�ݺ�ߣ

General precauutions ( Pariharya Vishaya)
during Panchakarma
Vd Ajit Kumar Ojha
Govt . Ashtang Ayurved College
Indore , M.P., India

 एताां प्रकृ ततमप्राप्तःसर्वर्र्ज्ावति र्र्व्ेत ्|
महादोषकराण््ष्टावर्माति तु वर्शेषतः||
उच्चैर्ावष््ां रथक्षोर्मवर्चङ्क्रमणासिे|
अर्ीणावहहतर्ोर्ज्े च हदर्ास्र्प्िां समैथुिम ्||
तर्जर्ा देहोर्धर्वसर्ावधोमर्ध्पीडामदोषर्ाः|
श्लेष्मर्ाः क्ष्र्ाश्चैर् व््ार्ध्ः स््ु्वथारमम ्|| ch.si.12/10,11,12
 उच्चैर्भाष्यभदूर्ध्ादेहे पीडभ,
 रथक्षोर्भत ्स्ादेहपीडभ,
 अततचङ्क्रमणभदधःपीडभ,
 अत्यभसनभद्देहमर्धयपीडभ,
 अजीणार्ोजनेनभमजभः,
 अहहतर्ोजनेन दोषजभः,
 हद्भस््प्नेन श्लेष्मजभः,
 मैथुनेन क्षयजभ इतत

पररहा्व वर्ष्
 उच्चैर्ावष््ां रथक्षोर्मवर्चङ्क्रमणासिे|
अर्ीणावहहतर्ोर्ज्े च हदर्ास्र्प्िां समैथुिम्|| ch.si.12/11
1. उच्चैर्ावष््ां
2. रथक्षोर्
3. अततचङ्क्कमण
4. अत््ासिाद्रथक्षोर्र्ाः
5. अर्ीणावर्ध्शि
6. वर्षमाहहताशि
7. हदर्ास्र्प्ि
8. व््र्ा्ाद

चचकित्सभ
 तत्रोच्चैर्ावष््ाततर्ाष््ा््ाां
 शशरस्तापशङ्क्खकणवतिस्तोद
श्रोत्रोपरोधमुखतालुकण्ठशशो
षतैशम्ववपपासार्जर्रतमक-
हिुग्रहमन््ास्तम्र्तिष्ठशीर्िो
रःपाश्र्वशूलस्र्रर्ेदहहक्का
श्र्ासाद् स््ुः
ch.si.12/14(1)
 तत्रोच्चैर्ावष््ाततर्ाष््र्ािा
म््ङ्क्गस्र्ेदोपिाहधूमि
स््ोपररर्क्तस्िेहपािरस
क्षीराहदर्ावतहरः सर्ो
वर्धधमौिां च
 Ch.si.12/15(1)
उच्चैर्भाष्यभदूर्ध्ादेहे पीडभ,

 रथक्षोर्ात ्
 सन्न्धपर्वशैधथल््हिुिासाकणव
शशरःशूलतोदकु क्षक्षक्षोर्ाटोपा
न्त्रकू र्िार्धमािहृद्ेन्न्द्र्ोप
रोध-
 न्स्िक्पाश्र्वर्ङ्क्क्षणर्ृषणकटीपृ
ष्ठशर्ेदिासन्न्धस्कन्धग्रीर्ादौर्व
ल््ाङ्क्गाशर्तापपादशोिप्रस्र्ा
पहषवणाद्ःch.si.12/14(2)
 रथक्षोर्ाततचङ्क्रमणात््ास
िर्ािाां स्िेहस्र्ेदाहदर्ातहरां
कमव सर्ं तिदािर्र्विां च
 ch.si.12/15(2)
रथक्षोर्भत्स्ादेहपीडभ,

 अततचङ्क्कमणात्
 पादर्ङ्क्घोरुर्ािुर्ङ्क्क्षणश्रो
णीपृष्ठशशूलसन्क्थसादति
स्तोद-
 वपन्ण्डकोद्र्ेष्टिाङ्क्गमदांसा
शर्तापशसराधमिीहषवश्र्ास
कासाद्ः (3)
 ch.si.12/15(2)
अततचङ्क्रमणभदधःपीडभ

 अत््ासिाद्रथक्षोर्र्ाः
 न्स्िक्पाश्र्वर्ङ्क्क्षणर्ृषणक
टीपृष्ठशर्ेदिाद्ः (4)
 ch.si.12/15(2)
अत्यभसनभद्देहमर्धयपीडभ

 अर्ीणावर्ध्शिा््ाां तु
 मुखशोषार्धमािशूलतिस्तोद
वपपासागात्रसादच्छद्व्तीसा
रमूच्छावर्जर्रप्रर्ाहणामवर्षा
द्ः(५
 अर्ीणावर्ध्शिर्ािाां
तिरर्शेषतश्छदविां
रूक्षःस्र्ेदोलङ्क्घिी्पाचिी
्दीपिी्ौषधार्चारणां च
(3)
अजीणार्ोजनेनभमजभः

 वर्षमाहहताशिा््ामिन्िा
शर्लाषदौर्वल््र्ैर्ण््वकण्डूपा
मागात्रसादर्ाताहदप्रकोपर्ा
श्च ग्रहण््शोवर्काराद्ः
(6)
 वर्षमाहहताशिर्ािाां
्थास्र्ां दोषहराःक्रर्ाः
(4)
अहहतर्ोजनेन दोषजभः

 हदर्ास्र्प्िादरोचकावर्पाका
न्नििाशस्तैशमत््पाण्डुत्र्क
ण्डूपामादाहच्छद्व्ङ्क्गमदवहृ
त्स्तम्र्र्ाड््तन्द्रातिद्रा-
 प्रसङ्क्गग्रन्न्थर्न्मदौर्वल््र
क्तमूत्राक्षक्षतातालुलेपाः (7)
 हदर्ास्र्प्िर्ािाां
धूमपािलङ्क्घिर्मिशशरोवर्
रेचिव््ा्ामरूक्षाशिाररष्ट
दीपिी्ौषधोप्ोगःप्रघषवणो
न्मदविपररषेचिाहदश्च
श्लेष्महरःसर्ो वर्धधः (5)
हद्भस््प्नेन श्लेष्मजभः

 व््र्ा्ादाशुर्लिाशोरुसादशशरोर्
न्स्तगुदमेढ्रर्ङ्क्क्षणोरुर्ािुर्ङ्क्घापाद
शूलहृद्स्पन्दििेत्रपीडाङ्क्गशैधथल््
-
शुरमागवशोणणतागमिकासश्र्ासशो
णणतष्ठशीर्िस्र्रार्सादकटीदौर्वल््ै
काङ्क्गसर्ावङ्क्गरोगमुष्कश्र््थु-
र्ातर्चोमूत्रसङ्क्गशुरवर्सगवर्ाड््र्े
पथुर्ाधध्ववर्षदाद्ःस््ुः;अर्लुप््
त इर् गुदः,ताड््त इर्
मेढ्रम्,अर्सीदतीर् मिो, र्ेपते
हृद्ां, पीड््न्ते सन्ध्ः,तमः
प्रर्ेश््त इर् च (8)
 मैथुिर्ािाां
र्ीर्िी्शसद्ध्ोःक्षीरसवपवषो
रुप्ोगः,तथा
र्ातहराःस्र्ेदा््ङ्क्गोपिाहा
र्ृष््ाश्चाहाराःस्िेहाः
स्िेहवर्ध्ो
्ापिार्स्त्ोऽिुर्ासिां
च;मूत्रर्ैकृ तर्न्स्तशूलेषुचो्तररर्
न्स्तवर्वदारीगन्धाहदगणर्ीर्िी
्क्षीरसांशसद्धां तैलां स््ात ्||
मैथुनेन क्षयजभ इतत

शून््देहां प्रतीकारासहहष्णुां पररपाल्ेत्||
्थाऽण्डां तरुणां पूणं तैलपात्रां ्थैर् च|
गोपाल इर्दण्डीगाःसर्वस्मादपचारतः||
Ch.si.12/4-5

�ݺ�ߣ

Pariharya vishya

More Related Content

Pariharya vishya