O liño
- 1. O TRABALLO DO LIÑO Sementado e recollida da planta O tempo axeitado para sementar o liño é nos meses de Xaneiro ou Febreiro. Antes de bota-la semente cómpre labrar e gradar a terra, quitándolle a impurezas que poida ter. Nalgúns sitios, coma na parroquia de Carracedo, primeiro sachaban a terra ben, despois botaban a liñaza e dábanlle co angazo, pero como se botaban en carreiros, un mes máis tarde había que arrancar as herbas; en cambio noutros sitios, coma na parroquia de San Clemente, non era preciso quitar a mata, pois sementaban a boleo (esparexendo as sementes pola terra). Arrancado e Ripado Arrancado Dalí a uns meses, a finais de maio arrancábase coa raíz coas dúas mans, para non romper a planta, e poñíase en feixes atados con vimbios para levalo para a casa e ripalo, é dicir, quitarlle a semente, cun instrumento chamado ripo ou ripadora: facíase pasar a planta por entre os dentes do ripo, colocándose unha persoa dun lado e outra do outro. A semente que se lle quitaba botábase a secar ó sol uns dias para que a bagaña abrise, e o de dentro, a liñaza, Ripado gardábase para o ano seguinte, como semente, ou tamén como medicina ou fariña. Para que o liño abrandase había que somerxelo nove días nun pozo coa auga estancada; se o cañote daba ben a pel sacábanse os feixe para lavalos e máis tarde estendelos nun campo onde lles dese o sol permanentemente ata que secasen e troncasen ben.
- 2. Mazado Cando viñan os meses do verán sacábanse os mollos do alboio, onde se metían os que estaban secos, e botábanse nun campo ben soleado unhas horas, ata que estivesen ben quentes (pois este traballo non se pode facer se non hai sol porque o liño non esfía ben): transcorrido este tempo recóllese e ponse enriba dunha pedra na eira (mazadoiro) para mazalo cunha maza de pau. Seguidamente o liño mazado fregase na pedra, coma unha peza de roupa, para que lle Maza de pau vaian saíndo os tascos. Espadelado Co espadelalo queremos conseguir que lle desaparezan totalmente os tascos. Para iso valémonos do espadeleiro, ó que pisamos evitando que se mova, e da espadela, coa que golpeamos o liño. Ó rematar, o material queda moi fino, sen casca; e para que non se enlee enrolase en estrigas. Espadeleiro
- 3. Rastreleiros Restrelado As estrigas almacenadas precisan ser restreladas; cóllese o restrelo, pónselle unha pedra enriba para que non se mova e pásanse as febras por entre os seus dentes, agarrando un feixiño coas dúas mans. Ó facer isto sacamos dúas febras, unha boa, o liño, e outra mala, a estopa, que queda entre os dentes do rastrelo.
- 4. Fiado Despois do ”rastrelado” comezan a facerse os fíos. Coa estopa, facían fíos grosos cos que elaboraban as coñecidas “sabas de estopa”, que rascaban moito cando un se metía na cama. Os fíos de menor grosor (cerro) enroscábanse na ”roca” e logo no ”fuso” (de diferentes tamaños). Cando o fuso está chego de fío, xa temos a “mazaroca”. Rocas e Fusos Fiado e Debanado Das mazarocas o fío pasa ó “sarillo”, poñéndose catro nobelos de fuso e movéndose ata facer unha “maraña” de fío. As unidades anteriores han de ser debanadas para que sexa máis fácil levalas. Ese traballo faise coa debandoira. Debandoira
- 5. Clareo O “clareo” consiste en ferver as marañas, tanto de estopa como de liño, con auga, borralla (moi peneiradiña) e xabrón, nunha pota para que branqueen. Cando a cor castaña do liño se volve branca recóllense as marañas e pásanse por auga nun lavadoiro, ó tempo que se petan ben e se fregan. Para que sequen, ó que o liño está limpo, esténdese ó longo dun pau ó sol. Os Teares Tecido O derradeiro proceso pola que pasaba a febra na casa do que a cultiva, era o de poñela outra vez na debandoira, pero non coa intención de enrolar, senón coa de desenrolar as marañas para facer nobelos que son os que se lle levan á tecedeira, que os vai transformar en tea, facendo camisas, sabas, manteis e outras moitas pezas de roupa