાનમાાં લેવામાાં આવે છે. અત્તયાર સુધીમાાં ભારતીય અને અંગ્રેજી
ભાર્ષાઓમાાં પસાંદ કરેલા ૯૧૪૦ પુસ્તકો સ્કેન થઈ ચૂક્યા છે - કુલ
૩,૨૦,૦00 થી વધુ પાનાાં.

• Some of the Notable Titles Already Archived on CDs are
• ઇસ્ટ ઇન્ન્ર્યા કાંપનીના દસ્તાવેજો, દા.ત. કોટન વુલના ઉત્તપાદન ના સાંદભનમાાં ઇસ્ટ
ઇન્ન્ર્યા કાંપનીની કાયનવાહીનો અહેવાલ (1788).
• પ્રબાસી, બાંગાળી
• લેન્ર્ સેટલમેન્ટ રરપોર્ટનસમાાં એક જનનલ.
• બાંગાળ પસાંદગી ઓફ રેકોર્ટનસ (1826) .
• Earliest book archived on CD is entitled:
• ચાલ્સન કેટેલેલ (1667) દ્વારા અંગ્રેજીમાાં અનુવાદ કરવામાાં આવેલા “ફમ'ર્ રોમાન્સ
રેન્ર્રર્.)/ The Fam’d Romance Rendered into English by Charles Cotterell (1667)
• લેસ સફર ર્ી જીન સ્ુસ એન મોસ્કોવી (1720)/Les voyages de Jean Struys en
Moscovie (1720)
• Calcutta Monthly Magazine (1797)
અરુનોદોઈ (Arunodoi) (a monthly magazine in Assamese) (1846, 1853, and
1856-58)
પોથી ભાઈ વાલમ (Pothi Bhai Valam, in Punjabi) (1891)

�ݺ�ߣ

National library of india

More Related Content

National library of india