2. DRS聴N PLANI
1. Oksigenin d旦vri sistemd m旦vqeyi
2. Kfi v ad脹n脹n mnyi
3. Oksigenin allotropiyalar脹
4. Oksigenin fiziki v kimyvi
xasslri,al脹nmas脹,hmiyyti ttbiqi
5. Ozon,fiziki v kimyvi xasslri,al脹nmas脹,ttiqi
6. Su,molekulunun quruluu,fiziki vkimyvi
xasslri,suyun anomaliyalar脹
3. OKSIGEN聴N DVRI
S聴STEMD MVQEY聴
Oksigen d旦vri sistemin 2-ci d旦vr,VIA qrup elementidir,
xalkogenlr (束filiz douranlar損) aiddir.Oksigen atomunun
elektron quruluu kimidir,p-elementidir.
Oksigen fl端ordan sonra elektromnfiliyi n y端ksk olan
elementdir.
Birlmlrind iki valentli olur (ikinci energetik sviyyd
d- yar脹msviyysi olmad脹脹ndan oksigen atomu
hycanlanm脹 hala ke巽mir)
Davaml脹 birlmlrind -2, +1( ),+2(駒 ),peroksidld
-( , 巨 , v s.) oksidlm ddlri g旦strir.
4. OKSIGEN聴N KF聴 V
ADININ MNY聴
Oksigeni ilk df isve巽 alimi K.eyele oran脹 (介巨 )
par巽alamaqla (1772) alm脹d脹r.
C.Pristli is oksigeni civ(II)oksidi par巽alamaqla ald脹(1774)
Ona ad脹 is A.L.Lavuazye verdi:損oksigenium損 (lat) turu
douran demkdir
5. Oksigen Yer qab脹脹nda n geni yay脹lm脹
elementdir.(k端tlc 49%)
Hm srbst,hm d birlmlr klind rast glinir
Srbst halda havan脹n trkibinddir(hcmc 21%,k端tlc
23%)
Oksigen- suyun,qumun,minerallar脹n,端zvi maddlrin
trkibin daxildir.
Bitkilrin v heyvanlar脹n toxumalar脹nda m端xtlif
birlmlr klind 50-85% oksigen vard脹r.
Oksigen Yer atmosferind fotosintez hesab脹na yaran脹r.
6. Oksigen-rngsiz,iysiz,dads脹z,havadan a脹r,suda az hll
olan (20 d 100 suda 3 oksigen hll olur)
Maye oksigen (.=-183) 巽ゐ
rngdir,paramaqnit xasslidir.(maqnit sahsi trfindn
czb olunur)
Brk oksigen-a巽脹q-g旦y rngddir
Oksigenin qaynama temperaturu -218,7 dir
7. OKS聴GEN聴N ALINMA
USULLARI
Snayed
1.Maye havan脹n fraksiyal脹
distillsindn.
Bu zaman daha aa脹
temperaturda (-196)
qaynayan maye azot
buxarlan脹r.Maye fazada
oksigen qal脹r.
2.Suyun (v ya qlvi
mhlullar脹n脹n elektrolizi
(oksigen anodda al脹n脹r)
Laboratoriyada
Bir 巽ox maddlrin (duzlar,oksidlr,
peroksidlrin) par巽alanmas脹ndan:
10. OKS聴GEN聴N KIMYV聴
XASSLR聴
Oksigen q端vvtli oksidldiricidir.Bel ki,onun xarici
energetik sviyysinin tamamlanmas脹 端巽端n 2 elektron
巽at脹m脹r( ) v o,bu elektronlar脹 asanl脹qla
birldirir.
Kimyvi aktivliyin g旦r yaln脹z fl端ordan geri qal脹r.
Oksigen He,Ne,Ar dan baqa b端t端n digr elementlrl
birlmlr ml gtirir.
Oksigen halogenlr,Ag,Au,Pt il birbaa qar脹l脹ql脹 tsird
olmur.(onlar脹n birlmlrini dolay脹 yolla al脹rlar)
Oksigenin itirak脹 il ba vern reaksiyalar脹n ham脹s脹 demk
olar ki ekzotermikdir.
Bel prosesslr yanma adlan脹r
11. 1.Metallarla qar脹l脹ql脹 tsir.Litiumdan baqa digr qlvi
metallarla qar脹l脹ql脹 tsirdn peroksid v superoksidlr,digr
metallarla qar脹l脹ql脹 tsirdn is oksidlr ml glir.Oksigen
Au,Pt,Ag il birbaa qar脹l脹ql脹 tsird olmur
(dmir yan脹脹)
13. 2.Qeyri-metallarla qar脹l脹ql脹 tsir.Oksigen birbaa
halogenlrl qar脹l脹ql脹 tsird olmur.Qeyri-metallarla
reaksiyalar脹 qizd脹r脹lmaqla ba verir,onlar脹n ham脹s脹
ekzotermikdir.(azotla qar脹l脹ql脹 tsir reaksiyas脹
m端stsnad脹r,elektrik q旦vs端nd 3000 d,tbitd is ild脹r脹m
巽axanda ba verir.
15. 3.M端rkkb maddlrl qar脹l脹ql脹 tsir.M端rkkb maddlr
oksigen art脹脹nda yananda m端vafiq elementlrin oksidlri
ml glir:
Oksid h hidroksidlri daha y端ksk oksidlm ddi hal脹nda
olan birlmlrin oksidldirir:
16. 4.zvi maddlrl qar脹l脹ql脹 tsir:Praktik olaraq b端t端n 端zvi
maddlr yan脹rlar,havan脹n oksigeni il oksidlrk karbon
qaz脹 v su ml gtirirlr.Yanma(tam oksidlm)
reaksiyalar脹ndan lav natamam v ya katalitik oksidlm
reaksiyalar脹 da m端mk端nd端r.Bu halda reaksiya mhsullar脹
spirtlr,aldehidlr,karbon turular脹 v s. Maddlr ola bilr.
Karbohidratlar脹n,yalar脹n,z端lallar脹n oksidlmsi reaksiyalar脹
canl脹 orqanizmlr 端巽端n enerji mnbyidir.
18. OZON
Ozon ( ) oksigenin allotropiyas脹d脹r.
Ozon-a巽脹q g旦y rngli,travt iyi (xo iyli) vern qazd脹r,
(yun.o亰仂 束iy vermk損), zhrlidir.
Oksigen nisbtn suda yax脹 (20 d 100 suda 45
ozon hll olur.)
rim temperaturu -192,7,qaynama temperaturu -112.
Maye ozon t端nd-bn旦vyi,brk halda olan ozon is qara
rngddir.
Ozon molekulu diamaqnitdir,bucaq qurulu olduu 端巽端n
(valent buca脹 117属) polyard脹r,mrkzi oksigen atomu
hibrid hal脹ndad脹r.
19. Atmosferd ozon ildir脹m 巽axanda,atmosferin daha yuxar脹
qatlar脹nda is (10-30km)ultrabn旦vyi 端alar脹n tsirindn
ml glir.
Laboratoriya v snayed onu ozonatorlarda al脹rlar.Bu
zaman tmiz v quru oksigendn elektrik boalmas脹
ke巽irirlr.
Ozonu,hm巽inin barium peroksid qat脹 sulfat turusu il
tsir etmkl almaq olar:
+3 咋 =3Ba咋 + + O
20. OZONUN K聴MYV聴
XASSLR聴
Ozon oksigen nisbtn daha q端vvtli
oksidldiricidir,bel ki o,旦z-旦z端n atomar oksigen
par巽alan脹r.
= +O
Ozon Au,Pt,聴r dan baqa b端t端n metallar脹 oksidldirir.
Qeyri-metallar脹n birlmlrini oksidldirdikd qeyri
metallar maksimaloksidlm ddi hal脹na ke巽ir.
25. SU
Su v ya hidrogen oksidi ( O) vacib oksidlrdn biri olub
Yerd n geni yay脹lan madddir.
Su tbitd hr 端巽 aqreqat hal脹nda rast glinir.
Su-hyat脹n sas脹d脹r,onun canl脹 orqanizmlrin hyat脹nda
rolu m端qayis olunmazd脹r.
Tbitd saf suya rast glinmir,qar脹脹qlardan tmizlnmi
su distill suyu adlanir.
Saf su-rngsiz,iysiz dads脹z mayedir
Saf su 100 d qaynay脹r,0 donur.4-d maksimal
s脹xl脹a(1
)malik olur.
26. Quruluuna g旦r su molekulu dipoldur.Oksigen atomu
qismn m端sbt,hidrogen atomlar脹 qismnmnfi
y端klnmidir.
27. M端xtlif fiziki-kimyvi tdqiqatlarla m端yyn olunmudur ki,suyun
molekullar脹 aras脹nda x端susi tip rabitlr-hidrogen rabitlri yaran脹r.
Bu fakt suyun bir 巽ox anomaliyalar脹n脹 izah etmy imkan verir(buzun
s脹xl脹脹 maye suyun s脹xl脹脹ndan azd脹r,rim v qaynama
temperaturunun,x端susi istilik tutumunun 巽ox olmas脹 v s.
Suyun molekulunda oksigen atomu
hibrid hal脹ndad脹r,bucaq
qurululudur,oksigen atomunun iki c端t elektronu srbstdir.1 molekul su
maksimum 4 molekul su il hidrogen rabitsi ml gtir bilir.
28. SUYUN K聴MYV聴
XASSLR聴
1. Su-zif amfoter elektrolitdir.sas脹(proton akseptoru) v turu
(proton donoru) xasslri g旦strir:
2. Qeyri-端zvi maddlrin hidratasiyas脹: sasi oksidlrin(qlvi v
qlvi-torpaq metallar脹n脹n)hidratasiyas脹ndan qlvvilr,turu
oksidlrinin hidratasiyas脹ndan turular ml glir
29. Kristallohidratlar ml gtirir.z端n su birldir biln
maddlr quruducu kimi istifad oluna bilr (CaO, ,
qat脹 咋 ,silikagel)
3.Uzvi maddlrin hidratlamas脹:zvi maddlr 巽oxqat
rabity malik olmal脹d脹rlar.Alkenlrin hidratlamas脹ndan
doymu biratomlu spirtlr,asetilenin hidratlamas脹ndan sirk
aldehidi,asetilenin homoloqlar脹n脹n hidratlamas脹ndan is
ketonlar al脹n脹r.
31. c) zvi maddlrin hidrolizi.zvi maddlrin hidroliz mhsullar脹:
alkil halogenidlr spirtlr
Dihalogenalkanlar aldehid v ketonlar
Benzolun halogenli t旦rmlri fenollar
Metallar脹n alkoqolyatlar脹 spirtlr
Karbon turular脹n脹n anhidridlri v halogenanhidridlri
karbon turular脹
M端rkkb efirlr karbon turular脹 v spirtlri
Yalar qliserin v ali karbon turular脹
Di- v polisaxaridlr monosaxaridlr
Z端lallar aminturular
Nuklein turular脹 pentozalar(riboza v dezoksiriboza )azotli
heterotsiklik birlmlr (azot saslar脹 A,Q,S,T,U)
32. SUYUN OKSIDLD聴R聴C聴-
REDUKS聴YA EDICI XASSLR聴
1. Su-osidldirici kimi
a. Metallarla qar脹l脹ql脹 tsir:Su adi temperaturda qlvi v
qlvi-torpaq metallar脹 il reaksiyaya girir.Q脹zd脹r脹ld脹qda az
aktiv metallarla reaksiyaya gir bilr:
b. Qeyri-metallarla qar脹l脹ql脹 tsir:
33. c)Metallar脹n hidridlri il qar脹l脹ql脹 tsir:
d)Metan v dm qaz脹 il qar脹l脹ql脹 tsir.(hidrogeninal脹nma
端sullar脹)
2) Su-reduksiyaedici kimi:
Oksigendn baqa, oksidlm mhsullarl , , d
ola bilr.
3)Molekuldaxili oksidlm-reduksiya: