Çocuk ve Ergenlerde Öfke Yönetimi
- 1. ÇOCUK VE ERGENLERDE ÖFKE YÖNETİMİ VE SOSYAL BECERİ EĞİTİMİ
- 2. Öfke: aşırı kızgınlık duygusudur. Öfke gerekli bir duygudur. Öfke duygusunun yaşanma biçimi onu iyi veya kötü kılar. ÖFKE TANIM
- 3. Cesaret sağlar. Haklılığınızı savunmada ve hakkınızı korumada işe yarar. Diğer insanların dikkatini üzerinize çeker. İstediğimiz bir şeyi yaptırmada etkili olabilir. ÖFKENİN AVANTAJLARI
- 5. Birincil duygu genellikle hayal kırıklığı, korku kıskançlık, aşağılanmışlık, haksızlığa uğradığı duygusu vs.dir. Ana duyguyu ifade etmek ve bilmek önemlidir. Ana duyguyu saklama nedenimiz, bunu kendimize yakıştıramamak veya belirttiğimizde küçümseneceğimiz korkusudur. Öfke daha kolay ve otomatiktir. ÖFKE İKİNCİL BİR DUYGUDUR
- 6. KIZGINLIK---> ÖFKE ---> SALDIRGANLIK---> ŞİDDET Diğer olumsuz duygulara oranla daha çok zarar verici bir duygudur. SPEKTRUM
- 8. • Empati Eksikliği • Düşük tahammül düzeyleri • Problem Çözme Becerilerinde Yetersizlik • Sosyal Becerileri Kullanmama • Bu duyguların iş halledebilirliği ve tatlılığı
- 9. Öfkenin sergilenişinde sorumlu davranış önemlidir. Hakkını ararken haksızlık yapma veya başkalarını rahatsız etme yaygın bir davranıştır.
- 10. Agresyonla ilişkili davranışlar belli bir eşiğin üzerine çıktığında davranım bozukluğu, karşıt olma- karşı gelme bozukluğu gibi psikiyatrik tanılar alırlar.
- 11. ERGENLER • Fiziksel ve hormonal değişiklikler • Özerklik • Arkadaş etkisi • Duygusal labilite ve empati eksikliği • Gerçekleşmesi gereken roller
- 12. BİREYSEL RİSK FAKTÖRLERİ • Erkek • Yoksul • Irk veya azınlıklarda • Şiddet uygulayan bir ailenin üyesi • Çete veya öfke grupları üyesi • Ciddi suç davranışına katılma • Evden kaçma • Evsiz • Alkol ve/veya illegal ilaçlar kullanma
- 13. BİREYSEL RİSK FAKTÖRLERİ • Erken çocuklukta agresif davranış öyküsü • Komorbid psikiyatrik tanı Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu Davranım bozukluğu Depresyon • Düşük IQ düzeyi • Zayıf okul başarısı • Öğrenme güçlüğü • Fiziksel veya cinsel taciz öyküsü • Şiddet gösteren arkadaşlar • Suç işleyen arkadaş çevresi • Silaha ulaşma kolaylığı
- 14. AİLESEL RİSK FAKTÖRLERİ • Antisosyal anne-baba • Fiziksel agresif ebeveyn • Katı-cezalandırıcı disiplin metotları kullanma • Ebeveyn tarafından zayıf denetim • Erken yaşlarda tek ebeveynli yaşam • Düşük sosyoekonomik düzey • Ebeveynin alkol veya diğer maddeleri kötüye kullanımı • Evsizlik durumu • Erken çocuklukta ebeveyn çatışması • Anne-babaya düşük bağlanma • Erken yaşta anne-baba ayrılığı veya boşanma • Aile bağlarının zayıflığı
- 15. ÖFKE VE SALDIRGANLIKLA İLİŞKİLİ SORUNLAR • Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu • İnatlaşma Bozukluğu • Davranım Bozukluğu • Zor Mizaç • Madde Kötüye Kullanımı •
- 16. ÖFKE VE SALDIRGANLIKLA DİĞER İLİŞKİLİ SORUNLAR • Otistik Spektrum Bozukluklar • Mental Retardasyon • Konuşma Bozuklukları • Duygudurum bozuklukları • Psikotik Bozukluklar • Organik Beyin Hastalıkları
- 17. Ailenin şiddetten arındırılması Toplumun şiddetten arındırılması Şiddet içeren görüntü ve oyunlardan çocukları arındırma Birinci Aşama-Korunma
- 18. Risklere karşı korumadır. Uygunsuz anne-baba disiplini Düşük zeka veya ders başarısızlığı Anne-baba çatışması Düşük sosyoekonomik düzeyi Suçlu arkadaş çevresi Dezorganize çevre Birinci Aşama-Korunma
- 19. Empati, kızgınlığı yönetme ve sosyal problem çözme becerileri eğitimleri ile çocuğun sosyal yeterliliğini artırma ve agresif davranışları azaltma amaçlanır. İkinci Aşama-Korunma
- 20. KENDİNİ KONTROL ETME Kendini Tanıma ve Özgüven Davranış Kontrolü Duyguların Düzenlenmesi Düşüncelerin Olgunlaşması
- 21. Yanlış Yaygın İnançlar ÖFKENİ BOŞALTIRSAN RAHATLARSIN? BAŞKALARINI DEĞİŞTİREBİLİRSİN? Doğru Olan ÖFKEYLE BAŞ EDEBİLİRSİN KENDİNE VE BAŞKALARINA ZARAR VERMEDEN ANLATABİLİRSİN YANLIŞ İNANIŞLAR
- 22. Problem olan öfkenin kendisi değil, nasıl ifade edildiğidir. Sağlıklı şekilde ifade edildiğinde çözüme yardım eder. Sağlıksız şekilde sergilendiğinde ve kontrol edilemediğinde yıkıcı sonuçları olur, başkalarının da saldırgan dürtülerini tetikler. ÖFKENİN SERGİLENİŞ TARZI
- 23. Binişik Bozuklukların Tanınması ve Tedavisi Bireysel Terapiler - Bilişsel Davranışçı Terapi - Sosyal Beceri Eğitimi - Kızgınlık Yönetimi - Gevşeme ve Sakinleşme Teknikleri Psikofarmakoloji Aile, Okul Yaklaşımları, Grup Terapisi Terapi Yaklaşımları
- 24. KIZGINLIKLA BAŞETME NASIL ÖĞ鷡İİ?
- 25. Bilişsel Hazırlık Aşaması Farkındalık Düzeyini Artırma Aşaması Beceri Kazandırma Gerçek Yaşama Transfer (aktarma) ÖFKE KONTROL PROGRAMI
- 26. Kızgınlık ve öfke dahil genel duyguların tanıtılması ……………………… ……………………… ……………………… …………………… Bilişsel Hazırlık ve Farkındalığın Artırılması Aşaması
- 27. Kızgınlık dahil genel duyguların tanıtılması Kızgınlık ve öfke duygusunun tanıtılması Bilişsel Hazırlık ve Farkındalığın Artırılması Aşaması • Öfkenin şeklini (resmini) çizmek • Öfkenin rengini belirleme (öfke rengi; kırmızı, …) • Öfkeli insan nasıl yürür? • Öfkeli insan nasıl konuşur? göster.... • Öfkeli insan nasıl nefes alır? göster.... • Öfkeli insan nasıl görünür? göster.... • Bir insanın öfkeli olduğunu nasıl anlarız? Rol Oynama
- 28. Kızgınlık dahil genel duyguların tanıtılması Kızgınlık ve öfke duygusunun tanıtılması Kendisindeki kızgınlık ve öfke duygusunun farkına varması Bilişsel Hazırlık ve Farkındalığın Artırılması Aşaması • Ben öfkeliyken nasıl yürürüm?.. • Ben öfkeliyken nasıl konuşurum?... • Ben öfkeliyken nasıl nefes alıp veriyorum?... • Ben öfkeliyken nasıl görünüyorum?...
- 29. Kendisindeki kızgınlık ve öfke duygusunun farkına varması • Neler öfkelendirir ?.. • Kimler öfkelendirir ?... • Ne kadar öfkelendirir?.... • Ne kadar sürer? • Sonunda ne olur?.... Bilişsel Hazırlık ve Farkındalığın Artırılması Aşaması 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
- 31. Kendisindeki kızgınlık ve öfke duygusunun farkına varması • Öfkeden önceki duygu ne?.... Bilişsel Hazırlık ve Farkındalığın Artırılması Aşaması ÜZÜNTÜ HAYAL KIRIKLIĞI KAYGI KORKU UTANÇ SUÇLULUK ÖFKE
- 32. Beceri Kazandırılması Öfkesini duygu ve davranışla değil, “ben” dilini kullanarak sözel ifade etme (verbalize) öğretilmelidir.
- 33. Beceri Kazandırılması Karşıdaki kişiye amaç iletilirken; ben dilini kullanarak ifade önemlidir (davranışının sizi etkileyen yönü, sizi kızdıran durumu ifade etme). Öfke Amaç Karşıdaki birey DOĞRU DAVRANIŞ Amaç Öfke Karşıdaki birey YANLIŞ DAVRANIŞ
- 34. “Ben” dilini kullanmak Uygun olmayan davranış karşısında ne hissettiğini ifade etmektir. • “Yaramazsın”, “Dikkatsizsin”, “Beni yoruyorsun”, “Beni çok üzüyorsun” • “Gürültü yaptığın zaman rahatsız oluyorum”
- 35. Beceri Kazandırılması • Grupta iletişim ve geri iletimin verilmesi • Alternatif düşünce ve davranış geliştirmeyi öğretme • Kontrol kimde alıştırmaları.. (kontrol bende alıştırması) • Solunumu düzenleme alıştırmaları • Relaks olmayla ilgili öyküler üretme ve anlatma • Gevşeme egzersizleri • İmajinasyon çalışmaları • Öykülerdeki kahramanları kullanarak öfke kontrol • Okuma alıştırmaları ile konuşmanın renginin değiştirilmesinin öğretilmesi
- 36. Bilişsel Davranışçı Terapi Yaşanan olumsuzluklara zihnimizin yaptığı yorumlar ve getirdiği açıklamalar; çoğu zaman otomatiktir ve önceki öğreti ve yaşantılarımıza dayalı oluşan şemalara dayalıdır. Bu şemaları değiştirmek zor olsa da imkansız değildir.
- 39. Öfkeye Neden Olan Düşünce Hataları
- 40. Karşıdakinin olumlu özelliklerini yok sayıp bütünüyle onu kötü görmemizdir. Tek bir davranışını alıp bunu bütün kişiliğine mal etmektir. O kişinin davranışını değil de ne olduğuna vurgu yaparız ki çözümü güçleştirir. Yani davranışa odaklanmalıyız. ETİKETLEME
- 41. Geleceği olduğundan fazla karamsar görme ve tahmin etmektir. Sadece olumsuz sonuçlara odaklanmak ve bu durumu abartmak “Beni delirtecek!” “Buna dayanamam!” FELAKETLEŞTİRME
- 42. Kişinin bir davranışını ne için yaptığını kendimize uyan biçimde yorumlamadır. “Bunu kasıtlı ve bile bile yapıyor.” yorumu öfkede büyük rol oynar. ZİHİN OKUMA
- 43. Her zaman böyle yapıyor, beni hiç düşünmüyor. Toptancı düşünme tarzıdır. Esnek olmayan katı düşüncelerdir. YA HEP YA HİÇ !
- 44. ‘Asla değişmeyecek.’ ‘Çabalamanın anlamı yok.’ ‘Biliyorum sonuç aynı olacak.’ KEHANETTE BULUNMA
- 45. İlk önce farkına varmamız ve tanımamız gerekiyor. Bedensel belirtilerin farkına varma… Öfkeden önceki bir önceki duyguyu bulma Olumsuz otomatik düşünceleri gerçekçi düşüncelerle değiştirmek Düşünce kayıt formu Kanıt-karşı kanıt bulma değerlendirilmesi BİLİŞSEL DAVRANIŞCI շ鴡İ
- 49. MELİ - MALI CÜMLELERİ Bu kurallar her zaman gerçekçi değildir. Bu tür kuralları yeniden yazmak gerekir. BİLİŞSEL DAVRANIŞCI շ鴡İ
- 50. Her hata mutlaka şiddetle cezalandırılmalıdır. Bana yaptığının karşılığını misliyle ödemeli! İNTİKAMCI ANLAYIŞ
- 51. Öfke Kontrolünde İÇ KONUŞMA Öfkeden Önceki DUYGUYU VE İÇ KONUŞMAYI YAKALAMA ÖFKEYİ TETİKLEYEN BEKLENTİLERİ GERÇEKÇİ BEKLENTİLERLE DEĞİŞTİRME
- 52. Öfkeyi Köpürten veya Yatıştıran İç Sesler Eşitlikçi düşünen haksızlık yapmak istemeyen BEN Benden taraf olan BEN
- 53. Benden taraf olan BEN Bütün istediklerim olmalı İstediklerim hemen olmalı Önce benim istek ve ihtiyaçlarım karşılanmalı Benim istek ve ihtiyaçlarım daha önemli İnsanlar ben söylemeden ne istediğimi anlamalı Biri beni gerçekten seviyor ise neye ihtiyacım olduğunu ve ne istediğimi bilir Biri beni gerçekten seviyorsa istediklerimi bana verir veya elde etmem için bana yardım eder
- 54. Eşitlikçi düşünen haksızlık yapmak istemeyen – gerçekçi BEN İstediğim şeylerin bazılarını elde edebilirim İstediğim şeylerden bazıları hiç bir zaman olmayabilir Çoğu isteğimin gerçekleşmesi için beklemem gerekir Her insanın kendince önemli farklı istek ve ihtiyaçları vardır Herkes ne istediğimi ve neye ihtiyacım olduğunu bilemez Onlarla paylaşmazsam insanlar ne istediğimi ve neye ihtiyacım olduğunu bilemezler İnsanlar beni sevse de istediklerimi yapmayabilir yada yapmak istemeyebilir
- 55. “Onlar senin canını yaktı / korkuttu bu yanlarında mı kalacak sen de onlara gününü göster” Tamam canım yandı ama şimdi iyiyim. Topu bilerek üzerime atmadılar. Başka ne hissediyorsun, aklından neler geçiyor? “Sana hiç önem vermiyorlar, öyle olsaydı dikkat ederlerdi?” Oyuna dalınca insan etrafı unutur. Ali bana karşı her zaman saygılı bir öğrenci olmuştur. Diğerleri beni tanımıyor bile.
- 56. Öfkeyi Yatıştıran ve Öfkeyi Artıran İÇ KONUŞMA SATAŞMA yada KIŞKIRTMA karşısında içinden neler söylüyor? ÖFKEYİ ARTIRAN “bilerek canımı yaktı” “kimse benimle alay edemez” “beni küçük düşürmek istiyor” “bana yaptıklarının cezasını çekmeli” ÖFKEYİ YATIŞTIRAN “istemeden oldu” “alaylarına karşılık vermeye değmez” “alaylarına önem verip kızarsam onun istediği olacak” “insanları dikkatini çekmek istiyor” “onun cezasını vermek için uğraşırsam ben zarar göreceğim” “öfkemi ve davranışlarımı kontrol edebilirim”
- 57. Ne OLDU? DUYGU ve DAVRANIŞ Aklından geçen (düşünce, yorum, beklenti) Öğretmen derste konuştuğum için azarladı. Arkadaşımın yerdeki çantasına takılınca düştüm Öfke Öğretmene karşılık verme, sınıfı terk etme Öfke Arkadaşa vurma Bu öğretmen bana taktı. Beni herkesin önünde küçük düşürdü, buna izin veremem. Düşmeme neden oldu. Bunu ona ödetmeliyim ÖFKE GÜNLÜĞÜ
- 58. ÖFKE GÜNLÜĞÜ (Hassle Log) Larson ve Lochman NEREDE? (örn. Sınıfta, koridorda, evde) NE OLDU? (örn. Birisi vurdu, “hayır” dedi ya da itiraz etti, alay etti, bir şey yapmamı söyledi, bir eşyamı aldı vb.) BEN NE YAPTIM? (örn. Bağırdım, üstüne yürüdüm, ittim, oradan uzaklaştım, öğretmene söyledim vb.) NE KADAR ÖFKELENDİM? 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 ÖFKEMİ KONTROLDE NASILDIM? (Çok iyi, iyi, iyi değil)
- 59. KASITLI MI? yoksa İSTEMEDEN Mİ? (Davranışın nedenini açıklarken sosyal ipuçlarına dikkatin önemini gösteren bir aktivite) Arkadaşına merhaba dedin ama o cevap vermedi. Annen masayı toplamanı istedi. Öğretmenin seni başka bir isimle çağırdı. Yemekte tepsine arkadaşının ayranı döküldü. Arkadaşın doğum gününde hediye almadı. Önüne bakmadan yürüyen arkadaşın çantana çarptı. Bir arkadaşın kalemini aldı ve geri vermedi. Bir arkadaşın sana isim takarak eğlendi. Birisi sert bir bakış attı.
- 61. ÜNİTEKOMPONENTLERİ GİRİŞ/YÖNERGE MODEL OLMA PROVA GERİ BİLDİRİM BİLİŞSEL PLANLAMA AKTARMA/GENELLEME
- 62. BİLİŞSEL PLANLAMA FORMÜLÜ DUR.... Sakin olun PLAN YAP.... Problemi tanımla Seçenekler önerin Sonuçlarını düşünün Bir seçim yapın Sosyal beceriler hakkında düşün HAREKETE GEÇ.... Planı İşlet ÖYLEYSE ŞİMDİ.... ? Plan nasıl işledi?
- 63. ARAYA GİRME (INTERRUPTING) Araya Girmede G.A.G planı uygulanır. G=Get the person’s attention=kişinin dikkatini çekin A=Apologize for interrupting=araya girdiğiniz için özür dileyin G=Give the reason for interrupting=araya girme nedeninizi söyleyin.
- 64. Evet, Girin G Kapıyı çalarak kişinin dikkatini çekin. İyi günler, öğretmenim, araya girdiğim için özür dilerim. Merhaba, Ali, senin için ne yapabilirim? Yarın ki ödevi öğrenmek istiyorum A Araya girdiğiniz için özür dileyin. G Araya girme nedenini söyleyin.
- 65. ARKADAŞ İLİŞKİLERİ GELİŞTİRME BECERİLERİ İyimser Bakış Uyumlu Oynayabilme Farklılıklara Saygı Duyma Arkadaş Olma İltifat Etme ve İltifata Yanıt Oluşturma Olumlu İtibar Sağlama Alay ve Kızdırma ile Başa çıkma İşbirliği Kurma Becerileri
- 66. OYUNA KATILMA Öğrenciler, oyun ortamına girişte başlangıç girişimlerinin sıklıkla ret edileceklerini düşünürler (%67.5) (Corasaro 1979) ve bu ret edilmeyi kişisel algılarlar. Putallaz ve Gottman (1981) popüler çocukların bile %30 ret edilme olasılığının olduğunu belirtmektedir.
- 67. OYUNA KATILMA- RED EDİLLME OLSALIĞININ FAZLA OLDUĞU DAVRANIŞLAR • Birini itme ve vurma davranışları • Oyunu bozma • Grupla fikir birliğinde olmama • Gruptan aşırı isteklerde bulunma • Hile için yanındakine yardım etme • Ne kadar iyi olduğu konusunda böbürlenme • Tehdit etme • Topu kapıp vermeme
- 68. OYUNA KATILMA- BÜYÜK OLASILIKLA UMURSANMAYACAK FAKAT RED EDİLEBİLECEK DAVRANIŞLAR • Oyunculardan birine dik dik bakma • Oyun bahçesi etrafında dolaşma • Kendi kendine konuşma • Ne hissettiğini söyleme • Seçenek önerme • Gruba bilgi verme • Kışkırtıcı sorular sorma • Oyun hakkında bazı şeyler söyleme • Konuyu değiştirme • “Top okula ait” söyleme • Girmek için oyuncak veya şeker vermeyi önerme • Oyun alanından şikayet etme • Oyun liderine yalvarma veya kızdırma • Komiklik yapma • Tembih etme • Üzgün veya yalnız görünüş •Ağlama • Oyuncaklarını gösterme • “Ne oynuyorsunuz?” diye sorma
- 69. OYUNA KATILMA- OYUNA KABUL OLASILIĞI FAZLA DAVRANIŞLAR • Olumlu sorular sorma • Yararlı önerilerde bulunma • “İyi denemeydi” “çok iyiydin” gibi dışarıdan sözler söylemek • Oynayan arkadaşları taklit etme • Grupla aynı fikirde olma • Oyunla ilişkili sorular sorma • “Hey!, nasılsın?” söyleme • Oyun önerme • Oyun bitene kadar bekleyip, bir sonraki oyuna katılmayı isteme
- 70. OYUNA KATILMA- OYUNA KABUL OLASILIĞI FAZLA DAVRANIŞLAR • Oyun henüz yeni başlamışken girmeyi isteme • “Ben de oynayabilir miyim?” veya “Bir kişiye daha yer var mı?” diye sorma • Kendi oyununu başlatma • Öğretmenden yardım isteme • Oyundaki oynayacağı rolü önerme • “Ne oynuyorsunuz?” diye sorma • Sessizce oyuna katılma • Güzel şeyler söyleme • Birisine oyunda yerine geçmek için önerme
- 71. PAYLAŞMA Paylaşma: bir şeyi diğerleriyle birlikte kullanma, elindekini bir kısmını arkadaşına verme veya bir eşya veya oyuncağı sırasıyla kullanma anlamına gelir.
- 72. FARKLILIKLARA SAYGI DUYMA Her birey birbirinden farklıdır. İnsanların içindekiler önemlidir. Dış görünüşleri değil. Her birine nasıl saygı gösterebilirim?
- 73. 1. Birkaç arkadaşım var. Evet Hayır 2. Arkadaşlık kurmak benim için kolaydır. Evet Hayır 3. Keşke daha çok arkadaşım olsaydı. Evet Hayır 4. Bir tane en iyi arkadaşım var. Evet Hayır 5. Bu sınıfta arkadaşlarım var. Evet Hayır 6. Oturduğumuz mahallede, apartmanda arkadaşlarım var. Evet Hayır 7. Arkadaşlık kurmak benim için zordur. Evet Hayır 8. Arkadaşlığın nasıl kurulacağını bilirim Evet Hayır 9. Bir arkadaşa sahip olmak benim için önemlidir. Çünkü…………………………………………………………………............... 10. Bir arkadaşla en çok yapmak istediğim şey ………………………………………………………………………................. 11. Arkadaşım …………………………………………..yapınca hoşlanırım. 12. Arkadaşım ………………………………………….yapınca hoşlanmam. 13. Yeni bir arkadaş edinmenin bir yolu…………………………………….. 14. ………………………………………….isimli bir arkadaşım var. 15. Sınıfta iyi arkadaş olmak isteğim kişiler ……………………………….. 16. Arka sayfaya sizin ve arkadaşınızın eğlenceli geçirdiğiz bir resim çiziniz. ARKADAŞLIK KURMA BECERİLERİNİ İNCELEME
- 74. İLTİFAT ETME VE İLTİFATA YANIT OLUŞTURMA İltifat etmek: Samimi bir şekilde bir başka birisi hakkında güzel şeyler söylemektir. İltifat ettiğinizde arkadaşınıza onun hakkında iyi şeyler hissettiğinizi iletmiş olursunuz. İltifat almak: başkalarının sizin hakkınızda samimi bir şekilde güzel şeyler söylemesidir.
- 75. ALAY VE KIZDIRMA İLE BAŞAÇIKMA Kızdırma ve alay etme ile baş etme stratejilerini kullanmayı öğretmek. Oyun bahçesinde bazı çocuklar, küçük bir çocuğu kızdırıyorlardı. Ayşe bunu görünce üzüldü. Diğer çocuklar Ayşe’den de çocuğu kızdırmalarını istedi. Ayşe böyle bir şeyi yapmak istemedi. Ayşe sonrasında, Ali ve Fatma’yı buldu ve meseleyi anlattı. Birlikte giderek küçük çocuğun kızdırılmasını engellemeye karar verdiler. Sonrasında küçük çocuğu alarak oynamaya başladılar.