1. SHKOLLA FILLORE DITURIA"
DARDANI
Emri i Nx谷nsit: Zenel Kovaqi
KLASA: 9/1.
Proteinat, Yndyrnat dhe
TEMA: Karbohidratet
ARSIMTARI I LNDS: Skender Mjaki
PRILL 2013
2. Emri protein谷 rrjedh nga greqishtja prota dhe do t谷 thot谷 i
r谷nd谷sish谷m.
Ato p谷rb谷jn谷 nj谷 pjes谷 t谷 madhe t谷 t谷 gjith谷 organizmit ton谷
dhe luajn谷 efekte jetike.
Formohen nga vargje aminoacidesh t谷 lidhur me lidhje
peptidike.
Ka gjithsej 20 lloje aminoacidesh ku 9 jane themelore dhe
11 jo-themelore.
9 proteinat esenciale nuk prodhohen dot nga trupi yn谷
prandaj 谷sht谷 me shum谷 r谷nd谷s t谷 merren n谷p谷rmjet
ushqimeve me p谷rmbajtje t谷 lart谷 proteinash.
Proteinat jo-themelore prodhohen nga trupi yn谷, por p谷r
prodhimin e tyre duhen proteinat e tjera q谷 sh谷rbejn谷 si
katalizator谷.
4. Formimi i organeve t谷 brendshme si
m谷lcia, muskujt, ligamentet, kockat etj. Ruajtja e form谷s
trupore.
P谷rb谷jn谷 15% t谷 trupit ton谷.
Sh谷rbejn谷 si katalizator谷.
Transportojn谷 oksigjenon n谷 gjak.
Marrin pjes谷 n谷 transportin aktiv t谷 l谷nd谷ve ushqyese.
Nga to formohen edhe antirupat q谷 mbrojn谷 trupin nga
s谷mundjet.
Rregullimi i hormoneve dhe matobolizmit t谷 ushqimeve.
6. Proteinat ndahen n谷 proteina me vler谷 biologjike t谷 lart谷
(treten shpejt) proteina me vler谷 biologjike t谷 ul谷t (treten me
v谷shtir谷si)
Proteina e hirr谷s - thartirat, ka vler谷n m谷 t谷 lart谷 bilogjike
pra 谷sht谷 kualiteti m谷 i lart谷 i protein谷s dhe tretet shum谷
shpejt n谷 organiz谷m.
Proteina e kazein谷s - proteina e qum谷shtit. Ka vler谷n
mesatare biologjike dhe tretet m谷 ngadal谷 n谷 organizmin e
njeriut.
Proteina e soj谷s - bizelja, fasulja, arrat, kikirikat, etj. ka
vler谷n m谷 t谷 ul谷t biologjike dhe tretet shum谷 ngadal谷 n谷
organizmin e njeriut.
8. Proteina e plot谷 谷sht谷 ajo protein谷 e cila p谷rmban 9 amino
acidet themelore pra 谷sht谷 protein谷 e kompletuar dhe 谷sht谷
shum谷 e r谷nd谷sishme p谷r sh谷ndetin e njeriut.
Protein谷 t谷 plot谷 p谷rmbajn谷:
hirra, vez谷t, qum谷shti, djathi, kosi, mishi i bardh谷 i pul谷s, mishi i
peshkut, mishi i kuq (bifteku,p谷rshuta),etj.
Proteina e mang谷t - e paplot谷 谷sht谷 protein谷 e pakompletuar
sepse i mungojn谷 2 apo 3 amino acide nga 9 amino acidet
themelore, pra nuk i ka t谷 gjitha amino acidet themelore.
Edhe kjo protein谷 谷sht谷 e dobishme p谷r sh谷ndetin e njeriut dhe
ka mund谷si t谷 kompletohet, t谷 b谷het protein谷 e plot谷.
Protein谷 t谷 mang谷t-paplot谷 p谷rmbajn谷:
drith谷rat, bizelja, fasulja, kikirikat, arrat, farat,
10. Mungesa e protein谷s rezulton n谷 lodhje t谷 p谷rgjithshme t谷
njeriut, n谷 dob谷simin e muskujve dhe indeve, n谷 ndjeshm谷ri
ndaj infeksioneve, dhe gjithashtu shfaq谷 d谷shir谷n p谷r
konsumimin m谷 t谷 madh t谷 sheqernave gjat谷 dit谷s, si巽 谷sht谷
巽okollata dhe 谷mb谷lsirat tjera t谷 cilat mund t谷 shkaktojn谷
trashjen - rritjen e pesh谷s trupore.
M谷 par谷, n谷 baz谷 t谷 disa studimeve 谷sht谷 menduar se
konsumimi i lart谷 i ushqimit me proteina
mund ti shkaktoj谷 stres veshk谷ve dhe m谷lqis谷 sepse k谷to
organe duhet t谷 punojn谷 m谷 tep谷r n谷 m谷nyr谷 q谷 t谷 nxjerrin
materiet toksike t谷 mbetura n谷p谷rmjet urin谷s, dhe gjithashtu
mund t谷 shkaktoj谷 humbjen e kalciumit t谷 eshtrave n谷p谷rmjet
urin谷s.
Kurse tani studimet e fundit tregojn谷 se p谷rdorimi i lart谷 i
ushqimit me proteina nuk mund t谷 shkaktoj谷 kurfar谷 stresi
veshk谷ve dhe m谷lqis谷, sepse proteina 谷sht谷 substanc谷
termogjenike e cila mund t谷 lirohet nga trupi edhe n谷p谷rmjet
nxeht谷sis谷.
11. Lipidet (lipos-gr-yndyr谷) n谷 p谷rgjith谷si p谷rkufizohen
si yndyr谷ra t谷 patretshme n谷 uj谷, por treten n谷 tret谷s
tjer谷 organik p.sh. tret谷s t谷 lipideve
jan谷 acetoni ose benzeni. N谷 natyr谷 ndodhen edhe
si molekula t谷 tilla si
vajra, kolesterole, sterole, vitamina(A, D, E dhe K ), mono
gliceride, digliceride, fosfolipide, etj. Funksionet kryesore
biologjike t谷 lipideve jan谷: depozitimi i energjis谷, veprojn谷
si komponent谷 strukturor n谷 membran谷n qelizore, dhe si
molekula sinjalizuese.
11
13. Lipidet jan谷 nj谷 grup komponimesh q谷 kan谷 shum谷
funksione biologjike, t谷 tilla si komponente strukturore
n谷 membran谷n qelizore, deponimin e burimeve t谷
Projekt Kimi
energjis谷 etj. Lipide n谷 p谷rgjith谷si jan谷 hidropfobik apo
amfifilike t谷 vogla q谷 kan谷 origjin谷 t谷r谷sisht ose
pjes谷risht nga dy lloje substancash biokimike: ketonet
dhe grupet izofrene. Duke marr谷 parasysh k谷t谷, lipidet
ndahen n谷:
alkine yndyrore
glicerolipide
glicerofosfolipide
sfingolipide
saharolipide
poliketone (ketone t谷 p谷rb谷ra)
14. Yndyrnat jan谷 baz谷, n谷 shum谷 procese t谷 organizmit dhe jan谷
nj谷 form谷 e p谷rqendruar e energjis谷. Marrja e tepruar e
Projekt Kimi
yndyrnave, mund t谷 巽oj谷 n谷 dhjamosje. Mishi, djathi, vaji i
palm谷s, vaji i arr谷s s谷 kokosit, dhjam谷rat e
kafsh谷ve, vez谷t, peshqit, arrat, kan谷 yndyrna t谷 tretshme.
Obeziteti 谷sht谷 nj谷 nd谷r s谷mundjet m谷 shqet谷suese t谷 t谷 gjith谷
shoq谷ris谷 njer谷zore sot. Obeziteti vjen si pasoj谷
mbiushqyerjes, sidomos me yndyrna, t谷 cilat duke qen谷 se nuk
konsumohen energjikisht depozitohen si dhjam.
Sipas disa k谷rkimeve arsyeja q谷 ne na p谷lqejn谷 kaq shum谷
yndyrnat 谷sht谷 fakti se edhe vet谷 truri jon谷 p谷rb谷het nga 50%
ynfyr谷 (mielina dhe membrama e neuroneve)
16. Karbohidratet jan谷 materie t谷 p谷rb谷ra nga
karboni, hidrogjeni dhe oksigjeni, dhe zakonisht
kategorizohen si sheqera,nisheste dhe fibra.
Sheqeri i cili gjendet n谷 p谷rmbajtjen e ushqimit
p谷rcaktohet si monosaharid apo dysaharid.
Monosaharidet jan谷 nj谷si e vetme e sheqerit dhe kur
shum谷 nj谷si t谷 tilla lidhen, at谷her谷 formohen nishestet
(karbohidratet q谷 gjenden n谷 bim谷) dhe glikogjeni
(karbohidrate q谷 ruhen n谷 trupin e njeriut).N谷
monosaharide b谷jn谷 pjes谷:glukoza (e njohur si sheqeri i
gjakut), fruktoza (sheqeri i pem谷ve),dhe galaktoza.
18. Karbohidratet e thjeshta-(sheqer i thjesht谷), jan谷
monosaharidet dhe dysaharidet.
Karbohidratet e thjeshta treten shpejt谷 n谷 organiz谷m dhe
rrisin nivelin e sheqerit n谷 gjak shum谷 shpejt谷. N谷 k谷t谷 rast
pankreasi detyrohet t谷 prodhoj谷 m谷 shum谷 insulin谷 e cila
merr glukoz谷n m谷 shpejt谷 nga gjaku dhe e ruan at谷 si
glikogjen apo yndyr谷 n谷 trupin e njeriut, n谷 m谷nyr谷 q谷 t谷
rikthehet niveli normal i sheqerit n谷 gjak.
Karbohidratet e thjeshta jan谷: sheqeri i bardh谷-
sukroza, 谷mb谷lsirat,tortet,kiflet,pijet e gazuara,l谷ngjet me
sukroze-sheqer t谷
p谷rpunuar, qokolata,bombonet,biskotat,qipsat dhe gjith谷
artikujt q谷 p谷rmbajn谷 sheqer t谷 rafineruar.
20. Karbohidratet e p谷rb谷ra-(sheqer natyral) jan谷 polisaharidet t谷
cilat formohen nga bashkimi i tri apo m谷 shum谷 nj谷sive t谷
sheqerit.
Karbohidratet e p谷rb谷ra treten dhe dep谷rtojn谷 n谷 gjak m谷
ngadal谷, diku p谷r 1 deri 3 or谷, 巽ka do t谷 thot谷 se niveli i sheqerit
n谷 gjak rritet ngadal谷 dhe mbetet i q谷ndruesh谷m, dhe n谷 k谷t谷
rast pankreasi detyrohet t谷 prodhoj vet谷m nj谷 sasi t谷 vog谷l t谷
insulin谷s.Kjo mund谷son t谷 kemi energji p谷r nj谷 koh谷 m谷 t谷 gjat谷
dhe mos t谷 ndihemi t谷 uritur.
Karbohidratet e p谷rb谷ra jan谷:
drith谷rat, orizi, pem谷t, patatet, domatet, qum谷shti dhe produktet
e qumshtit,l谷ngjet pa sheqer shtes谷-t谷
bardh谷, shpagetat, gruri, bizelja, fasulja.
Karbohidratet e p谷rb谷ra jan谷 shum谷 t谷 r谷nd谷sishme p谷r
sh谷ndetin e njeriut, jan谷 ushqime jet谷sore sepse p谷rmbajn谷
shum谷 vitamina dhe minerale si: vitaminat B,vitamin
E, zink, magnezium, hekur dhe gjithashtu rrisin rezervat e
22. Karbohidratet me indeks glikemik t谷 lart谷 edhe pse mund
t谷 jen谷 disa karbohidrate t谷 p谷rb谷ra (si patatet e pjekura
dhe orizi i bardh谷) ato treten shpejt谷 n谷 organiz谷m dhe
rrisin shum谷 shpejt谷 nivelin e sheqerit n谷 gjak q谷 do t谷 thot谷
se nuk jan谷 shum谷 t谷 dobishme p谷r sh谷ndetin e njeriut e
sidomos p谷r personat me s谷mundje t谷 diabetit-sheqerit te t谷
cil谷t rritja e nivelit t谷 sheqerit n谷 gjak mund t谷 shkaktoj谷
probleme t谷 m谷dha sh谷ndet谷sore.
Karbohidratet me indeks glikemik t谷 ul谷t t谷 cilat
gjithashtu mund t谷 jen谷 disa karbohidrate t谷 thjeshta (si巽
jan谷 pem谷t) treten m谷 ngadal dhe rrisin nivelin e sheqerit n谷
gjak m谷 ngadal q谷 do t谷 thot谷 se jan谷 shum谷 t谷 nevojshme
dhe t谷 dobishme p谷r sh谷ndetin e njeriut e sidomos p谷r
personat me s谷mundje t谷 diabetit-sheqerit.