際際滷

際際滷Share a Scribd company logo

De OM-aanwijzing inzake noodweer, Njb 2011 23

D
DianBrouwer
1 of 4
Download to read offline
aa74 De OM-但anwiizing inzake noodweer Is de niet-aangehouden verdachte werkelijk beter af...? Dian Brouwer en Tom van de Laar" Politiek hobbyisme werd onvoldoende doordacht in de aanwiizing inzake noodweer omgezet. Want het niet- aanhouden van een verdachte van een mogelijk zeer ernstig feit vertroebelt zijn positie, stelt hem daardoor versterkt bloot aan pressie van verhorende ambtenaren en ontneemt hem essenti谷le rechten en waarborgen. I eerder is in het N/B aandacht gevraagd voor de volgens de aanwijzing sprake zijn van een noodweer- Aanwijzing handelwijze bij beroep op noodweer situatie, bijvoorbeeld in geval van een straatroof. (hierna: de aanwijzing).' Kort samengevat behelst Als sprake is van een vermoedelijke noodweersitua- de aanwijzing dat verdachten van misdrijven, waarvan tie, wordt de betrokken burger w辿l als verdachte aange- aannemelijk is dat zij gehandeld hebben in een noodweer- merkt. Hij wordt in beginsel slechts niet aangehouden. situatie ('zich verwerende burgers'), in het opsporings- Aan deze verdachte moet worden uitgelegd waarom hij onderzoek niet meer onderworpen zullen worden aan als verdachte wordt aangemerkt. Ook de achtergrond, vrijheidsbenemende dwangmiddelen als aanhouding en namelijk de waarheidsvinding en dus het onderzoeksbe- inverzekeringstelling. Noch in de aanwijzing zelf, noch in lang van de politie en het mogelijke belang van de ver- de sindsdien verschenen rechtsgeleerde artikelen wordt dachte zelf, dient de betrokkenen duidelijk te worden echter stilgestaan bij de consequenties die het 臓riet- gemaakt. Want:'voor de betrokkene zelf kan het van aanhouden van Zich verwerende burgers'heeft, waar het belang zijn om als verdachte te worden aangemerkt hun recht op rechtsbijstand en de feitelijke toegang tot omdat dit zijn positie met de daarbij behorende rechten een advocaat betreft. Worden deze consequenties meege- markeert. Alleen als verdachte heeft hij het recht om te wogen, dan is ons oordeel dat de 2ich verwerende burger' zwijgen en heeft hij recht op bijstand van een advocaat.' beter af is met een aanhouding. Zo mogelijk wordt de verdachte ter plekke gehoord, aldus de aanwijzing. Als dat niet mogelijk is, dan wordt Nog even kort: achtergrond en inhoud betrokkene uitgenodigd op het politiebureau om aldaar van de aanwiizing een verklaring af te leggen. Voorts wordt betrokkene De achtergrond van de aanwijzing is dat het Openbaar gevraagd zijn medewerking te verlenen aan het opspo- Ministerie ?echt (dient) te doen aan de bijzondere ringsonderzoek. Daarbij moet volgens de aanwijzing aan omstandigheden waarin een burger zich bevindt, als hij de betrokkene worden meegedeeld dat hij als verdachte ongevraagd wordt geconfronteerd met een wederrechtelij- tot een dergelijke medewerking niet is verplicht. ke aanranding, en zich daar tegen te weer heeft moeten Maar, van de betrokkene wordt w辿l'verwacht, omdat stellen.'In deze gevallen wordt het door de burger wie het ook hij belang heeft bij de vaststelling van de juiste toe- overkomt als onrechtvaardig en grievend ervaren dat hij dracht van het feit, dat hij medewerking verleent aan het als verdachte wordt aangemerkt, terwijl hij feitelijk slacht- opsporingsonderzoek'. Die medewerking houdt volgens de offer is of zich dat tenminste voelti Daarom bepaalt de aanwijzing onder meer in dat de verdachte op verzoek van aanwijzing dat het dwangmiddel 達anhouding'niet wordt de politie het eventueel gebruikte wapen moet overhandi- toegepast in geval een persoon geweld heeft gebruikt ter- gen en mogelijk ander materiaal, zoals kleding, ter wijl er sprake was van een noodweersituatie en r. de beschikking stelt ten behoeve van een onderzoek. Indien betrokkene zich op gepaste wijze heeft verdedigd, dan wel er op enig moment in het onderzoek 達anwijzingen zijn z. de betrokkene als gevolg van de hevige gemoedsbewe- dat de verdachte het opsporingsonderzoek tegenwerkt of ging door de aanranding veroorzaakt, de grenzen van de noodzakelijke verdediging heeft overschreden. De meest duidelijke gevallen van vermoedelijke Auteu.s Noten noodweersituaties doen zich volgens de aanwijzing voor 1. Dr m[ D.VA. Brouwer en m[ T.A.H.M. 2. J.M. ten Voorde, 'Waakzame burgers indien het incident zich heeft afgespeeld in de eigen van de Laar z端n beiden straftechtadvocaat beter beschermd?', Nl B 2011 /344, all.1 , woning of in het bedrijf waar de betrokkene werkt (bijv. te Utrecht p. 418 e,u De OM-aanwijzing'handelwijze winkels en bedrijfsruimten), het b鱈臓'behorende erf daar- bi.臓 beroep op noodweer (20'104030)'is onder begrepen. Maar ook in de openbare ruimte kan sinds 1 januari 201 1 van kracht. NEDERLANDs JURTsTENBLAD - 10-06'2011 T- 臓rt. zs 1 497
Praktiik @ Alamy. de waarheidsvinding belemmert', kan alsnog tot aanhou- Het regime van de aanwijzing maakt het opsporings- ding worden overgegaan. onderzoek minder effectief, alleen al omdat een in vrij- heid verkerende verdachte de gelegenheid heeft tot Pressie om geen gebruik te maken afstemming van verklaringen met anderen en om sporen van verdedigingsrechten? te manipuleren of te wissen. In de aanwijzing wordt Een dader van een strafbaar feit is straffeloos als hij zich geprobeerd dit risico van een minder grondig onderzoek op proportionele (en subsidiaire) wijze heeft verdedigd te ondervangen door van de verdachte te verlangen dat hij tegen een (onmiddellijk dreigende) aanval, en in het geval medewerking verleent aan het onderzoek. Als er aanwij- waarin (iets) te lang of te hard wordt (door)verdedigd zingen zijn dat de verdachte het onderzoek belemmert of tegen zon (onmiddellijk dreigende) aanval. Was er geen tegenwerkt, dan kan hij alsnog worden aangehouden. noodzaak tot zelfuerdediging, of heeft de dader veel harder Anderzijds zal de verdachte worden voorgehouden dat hij of veel langer geweld gebruikt dan redelijkerwijze noodza- het recht heeft om te zwijgen en dat hij niet tot bepaalde keiijk om zich tegen de aanranding te verdedigen, dan is medewerking verplicht is. de verdachte niet straffeloos. Toch zal ook in die laatste Het is de vraag hoe deze twee tegenstrijdige signalen gevallen de dader zich niet zelden op zelfuerdediging in de praktijk met elkaar worden verzoend. De verdachte, beroepen. Een doel van het opsporingsonderzoek is dan die op het politiebureau wordt verhoord en die op een de ook om voldoende feiten en omstandigheden te verzame- politie onwelgevallig moment besluit naar huis te Saan len om een onderbouwd onderscheid te kunnen maken (hetgeen hem als niet-aangehouden burger rechtens vrij tussen beide situaties. Dat kan er toe leiden dat een per- staat), zal wel worden aangehouden. Niet uitgesloten is soon die aanvankelijk werd gezien als een 2ich verwerende dat de verdachte die zich op zijn zwijgrecht beroept, of die burger' uiteindelijk strafrechtelijk wordt vervolgd wegens niet wenst mee te werken aan bepaalde onderzoekshande- een ernstig delict, mogelijk zelfs een levensdelict. lingen, ook als tegenwerkende'verdachte wordt aange- merkt, en dus vervolgens ook wordt aangehouden Nog minder denkbeeldig is de vrees aan de zijde van de verdachte, dat alles minder dan volledige medewerking Naar geldend recht heeft de en volledige openheid bij het verhoor door politie als 'tegenwerking'van het onderzoek zal worden gekwalifl- niet-aangehouden verdachte geen ceerd, en dus tot aanhouding zal leiden. En nog minder denkbeeldig is dat de verhorende ambtenaren zullen recht op rechtsbiistand voorafgaand inspelen op deze vrees en daaraan voeding zullen geven, om een meewerkende en vrij verklarende houding van aan of tiidens ziin politieverhoor de verdachte te bewerkstelligen.3 Zo geeftluist het niet- 1 498 rurornLnr'臓Ds ;URTsTENBLAD - 1o -06-2011 - AFL.23
aanhouden van de verdachte een extra pressiemiddel in houden verdachte de gelegenheid moet worden geboden handen van de verhorende ambtenaren. een advocaat te raadplegen voorafgaand aan het eerste Hier tegen zou ingebracht kunnen worden dat de wel politieverhoor.'o aangehouden verdachte onder vergelijkbare druk staat, De conclusie is dat naar geldend recht de niet-aange- omdat deze niet weet wanneer hij weer in vrijheid zal houden verdachte geen recht op rechtsbijstand heeft worden gesteld. Deze onzekerheid biedt immers ook een voorafgaand aan of tijdens zijn politieverhoor. De Aanwij- drukpunt'voor de verbalisanten.a Naar ons oordeel ligt zing handelwijze bij beroep op noodweer verwijst met de het verschil echter hierin, dat met de aanhouding - zoals hierv坦坦r al geciteerde passage ('alleen als verdachte heeft wij hierna uiteenzetten - ook de rechtsbijstand wordt hij (...) recht op bijstand van een advocaat') kortom naar gewaarborgd. En in de consultatie met zijn raadsman, zal een niet bestaand recht. Dat recht komt immers niet de de aangehouden verdachte objectief kunnen worden verdachte toe, maar slechts de aangehouden verdachte, geTnformeerd over het verband tussen enerzijds al of niet Belangrijker is dat dit gebrek in de aanwijzing niet wordt verklaren (of het afleggen van een verklaring met een gerepareerd, omdat in de aanwijzing niet wordt bepaald bepaalde inhoud), anderzijds het voortduren van de vrij- dat de niet-aangehouden 2ich verwerende burger'niet heidsbeneming. En vergelijk die situatie met de situatie eerder mag worden gehoord dan nadat deze een raads- van een niet-aangehouden burger, die te horen kan krij- man heeft kunnen consulteren. gen dat zijn verzoek om te wachten met het eerste ver- hoor totdat hij met een advocaat heeft gesproken,toch van een weinig meewerkende houding getuigt...s De aanwiizing inzake noodweer Geen alduz-bescherming S bii niet-aangehouden verdachten kan worden gekwalificeerd als Mogelijk heeft de vorige volzin bij sommige lezers de wenkbrauwen doen fronsen. Die lezers gaan er wellicht goedbedoeld gepruts met zeer van uit dat het verhoor van een verdachte van ernstige feiten (want mogelijk zwaar lichamelijk letsel of de dood kwaliike onbedoelde neveneffecten ten gevolge hebbend) eerst kan beginnen als de verdachte consultatie ('Salduz') bijstand heeft gehad voorafgaand aan het eerste politieverhoor. In de zaak Zaichenko/Rusland6 oordeelde het EHRM Het gevolg hiervan is dat de politie met het verhoor dat, hoewel Zaichenko niet vrij was om te gaan nadat hij kan beginnen op een moment dat de verdachte nog geen bij een ?oad check'was staande gehouden, er geen sprake raadsman heeft gesproken, en op ve臓zoeken van de ver- was van een s鱈gnificant curtailment of the applicantb free- dachte om een advocaat te spreken kan antwoorden: dom ofaction De klacht van Zaichenko dat hij vooraf- 'meneer, u heeft geen recht om een raadsman te spreken gaand ofbij zijn verhoor ten onrechte geen bijstand van - zelfs al staat een (gekozen) raadsman al in de hal van een raadsman had genoten, werd daarom door het EHRM het politiebureau te wachten." Een tweede gevolg is dat verworpen. Ook in de rechtspraak van het US Supreme eventuele belastende verklaringen van de niet-aangehou- Court is de vraag of de verdachte van zijn vrijheid is den verdachte naar geldend recht dus 綻ewoon voor het beroofd, bepalend voor de vraag of de verdachte een recht bewijs gebruikt kunnen worden, ook als de verdachte v坦坦r op rechtsbijstand toekomt.z of tijdens zijn verhoor geen bijstand van een advocaat Voor de Nederlandse situatie kan allereerst gewezen heeft kunnen krijgen. worden op de Aanwijzing rechtsbijstand politieverhoor.s Juist door de verdachte niet aan te houden, wordt Deze aanwijzing (met zijn bekende onderverdeling van hem kortom het recht op rechtsbijstand voorafgaand het zaken in A-, B- en C- categorie) is uitsluitend van toepas- politieverhoor onthouden, en wordt hem de aan de schen- sing op aangehouden verdachten.g Daarnaast heeft de ding van die regel verbonden bescherming, bestaande in Hoge Raad geoordeeld dat niet zonder meer uit de recht- uitsluiting voor het bewijs van de afgelegde verklaringen, spraak van het EHRM voortvloeit dat ook een niet-aange- ontnomen. 3. Zie voor het gebru臓k van geoorloofde en rechtsbijstandverleners in de eerste f丹e van 9. lllustratief is de allereerste volzin van de een aangehouden verdachte geformu臓eerde ongeoorloofde press狸e door pol臓tieambtena- het opsporingsondeuoek, en daarom sub- Aanwijzing rechtsb臓jstand pol狸tieverhoorl regel zonder meer ook geldt als het gaat ren tijdens het verhoor van de verdachte jectief - dat de vrees om van de vr臓jheid 'ln deze aanwiz臓ng worden in de ee臓ste om een niet-aangehouden verdachte. .ecent L. Stevens & WJ. Verhoeven, 'Wat is beroofd te worden, bij de 単eeste burgers plaats regels gegeven voor de veMezenl臓j- Die opvatting 臓s onjuist.' er m臓s met een goed gesprek? Een explora- groter is dan de vrees om nog niet vr湛 te king van het recht van de aangehouden 11. Wij w端zen er nog maar even op dat art. tief onderzoek naar press臓e tijdens de polit臓- komen als men al aangehouden 臓s. verdachte om voorafgaand aan het verhoor 50 5v ('De raadsman heeft vrjjen toegang ele verdachtenverhoren en r臓sico's op valse 6, EHRM 18 februari 2O1O, n鱈39660/02 door de polit臓e een raadsman te raadplegen. tot den verdachte die rechtens van zijn bekenten臓ssen', DD 2011/9, p. 114 e.v. 7, T.A.H.M. van de Laar & R.L. de Craaft (curs. aut.)' vrijheid is beroofd..,') op deze situatie niet 4. Vgl. Stevens & Verhoeven, a.w, p. 122 en 'Salduz en Miranda. Wijst het U.S. Supreme 10. HR 9 november 2010, LIN 8N7727 en van toepass臓n8 is, nu een niet-aangehou- 123: de verhoortechn臓ek 'het benadrukken Couft de we9', DD 2O1O/71, p. 't141 e..., RvdW 2O1O/136Ot'Het middel berust op den verdachte immers n臓et (al dan niet van de consequenties van niet verklaren'. met name p. I 153 en 1154. de opvatt臓ng dat uit de rechtspraak van het rechtens) van z臓jn vrijheid 臓s beroofd... 5. Ten slotte menen wij - maar dat oordeel 8. OM-aanwijzing 20104007, S多c臓f. 20'10, Europese Hof voor de Rechten van de Mens is slechts gebaseerd op onze ervaring als 4003, inwerkingtreding I apr臓l 20'10. voortvloeit dat de h臓eryoor ten aanzien van NIDTRLANDs,uRIs-TENBTAD - 10-06-201 1 t ert. 多z 1 499
Praktiik Geen toegang tot gefinancierde rechts- Conclusie Kort en goed: het niet-aanhouden van een verdachte van biistand 樽ooi nielaangehouden verdachte Maar komaan, niet te somber' Laten we uitgaan van wel- ."n -og"lilk zeer ernstig feit (zwaar tichamelijk letsel of zelfs een levensdelict) vertroebelt ziin positie, steh hem willende Offlcieren van ]ustitie en correct optredende daardoor versterkt bloot aan pressie van verhorende opsporingsambtenaren. Laten we ervan uitgaan dat de ambtenaren en ontneemt hem essenti谷le rechten en ni"i-aungehouden'zich verwerende burger' voorafgaand waarborgen. Juist door hem niet aan te houden, ontneemt aan z鱈ineerste verhoor alie gelegenheid krijgt zich met men de'zich verwerende burger'het recht op rechts- een advocaat te verstaan' Dan wordt de vraag: met welke bijstand, de waarborg dat zonder rechtsbiistand afgelegde advocaat? verklaringen niet voor het bewijs mogen worden gebruikt en de toegang tot de geflnancierde rechtsbijstand in de eerste fase van het strafProces. De 'zich verwerende burger' is z辿辿r De aanwijzing zoals die nu van kracht is geworden' kan op die gronden alleen maar worden gekwalificeerd als veel beter af, als hii gewoon wordt goed bedoeld gepruts met zeer kwalijke onbedoelde neveneffecten. Het verlenen van de status vangetuige aan de'zich verwerende burger"'verdient die kwaliflcatie nog aangehouden veel meer. Dat krijg je ervan, als je politiek hobbyisme onvoldoende doordacht in wetgeving of richtlijnen om gaat zetten, Wil men vasthouden aan een uitzonderingspositie Oorspronkelijk werd slechts aan in verzekering voor de verdachte die beweert in zelfuerdediging te gestelde verdachten een piketadvocaat beschikbaar gebaseerd op de hebben gehandeld, dan dient de aanwijzing uitdrukkelijk !.rtuta. De (herziene) piketregeling is te bepalen dat de niet-aangehouden verdachte slechts 達oo, d" EHRM en Hoge Raad voorgeschreven rechtsbij- mag worden gehoord nadat hij heeft kunnen consu狸teren stand in de eerste fase na de aanhouding' De piketcentra- kan le meldt verzoeken van aangehouden verdachten om Sa -"i ""n raadsman, dat de verdachte g辿辿n afstand doen van dat recht, dat verklaringen die zijn afgelegd duz-bljsland uit aan de piketadvocaat van dienst' Nu v坦坦rdat de verdachte een raadsman heeft geconsulteerd niet-aangehouden verdachten Seen beroep op Salduz-bij' to多komt, wordt voor de niet-aangehouden'zich ver- niet aan het bewijs mogen meewerken, en dient de piket- stand De bur- regeling te worden uitgebreid tot dit soort niet-aangehou- werende burger'geen piketadvocaat opgeroepen den verdachten. Tot het moment dat de Aanwijzing han- ger zal zelf op zoek moeten gaan naar een advocaat' en delwijze bij beroep op noodweer in deze zin is aangepast' zal die advocaat ook zelf moeten betalen' Want ook voor izich verwerende burger' z辿辿r veel beter af, als hij is de een toevoeging op verzoek is het nog te vroeg' gewoon wordt aangehouden 臓 Dus, in het beste geval, brengt de aanwiizing de onvermogende Zich verwerende burger'in de positie' dat hij wellicht bij de gratie van de opsporingsautoriteiten nog de gelegenheid krijgt om een advocaat te raadplegen' maa. 多達t hij zoh advocaat vervolgens niet heeft' omdat 12. Vgl. Ten Voorde, a.w hij die niet kan betalen' 1 500 臓reo臓nr臓.tDs JURIsTENBLAD - 1o'06-2011 - AL 23

More Related Content

De OM-aanwijzing inzake noodweer, Njb 2011 23

  • 1. aa74 De OM-但anwiizing inzake noodweer Is de niet-aangehouden verdachte werkelijk beter af...? Dian Brouwer en Tom van de Laar" Politiek hobbyisme werd onvoldoende doordacht in de aanwiizing inzake noodweer omgezet. Want het niet- aanhouden van een verdachte van een mogelijk zeer ernstig feit vertroebelt zijn positie, stelt hem daardoor versterkt bloot aan pressie van verhorende ambtenaren en ontneemt hem essenti谷le rechten en waarborgen. I eerder is in het N/B aandacht gevraagd voor de volgens de aanwijzing sprake zijn van een noodweer- Aanwijzing handelwijze bij beroep op noodweer situatie, bijvoorbeeld in geval van een straatroof. (hierna: de aanwijzing).' Kort samengevat behelst Als sprake is van een vermoedelijke noodweersitua- de aanwijzing dat verdachten van misdrijven, waarvan tie, wordt de betrokken burger w辿l als verdachte aange- aannemelijk is dat zij gehandeld hebben in een noodweer- merkt. Hij wordt in beginsel slechts niet aangehouden. situatie ('zich verwerende burgers'), in het opsporings- Aan deze verdachte moet worden uitgelegd waarom hij onderzoek niet meer onderworpen zullen worden aan als verdachte wordt aangemerkt. Ook de achtergrond, vrijheidsbenemende dwangmiddelen als aanhouding en namelijk de waarheidsvinding en dus het onderzoeksbe- inverzekeringstelling. Noch in de aanwijzing zelf, noch in lang van de politie en het mogelijke belang van de ver- de sindsdien verschenen rechtsgeleerde artikelen wordt dachte zelf, dient de betrokkenen duidelijk te worden echter stilgestaan bij de consequenties die het 臓riet- gemaakt. Want:'voor de betrokkene zelf kan het van aanhouden van Zich verwerende burgers'heeft, waar het belang zijn om als verdachte te worden aangemerkt hun recht op rechtsbijstand en de feitelijke toegang tot omdat dit zijn positie met de daarbij behorende rechten een advocaat betreft. Worden deze consequenties meege- markeert. Alleen als verdachte heeft hij het recht om te wogen, dan is ons oordeel dat de 2ich verwerende burger' zwijgen en heeft hij recht op bijstand van een advocaat.' beter af is met een aanhouding. Zo mogelijk wordt de verdachte ter plekke gehoord, aldus de aanwijzing. Als dat niet mogelijk is, dan wordt Nog even kort: achtergrond en inhoud betrokkene uitgenodigd op het politiebureau om aldaar van de aanwiizing een verklaring af te leggen. Voorts wordt betrokkene De achtergrond van de aanwijzing is dat het Openbaar gevraagd zijn medewerking te verlenen aan het opspo- Ministerie ?echt (dient) te doen aan de bijzondere ringsonderzoek. Daarbij moet volgens de aanwijzing aan omstandigheden waarin een burger zich bevindt, als hij de betrokkene worden meegedeeld dat hij als verdachte ongevraagd wordt geconfronteerd met een wederrechtelij- tot een dergelijke medewerking niet is verplicht. ke aanranding, en zich daar tegen te weer heeft moeten Maar, van de betrokkene wordt w辿l'verwacht, omdat stellen.'In deze gevallen wordt het door de burger wie het ook hij belang heeft bij de vaststelling van de juiste toe- overkomt als onrechtvaardig en grievend ervaren dat hij dracht van het feit, dat hij medewerking verleent aan het als verdachte wordt aangemerkt, terwijl hij feitelijk slacht- opsporingsonderzoek'. Die medewerking houdt volgens de offer is of zich dat tenminste voelti Daarom bepaalt de aanwijzing onder meer in dat de verdachte op verzoek van aanwijzing dat het dwangmiddel 達anhouding'niet wordt de politie het eventueel gebruikte wapen moet overhandi- toegepast in geval een persoon geweld heeft gebruikt ter- gen en mogelijk ander materiaal, zoals kleding, ter wijl er sprake was van een noodweersituatie en r. de beschikking stelt ten behoeve van een onderzoek. Indien betrokkene zich op gepaste wijze heeft verdedigd, dan wel er op enig moment in het onderzoek 達anwijzingen zijn z. de betrokkene als gevolg van de hevige gemoedsbewe- dat de verdachte het opsporingsonderzoek tegenwerkt of ging door de aanranding veroorzaakt, de grenzen van de noodzakelijke verdediging heeft overschreden. De meest duidelijke gevallen van vermoedelijke Auteu.s Noten noodweersituaties doen zich volgens de aanwijzing voor 1. Dr m[ D.VA. Brouwer en m[ T.A.H.M. 2. J.M. ten Voorde, 'Waakzame burgers indien het incident zich heeft afgespeeld in de eigen van de Laar z端n beiden straftechtadvocaat beter beschermd?', Nl B 2011 /344, all.1 , woning of in het bedrijf waar de betrokkene werkt (bijv. te Utrecht p. 418 e,u De OM-aanwijzing'handelwijze winkels en bedrijfsruimten), het b鱈臓'behorende erf daar- bi.臓 beroep op noodweer (20'104030)'is onder begrepen. Maar ook in de openbare ruimte kan sinds 1 januari 201 1 van kracht. NEDERLANDs JURTsTENBLAD - 10-06'2011 T- 臓rt. zs 1 497
  • 2. Praktiik @ Alamy. de waarheidsvinding belemmert', kan alsnog tot aanhou- Het regime van de aanwijzing maakt het opsporings- ding worden overgegaan. onderzoek minder effectief, alleen al omdat een in vrij- heid verkerende verdachte de gelegenheid heeft tot Pressie om geen gebruik te maken afstemming van verklaringen met anderen en om sporen van verdedigingsrechten? te manipuleren of te wissen. In de aanwijzing wordt Een dader van een strafbaar feit is straffeloos als hij zich geprobeerd dit risico van een minder grondig onderzoek op proportionele (en subsidiaire) wijze heeft verdedigd te ondervangen door van de verdachte te verlangen dat hij tegen een (onmiddellijk dreigende) aanval, en in het geval medewerking verleent aan het onderzoek. Als er aanwij- waarin (iets) te lang of te hard wordt (door)verdedigd zingen zijn dat de verdachte het onderzoek belemmert of tegen zon (onmiddellijk dreigende) aanval. Was er geen tegenwerkt, dan kan hij alsnog worden aangehouden. noodzaak tot zelfuerdediging, of heeft de dader veel harder Anderzijds zal de verdachte worden voorgehouden dat hij of veel langer geweld gebruikt dan redelijkerwijze noodza- het recht heeft om te zwijgen en dat hij niet tot bepaalde keiijk om zich tegen de aanranding te verdedigen, dan is medewerking verplicht is. de verdachte niet straffeloos. Toch zal ook in die laatste Het is de vraag hoe deze twee tegenstrijdige signalen gevallen de dader zich niet zelden op zelfuerdediging in de praktijk met elkaar worden verzoend. De verdachte, beroepen. Een doel van het opsporingsonderzoek is dan die op het politiebureau wordt verhoord en die op een de ook om voldoende feiten en omstandigheden te verzame- politie onwelgevallig moment besluit naar huis te Saan len om een onderbouwd onderscheid te kunnen maken (hetgeen hem als niet-aangehouden burger rechtens vrij tussen beide situaties. Dat kan er toe leiden dat een per- staat), zal wel worden aangehouden. Niet uitgesloten is soon die aanvankelijk werd gezien als een 2ich verwerende dat de verdachte die zich op zijn zwijgrecht beroept, of die burger' uiteindelijk strafrechtelijk wordt vervolgd wegens niet wenst mee te werken aan bepaalde onderzoekshande- een ernstig delict, mogelijk zelfs een levensdelict. lingen, ook als tegenwerkende'verdachte wordt aange- merkt, en dus vervolgens ook wordt aangehouden Nog minder denkbeeldig is de vrees aan de zijde van de verdachte, dat alles minder dan volledige medewerking Naar geldend recht heeft de en volledige openheid bij het verhoor door politie als 'tegenwerking'van het onderzoek zal worden gekwalifl- niet-aangehouden verdachte geen ceerd, en dus tot aanhouding zal leiden. En nog minder denkbeeldig is dat de verhorende ambtenaren zullen recht op rechtsbiistand voorafgaand inspelen op deze vrees en daaraan voeding zullen geven, om een meewerkende en vrij verklarende houding van aan of tiidens ziin politieverhoor de verdachte te bewerkstelligen.3 Zo geeftluist het niet- 1 498 rurornLnr'臓Ds ;URTsTENBLAD - 1o -06-2011 - AFL.23
  • 3. aanhouden van de verdachte een extra pressiemiddel in houden verdachte de gelegenheid moet worden geboden handen van de verhorende ambtenaren. een advocaat te raadplegen voorafgaand aan het eerste Hier tegen zou ingebracht kunnen worden dat de wel politieverhoor.'o aangehouden verdachte onder vergelijkbare druk staat, De conclusie is dat naar geldend recht de niet-aange- omdat deze niet weet wanneer hij weer in vrijheid zal houden verdachte geen recht op rechtsbijstand heeft worden gesteld. Deze onzekerheid biedt immers ook een voorafgaand aan of tijdens zijn politieverhoor. De Aanwij- drukpunt'voor de verbalisanten.a Naar ons oordeel ligt zing handelwijze bij beroep op noodweer verwijst met de het verschil echter hierin, dat met de aanhouding - zoals hierv坦坦r al geciteerde passage ('alleen als verdachte heeft wij hierna uiteenzetten - ook de rechtsbijstand wordt hij (...) recht op bijstand van een advocaat') kortom naar gewaarborgd. En in de consultatie met zijn raadsman, zal een niet bestaand recht. Dat recht komt immers niet de de aangehouden verdachte objectief kunnen worden verdachte toe, maar slechts de aangehouden verdachte, geTnformeerd over het verband tussen enerzijds al of niet Belangrijker is dat dit gebrek in de aanwijzing niet wordt verklaren (of het afleggen van een verklaring met een gerepareerd, omdat in de aanwijzing niet wordt bepaald bepaalde inhoud), anderzijds het voortduren van de vrij- dat de niet-aangehouden 2ich verwerende burger'niet heidsbeneming. En vergelijk die situatie met de situatie eerder mag worden gehoord dan nadat deze een raads- van een niet-aangehouden burger, die te horen kan krij- man heeft kunnen consulteren. gen dat zijn verzoek om te wachten met het eerste ver- hoor totdat hij met een advocaat heeft gesproken,toch van een weinig meewerkende houding getuigt...s De aanwiizing inzake noodweer Geen alduz-bescherming S bii niet-aangehouden verdachten kan worden gekwalificeerd als Mogelijk heeft de vorige volzin bij sommige lezers de wenkbrauwen doen fronsen. Die lezers gaan er wellicht goedbedoeld gepruts met zeer van uit dat het verhoor van een verdachte van ernstige feiten (want mogelijk zwaar lichamelijk letsel of de dood kwaliike onbedoelde neveneffecten ten gevolge hebbend) eerst kan beginnen als de verdachte consultatie ('Salduz') bijstand heeft gehad voorafgaand aan het eerste politieverhoor. In de zaak Zaichenko/Rusland6 oordeelde het EHRM Het gevolg hiervan is dat de politie met het verhoor dat, hoewel Zaichenko niet vrij was om te gaan nadat hij kan beginnen op een moment dat de verdachte nog geen bij een ?oad check'was staande gehouden, er geen sprake raadsman heeft gesproken, en op ve臓zoeken van de ver- was van een s鱈gnificant curtailment of the applicantb free- dachte om een advocaat te spreken kan antwoorden: dom ofaction De klacht van Zaichenko dat hij vooraf- 'meneer, u heeft geen recht om een raadsman te spreken gaand ofbij zijn verhoor ten onrechte geen bijstand van - zelfs al staat een (gekozen) raadsman al in de hal van een raadsman had genoten, werd daarom door het EHRM het politiebureau te wachten." Een tweede gevolg is dat verworpen. Ook in de rechtspraak van het US Supreme eventuele belastende verklaringen van de niet-aangehou- Court is de vraag of de verdachte van zijn vrijheid is den verdachte naar geldend recht dus 綻ewoon voor het beroofd, bepalend voor de vraag of de verdachte een recht bewijs gebruikt kunnen worden, ook als de verdachte v坦坦r op rechtsbijstand toekomt.z of tijdens zijn verhoor geen bijstand van een advocaat Voor de Nederlandse situatie kan allereerst gewezen heeft kunnen krijgen. worden op de Aanwijzing rechtsbijstand politieverhoor.s Juist door de verdachte niet aan te houden, wordt Deze aanwijzing (met zijn bekende onderverdeling van hem kortom het recht op rechtsbijstand voorafgaand het zaken in A-, B- en C- categorie) is uitsluitend van toepas- politieverhoor onthouden, en wordt hem de aan de schen- sing op aangehouden verdachten.g Daarnaast heeft de ding van die regel verbonden bescherming, bestaande in Hoge Raad geoordeeld dat niet zonder meer uit de recht- uitsluiting voor het bewijs van de afgelegde verklaringen, spraak van het EHRM voortvloeit dat ook een niet-aange- ontnomen. 3. Zie voor het gebru臓k van geoorloofde en rechtsbijstandverleners in de eerste f丹e van 9. lllustratief is de allereerste volzin van de een aangehouden verdachte geformu臓eerde ongeoorloofde press狸e door pol臓tieambtena- het opsporingsondeuoek, en daarom sub- Aanwijzing rechtsb臓jstand pol狸tieverhoorl regel zonder meer ook geldt als het gaat ren tijdens het verhoor van de verdachte jectief - dat de vrees om van de vr臓jheid 'ln deze aanwiz臓ng worden in de ee臓ste om een niet-aangehouden verdachte. .ecent L. Stevens & WJ. Verhoeven, 'Wat is beroofd te worden, bij de 単eeste burgers plaats regels gegeven voor de veMezenl臓j- Die opvatting 臓s onjuist.' er m臓s met een goed gesprek? Een explora- groter is dan de vrees om nog niet vr湛 te king van het recht van de aangehouden 11. Wij w端zen er nog maar even op dat art. tief onderzoek naar press臓e tijdens de polit臓- komen als men al aangehouden 臓s. verdachte om voorafgaand aan het verhoor 50 5v ('De raadsman heeft vrjjen toegang ele verdachtenverhoren en r臓sico's op valse 6, EHRM 18 februari 2O1O, n鱈39660/02 door de polit臓e een raadsman te raadplegen. tot den verdachte die rechtens van zijn bekenten臓ssen', DD 2011/9, p. 114 e.v. 7, T.A.H.M. van de Laar & R.L. de Craaft (curs. aut.)' vrijheid is beroofd..,') op deze situatie niet 4. Vgl. Stevens & Verhoeven, a.w, p. 122 en 'Salduz en Miranda. Wijst het U.S. Supreme 10. HR 9 november 2010, LIN 8N7727 en van toepass臓n8 is, nu een niet-aangehou- 123: de verhoortechn臓ek 'het benadrukken Couft de we9', DD 2O1O/71, p. 't141 e..., RvdW 2O1O/136Ot'Het middel berust op den verdachte immers n臓et (al dan niet van de consequenties van niet verklaren'. met name p. I 153 en 1154. de opvatt臓ng dat uit de rechtspraak van het rechtens) van z臓jn vrijheid 臓s beroofd... 5. Ten slotte menen wij - maar dat oordeel 8. OM-aanwijzing 20104007, S多c臓f. 20'10, Europese Hof voor de Rechten van de Mens is slechts gebaseerd op onze ervaring als 4003, inwerkingtreding I apr臓l 20'10. voortvloeit dat de h臓eryoor ten aanzien van NIDTRLANDs,uRIs-TENBTAD - 10-06-201 1 t ert. 多z 1 499
  • 4. Praktiik Geen toegang tot gefinancierde rechts- Conclusie Kort en goed: het niet-aanhouden van een verdachte van biistand 樽ooi nielaangehouden verdachte Maar komaan, niet te somber' Laten we uitgaan van wel- ."n -og"lilk zeer ernstig feit (zwaar tichamelijk letsel of zelfs een levensdelict) vertroebelt ziin positie, steh hem willende Offlcieren van ]ustitie en correct optredende daardoor versterkt bloot aan pressie van verhorende opsporingsambtenaren. Laten we ervan uitgaan dat de ambtenaren en ontneemt hem essenti谷le rechten en ni"i-aungehouden'zich verwerende burger' voorafgaand waarborgen. Juist door hem niet aan te houden, ontneemt aan z鱈ineerste verhoor alie gelegenheid krijgt zich met men de'zich verwerende burger'het recht op rechts- een advocaat te verstaan' Dan wordt de vraag: met welke bijstand, de waarborg dat zonder rechtsbiistand afgelegde advocaat? verklaringen niet voor het bewijs mogen worden gebruikt en de toegang tot de geflnancierde rechtsbijstand in de eerste fase van het strafProces. De 'zich verwerende burger' is z辿辿r De aanwijzing zoals die nu van kracht is geworden' kan op die gronden alleen maar worden gekwalificeerd als veel beter af, als hii gewoon wordt goed bedoeld gepruts met zeer kwalijke onbedoelde neveneffecten. Het verlenen van de status vangetuige aan de'zich verwerende burger"'verdient die kwaliflcatie nog aangehouden veel meer. Dat krijg je ervan, als je politiek hobbyisme onvoldoende doordacht in wetgeving of richtlijnen om gaat zetten, Wil men vasthouden aan een uitzonderingspositie Oorspronkelijk werd slechts aan in verzekering voor de verdachte die beweert in zelfuerdediging te gestelde verdachten een piketadvocaat beschikbaar gebaseerd op de hebben gehandeld, dan dient de aanwijzing uitdrukkelijk !.rtuta. De (herziene) piketregeling is te bepalen dat de niet-aangehouden verdachte slechts 達oo, d" EHRM en Hoge Raad voorgeschreven rechtsbij- mag worden gehoord nadat hij heeft kunnen consu狸teren stand in de eerste fase na de aanhouding' De piketcentra- kan le meldt verzoeken van aangehouden verdachten om Sa -"i ""n raadsman, dat de verdachte g辿辿n afstand doen van dat recht, dat verklaringen die zijn afgelegd duz-bljsland uit aan de piketadvocaat van dienst' Nu v坦坦rdat de verdachte een raadsman heeft geconsulteerd niet-aangehouden verdachten Seen beroep op Salduz-bij' to多komt, wordt voor de niet-aangehouden'zich ver- niet aan het bewijs mogen meewerken, en dient de piket- stand De bur- regeling te worden uitgebreid tot dit soort niet-aangehou- werende burger'geen piketadvocaat opgeroepen den verdachten. Tot het moment dat de Aanwijzing han- ger zal zelf op zoek moeten gaan naar een advocaat' en delwijze bij beroep op noodweer in deze zin is aangepast' zal die advocaat ook zelf moeten betalen' Want ook voor izich verwerende burger' z辿辿r veel beter af, als hij is de een toevoeging op verzoek is het nog te vroeg' gewoon wordt aangehouden 臓 Dus, in het beste geval, brengt de aanwiizing de onvermogende Zich verwerende burger'in de positie' dat hij wellicht bij de gratie van de opsporingsautoriteiten nog de gelegenheid krijgt om een advocaat te raadplegen' maa. 多達t hij zoh advocaat vervolgens niet heeft' omdat 12. Vgl. Ten Voorde, a.w hij die niet kan betalen' 1 500 臓reo臓nr臓.tDs JURIsTENBLAD - 1o'06-2011 - AL 23