2. Standar Kompetensi
Mengevaluasi berbagai
sistem pemerintahan
Kompetensi Dasar
2.2 Menganalisis pelaksanaan
sistem pemerintahan negara
Indonesia.
3. Peta Konsep
Pelaksanaan Sistem
Pemerintahan Negara Indonesia
1. Sistem Pemerintahan a. Pokok-pokok sistem
Negara Republik Indonesia pemerintahan RI
menurut UUD 1945 b. Beberapa variasi dari sistem
pemerintahan presidensial
RI
2. Struktur Ketatanegaraan a. Struktur ketatanegaraan
Negara Republik Indonesia (sebelum amandemen UUD
1945)
b. Struktur ketatanegaraan
(setelah amandemen UD
3. Kelebihan & Kelemahan 1945)
Pelaksanaan Sistem
Pemerintahan Negara RI
4. Pelaksanaan Sistem Pemerintahan Negara RI
1. T a h u n 1945-1949
T e r j a d i p e n y i mp a n g a n d a r i
k e t e n t u a n U U D „45 a n t a r a l a i n :
Be r u b a h f u n g s i k o mi t e
n a s i o n a l I n d o n e s i a p u s a t
d a r i p e mb a n t u p r e s i d e n
me n j a d i b a d a n y a n g d i s e r a h i
k e k u a s a a n l e g i s l a t i f & i k u t
me n e t a p k a n GB HN y a n g
me r u p a k a n w e w e n a n g MP R .
Te r j a d i p e r u b a h a n s i s t e m
k a b i n e t p r e s i d e n s i a l
me n j a d i k a b i n e t p a r l e me n t e r
5. 2. T a h u n 1949-1950
Di d a s a r k a n p a d a k o n s t i t u s i
RI S. P e me r i n t a h a n y a n g
d i t e r a p k a n s a a t i t u a d a l a h
s y s t e m p a r l e me n t e r c a b i n e t
s e mu (Q u a s y P a r l e me n t a r y ).
Si s t e m P e me r i n t a h a n y a n g
d i a n u t p a d a ma s a k o n s t i t u s i
RI S b u k a n c a b i n e t p a r l e me n t e r
mu r n i k a r e n a d a l a m s y s t e m
p a r l e me n t e r mu r n i , p a r l e me n
me mp u n y a i k e d u d u k a n y a n g
s a n g a t me n e n t u k a n t e r h a d a p
k e k u a s a a n p e me r i n t a h .
3. T a h u n 1950-1959
6. Pr e s i d e n & Wa k i l Pr e s i d e n
t i d a k d a p a t d i g a n g g u g u g a t .
Me n t e r i b e r t a n g g u n g j a wa b
a t a s k e b i j a k a n p e me r i n t a h .
Pr e s i d e n b e r h a k me mb u b a r k a n
DPR.
Pe r d a n a me n t e r i d i a n g k a t
o l e h Pr e s i d e n .
4. T a h u n 1959-1966 (D e m o k r a s i
T e r p i mp i n)
Pr e s i d e n me mp u n y a i
k e k u a s a a n mu t l a k d a n
d i j a d i k a n n y a a l a t u n t u k
7. 5. T a h u n 1966 – 1998
Or d e b a r u p i mp i n a n
So e h a r t o l a h i r d e n g a n t e k a d
u n t u k me l a k u k a n k o r e k s i
t e r p i mp i n p a d a e r a o r d e l a ma .
N a mu n l a ma k e l a ma a n b a n y a k
t e r j a d i p e n y i mp a n g a n -
p e n y i mp a n g a n . S o e h a r t o mu n d u r
p a d a 21 M e i ‟98.
6. Ta hun 1998 – Se k a r a ng
(R e f o r m a s i )
Pe l a k s a n a a n d e mo k r a s i
p a n c a s i l a p a d a e r a r e f o r ma s i
t e l a h b a n y a k me mb e r i k a n r u a n g
g e r a k p a d a p a r p o l ma u p u n DPR
8. 1. Sistem Pemerintahan Negara Republik
Indonesia menurut UUD 1945
Me n u r u t UUD 1945, s i s t e m
p e me r i n t a h a n Ne g a r a Re p u b l i k
I n d o n e s i a me n g a n u t s i s t e m
p e mb a g i a n k e k u a s a a n
(d i s t r i b u t i o n o f p o we r ).
Di k a t a k a n d e mi k i a n k a r e n a
U n d a n g -U n d a n g D a s a r 1945:
Ti d a k me mb a t a s i s e c a r a
t a j a m
Ti d a k me mb a t a s i
k e k u a s a a n
9. a. Pokok-pokok sistem pemerintahan Republik
Indonesia
1) B e n t u k n e g a r a a d a l a h
k e s a t u a
n d e n g a n p r i n s i p
o t o n o mi y a n g l u a s . Wi l a y a h
n e g a r a t e r b g i d a l a m b e b r a p a
p r o v i i .
n s
2) B e n t u k p e me r i n t a h a n a d a l a h
r e p u b k , s e d a n g a k a n
l i s i s t e m
p e me r i n
t a h a n a d a l a h
p r e s i n s i a l .
d e
3) P e me g a n
g k e k u a s a a n
e k s e k u t
i f y a i t u P r e s i d e n
y a n g me r a n g k a p s e b a g a i
k e p a l a n e g a r a & k e p a l a
p e me r i n t a h a n . Pr e s i d e n &
10. 6) K e k u a s a a n y u d i k a t i f
d i j a l a n k a n o l e h Ma h k a ma h
Ag u n g & b a d a n p e r a d i l a n d i
b a wa h n y a , y a i t u p e n g a d i l a n
t i n g g i & p e n g a d i l a n n e g e r i
s e r t a s e b u a h Ma h k a ma h
K o n s t i t u s i & K o mi s i Y u d i s i a l .
7) S i s t e m p e m e r i n t a h a n n e g a r a
I n d o n e s i a s e t e l a h a ma n d e me n
U U D 1945, m a s i h t e t a p m e n g a n u t
s i s t e m p e me r i n t a h a n
p r e s i d e n s i a l k a r e n a
Pr e s i d e n t e t a p s e b a g a i
k e p a l a n e g a r a & s e k a l i g u s
k e p a l a p e me r i n t a h a n .
11. b. Beberapa variasi dari sistem pemerintahan
presidensial RI
1) P r e s i d e n s e w a k t u -w a k t u d a p a t
d i b e r h e n t i k a n o l e h MP R a t a s
u s u l DPR. J a d i DPR t e t a p
me mi l i k i k e k u a s a a n
me n g a wa s i k e k u a s a a n
p r e s i d e n me s k i u n s e c a r a
t i d a k l a n g s u n g .
2) P r e s i d e n d a l a m me n g a n g k a t
p e j a b a t n e g a r a p e r l u
p e r t i m b a n g a n &/a t a u
p e r s e t u j u a n DPR. Co n t o h :
d a l a m p e n g a n g k a t a n d u t a
a s i n g .
3) P r e s i d e n d a l a m me n g e l u a r k a n
12. D a l a m p e r k e mb a n g a n s i s t e m
p e me r i n t a h a n p r e s i d e n s i a l d i
n e g a r a I n d o n e s i a (t e r u t a m a )
s e t e l a h a ma n d e me n UUD 1945)
t e r d a p a t p e r u b a h a n -p e r u b a h a n
s e s u a i d e n g a n d i n a mi k a
p o l i t i k b a n g s a I n d o n e s i a . Ha l
i t u b e r t u j u a n u n t u k
me p e r b a i k i s i s t e m
p r e s i d e n s i a l y a n g l a ma .
Pe r uba ha n ba r u t e r s e b u t
a n t a r a l a i n , a d a n y a p e mi l i h a n
pr e s i de n l a ngs ung, s i s t e m
bi k a me r a l , m e k a n i s m e c h e c k a n d
b a l a n c e d a n p e mb e r i a n
k e k ua s a a n y a ng l e bi h be s a r
pa d a p a r l e me n u n t u k m e l a k u k a n
p e n g a wa s a n d a n f u n g s i
13. Masa Orde Baru Masa Reformasi
(Sebelum Amandemen UUD 1945) (Setelah Amandemen UUD 1945)
a. I n d o n e s i a a. N e g a r a I ndon e s i a
a da l a h ne ga r a a da l a h ne ga r a
huk um huk u m
(r e c h t s s a t ) Te r c a n t u m d i
d a l a m p a s a l 1 a y a t
I n i me n g a n d u n g
(3) t a n p a a d a
a r t i b a hwa
p e n j e l a s a n , y a n g
n e g a r a , t e r ma s u k
b e r b u n y i “N e g a r a
d i d a l a mn y a
I n d o n e s i a a d a l a h
p e me r i n t a h &
n e g a r a h u k u m”
l e mb a g a -l e m b a g a
n e g a r a l a i n ,
d a l a m
me l a k s a n
a k a n
t u g a s n y /t i n d a k a
a
n a p a p u
n h a r u s
d i l a n d a s
i o l e h
h u k u m & d a p a t
d i p e r t a n g g u n g j a w
a b k a n .
b. S i s t e m b) S i s t e m
14. Masa Orde Baru Masa Reformasi
(Sebelum Amandemen UUD 1945) (Setelah Amandemen UUD 1945)
c. Ke k u a s a a n ne ga r a c. Ke k ua s a a n ne ga r a
t e r t i nggi di t e r t i n ggi di
t a nga n Ma j e l i s t a na ga n Ma j e l i s
P e r mu s y a w a r a t a n Pe r mu s y a wa r a t a n
Ra k y a t Ra k y a t
Tu g a s n y a : Tu g a s n y a :
1) M e n e t a p k a n 1) M e n g u b a h &
U n d a n g -U n d a n g me n e t a p k a n
Da s a r , Un d a n g -U n d a n g
2) M e n e t a p k a n G a r i s - Da s a r ,
Ga r i s Be s a r 2) M e l a n t i k
Ha l u a n Ne g a r a , Pr e s i d e n &/a t a u
3) M e n g a n g k a t wa k i l Wa k i l
k e p a l a n e g a r a Pr e s i d e n ,
(P r e s i d e n ) & w a k i l 3) D a p a t
k e p a l a n e g a r a me mb e r h e n t i k a n
(Wa k i l P r e s i d e n ). Pr e s i d e n &/a t a u
Wa k i l Pr e s i d e n
d a l a m ma s a
j a b a t a n n y a
me n u r u t UUD.
15. Masa Orde Baru Masa Reformasi
(Sebelum Amandemen UUD 1945) (Setelah Amandemen UUD 1945)
e. Pr e s i de n t i d a k e. Pr e s i de n t i da k
b e r t a n g g u n g j a wa b be r t a nggung
k e pa da De wa n j a wa b k e pa da
P e r wa k i l a n De wa n p e r wa k i l a n
Ra k y a t . Ra k y a t .
Pr e s i d e n t i d a k De n g a n
b e r t a n g g u n g j a wa b me mp e r h a t i k a n
k e p a d a De wa n , p a s a l -p a s a l
a r t i n y a k e d u d u k a n t e n t a n g
Pr e s i d e n t i d a k k e k u a s a a n
t e r g a n t u n g d a r i p e me r i n t a h a n
De wa n . Pr e s i d e n n e g a r a (P r e s i d e n )
d a p a t me mb u b a r k a n d a r i p a s a l 4 s .d . 16,
DPR s e p e r t i d a l a m & D P R (P a s a l 19 s .d .
k a b i n e t 22B ), ma k a
p a r l e me n t e r , & D P R k e t e n t u a n b a h wa
p u n t i d a k d a p a t Pr e s i d e n t i d a k
me n j a t u h k a n b e r t a n g g u n g
Pr e s i d e n . j a wa b k e p a d a DPR
ma s i h r e l a v a n .
f. M e n t e r i ne ga r a f. M e n t e r i ne ga r a
16. Masa Orde Baru Masa Reformasi
(Sebelum Amandemen UUD 1945) (Setelah Amandemen UUD 1945)
g. K e k u a s a a n Ke p a l a g. K e k u a s a a n Ke p a l a
Ne g a r a t i da k t a k Ne g a r a t i da k t a k
t e r b a t a s . t e r ba t a s .
Pr e s i d e n , s e l a i a n Pr e s i d e n s e b a g a i
h a r u s b e r t a n g g u n g k e p a l a n e g a r a ,
j a wa b k e p a d a MP R , k e k u a s a a n n y a
j u g a h a r u s d i b a t a s i o l e h
me mp e r h a t i k a n u n d a n g -u n d a n g MP R
s u n g g u h -s u n g g u h b e r we n a n g
s u a r a -s u a r a d a r i me mb e r h e n t i k a n
DPR k a r e n a DPR Pr e s i d e n d a l a m
b e r h a k me n g a d a k a n ma s a j a b a t a n n y a
p e n g a wa s a n (p a s a l 3 a y a t 3).
t e r h a d a p Pr e s i d e n D e mi k i a n j u g a D P R ,
(D P R a d a l a h s e l a i n me mp u n y a i
a n g g o t a M P R ). DPR h a k i n t e r p e l a s i ,
j u g a me mp u n y a i h a k a n g k e t , &
we we n a n g me n y a t a k a n
me n g a j u k a n u s u l p e r t a n y a a n
k e p a d a MP R u n t u k me n y a mp a i k a n u s u l
me n g a d a k a n s i d a n g & p e n d a p a t s e r t a
17. 2. Struktur Ketatanegaraan Negara Republik
Indonesia
Da l a m s t r u k t u r k e t a t a n e g a r a a n ,
t e r j a d i p e n a mb a h a n n a ma
l e mb a g a n e g a r a & s e k a l i g u s
p e n g h a p u s a n s a t u l e mb a g a
n e g a r a . Un t u k l e b i h j e l a s n y a ,
d a p a t d i l i h a t p a d a b a g a n a t a u
s t r u k t u r k e l e mb a g a a n n e g a r a
(k e t a t a n e g a r a a n ) b e r i k u t i n i .
18. a. Struktur ketatanegaran (sebelum amandemen UUD 1945)
JIWA DAN PANDANGAN
HIDUP BANGSA
PEMBUKAAN UUD 1945
UNDANG-UNDANG DASAR
1945
MPR
MA BPK DPR PRESIDEN DPA
19. b. Struktur ketatanegaraan (setelah amandemen UUD 1945)
UNDANG-UNDANG
DASAR 1945
BPK MPR PRESIDEN KEHAKIMAN
DPD DPR WAPRES MK MA KY
20. 3. Kelebihan & Kelemahan Pelaksanaan Sistem
Pemerintahan Negara RI
B e r d a s a r k a n l a n d a s a n
y u r i d i s k o n s t i t u s i o n a l , s i s t e m
p e me r i n t a h a n y a n g d i t e r a p k a n
d i n e g a r a Re p u b l i k I n d o n e s i a
b a i k p a d a m a s a O r d e L a m a (1959-
1966), Or d e Ba r u (1966-1998), & E r a
Re f o r ma s i (1998 s .d . s e k a r a n g ),
s e c a r a s u b s t a n t i f t i d a k
me n g a l a mi p e r u b a h a n . P e r b e d a a n
p e l a k s a n a a n t e r l e t a k p a d a
c a r a p a n d a n g & p e ma h a ma n r e z i m
y a n g b e r k u a s a s e r t a k e b i j a k a n -
k e b i j a k a n p o l i t i k & p r o d u k -
p r o d u k h u k u ma n n y a .
21. Sistem Pemerintahan Presidensial Negara RI
No. Kelebihan Kekurangan
1. Ad a n y a p e r n y a t aPr a n o d u k h u k u m b e l u m
b a h wa I n d o n e sb a i a n y a k me mi h a k
a d a l a h n e g ak e r a p e n t i n g a n r a k y a t ,
b e r d a s a r a td e a s mi k i a n j u g a
h u k u m & s i s ta p e m a r a t p e n e g a k
k o n s t i t u s i o n a l .
h u k u m (p o l i s i ,
Ha l i n i t e l
a h j a k s a , & h a k i m) y a n g
me mb e r i k a n ma s i h b e l u m
2. k e p a s t i a n & b e k e r j a (b e b e r a p a
s u p r e ma s i h u k u m o k n u m) s e c a r a
d a l a m p r o f e s i o n a l
p e n y e l e n g g a r a a n s e h i n g g a d a p a t
p e me r i n t a h a n d i a j a k b e r k o l u s i .
n e g a r a .
MP R y a n g a n g g o t a -
MP R , y a n g t e r d i r i a n g g o t a n y a t e r d i r i
d a r i a n g g o t a DPR, a t a s a n g g o t a DPR,
Ut u s a n Da e r a h , & Ut u s a n Da e r a h &
Ut u s a n Go l o n g a n Ut u s a n Go l o n g a n
(s e k a r a n g DP R & (s e k a r a n g D P R & D P D ),
22. 3. Jabatan Presiden (eksekutif) tidak Pengawasaan rakyat terhadap
dapat dijatuhkan oleh DPR, & pemerintah kurang berpengaruh,
sebaliknya Presiden juga tidak sehingga ada kecenderungan eksekutif
dapat membubarkan DPR. lebih dominan bahkan dapat mengarah
Presiden bekerja sama dengan ke otoriter.
DPR dalam pembuatan Undang-
Undang.
4. Jalannya pemerintahan cenderung Jika para menteri tidak terdiri dari
lebih stabil karena program- orang-orang yang jujur, bersih, &
program relatif lancar & tidak profesional, program-program
terjadi krisis kabinet. Hal ini pemerintah tidak berjalan efektif &
dimungkinkan karena kabinet populis (berpihak kepada rakyat). Hal
(menteri-menteri) yang diangkat & ini akan berakibat munculnya arogansi
diberhentikan Presiden hanya kekuasaan, salah urus, & tumbuh
bertanggung jawab kepada suburnya KKN.
Presiden. Menteri-menteri adalah
pembantu Presiden.
23. 1. J e l a s k a n b a g a i ma n a s i s t e m
p e me r i n t a h a n n e g a r a
r e p u b l i k I n d o n e s i a me n u r u t
U U D 1945!
2. S e b u t k a n p o k o k -p o k o k s i s t e m
p e me r i n t a h a n r e p u b l i k
I n d o n e s i a & v a r i a s i d a r i
s i s t e m p e mr i n t a h a n
p r e s i d e n s i a l RI !
3. J e l a s k a n s e c a r a r i n g k a s
p e r b a n d i n g a n s i s t e m
p e me r i n t a h a n n e g a r a
r e p u b l i k I n d o n e s i a s e b e l u m &
s e t e l a h d i l a k s a n a k a n
a ma n d e me n U U D 1945!
24. B u d i y a n t o , “P e n d i d i k a n
Ke wa r g a n e g a r a a n U n t u k S MA
Ke l a s X I I ”, J a k a r t a , P e n e r b i t
Er l a n g g a .
Wi k i p e d i a . “T h e F r e e
E n c y c l o p e d i a ”.
h t t p ://e n .w i k i p e d i a .o r g /w i k i /s i
s t e m -p e m e r i n t a h a n -n e g a r a -r i .
d i u n d u h 17 N o v 2011.
25. Penyusun:
Dhyna Agustina
Dini Obriani Lisna
Bambang Dwijaya
Kelas: xii ipa 1