�ݺ�ߣ

wykład VI
WILLARD van Orman QUINE
WSPÓŁCZESNA FILOZOFIA PRAGMATYCZNA
DR HAB. PIOTR MAKOWSKI
http://pmakowski.com/
1

Willard van Orman Quine
• ur. 25.06.1908 (Akron, OH) – zm. 25.12.2000 (Boston, MA),
• Syn przedsiębiorcy Cloyda Roberta Quine’a i nauczycielki Harriet Van Orman, ojciec 4
dzieci (z 2 małżeństw),
• Już w szkole podstawowej zafascynowany pragmatyzmem (brat sprezentował mu
Pragmatyzm Jamesa),
• W 1930 zrobił licencjat w Oberlin College z filozofii matematyki (z ogromnym sukcesem),
po dwóch latach – doktorat z filozofii logiki (na podstawie Principia Mathematica –
Whitehead promotorem) na Harwardzie,
• Dzięki stypendium podoktorskiemu 1932/1933 – podróż do Europy (m.in. do Pragi -
spotkanie z Carnapem, do Wiednia – spotkanie ze Schlickiem, Neurathem i Gödlem oraz
do Warszawy – 6 tygodni – gdzie spotkał się z Tarskim, Ajdukiewiczem i Kotarbińskim –
„najowocniejszy okres życia”; dzięki Quine’owi Tarski wyjechał do USA),
• Podczas II WŚ – dobrowolnie zaciągnął się do marynarki wojennej USA (wywiad
wojskowy), zajmował się rozszyfrowywaniem wiadomości niemieckich łodzi podwodnych,
• Po wojnie wykładowca na Harwardzie,
• Współpromotor m.in. Donalda Davidsona, Daniela Dennetta, Gilberta Harmana, Dagfinna
Føllesdala,
• Gitarzysta Robert Quine jego bratankiem 3

WAŻNIEJSZE PRACE
• 1934: A System of Logistic [zrewidowana rozprawa dokt.].
• 1940: Mathematical Logic [Logika matematyczna (1974)].
• 1953: From a Logical Point of View, zawiera: Dwa dogmaty empiryzmu, O
tym, co istnieje [Z punktu widzenia logiki (1969)].
• 1963: Theory and its Logic.
• 1966: Ways of Paradox and Other Essays, zawiera m.in. Granice wiedzy [7
esejów w: Granice wiedzy i inne eseje filozoficzne (1986).
• 1967: Word and Object [Słowo i przedmiot (1999)]
• 1969: Ontological Relativity and Other Essays, zawiera: Epistemologia
znaturalizowana.
• Philosophy of Logic (1970) [Filozofia logiki (1977)].
• 1974: The Roots of Reference [Korzenie ontologii (2006)].
• 1981: Theories and Things.
• 1987 Quiddities: An Intermittently Philosophical Dictionary [Różności:
słownik prawie filozoficzny (2000)].
• 1990: Pursuit of Truth [Na tropach prawdy (1997)].
• 1995: From Stimulus to Science [Od bodźca do nauki (1998)]. 4

INSPIRACJE – MOTYWY – WKŁAD
INSPIRACJE:
• empiryzm, pozytywizm logiczny (Szkoła Lwowsko-Warszawska, Koło
Wiedeńskie, Russell i Whitehead), klasyczny pragmatyzm
MOTYWY:
• naturalizm
• krytyka pozytywizmu logicznego
• holizm epistemologiczny i ciągłość wiedzy
WKŁAD DO:
epistemologii, filozofii języka, ontologii, filozofii nauki, filozofii logiki,
logiki (teoria zbiorów)
WAŻNIEJSZE IDEE:
epistemologia znaturalizowana, względność ontologiczna,
niezdeterminowanie przekładu, przekład radykalny, teza Duhema-Quine’a 5

QUINE I PRAGMATYZM
• dystans do etykietki „pragmatyzm”:
Miejsce pragmatystów w empiryzmie (1981)

• podzielanie części zasadniczych wyróżników pragmatyzmu:
(Peirce, James, Dewey, Mead)
– holistyczny empiryzm/naturalizm,
– behawiorystyczna semantyka – „najbardziej swoisty rys
pragmatyzmu” (znaczenia jako dyspozycje do działania, „w znaczeniu nie ma
niczego więcej niż to, co daje się odnaleźć w społecznym użyciu form
językowych”),
– prawda jako konstrukt ludzki. 6

NATURALIZM
„uznanie, że rzeczywistość ma być identyfikowana i opisywana w
ramach samej nauki, a nie w ramach jakiejś pierwszej filozofii”
Theories and Things (1981)
• Nauka – fizyka (paradygmatyczne pojęcie naukowości), ale też – socjologia,
psychologia, ekonomia - krytyczne rozszerzenie zdrowego rozsądku:
naukowiec – „nie różni się od przeciętnego człowieka w poczuciu tego, co jest
potwierdzonym świadectwem (evidence), z wyjątkiem tego, że naukowiec jest
bardziej ostrożny”.
The Scope and Language of Science (1954)
• CO STANOWI RACJĘ DLA UZNANIA TEZY, ŻE METODY NAUKI SĄ
NAJLEPSZYMI METODAMI OPISU RZECZYWISTOŚCI? - NAUKA SAMA
- nie ma czegoś takiego, jak specyficznie filozoficzny punkt widzenia
(standardy filozoficznej refleksji są standardami naukowymi, tj. istnieje
między nimi poznawcza ciągłość – brak różnicy rodzajowej)
- pojęcia „ściśle filozoficzne” (znaczenie, przekonanie, wiedza, doświadczenie itp.). – to ciekawy
przedmiot objaśnień, ale i mało przydatne narzędzie w samym objaśnianiu.
7

- ANALITYCZNE / SYNTETYCZNE 
- A PRIORI / A POSTERIORI
DWA DOGMATY EMPIRYZMU
8

• sąd analityczny: prawdziwy na mocy samego znaczenia słów, które w nim występują
np. „kawaler jest to nieżonaty mężczyzna”
• sąd syntetyczny: prawdziwy na mocy znaczenia słów, które w nim występują i pozajęz. faktów
np. „woda jest cieczą o składzie chemicznym H2O”
- definicje analityczności (gł. Carnapa) – niejasne, zwł. ze wzgl. na pojęcie znaczenia,
- prawdziwość zdania nie jest czymś, co można rozłożyć na składnik znaczeniowy i empiryczny
(faktualny),
- nie ma czegoś takiego, jak znaczenie w kryteriach „czysto językowych” (semantyka
behawioralna - znaczenie jako użycie),
- wiedza o faktach przenika do tego, co uznajemy za kryteria definicyjne;
odrzucenie atomistycznej koncepcji znaczenia:

Dwa dogmaty empiryzmu
• W Two Dogmas in Retrospect (1991) osłabienie tezy – analityczna jest cała logika I rzędu (pojęcie
analityczności nadal epistemologicznie nieznaczące)
ANALITYCZNE / SYNTETYCZNE
9

HOLIZM EPISTEMOLOGICZNY
„STATEK NEURATHA”: naukowcy proponujący nowe teorie =
żeglarze, którzy chcą przebudować statek: nie mogąc zrobić tego
w doku i muszą przebudowywać go powoli na pełnym morzu.
Kuno Lorenz, Logic, Language, and Method, p. 208
HOLIZM EPISTEMOLOGICZNY 10

A PRIORI / A POSTERIORI
• tradycyjnie: a priori – niezależny od doświadczenia, uprzedni w stosunku do doświadczenia
Epistemologia znaturalizowana
• z holistycznego rozumienia wiedzy (a także z odrzucenia możliwości
oddzielenia treści empirycznej od tego, co językowe) wynika, że podział a
priori/a posteriori nie da się utrzymać: wszelka wiedza jest odpowiedzią na
doświadczenie (również matematyka i logika są aposterioryczne w tym
sensie, że są częścią aparatu poznania świata i porządkują naszą wiedzę).
Por. H. Field, Apriority as an Evaluative Notion, w: New Essays on the A Priori, eds. P. Boghossian & C. Peacocke,
Oxford, Clarendon Press 2000, s. 117-149.
11

- EPISTEMOLOGIA ZNATURALIZOWANA 
- FIZYKALISTYCZNA ONTOLOGIA
EPISTEMOLOGIA I ONTOLOGIA
12

EPISTEMOLOGIA ZNATURALIZOWANA
• odrzucenie „kartezjańskiego dążenia do pewności”,
• wiedza jako produkt procesów psychicznych opartych na pobudzeniach
zmysłowych,
• epistemologia jako część psychologii (śledzenie relacji input - output),
Epistemologia znaturalizowana (1969)
13

TEZA DUHEMA-QUINE’A
• Pierre Duhem: Testowanie hipotez naukowych w
oderwaniu od kontekstu poznawczego w postaci
założeń „pomocniczych” („wiedzy towarzyszącej”) nie
jest możliwe – negatywny test empiryczny danej teorii
falsyfikuje i teorię i jej założenia pomocnicze
• Quine: wersja radykalniejsza – wiedzę towarzyszącą
można zawsze zmienić, żeby uratować teorię
dla dowolnego zbioru obserwacji istnieje potencjalnie
nieskończenie wiele wyjaśnień
14

(FIZYKALISTYCZNA) ONTOLOGIA (I)
• Język jest obciążony ontologią dopóty, dopóki nie pokażemy, że
to, o czym mówimy (X), da się powiedzieć bez używania
zmiennych związanych, których wartościami są (X).
• „istnieć to być wartością zmiennej”
15

(FIZYKALISTYCZNA) ONTOLOGIA (II)
16

ONTOLOGIA (II)
• akceptacja danej ontologii – tak długo, jak przemawiają za tym
racje poznawcze (potencjał wyjaśniający); aparat pojęciowy
danej teorii determinuje ontologię:
O tym, co istnieje (1953)
17

- EMPIRICAL UNDERDETERMINATION 
- INDETERMINACY OF TRANSLATION
- PRAWDA
NIEDOOKREŚLENIE I
NIEZDETERMINOWANIE
18

NIEDOOKREŚLENIE EMPIRYCZNE TEORII 
(UNDERDETERMINATION)
• Co jeśli pojawią się dwie różne (lub więcej) teorie („finalne teorie
globalne”), z których każda pociąga za sobą wszystkie prawdziwe
obserwacyjne zdania kategoryczne (ilekroć zachodzi X, tylekroć zachodzi Y)
i posiada te same własności (np. prostotę)?
- teorie są równoważne empirycznie
- teorie zakładają nieprzetłumaczalność swoich obserwacyjnych zdań
kategorycznych (nie da się zrekonstruować predykatów jednej w drugiej)
• 2 opcje:
(1) ekumeniczna: obie teorie są prawdziwe, nie ma powodów do
preferowania jednej względem drugiej
(2) sekciarska: równoważność empiryczna innej teorii względem
„naszej pierwszej” nie powinna wpływać na to, czy bierzemy naszą teorię
świata poważnie jako prawdziwą.
• Późny Quine – REALIZM: prymat opcji (2).
“Reply to Roger F. Gibson Jr.” (1986) [w: The Philosophy of W. V. Quine].
19

NIEZDETERMINOWANIE PRZEKŁADU (I) 
(INDETERMINACY)
Mogą istnieć różne sposoby przekładu danego języka, które są równie
poprawne, ale które nie są tylko różnymi wariantami stylistycznymi
1: niezdeterminowanie odniesienia („względność ontologiczna”): istnieje
więcej niż jeden sposób przekładu danych zdań taki, że różne wersje
różnią się pod względem przedmiotu odniesienia, który przypisuje się
częściom tych zdań, ale nie pod względem ogólnej sieci odniesienia, którą
przypisuje się zdaniu jako całości.
przykład tubylczego zwrotu „gavagai” tłumaczonego przez lingwistę – jak? jako „tam jest
królik”, „tam się manifestuje królikowatość”, „tam nie ma królika” itd. (tzw. przekład
radykalny/pierwotny)
2. niezdeterminowanie holofrastyczne: istnieje więcej niż jeden sposób
przekładu danych zdań taki, że dwa przekłady różnią się nie tylko pod
względem przedmiotu odniesienia ich części, ale również pod względem
ogólnej sieci odniesienia całego zdania.
Słowo i przedmiot (1960) 21

NIEZDETERMINOWANIE PRZEKŁADU (II)
• (1970): gavagai raczej przykładem nieprzeniknioności odniesienia
przedmiotowego terminów (a nie niezdeterminowania zdań)
----

Epistemologia znaturalizowana
22

DYSKWOTACYJNA TEORIA PRAWDY
Różności: słownik prawie filozoficzny (1987)
• wariant deflacyjnej teorii prawdy – pojęcie prawdy nie pełni funkcji
opisowych, jest tylko użytecznym sposobem wysławiania się,
• cudzysłowu nie możemy się pozbyć np. wówczas, gdy chcemy powiedzieć,
że coś jest prawdziwe jako całość (np. czyjaś wypowiedź, teoria) – niezgoda
na „znikanie prawdy” (por. Ramsey),
• a więc: ‚dyskwotacja’ nie daje definicji przymiotnika „prawdziwy”
• krytyka koherencyjnej teorii prawdy: teoria ta (1) opiera się na
„absurdalnym pomyśle” że istnieje tylko jedno kryterium logicznej spójności
(2) nie nakłada żadnych wymogów związanych z obserwacją 23

wykład VI
WILLARD van Orman QUINE
WSPÓŁCZESNA FILOZOFIA PRAGMATYCZNA
DR HAB. PIOTR MAKOWSKI
http://pmakowski.com/
2525

�ݺ�ߣ

PRAG 6 - Quine

More Related Content

PRAG 6 - Quine