Nieuwe liefde magazine mrt 2013
- 1. BURGERS BESTORMEN schandalen en misleidende producten zich de laatste tien jaar in de markteconomie binnengedrongen. Aandeelhouderswaarde raakte huizenhoog verheven boven klantwaarde, milieuwaarde Sinds de 鍖nanci谷le crash en de Occupy-beweging zijn mensen DE MARKT en sociale waarde. zich ervan bewust dat ze wel Kantelpunt degelijk een keuze hebben Een paar maanden geleden sprak in De Balie in Amsterdam de Britse rode conservatief Phillip Blond. Blond is theoloog, oprichter en directeur van denktank ResPublica en als waar- den鍖uisteraar de drijvende kracht achter de zogenaamde Big Society van Ruttes Britse collega David Cameron. Blond heeft De nieuwe economie is sociaal ook in Nederland met beleidsmakers gesproken en de echo van de Big Society is een pleidooi voor een groot maatschappelijk middenveld. Dat is gemakkelijk gezegd natuurlijk, want wat is dan de rol van de overheid? Die moet dat stimuleren, mogelijk maken, en kan soms zelfs coproduceren. Dat wordt in Groot- Brittanni谷 vooralsnog wat voortvarender aangepakt dan hier. Volgens Blond zagen we de afgelopen decennia het failliet van zowel het collectivisme als het individualisme: links heeft onze Tegenlicht culturele waarden uitgekleed en rechts zorgde voor steeds gro- tere economische ongelijkheid. Ondertussen zie je zowel aan de top als aan de onderkant free riders, mensen of bedrijven die hun best doen zo min mogelijk bij te dragen aan de maatschap- pij, maar wel meepro鍖teren van alle voorzieningen. Er is een morele leegte ontstaan die we moeten vullen met een geloof in iets dat meer behelst dan onszelf, aldus Blond. We hebben een sociale revolutie nodig. De economie moet weer lokaal worden, Tekst: Marijntje Denters en William de Bruijn de armen moeten weer wat kapitaal krijgen en de markt moet Fotogra鍖e: Maarten Albrecht niet zonder geweten opereren. We bevinden ons op een kantelpunt, mensen willen wat anders, denkt ook de Vlaamse psychotherapeut Paul Verhaeghe, auteur B van het boek Identiteit (2012), waarin hij de effecten van der- ijna niets lijkt nog aan de grip van de markt te ont- PvdA in Nederland voor de Derde Weg. Zo kon het dat in de tig jaar neoliberalisme, vrijemarktwerking en privatisering be- komen: het treinstation is veranderd in een winkel- jaren negentig onder de Paarse kabinetten van Kok wetgeving schrijft en de relatie tussen de maakbare samenleving en onze centrum waar je je in de handen mag wrijven, als er werd aangenomen om onder andere de post-, telecom-, energie- identiteit onderzoekt. Verhaeghe zegt over het winner take all- een wachtruimte is waar je niets hoeft te consume- en openbaar vervoermarkt te liberaliseren. model van de vrije markt: Dit ideologisch model knipt eigenlijk ren, de nieuwjaarsduik en schaatsen zijn geclaimd door Unox de sociale verbanden door en zet ons allemaal als individuutjes en in de nieuwste James Bond verruilt de held zijn karakte- In 1998 en 1999 bereikte de beurshausse zijn piek. Op de gol- naast elkaar. Dat is heel ongezond, het strookt niet met onze ristieke shaken, not stirred wodka-martini geregeld voor een ven van de internetrevolutie zou er eeuwige economische groei sociobiologische aard. Vandaar dat heel veel mensen zich een- pijpje Heineken. Het zijn maar enkele voorbeelden van de plek- zijn. Maar ruim tien jaar en een krediet-, schulden- en eurocrisis zaam voelen, alleen voelen en dat je dat eigenlijk als een heel ken waar de markt in het leven van alledag is doorgedrongen. verder is er van die markteuforie weinig over. Banken kregen actueel probleem kan beschouwen. Wat een markteconomie was, is een marktsamenleving gewor- alle ruimte, maar vlogen uit de bocht. De schaal van zakendoen den, vat de Amerikaanse politiek 鍖losoof Michael Sandel dat werd steeds groter en daarmee ook de schaal waarop fraude Verhaeghe ziet het sterker wordende nationalisme en regionalis- proces samen. kon plaatsvinden. We zijn bijna gewend geraakt aan berichtge- me in Europa als een reactie daarop: Dat zijn mensen op zoek ving over misstanden bij zorginstellingen, woningcorporaties en naar foute nestwarmte. Maar je ziet gelukkig ook kleine lo- Ook veel van onze publieke goederen zijn de laatste dertig jaar onderwijskoepels. kale gemeenschappen, dat is iets anders dan eng nationalisme, vermarkt, verzelfstandigd of geprivatiseerd. Na de val van de omdat het niet op vijandschap gebaseerd is. Je ziet het aan de Muur leek het kapitalisme de de鍖nitieve overwinnaar in de Anno 2013 zijn Lehman Brothers, Icesave, Vestia, Amaran- opkomst van de DIY (Do It Yourself, red.)-cultuur, co旦peraties, ideologische tweekamp die decennialang gewoed had. Onder tis en vastgoedfraude enkele van de meest sprekende dossiers vrijwilligerswerk, auto delen et cetera. Velen beginnen op grond invloed daarvan sloegen ook de sociaaldemocraten de weg van van wat besmetting is gaan heten. Bedrijven die ontaardden van toevallige factoren, tijd is een belangrijke zeker sinds de markt in en braken met hun verleden. Net als Blair en Clin- in geldmachines en diverse bestuurders (ook in publieke secto- steeds meer mensen door de crisis zonder werk zitten. Maar ze - ton in Groot-Brittanni谷 en de Verenigde Staten koos ook de ren) die zich ontpopten tot bonusjagers. Als een virus hebben 10 損 NIEUWE LIEFDE 損 FEBRUARI 2013 11 損 NIEUWE LIEFDE 損 FEBRUARI 2013
- 2. Zowel krakers als milieu- - activisten tonen ons al sinds gaat of wie het krijgt. Je kent die mensen niet. Dan heb je veel minder overzicht jaren de nummer een van de duurzame top-100 van dagblad Trouw. Minnesma: de jaren zestig hoe het ook van wat er eigenlijk gebeurt, of hoe- - Uiteraard bouwen wij voort op het werk veel winst de directeur in zn eigen zak van milieuactivisten en transition towns. anders kan steekt. En dan moet er ook veel geld naar Zij hebben als het ware duurzaamheid controle bijvoorbeeld. Het is allemaal 1.0 gevestigd. Voor de huidige tijd spreek - onoverzichtelijker. ik liever van sociale duurzaamheid. Te- genwoordig doen we het samen, niet in In Utrecht hebben ze al langer erva- de marge. - ring met het zelf oppakken van publieke bl鱈jven het doen, omdat ze zich er beter door voelen, door er- Eenzelfde burgersamenwerking is mogelijk voor een arbeids- (zorg)taken. Daar bestaan sinds de jaren Het grote verschil met vroeger is dat in kenning, doordat ze veel sociale relaties opbouwen. ongeschiktheidsverzekering voor ZZPers, een groep die sinds tachtig van de vorige eeuw, de tijd van sommige technologie谷n zonnepane- de kredietcrisis steeds groter wordt en die bij de grote verzeke- de kraakbeweging, zogenaamde ouder- len, wind-op-land en gedeelde elektri- Burgerinitiatieven ringsmaatschappijen niet goed terecht kan. Twintig tot vijftig participatiecr竪ches (OPCs). Ouders run- sche mobiliteit (Car2Go) het punt be- Dat zie je ook in Nederland gebeuren. Sinds de 鍖nanci谷le crash burgers starten samen een broodfonds door maandelijks een nen in een co旦peratieve vorm zelf een reikt begint te worden waarop het ook van 2008 en de Occupy-beweging zijn mensen zich er meer van kleine inleg te verzamelen, die kan worden uitgekeerd aan le- kinderdagverblijf. Afhankelijk van het 鍖nancieel voordelig is om de duurzame bewust dat ze wel degelijk een keuze hebben. Burgers kijken den van het fonds, mochten zij ziek worden. Aangezien er geen aantal ouders neem je een of meer dag- oplossing te kiezen. Dat scheelt in het voor hun levensbehoeften niet langer enkel meer naar markt- sprake is van overhead of bestuurders-bonussen, zijn deelne- delen per week de kinderopvang op je. maandbudget, dat door de crisis onder - partijen of overheden. Steeds vaker nemen ze zelf het heft in mers soms al na zes jaar inleg zonder aanspraak op de spaarpot Het kost daardoor veel minder dan de re- druk staat. Daarmee zal nu ook de ge- handen. Lokale kwesties worden aangepakt vanuit burgerinitia- levenslang verzekerd. guliere kinderopvang. En alle ouders zijn middelde middenklasser, veelal toch niet tieven en door co旦peraties zonder winstoogmerk. Mensen gaan mede-eigenaar. bepaald een Occupy-sympathisant of po- collectief consumeren (denk aan coachsur鍖ng, kledingruilbeur- Welmoed de Waard, tuinder, vertelt hoe ze, toen ze een acute tentieel lid van een transition town, bij- zen, Groupon) of zelf produceren voor elkaar of voor de markt hernia kreeg, toch rond kon komen. Alle mensen met wie ze in We gingen kijken bij De Oase in Utrecht, voorbeeld de aanschaf van zonnepanelen - (denk aan energieco旦peraties maar bijvoorbeeld ook aan het het broodfonds zit, schonken twee tientjes van hun rekening. een OPC die nog maar kortgeleden is op- toch tenminste gaan overwegen. En daar- schrijven van Linux software). Deze sociale ondernemingen zijn De Waard: Het is een club van allemaal mensen die hier heel gericht. Wiesje Monster, een van de initi- mee krijgt de transitie steeds meer kriti- vaak ook nog gunstig voor de portemonnee: crowdfunding, zelf bewust mee bezig zijn, die het heft in eigen hand willen nemen atiefnemers, had haar oudste kind op een sche massa. - voedsel verbouwen, een reparatiecaf辿 opzetten, spullen huren en die dit met elkaar willen regelen. Daar heb ik alle vertrou- van de bestaande cr竪ches, maar wilde in plaats van kopen, en wat al niet meer? (Zie pagina 14 en 15 wen in en het werkt ook. Als je een grote verzekeringsmaat- toen de jongste opgevangen moest wor- Delend ondernemen voor meer inspiratie.) schappij hebt, is dat anoniem en weet je niet waar je geld heen- den, zelf een nieuwe cr竪che beginnen. Een van de eersten die het kapitalisme - Niet in de wijk Wittevrouwen deze keer, zich na de millenniumwisseling in weer maar in Kanaleneiland, een Vogelaar- een nieuwe richting zag ontwikkelen, - wijk. Kan iedereen met kleine kinderen was de Amerikaanse econoom Jeremy die kinderopvang nodig heeft, bij de OPC Rifkin. Hij schetste op visionaire wijze aankloppen? Je moet bereid zijn om zelf een toekomst die leentjebuur speelt bij de - een of meer dagdelen draaiouder te zijn, begintijd van internet. Net zoals daar niet - vertelt Monster. Meestal zijn er per gezin de grote mainframes, maar juist de klei- twee partners die kunnen draaien. Nieu- ne personal computer de toekomst bleek - we ouders moeten eerst een tijd proef- te hebben, is er op het vlak van energie draaien, en samenwerken met verschil- ook een nieuwe verhouding ontstaan tus- lende andere ouders. Dan zien zijzelf en sen het individu en het netwerk. Steeds wij of ze geschikt zijn. En ze moeten een vaker oogsten burgers zonnestroom op EHBO-diploma halen. Monster: Iedereen hun eigen dak of doen ze dat samen: met is heel betrokken, je hebt altijd een gesprek over hoe het ging hun Vereniging van Eigenaren, hun straat of hun buren. Zo met je kind bij het halen en brengen en, als je zelf werkt, bij de worden ze sociaal ondernemer. overdracht. Dat is bij de reguliere opvang meestal wel anders. Het is 鍖jn om advies uit te wisselen met ervaren ouders. En ik Dat lijkt een vreemde samentrekking, maar Rifkin illustreert het vind het leuk, een halve dag met die kids. als volgt: Hoe je sociaal kunt zijn en tegelijkertijd ondernemer? Ondernemers zijn autonome individuen die vooral hun eigen Sociale duurzaamheid belang nastreven. Wie onderneemt, gaat de concurrentiestrijd Het zou niet juist zijn om te constateren dat het volstrekt nieuw aan: caveat emptor. Maar de jonge generatie van nu d辿辿lt nou is om bij elkaar te gaan zitten en het zelf te gaan doen, zoals het juist alles. Ze delen hun autos, de parkeerruimte, hun slaap- voorbeeld van de ouderparticipatiecr竪che. Zowel krakers als banken, en zelfs designerkleding. Sociaal 辿n ondernemend zijn, milieuactivisten tonen ons al sinds de jaren zestig hoe het ook blijken elkaar dus prima te kunnen aanvullen. Dat verandert de anders kan. Het zijn vaak de grondleggers van latere bewegin- manier van denken. Dit is daadwerkelijk de macht aan het volk. gen als de anders-globalisten, of de vanuit Engeland ontstane Het betekent de democratisering van energie en informatie, en transition towns, die willen leven zonder fossiele brandstoffen zelfs van de economie. Het vlakt het bestaande kapitalisme af en voedsel-van-ver. Dat er schatplichtigheid bestaat aan oudere en wat ontstaat, zou je distributief kapitalisme kunnen noe- initiatieven, erkent ook iemand als Marjan Minnesma, oprich- men. Eigenlijk bestaan kapitalisme en socialisme helemaal niet ter van actie-organisatie Urgenda, al twee achtereenvolgende meer. Want distributief kapitalisme neemt het beste van beide 12 損 NIEUWE LIEFDE 損 FEBRUARI 2013 13 損 NIEUWE LIEFDE 損 FEBRUARI 2013 損
- 3. Handige doe-het-zelf burger- eten initiatieven op een rij www.thuisafgehaald.nl Het burger zusje van marktbroer thuisbezorgd.nl. Kun je via die laatste op internet bestellingen doen bij restaurants en snackbars, thuisafgehaald.nl is een netwerk van thuiskoks bij wie voor schappelijke prijzen gezonde maaltijden af te halen zijn. Vaak om de hoek, goed te zien op de wijkkaart, en met een prettig werkende, overzichtelijke website. kopen www.peerby.nl Leen en huur spullen van mensen in je buurt. Kijk op postcode na wat er aan spullen (zoals gereedschap) te leen werken wonen verzekeren en te huur is in jouw straat, wijk, dorp of Geen kantoorruimte huren, maar er Waarom nog bouwen via de geijkte (en www.broodfonds.nl Een alternatieve stad(sdeel). zo nodig wel over kunnen beschikken. dure) weg van architecten en aannemers? arbeidsongeschiktheidsverzekering volgens Kostenbesparend voor ZZPers en het kan Tal van groepen werken samen, onder meer het schenkkring-principe. Zelfstandigen www.collaborativeconsumption. bovendien interessante kruisbestuivingen met duurzame recyclematerialen. storten een maandelijkse bijdrage in een com Een nieuwe benadering van oude opleveren. www.spaces.nl www.zelfjehuisbouwen.nl gezamenlijk fonds. Wanneer iemands rijden marktgedragingen. Bij collaborative www.zelfbouwen.nl inkomen wegvalt, wordt er uitgekeerd vanaf Rit- en auto-delende initiatieven maken consumption staan (uit)lenen, ruilen en www.earthship.com & www.earthship.nl de centrale rekening. duurzamer gebruik van het bestaande geven centraal door middel van de inzet wagenpark. Met als resultaat: meer van moderne technologie谷n. Voortgekomen personen per auto(rit) en minder uit het boek Whats Mine Is Yours, the CO2-uitstoot. Rise of Collaborative Consumption van de Australische Rachel Botsman, uit 2010. www.toogethr.com Een ritdeel-service die New Statesman omschreef het als the rise autobezitters en mensen die een lift zoeken of the sharing economy. met elkaar in contact brengt. Handig om samen naar werk of een festival te rijden. energie www.repaircafe.nl Populair concept reizen Clubs als De Windvogel, de Windcentrale/ om kapotte spullen niet direct weg te www.guidedbyalocal.com en www.car2go.com Een vernuftig, collectief WindDelen (aandelen in windmolens) gooien, maar eerst door vrijwilligers te www.toursbylocals.com Laat je rondleiden autodelen-concept via een mobiele bestonden allang, voordat grotere laten bekijken of ze te repareren zijn. door een lokale inwoner: Travel global, app. Driehonderd elektrische autos energiemaatschappijen gingen adverteren Weggooien? Mooi niet is het devies, ask a local. om te gebruiken voor verplaatsingen in met Hollandse wind. Hun leus: Participeer en de oorsprong is Nederlands. In 2009 Amsterdam, op een groeiend netwerk van in een windmolen en bespaar 鍖ink op je bedacht door de Groningse sustainability www.airbnb.com Geen zin om veel geld oplaadpunten en gratis parkeerplekken. energierekening. Dat geldt trouwens ook accelerator Peter van Vliet en de uit te geven aan een hotel? Huur van voor zonne-energie. Amsterdamse journalist/publicist Martine particulieren in 30.743 steden en dorpen in www.greenwheels.com De oudste en www.windvogel.nl Postma. Begon met 辿辿n caf辿, maar er zijn honderdtwee谷nnegentig landen. bekendste van het autodelen-concept. www.windcentrale.nl er intussen al negenenvijftig, door het hele www.couchsur鍖ng.com Gratis logeren op de Still going strong. www.zonzoektdak.nl land. Er zijn inmiddels ook repair caf辿s in bank van locals, waar ook ter wereld. www.hetkanwel.net het buitenland. 14 損 NIEUWE LIEFDE 損 FEBRUARI 2013 15 損 NIEUWE LIEFDE 損 FEBRUARI 2013
- 4. Het winner take all kapitalisme uit de jaren negentig krijgt nu stevige competitie van het niet meer missen, want een marktplaats waar vraag en aanbod elkaar ontmoeten, zal altijd nodig zijn en blijven. Het leven is distributief kapitalisme simpelweg te complex geworden om alles weer zelf te gaan ma- ken en doen. Waarom zou je naast je bankzaken en vakanties ook nog je eigen afval gaan verwerken en naast je baan ook nog volledig in je eigen voedsel gaan voorzien? Daartoe ontbreekt Jeremy Rifkin nu eenmaal de tijd. Bovendien zijn hele sectoren van onze eco- nomie terecht uitbesteed aan specialisten (advocatuur, bankza- ken) of op zon grote schaal georganiseerd (industrie, transport, systemen, maar elimineert de centrale macht van de markt. Het vliegverkeer) dat burgers of groepjes burgers dat gewoonweg combineert het risicodragende, het creatieve en ondernemen- niet k炭nnen overnemen. Maar op een aantal terreinen komt die de met collectivisme, solidariteit en een hecht sociaal netwerk. markt nu wel steeds vaker een kijkje nemen in de praat- en doe- Het kapitalisme uit de jaren negentig krijgt daarmee nu stevig groepen van burgers. Ze zijn niet altijd welkom, maar vaak be- competitie. grijpen initiatieven dat winstzoekende partijen ook wel ingezet kunnen worden om bepaalde doelen te bereiken. Bij de groei van dit distributief kapitalisme spelen de social me- dia een steeds grotere rol. Facebook, Twitter en internetban- Neem wehelpen.nl, een nieuwe hybride co旦peratie, waarin kieren stonden 坦ns al ten dienste, maar nu weten clubs met ook Rabobank, CZ, Achmea en twee bezuinigende gemeenten soortgelijke idealen elkaar online ook te vinden, en vormen zo- deelnemen. In een digitaal netwerk worden aan de hand van doende nieuwe verbindingen en netwerken. Zo maakt de Stich- pro鍖elen vraag en aanbod naar informele zorg aan elkaar ge- ting Energie Transitie Nederland zich sterk voor een co旦pera- koppeld. Het netwerk, dat met credits werkt en voortkwam uit tieve energieomschakeling in Nederland, om meer gewicht in caretakers.nl, is opgezet door twee pati谷nten en een mantelzor- de schaal te leggen versus de grote corporaties. ger. Het is maar 辿辿n nieuwe boom in de boomgaard die markt/ burger-hybrides als eBay.com en Marktplaats.nl ooit voor het Aan de andere kant gaan ook commerci谷le bedrijven zich eerst zijn gaan aanleggen. Zo wordt de ongebreidelde vrije steeds meer begeven in social media-groepen, omdat het besef markt van de jaren negentig via de tussenvorm van de markt- groeit dat die smaak- en standpunt-gemeenschappen ook groe- plaats in feite weer meer een sociale markt. pen (potenti谷le) klanten vertegenwoordigen. Hoe vaker bur- gers via internet producten bestellen, hoe meer de makers van Is de rol van marktpartijen daarmee dan veranderd? Marjan die producten hun klanten online gaan opzoeken, uiteraard. Minnesma, tot slot: Marktpartijen zouden allereerst hun doel- Marktpartijen nemen zogenaamde conversation managers in stellingen moeten verruimen. Het doel van bedrijven is niet dienst om via Twitter, Facebook en mobiele apps direct met zoveel mogelijk winst maken in zo kort mogelijke tijd. En ook hun afnemers te communiceren, ook om te peilen waar de wen- niet het blij maken van de aandeelhouders met zoveel moge- sen voor de toekomst liggen. lijk koerswinst en dividend. Alle bedrijven hebben als doel bij- dragen aan de welvaart op aarde en en passant het verschaffen Lang geleden voorspelde Jeremy Rifkin van werk en loon aan werknemers en het al dat de age of ownership ooit zou over- betalen van een redelijk rendement aan gaan in de age of access. PvdA-europarle- Stroom opwekken hun geldverstrekkers, de aandeelhouders mentari谷r Judith Merkies lanceerde al de of rente trekken? en de banken. Let wel: NIET bovenmatig term lease-maatschappij: in de betekenis veel; gewoon een redelijke prijs. Bedrijven van een nieuwe maatschappijvorm. Sha- Een goed voorbeeld van hoe idealen dienen diensten te leveren en producten ri鍖cation genoemd, in wat hipper jargon. en ondernemersgeest samengaan, is te maken die niet vervuilen en die w辿l bij- Markt, overheid en burgercollectief zijn het kleine initiatief in de energiesec- dragen aan de kwaliteit van leven. Door- geen gescheiden werelden meer. Wie bij- tor. Zonnestroom rendeert beter dan dat bedrijven vaak sneller kunnen hande- voorbeeld kijkt op de site windcentrale.nl, sparen, zo luidt de stelling. Hoe werkt len en beslissen dan overheden, kunnen vindt daar ook commerci谷le partijen als dat precies? Stel er staat 3.000 euro op zij de weg naar een duurzame en sociale de Rabobank en GreenChoice. de spaarrekening. Dat levert per jaar, economie leiden. Waar wachten ze nog afhankelijk van de spaarvorm, tussen de op? 束 Hybride economie 2,0 en 4,5 procent aan (deposito)rente Parallel aan de ontwikkeling van een op: ruim geschat maximaal 150 euro per sociale economie vindt nog een ande- jaar. Wordt datzelfde spaargeld gebruikt re maatschappelijke kentering plaats: de voor aanschaf en installatie van een In de reeksen op de maandagavond zal evolutie van een verzorgingsstaat naar een set zonnepanelen, die jaarlijks 1750 Tegenlicht de ontwikkelingen in de (sociale) participatiestaat. Door de terugtrekken- kWh (kilowattuur) aan eigen stroom economie op de voet blijven volgen. de overheid uit tal van publieke diensten, genereert, dan is de opbrengst omge- gaan burgers in steeds grotere getale zelf rekend tussen de 200 en 400 euro per Kijk de uitzendingen Power to the People en aan de slag, met buren en in buurten. Zel- jaar. Ergo: tussen de 6 en 13 procent aan Gaten in de markt terug op den helemaal zonder de markt overigens. jaaropbrengst. Die investering wordt www.tegenlicht.vpro.nl De wereld kan de markt nu eenmaal zeker interessant voor wie beseft dat de kWh-prijs van stroom in 1999 nog 11 cent was, en intussen al 22 cent