1. Objektivat:
1. Te diskutojme per gjenetiken
2. Te informohemi per Mendelin
3. Te njihemime ligjet e Mendelit
4. Te zbulojme se si arriti ne perfumdim Mendeli
5. Te analizojmetipat e mutacioneve
Punoi: FjoraldiKe巽i
2. CFARE ESHTE GJENETIKA ?
Gjenetika eshte shkenca qe studion menyren dhe mekanizmat e
transmetimit dhe te ndryshimit te tipareve nga prinderit tek pasardhesit .
Koncepti themelor i gjenetikes eshte qe trashegimi i ketyre tipareve
kontrollohet nga faktoret e trashegimise qe quhen gjene .Mekanizmat e
percuarjes se tipareve nga prinderit te pasardhesit jane te nderlikuara.
Mendeli ishte ai qe zbuloi ligjshmerine e trashegimise se tipareve.
KUSH ISHTE GREGOR MENDELI ?
Gregor Mendel ishte biolog dhe nj谷 prift austriak. M谷 1856 filloi duke
punuar me kryq谷zimin e disa bizeleve qe i kishte mbjellur ne kopshtin e
manastirit. Ai i p谷rmblodhi k谷to eksperimente ne tre ligje, qe sot njihen me
emrin Ligjet e Mendelit. Babai i shkenc谷s, si巽 quhet ndryshe Mendeli
(Johann Gragor Mendel) lindi n谷 Heizendorf m谷 22 korrik 1822. F谷mijrin谷 e
tij Mendeli e kaloi n谷 varf谷ri. Nga familja e tij ai arriti te marre njohuri te
mira mbi mbjelljen e frutave, gj谷 qe e lidhi at谷 edhe me profesore qe e
edukuan Mendelin ne drejtimin shkencor.
3 LIGJET E MENDELIT
LIGJI I PARE: LIGJI I NJETRAJTSHMERISE-Pasardhesitlindin 100% heterozigot
LIGJI I DYTE: LIGJI I ZBERTHIMITTETIPAREVE-Tepasardhesitebreznisese dyte
shfaqettipari recesiv.
LIGJI I TRETE: LIGJI I PAVARSISESETIPAREVE -TARSHEGIMIA EDYOSE ME
SHUME TIPAREVEDHEZBERTHIMI NERAPORTIN9:3:3:1
3. .Ligji i njetrajtshmeris se tipareve
1. BIZELET E KOPSHTIT T GREGOR MENDEL. Gregor Mendel u
p谷rqendrua n谷 shtat谷 tipare t谷 ve巽anta t谷
bizeles. Ai zbuloi se secili tipar 谷sht谷 i
trash谷guesh谷m dhe paraqitet n谷 dy forma
alternative. K谷shtu p谷r shembull tipari
ngjyr谷 e lules s谷 bizeles paraqitet n谷 dy
forma: e bardh谷 dhe e purpurt.
2. Gjithashtu pozicioni i luleve (n谷 maj谷 ose
anash k谷rcellit), ngjyra e kokrr谷s s谷 bizeles
(t谷 blerta ose t谷 verdha), forma e tyre (e
l谷muar ose e rrudhosur), nga forma e
bishtaj谷s (e l谷muar ose kokrrizore), nga
ngjyra e saj (e blert谷 ose e verdh谷), si dhe
nga shtati i bim谷s (i gjat谷 ose i shkurt谷r).
3. Linja t谷 pastra quhen t谷 gjitha bim谷t q谷
sa her谷 riprodhohen me vet谷pjalmim
p谷rs谷ritin te pasardh谷sit t谷 nj谷jtat tipare.
K谷shtu, n谷se bim谷t e bizeles me ngjyr谷 t谷 purpurt vet谷pjalmohen, ato n谷 t谷
gjitha breznit谷 japin pasardh谷s q谷 kan谷 vet谷m lule me ngjyr谷 t谷 purpurt.
P谷rmes k谷saj teknike, Mendeli krijoi nj谷 koleksion farash t谷 linjave t谷 pastra
p谷r t谷 shtat谷 tiparet e bizeles. LINJAT E PASTRA T BIMS S BIZELES.
4. PJALMIMI I KRYQZUAR I LINJAVE T PASTRA. Gregor Mendel
kryq谷zoi bizele q谷 mbartin dy format alternative t谷 nj谷 tipari. K谷shtu p谷r
shembull: ai kryq谷zoi linja t谷 pastra t谷 bizeleve me lule t谷 bardha me ato me
ngjyr谷 t谷 purpurt. Format prind谷rore t谷 pastra t谷 p谷rdorura p谷r kryq谷zim,
Mendel i sh谷noi me shkronj谷n P.
5. Duke zbatuar pjalmimin e kryq谷zuar, ai p谷rdori polenin e thek谷ve t谷 luleve
t谷 bardha, t谷 cilin e transferoi te pistili i luleve t谷 purpurta t谷 bim谷s tjet谷r dhe
anasjelltas. T谷 gjitha bim谷t q谷 lindin nga pjalmimi i kryq谷zuar i linjave t谷
pastra jan谷 quajtur bim谷 hibride.
6. Nisur nga kryq谷zimi i bim谷ve prind谷rore P, pra i bim谷ve me lule t谷 purpurta
me bim谷 me lule t谷 bardha, lindin pasardh谷s t谷 brezit F1, t谷 cil谷t kan谷 vet谷m
lule me ngjyr谷 t谷 purpurt. P: F1 - 100% Dd DD dd Dd LIGJI I PAR I
TRASHGIMIS:NJTRAJTSHMRIA E TIPAREVE.
7. Tipari i ngjyr谷s s谷 purpurt 谷sht谷 mbizot谷rues ose dominant mbi tiparin e
ngjyr谷s s谷 bardh谷. Ndon谷se tipari i ngjyr谷s s谷 bardh谷 nuk shfaqet n谷 k谷t谷
brezni, ai q谷ndron i fshehur ose recesiv dhe shfaqet m谷 von谷 n谷 breznit谷 e
tjera.
4. LIGJI I PAVARSISE SE TIPAREVE -TARSHEGIMIA E DY OSE ME
SHUME TIPAREVE DHE ZBERTHIMI NE RAPORTIN 9:3:3:1
Kur analizohet trashegimia e dy ose me shume tipareve dihibride vihet re grupimi i pavarur i
tyre. Ne kryqezim zberthimi ne f2 behet ne raportin 9:3:3:1 .
Numri i fenotipeve ne f2 gjendet me fomulen 2 ne fuqi n,ndersa numri i gjenotipeve gjendet
me fomulen 3 ne fuqi n.
Mendeli mori ne shqyrtim tipare te vecanta ,te kunderta dhe te ndryshme.
si objekt studimi mori bizelen
studioi hibridet e dala gjate kryqezimeve te ndryshme ne baze te tejcuarjes se tipareve te
kunderta, nga prinderit tekpasardhesit.
Njerinnga prinderit e mori me dy tipare dominante (kokerr e lemuar dhe ngjyre e
verdhe)prindin tjeter e mori me dy tiare recesiv(kokerr e rrudhosur dhe ngjyre e gjelber).
Ne breznine e dyte mori : 315 kokrrae lemuar dhe ngjyre e verdhe .
108 kokrrae lemuar dhe ngjyre e gjelber
101 kokrrae rrudhosur dhe ngjyre e verdhe
32 kokrra e rrudhosur dhe ngjyre e gjelber
5. MUTACIONE NUMERIKE SEKSUALE
Mutacione numerike seksuale konsiderohen ato mutacione qe ndryshojne numrin e
kromozomeve seksuale.
Njerezit qe kane ne kromozomet seksuale gjenotipin XXX , XXY , XYY quhen trizomike,kurse
ato qe e kane gjenotipin X0 quhen monozomike.
Crregullimet e kromozomit X shkaktoohen per skak te moszberthimit te ketyre
kromozomeve gjate mejozes.
Cilat jan disa nga mutacionet seksuale ?
Sindromen Klinfelter:
47 , XXY. Nje mashkull me kete sindrome ka dy ose me shume
kromozome X pervec nje kromozomi Y .Individet e prekur jane sterilet
dhe jane me shume tipare femerore
47 XYY
Jane meshkuj qe kane dy kromozome Y ne vend te nje, te cilet kane
tipare te theksuara mashkullore. Zakonisht ,jane me shtatlarte sesa
mesatarja, priren qe te kene nje inteligjence me te ulet se normalja dhe
shfaqin shenja dhune
TRISOMIA XXX
Femrat me kete sindrome mund te kene crregullime fizike, parregullsi ne riprodhim dhe
inteligjence te ulet.
SINDROMA TURNER 45 X0
Eshte shembulli i nje monozomie. Shfaqet te femrat me mungese te nje
kromozomi x. Ato kane fizik te shkurtet , jane sterile dhe mund te kene
defekte te bashkelindura te zemres.
