ݺߣ

ݺߣShare a Scribd company logo

Radioqrafik sınaq

•Download as PPT, PDF•
•
I
Imran Agayev

Dağılmadan nəzarət sınaqları

1 of 100
Downloaded 24 times
RADRADİİOOQQRARAFİFİYAYA MMÜÜAYAYİİNN SİƏSİƏ ((SNT TC-1ASNT TC-1A)) 1
RADRADİİOOQQRAFİRAFİYAYANNIIN PRN PRİİNSİNSİPPİİ 2
SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASIKASI-T-T RİFLƏ ƏRİFLƏ ƏRR Atom:Atom: Bir elementin ən kiçik vahidir. • Bir atomun elementl riə ; Proton, Neytron və Elektrondur • Proton pozitiv yüklü, Elektron neqativ yüklü, Neytron isə yüksüzdür. Atom NAtom Nömr siəömr siə :: Atomdakı proton sayı v yaə elektron sayıdır. Z hərfi ilə göstərilir. Z = P = E Atom NAtom Nömr siəömr siə v yaəv yaə KütlKütləə NNömr siəömr siə :: Bir atomun nüv sind kiə ə proton sayı ilə neytron sayının c midirə . A hərfi ilə göstərilir. A = P + N A = E + N A = Z + N 3
SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASIKASI-T-T RİFLƏ ƏRİFLƏ ƏRR iiZOTOPLAR:ZOTOPLAR: Atom nömr siə eyni, kütlə nömr siə f rqliə olan və eyni elementə aid atomlara izotop deyilir. Misal: Uran – 92U233 , 92U235 , 92U238 RADRADİİOAKTİOAKTİVV İZOTOPLAR:İZOTOPLAR: Radiasiya yayan izotoplardır. Aşağıdakı üç yolla əldə edilə bilər: 1. T biiə : Uran 2. Suni : Ir-192-Se 75 3. Fiziki bölünməsi : Th-170 4
SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASIKASI-T-T RİFLƏ ƏRİFLƏ ƏRR RADRADİİOAKTİVOAKTİVLİKLİK:: B ziə radioaktiv elementlər tərəfindən atomik parçalanma n tic sində ə ə özünd nə və fasil sizə yayılan radiasiyadır. Aktivlik ümumiyy tlə ə Curie (Ci) ilə ölçülür. S.I sistemindəki vahidi Bequerel (Bq)’dir. Yarı ÖmürYarı Ömür Müdd tiəMüdd tiə :: Radioaktiv izotopun aktivliyinin başlangıç d y rinə ə ə görə yarıya düşdüyü zaman aralığıdır. İridium : Ir-192 74,5 gün Selenium:Se 75 120 gün Kobalt : Co–60 5,3 il Tulium : Tu-170 130 gün Sezium : Cs-137 33 il Radium: Rd 1900 il 5
SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASIKASI-T-T RİFLƏ ƏRİFLƏ ƏRR CURIE:CURIE: 1 Ci: 1 saniyədə 37x109 əd də atomun parçalanmasıdır 1 Bq = saniyədə 1 əd də atomun parçalanmasıdır 1 Ci = 37 x 109 Bq = 37 x 103 Mega Bq 1 Ci = 37 GBq 6
SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASIKASI-T-T RİFLƏ ƏRİFLƏ ƏRR RENTGEN : Rentgen, radiasiyanın ölçü vahididir. 1 Rentgen; 1 cc h cmind ki quru havaya standart istilik v t zyiqd 1 e.s.u’luk (elektroə ə ə ə ə statik unit) enerji yükl y bil n radiasiya miqdarıdır.ə ə ə 1 Rentgen (R) = 1000 milli Rentgen (mR) REM: (Radiation Equivalent Man) Bioloji bir varlıq t r fınd n udulan iyoniz edici radiasiya miqdarıdır.ə ə ə ə Yeni SI vahidi: 1 Sievert (Sv) = 100 Rem RAD: (Radiation Absorded Dose) Madd nin udduğu radiasiya miktarıdır.ə Yeni SI vahidi: 1 Gray (Gy) = 100 Rad 7
SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASIKASI-T-T RİFLƏ ƏRİFLƏ ƏRR DOZA ANLAYIŞI Bir bölg d ki radiasiyanın şidd ti doza ş klind ifad edilir.ə ə ə ə ə ə Vahidl ri:ə Rem/saat v yaə mRem/saat μSv/saat v yaə mSv/saat Dozimetr il ölçdüyümüz qiym tl r h r zaman dozalardır. Y ni o bölg d kiə ə ə ə ə ə ə radiasiya şidd tidir.ə M s l n;ə ə ə Dozimetrd 120ə μSv/saat oxuduğumuz bir bölg d 10 saniyə ə ə qaldıqda n q d r doza q bul ed rik?ə ə ə ə ə 120 μSv/1 saat = 120 μSv/3600 saniyə C mi alınan doza: 120/3600ə x 10 = 0,3 μSv 8
9 Elektromaqnit Spektr : X v Qamma şüaları yüks k enerjil ri s b bind n materiala nüfuz edə ə ə ə ə ə ə bilirl r v iyonlaşdırma t sirl ri vardır. Ayrıca x tti ir liyirl r. X və ə ə ə ə ə ə ə Qamma şüalarının bu xüsusiyy tl ri onların radioqrafik müayin də ə ə ə istifad edilm sini t min edir.ə ə ə SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASI-XÜSUSIYY TL RƏ ƏKASI-XÜSUSIYY TL RƏ Ə
10 X v QammaəX v Qammaə şüalarınınşüalarının Xüsusiyy tl riə əXüsusiyy tl riə ə :: Düz bir çizgi halında ir li h r k t edirl rə ə ə ə ə . Maqnit v yaə elektrik sah l rind nə ə ə t sirl nmirl rə ə ə . Maddələrə nüfuz edə bilirlər. Nüfuz etdikləri maddələrdə ionlaşdırma yaradırlar. Yaşayan hüceyrələrə zərər verirlər. SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASI-XÜSUSİYY TL RƏ ƏKASI-XÜSUSİYY TL RƏ Ə
11 X-şüası Spektri-C r yan şidd ti v G rginlik il D yişm siə ə ə ə ə ə ə ə SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASI-XÜSUSİYY TL RƏ ƏKASI-XÜSUSİYY TL RƏ Ə
12 Qamma şüası spektri İr 192 v Co 60ə SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASI-XÜSUSİYY TL RƏ ƏKASI-XÜSUSİYY TL RƏ Ə
RADİASİYA TİPLRADİASİYA TİPLƏƏRİRİ Elektromaqnit radiasiyanın tipl riə 1. Alfa hiss cikl rə ə 2. Beta hiss cikl rə ə 3. Qamma şüaları 4. X şüaları 13
QAMMA şüalarıQAMMA şüaları QAMMA şüaları Aktiv hala g tirilmiş, t hrik edilmiş bir nüv d yişik enerji s viyy l rind birə ə ə ə ə ə ə ə v ya daha çox foton (enerji yüklü hiss ) yaya bilir. Qamma şüasının yayılmasıə ə nüv d ki proton v ya neytron sayını d yişdirm z, nüv nin daha yüks kə ə ə ə ə ə ə enerji s viyy sind n daha az enerjili bir enerji s viyy sin h r k t etm sinə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə (q rarsız haldan daha q rarlı hala g lm sin ) s b b olur.ə ə ə ə ə ə ə S naye Radioqrafiyasında istifad edil n Ir-192 v Co –60 qaynaqları aşağıdakıə ə ə ə qalınlıq aralıqlarında istifad edilir.ə Ir-192 12,5 - 75 mm polad Co-60 25 - 200 mm polad 14
RadioaktivRadioaktiv parçalanmanınparçalanmanın ölçülmölçülməəsi:si: At = Ao e –λt At : ‘t’ q d rə ə zaman sonrakı Aktivlik Ao başlanğıcdakı aktivlik λ parçalanma sabiti = 0,693 / Yarı ömür zamanı t zaman periodu (gün və ya il) e exponansional sabit (= 2,72) 15 QAMMA şüalarıQAMMA şüaları
Misal : 10 Ci aktivlikli bir Ir192 m nb sinin 30 gün sonrakı aktivliyi n q d rdir?ə ə ə ə ə Formül: At = Ao e –λt = 10 x e (–0,693/74,5)x30 = 10 x e –0,279 = 10 x 0,756 = 7,56 Ci 16 QAMMA şüalarıQAMMA şüaları
TTəərsrs KvadratKvadrat QQanunu:anunu: I1 D2 2 -------- = --------- I2 D1 2 I1 = D1 məsafədəki radiasiya şiddəti I2= D2 məsafədəki radiasiya şiddəti. I1 qiym tiə aşağıdakı kimi hesablanır: I1= M nb ninə ə aktivliyi x R/HM d yə əri x 1000 mR/saat Yuxarıdakı hesab; D1= 1 metr üçündür. 17 QAMMA şüalarıQAMMA şüaları
Misal : 10 metr m saf d 200 mR/saat radiasiya şidd ti ver n bir m nb nin 20 metrə ə ə ə ə ə ə m saf d ver c yi radiasiya şidd ti n q d rdir?ə ə ə ə ə ə ə ə ə Yuxarıdakı m lumatları T rs Kvadrat Qanununa yerl şdirdikd ,ə ə ə ə 200 20 2 200 x 100 ----- = ------ I2 = ------------- I2 10 2 400 N tic Iə ə 2= 50 mR/ saat 18 QAMMA şüalarıQAMMA şüaları
Misal : 15 Ci aktivliy sahib olan bir Ir-192 m nb d n 30 metr m saf d ki radiasiyaə ə ə ə ə ə ə şidd ti n q d rdir?ə ə ə ə D y rl rin düsturda yerin qoyulması ilə ə ə ə ə I1 = Aktivlik x R/metre.saat x 1000 v Də 1 = 1 metre 15 x 0,5x 1000 30 2 7500 ------------------ = ------ I2 = ------------- I2 12 900 N tic Iə ə 2= 8,33 mR/ saat 19 QAMMA şüalarıQAMMA şüaları
YARI DYARI D YƏ ƏYƏ ƏRR QQALINLIĞI-ALINLIĞI-EKRANLAMAEKRANLAMA EKRANLAMA Yarı D yə ər Qalınlığı (HVL): radiasiya şiddətini yarıya (1/2) salan material qalınlığıdır. Onda bir D yə ər Qalınlığı (TVL): radiasiya şiddətini onda birinə (1/10) salan material qalınlığıdır. T l b olunanə ə HVL də ədi: Io / I = 2n T l b olunanə ə TVL də ədi: Io / I = 10n Io : Gələn radiasiya I : materialdan keçen radiasiya n : t b qə ə ə sayı 20
21 YARI DYARI D YƏ ƏYƏ ƏRR QQALINLIĞI-ALINLIĞI-EKRANLAMAEKRANLAMA
22 DD yəyə işikişik MateriallarınMaterialların Yarı DYarı D yə əyə ərr QQalınlıalınlıqqları (HVL) mmları (HVL) mm Material Mənbə Uran Qurğuşun Polad Beton və ya Aliminium Ir-192 3.3 4.8 15.5 48.0 Co-60 6.0 12.4 22.1 66.0 Cs-137 4.5 6.3 17.3 53.3 1 TVT = 3,3 HVL1 TVT = 3,3 HVL YARI DYARI D YƏ ƏYƏ ƏRR QQALINLIĞI-ALINLIĞI-EKRANLAMAEKRANLAMA
23 EkranlamadanEkranlamadan sonraki radiasiya şiddsonraki radiasiya şiddəətinintinin mü yy n olunmasıə əmü yy n olunmasıə ə I = Io e –μt I ekranlama sonrası radiasiya şiddəti Io ekranlamadan vv lkiə ə radiasiya şiddəti e exponansional sabit (= 2,72) μ Lineer azaltma/ udma koofisenti = 0,693/HVL t ekran materialının qalınlığı YARI DYARI D YƏ ƏYƏ ƏRR QQALINLIĞI-ALINLIĞI-EKRANLAMAEKRANLAMA
Misal : Bir Ir-192 m nb d n yayılan 200 mR/saat şidd tind bir radiasiya 50mmə ə ə ə ə qalınlıqlı poladdan keçdikd n q d r qalır?ə ə ə ə Düstur: I = Io e –μt = 200 x e –(0,693/15,5) x 50 = 200 x e –2,235 = 21,4 mR/saat 24 YARI DYARI D YƏ ƏYƏ ƏRR QQALINLIĞI-ALINLIĞI-EKRANLAMAEKRANLAMA
SPESİFİK AKTİVSPESİFİK AKTİVLİKLİK 25 Spesifik Aktivlik: Vahid kütl başına aktivlik. Vahidi : ci/grə H r biri 1 qram v 10 Ci aktivlikli Ir 192, Co 60 v Cs 137 izotopların spesifikə ə ə aktivlikl ri:ə Ir- 192 Co – 60 Cs – 137 5gr 10gr 20gr Bu misaldan yüks k spesifik aktivlikli m nb l rin fiziki ölçül rinin daha kiçikə ə ə ə ə olduğu görülür.
26 QAMMA şüalanma cihazlarıQAMMA şüalanma cihazları
27 X şüaları elektromaqnitik spektrumun bir üzvüdür. QAMMA şüalarından f rqi istehsal ş klidir.ə ə Material yet rinc qızdırıldıqda istilik artdıkcaə ə yaranan elektronlar materialı t rk edirl r.ə ə Katod v anod arasındakı g rilm f rqı s b bi ilə ə ə ə ə ə ə neqativ yüklü elektronlar pozitiv yüklü anoda doğru yüks k sür tl h r k t edirl r. Bu h r k tə ə ə ə ə ə ə ə ə ə tamamil boşalır v vakumlu bir sah d olur, ksə ə ə ə ə halda elektronlar hava molekullari il çarpışaraqə havanın ioniz olmasına dolayısıyla enerji itgisinə ə s b b olurlar.ə ə X şüaları, bu yüks k sür tli elektronların birə ə mane t r find n (tungsten h d f – anot) aniə ə ə ə ə ə olaraq dayandırılması n tic sind ld edilirl r.ə ə ə ə ə ə X şüalanma cihazlarıX şüalanma cihazları
28 * X şüa istehsalı effektsiz bir prosesdir, çünki h d f g l n elektronların enerjisinin çoxə ə ə ə ə böyük bir qısmı tungsten h d fl çarpışmaə ə ə s b bi il istilik enerjisine çevrilm kl , ldə ə ə ə ə ə ə edil n radiasiya enerjsi ise buna gör olduqcaə ə kiçik olmalıdır. M s l n elektron enerjisininə ə ə %99’ı istilik enerjisin , %1’i x-şüası enerjisineə çevrilir. * H ddind n artıq istil şm ni önl m k üçünə ə ə ə ə ə X şüa sisteml rind soyutma sistemi qurulur.ə ə * X şüa trubkasında yaranan radiasiya trubkadan xaric beriliumdan (v ya şüş d n) hazırlanmışə ə ə ə bir p nc r d n ötürülür. Berilium atom ağırlığıə ə ə ə n kiçik, dolayısıyla radiasiyanı n az udanə ə metallardan biridir. X şüalanma cihazlarıX şüalanma cihazları
29 Bir X şüası qrupunda kontrol parametrləri  Trubka Voltajı (kV)  Trubka c r yan şidd tiə ə ə (mA)  Zaman (saniyə) (X ray trubkasının radiasiya şiddəti “mA x saniyə” olaraq ifadə edilir.) TrubkaTrubka Voltajı - Kilovolt (Kv):Voltajı - Kilovolt (Kv): Kv artdıqda,  Katoddan anoda geden elektronların sür tiə yaranan x şüası enerjisi artar.  radiasiyanın materiala nüfuziyyət gücü artar. X şüalanmaX şüalanma
30 Bir X şüası qrupunda kontrol parametrləri TrubkaTrubka c r yan şidd tiə ə əc r yan şidd tiə ə ə – miliAmper (mA):– miliAmper (mA): mA artdıqda,  Katoddan anoda geden elektronların sayı artar.  radiasiya qrupundakı foton sayı artar, dolayısıyla radiasiyanın şiddəti (şüa şiddəti) artar. ZamanZaman:: kV, mA və material qalınlığına bağlı olaraq d yə işik ç kiliş parametrleriə üçün ‘Pozlanma diaqramları’ hazırlanmışdır. X şüalanmaX şüalanma
S nayeəS nayeə radradiiooqqrafirafiyadayada ümumiyy tlə əümumiyy tlə ə 100 Kev – 25 Mev x- şüası enerjisi istifad edilirə .  Kev - Kilo elektron volt  Mev - Mega elektron volt 31 X şüalanmaX şüalanma
X –şüası cihazları  Daşınan cihazlar (400 Kv’a q d r X-şüası trubkalar,Crawlerl r v s.)ə ə ə ə  Stasionar (Yüks k enerjili X şüası cihazları):ə 1. Van de Graff Generatoru 2. Cyclotron 3. Betatron 4. Linac 32 X şüalanma cihazlarıX şüalanma cihazları
1.Van de Graff Generator 1–5 MeV Elektrostatik generator olaraq da bilin n bu cihaz elektronlarıə sür tl ndir r k yüks k enerjili radiasiya (1-5 MeV) yaradır.ə ə ə ə ə İsidil n bir tel t r fınd n h r k t etdiril n elekronlarə ə ə ə ə ə ə ə h r k t eden bir k m r , k m r vasit si il da yüks kə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə voltajlı bir terminala gönd rilir. Yüks k voltajlı terminaldanə ə alınan elektronlar vakumlu bir şüş /metal trubka üçün d nə ə keç r k istiqam tl ndirilir. Elekronların bu trubkanınə ə ə ə sonundakı h d f çarpması il yüks k enerjili radiasiyaə ə ə ə ə yaranır. Güclü elektromaqnitl r istifad edil r k elekronlara veril nə ə ə ə ə dair vi h r k t köm yi il yüks k enerjili radiasiya ldə ə ə ə ə ə ə ə ə edilir. 33 X şüalanma cihazlarıX şüalanma cihazları
2. Siklotron 5 – 10 MeV Siklotron bir elektromaqnitin ucları arasına yerl şdirilmiş geniş vakumlu silindirik birə qutudan ibar tdir. Yükl nmiş hiss cikl rə ə ə ə silindirik qutunun iç risin gönd rilir. İki Də ə ə ş klind elektrod, aralarında boşluq olacaqə ə ş kild qutunun iç risind yüks k voltajə ə ə ə ə f rqiyl yerl şdirilir. Elektrodlardakı elektrikə ə ə yükünün anid n d yiştirilm si il v olanə ə ə ə ə maqnet sah sind n dolayı yüklü parçacıklarə ə dair vi bir h r k t cızırlar. Qütbl r arasındakıə ə ə ə ə boşluqlardan h r keçidl rd parçacıklar enerjiə ə ə qazanırlar. M rk zd n trafa doğru olanə ə ə ə h r k td s rh dd g ldikl rind h d fə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə doğru istiqam tl ndiril r k yüks k enerjiliə ə ə ə ə radiasiya yaradılır. 34 X şüalanma cihazlarıX şüalanma cihazları
35 3.Betatron 100 MeV Betatron, elektronları (beta hiss cikl ri)ə ə h r k t etdir r k yüks k enerjili radiasiyaə ə ə ə ə ə yaradılır. İşl m prinsipi, bir elektromaqnit yardımı ilə ə ə sür tl ndiril n elektronların dair vi,ə ə ə ə vakumlu bir trubka iç risind h r k tə ə ə ə ə etdiril r k bir h d f yönl ndirilm si və ə ə ə ə ə ə ə h d fl t sir sonunda da yüks k enerjiliə ə ə ə ə radiasiyanın meydana g lm sidirə ə . X şüalanma cihazlarıX şüalanma cihazları
4.Lineer sür tl ndirici (Linac) 10-ə ə 30 MeV Lineer sür tl ndirici yüklüə ə hiss cikl rin yüks k sür td düz birə ə ə ə ə yolda ir lil y r k h d fə ə ə ə ə ə ə yönl ndirilm si prinsipi il çalışır. Birə ə ə sıra dartma trubkalarından ibar tdir.ə Bu trubkalar arasına t tbiq edil nə ə yüks k tezlikli g rilm f rqi il yüklüə ə ə ə ə hiss cikl r bir trubkadan dig rə ə ə trubkaya keç rk n trubkalarə ə arasındakı boşluqlarda enerji qazanaraq v h d f yüks k sür tlə ə ə ə ə ə ə çarparaq yüks k enerjili radiasiyaə istehsal edilir. 27/10/17 36 X şüalanma cihazlarıX şüalanma cihazları
X v QAMMAəX v QAMMAə ŞÜALARININŞÜALARININ MATERİALLARLA LAQ SİƏ ƏMATERİALLARLA LAQ SİƏ Ə Fotoelektrik T sir:ə * 300 KeV-dan daha az enerjil rdə ə yaranan udulma hadis sidir.ə * Fotonun enerjisi sad c bir elektronuə ə orbitind n çıxartmaq v daha sonraə ə tük n r k udulmasıdır.ə ə ə Hadis d sad c bir elektron yayılır.ə ə ə ə 37
Kompton Saçılması: * 300 KeV – 1000 KeV enerji aralığında yaranan bir saçılmadır. * Fotonun bir elektron qoparması üçün lazım olandan daha çox enerjisi varsa, foton bir elektronu orbitind nə qoparır, geri qalan z ifl mış foton isə ə ə başqa bir istiqam td davam edir.ə ə 38 X v QAMMAəX v QAMMAə ŞÜALARININŞÜALARININ MATERİALLARLAMATERİALLARLA LAQ SİƏ ƏLAQ SİƏ Ə
İkiqat yaranma: * 1,02 MeV-dan daha böyük enerjil rdə ə foton yüks k atom nömr li materiallarlaə ə t mas etdiyind bir elektron v birə ə ə pozitron yayılır. 39 X v QAMMAəX v QAMMAə ŞÜALARININŞÜALARININ MATERİALLARLAMATERİALLARLA LAQ SİƏ ƏLAQ SİƏ Ə
S NAYEƏS NAYEƏ RADRADİİOOQQRAFİRAFİYADAYADA İSTİFAD EDİL NƏ ƏİSTİFAD EDİL NƏ Ə FİLMLFİLMLƏƏRR 40 Radioqrafik filmin strukturu
Film tipləri  Yavaş Film:Yavaş Film: Kiçik d nə ə böyüklüyü, maksimum ç kilişə zamanı və ən yaxşı keyfiyy tə (Agfa D2, D3; DIN G1; EN C1, C2)  OrtaOrta sür tliəsür tliə Film:Film: Orta d nə ə böyüklüyü, orta ç kilişə zamanı v ortaə keyfiyy tə (Agfa D4, D5; DIN G2; EN C3, C4)  Sür tliəSür tliə Film:Film: böyük d n li sturukturə ə , ən az ç kilişə zamanı və aşağı keyfiyy tə (Agfa D7, D8; DIN G3, G4; EN C5, C6) 41 S NAYEƏS NAYEƏ RADRADİİOOQQRAFİRAFİYADAYADA İSTİFAD EDİL NƏ ƏİSTİFAD EDİL NƏ Ə FİLMLFİLMLƏƏRR
EKRANLAREKRANLAR Ekran tipləri  Metalik Ekran:Metalik Ekran: Ən çox istifad edil nə ə ekrandır. Qurğuşun falqa ekranlar (Qurğuşun + antimon) * İstifad si t l b olunanə ə ə qurğuşun ekranın qalınlığı enerji səviyyəsinə görə d yə işməklə bərabər ümumiyy tlə ə 0,125 mm-lik ön v arə xa qurğuşun ekranlar istifad edilirə .  FlFlüüororesentesent Ekran:Ekran: Materialı Kalsium Tungstat. X v yaə γ fotonlarını aldıqlarında görün nə işıq yayarlar (Flüoroskopiyada istifad edilirə ) Daha sür tliə amma daha az keyfiyy tinə istənildyaxşı yerlərdə üstünlük verilir. 42
EKRANLAREKRANLAR Ekranın Funksiyası Birinci funksiyası : Şüa g ldikd elektron yayarak görüntü yaranmasınaə ə ön mli ölçüdə ə yardım edir. İkinci funksiyası : Ç kiliş zamanını aşağı salır.ə Saçılmanın t sirini azaldır.ə Ekranlar filml yaxşı t masda olacaq ş kild yerl şdirilm lidir.ə ə ə ə ə ə 43
KASETLKASETLƏƏRR S naye radioqrafiyada istifad edil n kasetl r tibbd istifad edil nl r görə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ümumiyy tl daha elastikdir, nahamar s thl r asanlıqla yerl şdiril bilinir.ə ə ə ə ə ə ə Film il ekran arasındaki t masın yaxşı olması vacibdir. Bu t mas yaxşı t minə ə ə ə edilm mişs ekran t sirliliyini itirir, bel c qaçılmaz yarı kölg ön mli ölçüdə ə ə ə ə ə ə ə artaraq görüntüd detal itgisin s b b olur.ə ə ə ə Film nahamar s thl rd , m s l n dair vi qaynaq tikişl rind istifadə ə ə ə ə ə ə ə ə ə edildikd , yaxşı bir t mas ümumiyy tl özünd n t min edilir.ə ə ə ə ə ə Buna gör elastik v yumşaq plastik kasetl rin istifad si daha uyğundur.ə ə ə ə Paketl m d n sağlam metod vakum paketl m dir. Bel c h m sıx birə ə ə ə ə ə ə ə ə film/ekran t ması h m d işıq v n m sızmasının qarşısı alınır.ə ə ə ə ə 44
 Aşkarlanma (Developer) – Q l viə ə  Stoplama banyosu (Stop bath) – Sirk turşusu-suə  B rkitm (Fixing)ə ə  Yuma  Qurutma 45 Filml rin aşkarlanma prosesl riə əFilml rin aşkarlanma prosesl riə ə
 Aşkarlama  Filmin üz rind ki qoruyucu q l vi t b q sini qaldıraraq filmin içinə ə ə ə ə ə ə ə t ması t min edir.ə ə  Filmin üz rind ki pozlanmış (radiasiya almış) gümüş bromirə ə d n cikl rini metalik gümüş v brom ionlarına çevirir.ə ə ə ə ə Normal inkişaf müdd tə 20 0 C-də 5 d qiq dir.ə ə 46 Filml rin aşkarlanma prosesl riə əFilml rin aşkarlanma prosesl riə ə
Stoplama prosesi Prosesin m qs di filmin yuyulma işinin dayandırılmasıdır.ə ə Su + sirk turşu qarışığıdır v ya aşkar suda da dayandırma işi yerin yetirilə ə ə ə bil r.ə Normal dayandırmanın müdd ti 1-2 d qiq dir.ə ə ə Dayandırmadan çıxarılan filml r b rkitm banyosuna daldırılmadanə ə ə vv l yaxşıca süzülm lidir, bel c b rkitm banyosunun ömrü uzadıla bilir.ə ə ə ə ə ə ə 47 Filml rin aşkarlanma prosesl riə əFilml rin aşkarlanma prosesl riə ə
B rkitm banyosu (Fixing)ə ə  Pozlanmamış v dolayısıyla aşkarlayıcı t r find n metalik gümüşə ə ə ə ə dönm miş d n cikl ri film üz rind n ayırır.ə ə ə ə ə ə  Pozlanmış v metalik gümüş dönmüş d n cikl ri is film t b q sininə ə ə ə ə ə ə ə ə üz rin b rkidir.ə ə ə  Ayrıca filmi s rtl şdir r k xarici mexaniki t sirl r qarşı dayanıqlı halaə ə ə ə ə ə ə g tirir v arxivl m zamanını artırır.ə ə ə ə Normal b rkim zamanı aşkarlanma müdd tinin iki qatıdır.ə ə ə 48 Filml rin aşkarlanma prosesl riə əFilml rin aşkarlanma prosesl riə ə
Son Yuma  Filmin üz rind ki kimy vi qalıqların aradan qaldırılması.ə ə ə  Yuma axar suda edilm lidir.ə  Normal yuma zamanı 20-25 d qiq olmalıdır.ə ə  Yumanın filml rin arxiv ömründ çox böyük t siri vardır.ə ə ə 49 Filml rin aşkarlanma prosesl riə əFilml rin aşkarlanma prosesl riə ə
Qurutma Qurutma hava il edilm lidir.ə ə Sür tli qurutma üçün xüsusi qurutma kabinaları v rulon tipli qurutma makinalarıə ə vardır. Rulonlu qurutma makinalarının rulonları sıx n zar t edilm lidir. Kirliə ə ə rulonlar qurutma sırasında film z r r verir. Maksimum qurutma temperaturu 35ə ə ə 0 C-ni keçm m lidir.ə ə 50 Filml rin aşkarlanma prosesl riə əFilml rin aşkarlanma prosesl riə ə
Film k narlarında kimy vi çizgil r veya bölg l r:ə ə ə ə ə Filml rin aşkarlayıcıya salındıqdan sonra sallanmaması n tic sind askıə ə ə ə ç rçiv l rinin izl ri.ə ə ə ə Açıq nöqt l r:ə ə Aşkarlanmadan önc film fixer t ması veya prosesd yet rsiz sallamadan dolayı film yapışan havaə ə ə ə ə ə boşluqları v ya n mli qurğuşun ekran istifad siə ə ə Tünd noqt l r:ə ə Aşkarlanmadan önc su damlalarının film t masıə ə ə T zyiq izl ri:ə ə Avtomatik banyo rulonlarının exantirik çalışması v ya üz rind olan xarici madd l r.ə ə ə ə ə Film yapışmaları: Banyoda v ya banyo sonrası yaş filml rin bir birl rin yapışması v ayrılmasından sonra emülsiyaə ə ə ə ə t b q sının qalxmasıə ə ə Film cızıqları: Filmin kasetl m d v ya banyo sırasında diqq tsizlikd n s rt cisiml rl t masındanə ə ə ə ə ə ə ə ə ə Tünd film qırılmaları v ya dırnak izl ri:ə ə Filmin pozlanmasından sonra banyodan önc qırılmasındanə Açıq film qırılmaları v ya dırnak izl ri:ə ə Filmin pozlanmadan önc qırılmasındanə Nizamsız ş killi tünd cizgil r:ə ə Köhn v köhn lmiş Qurğuşun ekran istifad sind nə ə ə ə ə Nizamsız ş killi açıq cizgi v nöqt l r:ə ə ə ə Qurğuşun ekranla film arasında toz, kıl v s. qalmasıə Qapqara bölg l r:ə ə Filmin ışıq alması (yırtık, d lik kaset istifad sind n)ə ə ə Su damlaları (nöqt vi):ə Filmin yet rinc süzülm m si v son banyoda yaşlama madd si (wetting agent) istifad edilm m siə ə ə ə ə ə ə ə ə Su izl ri (uzamış):ə Filmin yet rinc süzülm d n v ya ıslatma madd si olan banyonun istifad edilm m sind n sonraə ə ə ə ə ə ə ə ə ə qurutma makinasının rulonlarının filmin üz rind ki suyu uzatmasıə ə Filmd ki tünd r ngli axıntılar:ə ə Filmin aşkarlayıcıdan çox sıx çıxarılıb baxılması n tic si emülsiya t b q sının axması.ə ə ə ə ə Barmaq izl ri:ə yaş ll filmi tutmak v ya quru ll yaş filmi tutmakə ə ə ə ə Radioqrafda dumanlanma: Qaranlıq otağın lazım olandan daha işıqlı olması Tünd çox sayda inc cızıqlar:ə Qurğuşun ekran cızılması (uyğunsuz kasetl m , köhn lmiş Qurğuşun ekran)ə ə ə Bulanıq görüntü: Qurğuşun ekranın film tam t mas t min edilm m siə ə ə ə ə Müxt lif nöqt l r:ə ə ə Illuminatorun üz rinin kirli olması v ya filmin t miz tutulmaması.ə ə ə 51 FİLMFİLM XƏXƏTALARITALARI
GÖRÜNTÜGÖRÜNTÜ KEYFİYY TİƏKEYFİYY TİƏ 52
Şüa Kontrastı I0 parçaya g l n şüa şidd tiə ə ə IP parçadan keç r k film çatan şüa şidd tiə ə ə ə 53 GÖRÜNTÜGÖRÜNTÜ KEYFİYY TİƏKEYFİYY TİƏ
Şüa kontrastı b lli bir şüa cinsind nə ə olan materialdakı z ifl mə ə ə f rql rinin görüntüy yansıdanə ə ə tündlük f rqi olarak bildirilir. şüaə m nb d n asılı olmayaraq şüayaə ə ə m ruz qalan materiala g l n şüaə ə ə şidd ti test parçasındaki materialə sür ksizliyinin test parçasınınə arxasında yaratdığı tündlük f rql rini hüdudlar.ə ə 54 GÖRÜNTÜGÖRÜNTÜ KEYFİYY TİƏKEYFİYY TİƏ
FİLMFİLM TÜNDLÜYÜTÜNDLÜYÜ v FİLM KONTRASTIəv FİLM KONTRASTIə 55 Filmin gözl inc l n nə ə ə ə t r find ki aydınlanma Lə ə ə F olaraq bildirilirs filminə gümüş strukturuna uyğun tündlüyü D: D = log (L0/LF) olacaq.
İdeal tündlük aralığı 2,5 – 3,0 Standartlarda v spesifikasiyalarda ümumiyy tl t l b olunan film tündlük aralıkları:ə ə ə ə ə X şüası üçün 1.8 - 4.0 Qamma şüası üçün 2.0 - 4.0 Tökm l r üçün 1.5 - 4.0ə ə 56 I i (vahid) It (vahid) Digər tərəfə keçid % Tündlük 100 100 100 0 100 10 10 1 100 1 1 2 100 0.1 0.1 3 100 0.01 0.01 4 FİLMFİLM TÜNDLÜYÜTÜNDLÜYÜ v FİLM KONTRASTIəv FİLM KONTRASTIə
Tündlük ölçüsü densitometrl yerin yetirilir.ə ə Densitometrl rin 3 aylıq periodda kalibr edilm si lazımdır.ə ə ə Densitometr kalibrasiyası: Pill li bir blokun radiografı olan filmə strip gaugelar istifad edilir. Filmə stripin üz rind ki h r bir pill y aid tündlük mü yy ndir. Ölçül nə ə ə ə ə ə ə ə tündlük d y rl rinin film strip üz rind ki tündlük d y rl rind n n az 5ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə d dind +/- 0,05 f rql eyni qiym t oxunmalıdır.ə ə ə ə ə ə 57 FİLMFİLM TÜNDLÜYÜTÜNDLÜYÜ vəvə DENSİTOMETRDENSİTOMETR
H SSASLIQƏH SSASLIQƏ H ssaslıqəH ssaslıqə H ssaslıqə sas nə ə iki faktordan asılıdır: 1. D qiqlikə 2. Radioqrafik Kontrast H ssaslıq , film üz rind görüntüə ə ə yaradan “Görüntü keyfiyy tə indikatorları (IQI) – Penetrametrlər)” ilə t yin edilirə . 58
GÖRÜNTÜ KGÖRÜNTÜ KEYFİYY TİƏEYFİYY TİƏ vəvə H ND SİƏ ƏH ND SİƏ Ə LAQ L RƏ Ə ƏLAQ L RƏ Ə Ə D qiqlikə F rqə lı tündlükl rə ə sahib iki qonşu bölgə arasındaki s rh ddə ə ə yaranan z ifl m ninə ə ə dərəcəsidir. D qiqliyə ə t sir ed nə ə faktorlar:  H nd siə ə : H nd siə ə yarı kölg , şüaə nın dikliyi, kaset-film-ekran tam t masə dərəcəsi.  Film d n cikliyiə ə v ekran tipi.ə 59
Ş kild Ug il göst ril n h nd si yarı kölgə ə ə ə ə ə ə ə aşağıdaki düsturla hesablanır : F: fokus böyüklüyü D: m nb -parça m saf siə ə ə ə d : parça-film m saf siə ə Standartlarcaq bul edil nUgd y ri=0,02”(0,5mm)dirə ə ə ə H nd si yarı kölg nin ola bildiyi q d r azə ə ə ə ə olması il yanaşı heç bir zaman sıfır olaə bilm z.ə Yarı kölg ni azaltmaq üçün :ə  M nb -fokus ölçüsü Kiçik seçilirə ə  Parça-film m saf si azaldılırə ə  M nb -film m saf si artırılırə ə ə ə D Fxd Ug = 60 GÖRÜNTÜ KGÖRÜNTÜ KEYFİYY TİƏEYFİYY TİƏ vəvə H ND SİƏ ƏH ND SİƏ Ə LAQ L RƏ Ə ƏLAQ L RƏ Ə Ə
RadioqrafikRadioqrafik KONTRASTKONTRAST RadioqrafikRadioqrafik kontrastkontrast Bir radioqrafın iki qonşu bölgə arasındaki tündlük f rqidirə . Radioqrafik Kontrast Parça Kontrastı Film Kontrastı 1. Material qalınlığı 1. Film tipi 2. Material tündlüyü 2. Aşkarlama ş rtl riə ə 3. Enerji s viyy siə ə 3. Ekran istifad siə 4. Saçılma 61
SaçılmaSaçılma Saçılma tiplSaçılma tipləəriri 1. Geri saçılma: misal: dibd nə , arxa divardan, film kasetlərindən vs. 2. Yan saçılma: misal: yan divardan v yaə yanda duran obyektl rd nə ə . 3. Daxili saçılma: misal: Cismin özünd nə v ya H nd si şə ə ə əklindən. SaçılmanınSaçılmanın qarşısının alınmasıqarşısının alınması:: 1. Filtrlər istifad etm kə ə – Qurğuşun , Mis və s. 2. Maskalar 3. Diyafraqmlar 4. Qurğuşun Bilyalar 27/10/17 62 RadioqrafikRadioqrafik KONTRASTKONTRAST
GÖRÜNTÜGÖRÜNTÜ KEYFİYY TİƏKEYFİYY TİƏ X şüası filmi Qamma şüası filmindX şüası filmi Qamma şüası filmindəənn niyəniyə dahadaha keyfiyy tlidirəkeyfiyy tlidirə ?? 1. X şüa trubkalarındakı fokus nöqt si , Qamma radə ioqrafiyasında istifad edil nə ə izotoplardan daha kiçik olduğundan yarı kölg çox daha kə içikdir. 2. X ray sınaqlarında voltaj dolayısıyla nüfuziyyət gücü material qalınlığına görə t nziml n bil rk nə ə ə ə ə , izotoplarda belə bir imkan yoxdur. Yəni izotoplar ümumi orta bir enerji s viyy də ə ə radiasiya yayırlar. Dolayısı ilə çox zaman materiala daha çox nüfuziyyət olur v kontrast düşə ür. 3. İzotopların aktivliyi hüdudlu olduğundan ümumiyy tlə ə m nbə ə-film m saf siə ə minimum tutulur. X ray t tbiqetm l rində ə ə ə mA artırılarak radiasiya şidd tiə t nziml n c yind nə ə ə ə ə daha uzaqdan ç kiliş edil bilirə ə . Bu da yenə yarı kölgəni azaltmaqda, həssasiyəti yaxşılaşdırır. 63
GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə H ssaslıq :əH ssaslıq :ə Radiograf üz rində ə ölçüsü ən kiçik sürəksizliyin görülə bilməsidir. H ssaslığın t yinə ə edilməsi üçün görüntü keyfiyy tə indikatorları (v yaə penetrametrler ) istifad edilirə . IQI tipl ri :ə 1. Tel Tip (EN tipi – Avropa v ASTM- Amerika)ə 2. Dəlikli Tip Plaka (ASTM - Amerika) 3. Pill liə Dəlikli Tip plaka (AFNOR – Fransa, EN ) 4. CERL penetrametrleri (İngiltərə) 64
Telli Penetrametr IQI 10: başlanğıç teli 10-cu tel FE: d mir v polad materiallar üçünə ə EN: Avropa standartlarına görə H r bir IQI’ın üz rind qalındanə ə ə inc y doğru ged n 7 tel vardır.ə ə ə (1FeEN, 6FeEN, 10FeEN, 13FeEN) Seçimleri EN 462-1 v EN 462-3ə standartlarına gör yerin yetirilir.ə ə Düzgün tündlük bölg sind laq liə ə ə ə telin n az 1-cisi görül bilm lidir.ə ə ə 65 GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə
ASTM Tel Tip: Sol t r fd ki 01,02,03,04,05 materialə ə ə qruplarını v sağ t r fd ki A,B,C, D isə ə ə ə ə 4 set tel tipini göst rir.ə H r bir penetrometr 6 tel daxildir və ə ə bu tell rd n 1-i bir sonraki setdə ə ə t krarlanır.ə C mi dörd set A,B,C, D v 21 tel vardır.ə ə Diametr 1,25 d f artaraq davam edir.ə ə 66 GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə
ASTM Tel Tip: 67 Yüngül Metal Qrup Qrup № Material 03 Magnezium 02 Aluminium 01 Titanium Ağır Metal Qrup Qrup № Material 01 Polad 02 Aluminium və Nikel 03 Nikel-Xrom-Dəmir ərintisi 04 Nikel-Mis 05 Qalay-Brünc GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə
ASTM Tel Tip: 68 GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə
H ssaslıq Hesabı:ə % H ssaslıq =ə görül bil n n inc tel diametri x 100ə ə ə ə divar qalınlığı H ssaslığın ümumiyy tl %2 v ya < %2 olması t l b olunur. (T zyiq altındaə ə ə ə ə ə ə çalışan qablar v Boru x tl ri)ə ə ə Bu s b bd n d likli tel penetrometrin qalınlığı material qalınlığının %2-si olmasıə ə ə ə t l b olunur.ə ə 69 GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə
2. D likli Tip lent penetrametrl r :ə ə Test parçası il eyni Material de v ümumiyy tl test parçasının %2’si qalınlığı nda olan,ə ə ə ə üz rind farklı boyutlarda delikler bulunan ince metal bir şerittir. Penetrametrenin üz rind kiə ə ə ə deliklerin çapları, T penetrametre qalınlığı olmak üzere, 4T, T v 2T’dir.ə “2.0” yazısı test edilecek Material qalınlığı nı inch cinsinden vermektedir. Örneğin yukarıdaki penetrametre 2 inch (50,8 mm) qalınlığı ndaki bir parçanın testinde kullanılır. “FE” yazısı ise penetrametrenin Material sini göstermektedir. 70 GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə
EkvivalentEkvivalent H ssaslıq dəH ssaslıq də əərrəəccəəsi 2 – 1Tsi 2 – 1T Burada 2 r qə əmi, penetrametre seçiminde qalınlıq material qalınlığının %2’si olduğunu göstərir v görülə əbilən en kiçik dəlik 1T olmalıdır. EkvivalentEkvivalent H ssaslıqəH ssaslıqə ::== 100 TH X 2 X - Materialın qalınlığı .... T - penetrametre qalınlığı H – görüləbil nə dəlik diametri Həssaslıq dərəcələri Həssasiyət 1-1T 0.7% 1-2T 1.0% 1-4T 1.4% 2-1T 1.4% 2-2T 2.0% 2-4T 2.8% 4-1T 2.8% 4-2T 4.0% 4-4T 5.6% 71 Nüvə tətbiqləri Təzyiq altında işləyən qablar və Boru xətləri İnşaat tətbiqləri GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə
Misal : Test Parçasının qalınlığı : X = 13 mm IQI qalınlığı : T = 0,13 mm Görül bil n n kiçik d lik diametri: H = 1,6 mmə ə ə ə % h ssaslıq =ə 100 0,13 x 1,6 13 2 = % 2,48 (ekvivalent h ssaslıq )ə 72 Penetrametre seçim standartları 1. ASME Section 5 Article 2 2. ASTM E 747 3. ASTM E 1025 2. EN 462-1, EN 462-3 GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə
RADİOQRAFİKRADİOQRAFİK ÇÇ KİLİŞƏKİLİŞƏ TETEXXNİKNİKAALLAARRII SW/SV Ç nl rin v ucu açıq böyük diametrliə ə ə boruların radyografiyasında IQI Seçimi: bir qalınlıq + bir gücl ndirmə ə (reinforcement) Minimum SFD: D y rl ndiril n sah v H nd siə ə ə ə ə ə ə ə Yarı kölg (Ug) t l bl rin görə ə ə ə ə ə mü yy n olunur.ə ə 73
DW/SV Xarici diametr: OD > 89 mm boruların radyografiyasında 120 d r c aralıqlarla minimumə ə ə 3 ç kilişə IQI Seçimi: bir qalınlıq + bir gücl ndirmə ə Minimum SFD: Normal halda boru xarici diametri alınır, H nd si Yarı kölg (Ug) t l bl riə ə ə ə ə ə n z r alınmalı v boru xariciə ə ə ə diametrind n az olmamalıdır.ə 74 RADİOQRAFİKRADİOQRAFİK ÇÇ KİLİŞƏKİLİŞƏ TETEXXNİKNİKAALLAARRII
DW/DV (Eliptik ç kiliş )ə xarici diametri OD < 89mm olan borularda 90 d r c bucaqlarlaə ə ə minimum 2 ç kilişə IQI Seçimi: İki qalınlıq + bir gücl ndirmə ə Minimum SFD: H nd si Yarı kölg (Ug) t l bl riə ə ə ə ə ə 75 RADİOQRAFİKRADİOQRAFİK ÇÇ KİLİŞƏKİLİŞƏ TETEXXNİKNİKAALLAARRII
DW/DV (Superimpoz) xarici diametri < 89mm olan boruların radyografiyasında Film yerl şdiril bilinm y nə ə ə ə (Nozzle) v ya elips olunaə bilinm y n v ziyy tl rdə ə ə ə ə ə 120 d r c bucaqla minimumə ə ə 3 ç kilişə IQI Seçimi: iki qalınlıq + iki gücl ndirmə ə Minimum SFD: H nd si Yarı kölgə ə ə (Ug )t l bl rin gör mü yy nə ə ə ə ə ə ə olunur. 76 RADİOQRAFİKRADİOQRAFİK ÇÇ KİLİŞƏKİLİŞƏ TETEXXNİKNİKAALLAARRII
SWP (Panaromik) M nb nin m rk z yerl şdirilə ə ə ə ə ə ə bilindiyi böyük diametrli boruların, ç nl rind v radyografiyasındaə ə ə ə Bütün çevr bir t k ç kilişl alınır.ə ə ə ə IQI Seçimi: T k qalınlıq + bir gücl ndirmə ə ə 120 d r c l rl qoyulmuşə ə ə ə ə minimum 3 IQI istifadə edilm lidir.ə Minimum SFD: xarici diametrin yarısı, H nd si Yarıə ə kölg (Ug) t l bl ri n z rə ə ə ə ə ə ə alınmalıdır. 77 RADİOQRAFİKRADİOQRAFİK ÇÇ KİLİŞƏKİLİŞƏ TETEXXNİKNİKAALLAARRII
B: Poz d y riə ə (mA x d qiq )ə ə FFD: M nb -film m saf si (cm-mm)ə ə ə ə D: T l b edil n tündlük (density)ə ə ə CF: Film Faktoru 78 ÇÇ kiliş müdd tinin mü yy n olunmasıə ə ə əkiliş müdd tinin mü yy n olunmasıə ə ə ə
polad ekvivalent Faktorları 79 ÇÇ kiliş müdd tinin mü yy n olunmasıə ə ə əkiliş müdd tinin mü yy n olunmasıə ə ə ə
X-ray -Poz Diaqramları: Mü yy n birə ə  tündlük  Film tipi  Material  Qurğuşun ekran  FFD  Enerji d y riə ə üçün hazırlanır. 80 ÇÇ kiliş müdd tinin mü yy n olunmasıə ə ə əkiliş müdd tinin mü yy n olunmasıə ə ə ə
QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI SürSürəəksizliklksizlikləərr Sürəksizlik materialin strukturundakı kəsikliklərdir. Qüsurlar Kod v spesifikasiyalara gör q bulə ə ə edilm y n sür ksizlikl r qüsurlarə ə ə ə ə deyilir. 81
82 Offset/Mismatch/Hi-Lo; birl şdiril c kə ə ə parçaların tam ağız ağıza g tirilm y r k oxə ə ə ə qaçıqlığı olması halıdır. Qaynağın açıq v tünd yarıları arasındakiə inc v k skin çizgi Yet rsiz Penetrasyon’uə ə ə ə (Incomplete penetration) göst rir.ə Radioqrafik Görüntü QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
Yet rsiz Nüfuzetme [Incompleteə penetration (IP) v yaə lack of penetration (LOP)] ; qaynaqçının kök yaxşı girm y r kə ə ə ə kökü ritm m si s b bind n kökdə ə ə ə ə ə ə bağlantının olmaması S b bl ri:ə ə ə Yet rsiz qaynaq ağzınınə açılması, uyğun diametrli elektrod istifad edilm m si, yet rsiz qaynaqə ə ə ə şidd ti.ə 83 QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI Radioqrafik Görüntü
rim Nöqsanlığı (Lack of fusion v yaƏ ə ə Incomplete fusion-LF); dolğu metalının ana materialla yet rli birl şm m si.ə ə ə ə S b bl ri:ə ə ə Yet rsiz l h r k ti, uyğunə ə ə ə ə olmayan diametrli elektrod, yet rsizə amperaj, uygun olmayan qaynaq ağzı ş kli, kirli qaynaq ağzı.ə 84 QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI Radioqrafik Görüntü
Çat (Crack-C); enin , boyuna, ulduzə ş klind v ya krater çatı ş klind olaə ə ə ə ə bil r.ə S b bl ri:ə ə ə Boyuna çat : Kök gedişind n sonra çoxə gözl n r k hidrogen kövr kliyi,ə ə ə ə qaynaqdan d rhal sonra mexanikiə z rb .ə ə Enin çat : çox soyuqda qaynaqə edildikd , son tablama edilm dikd .ə ə ə Krater çatı : Uyğun olmayan paso başlanğıc v bitişi.ə 85 QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI Radioqrafik Görüntü
Kökd altk sik (Internal undercut-IU);ə ə ana materialda kök k narında yarananə oyuqlar. S b bl ri :ə ə ə Uyğun olmayan diametrdə elektrod istifad edildiyind , yüks kə ə ə amperaj, uyğun olmayan l h r k ti.ə ə ə ə 86 QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI Radioqrafik Görüntü
Xarici üstk sik (external undercut –ə EU); ana materialda qapaq gedişi k narında yaranan oyuqlar.ə S b bl ri :ə ə ə Uyğun olmayan diametrdə elektrod istifad si, yüks k amper,ə ə uyğun olmayan l h r k tiə ə ə ə 87 QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI Radioqrafik Görüntü
Şlaq qalıqları (slag inclusions – SI); S b bl ri :ə ə ə T k şlaq qalıqları (ISI)ə gediş bitişində v başlanğıcında yet rsiz t mizlik v s.ə ə ə ə Uzununa şlaq qalıqları (ESI) ana material il qaynaq gedişl rinin arasınınə ə yet rli t mizl nm m si v s.ə ə ə ə ə ə 88 QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI Radioqrafik Görüntü
Volfram qalıqları (TI); tungsten elektrodla edil n qövs qaynaqlarındaə elektrodun mü yy n zamanlarlaə ə t mizl nm m si v ucununə ə ə ə ə itil nm m si n tic sind qaynaqə ə ə ə ə ə metalına qarışan qalıqlardır. Tungsten bir çox metaldan çox daha yoğun olduğundan çox açıq görünür. 89 QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI Radioqrafik Görüntü
Qaz boşluqları (Porosity – P); qaynaq metalının soyuması zamanı çölə çıxmağa fürs t tapmayan qazlardır.ə Yuvarlaq, uzanmış v ya h r hansı birə ə ş kild ola bil r. T k, küm halinda və ə ə ə ə ə ya sıralı ola bil r.ə S b bi :ə ə Qoruyucu qazın yet rsizliyi, n mə ə elektrod istifad si, torç v qaynaqə ə ağzının kirli olması 90 QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI Radioqrafik Görüntü
Toplanmış qaz boşluqları (Cluster porosity – CP); elektordun n m olması v ya qoruyucuə ə qazın yet rsiz olması s b l rind nə ə ə ə ə yaranan qaz boşluğu yığınıdır. 91 QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI Radioqrafik Görüntü
Kökd yilm (iç yilm )ə ə ə ə ə (Internal concavity - IC); yalnış elektrod h r k tind n yaranır.ə ə ə ə 92 QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI Radioqrafik Görüntü
Soyuq mindirm s b bind nə ə ə ə rim nöqsanlığı (IncompleteƏ ə Fusion due to Cold Lap - IFD) ; elektrodun ana metalla v ya birə önc ki qaynaq pasosuyla tamə birl şm m sidir. Elektrod riyirə ə ə ə ancaq material v ya önc ki gedişə ə ridilm d n riy n elektrod rintisiə ə ə ə ə ə rim miş material üz rin yığılırsa,ə ə ə ə bu soyuq mindirm dir.ə 93 QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI Radioqrafik Görüntü
Yet rsiz gücl ndirm (Inadequateə ə ə weld reinforcement v ya externalə concavity – EC) ; qaynaqda ideal olaraq 1,6 mm yüks kliyind qapaqə ə yüks kliyi (reinforcement) olmalıdır.ə Reinforcement, ana materialdan daha aşağıdırsa, bu filmd materialaə nisb t n daha tünd görünür v buə ə ə bir sür ksizlikdir.ə 94 QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI Radioqrafik Görüntü
Artıq nüfuziyy t (Excessə penetration); kökd standartlardaə göst ril n artıq reinforcementə ə yaranmasıdır. Artıq nüfuziyy tinə d r c si üçün Vizual müayinə ə ə ə edilm si lazımdır.ə 95 QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI Radioqrafik Görüntü
Yanma (Burn through-BT); daha çox istilikd n v ya yalnış elektrodə ə h r k tind n dolayı atılmış olan kökə ə ə ə gedişinin deşilm sidir.ə 96 QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI Radioqrafik Görüntü
FİLM İNCFİLM İNCƏƏLLƏƏMMƏƏ-D-D YƏ ƏYƏ ƏRLRLƏƏNDİRMNDİRMƏƏ  İlk vv l filmin keyfiyy ti ş rh olunur, d y rl ndirm sırasında keçid üçünə ə ə ə ə ə ə ə q rar verilir.ə 1. T tbiq edil n radioqrafik texnikaə ə 2. Tündlük 3. Penetrametre seçimi v h ssaslıqə ə 4. Filmin t yin edilm si (markalama)ə ə 5. Filmin hat etdiyi, d y rl ndirm bölm siə ə ə ə ə ə ə 6. Film x talarıə  Daha sonra sür ksizlikl r mü yy n edilir, raporta qeyd edilir.ə ə ə ə Mü yy n olunanlar h qiqi sür ksizlikdirmi, yoxsa film x tasıdır olduğunaə ə ə ə ə q rar verilir.ə 97
Radioqrafik müayin y başlamadan önc aşağıdakı xüsusiyy tl rə ə ə ə ə n z r alınmalıdır:ə ə ə 1. Test parçasının ş kli v emalat üsuluə ə 2. Qalınlıq 3. S thin v ziyy tiə ə ə 4. Qaynaq birl şm ş kliə ə ə 5. Material 6. Termiki tablama 7. T r fl rin v ziyy tiə ə ə ə ə 98 FİLM İNCFİLM İNCƏƏLLƏƏMMƏƏ-D-D YƏ ƏYƏ ƏRLRLƏƏNDİRMNDİRMƏƏ
d y rl ndirm işind aşağıdakı m lumatlar da lazım olur:ə ə ə ə ə ə 1. Radioaktiv m nb fokus ölçüsüə ə 2. M nb -film m saf siə ə ə ə 3. Qaynaq yerl şm siə ə 4. Film yerl şm siə ə 5. Müayin bölg siə ə 6. Film seçimi 7. Ekranlar 8. Film aşkarlanma texnikası v banyo ş rtl riə ə ə 99 FİLM İNCFİLM İNCƏƏLLƏƏMMƏƏ-D-D YƏ ƏYƏ ƏRLRLƏƏNDİRMNDİRMƏƏ
STANDART v KODLARəSTANDART v KODLARə q bul kriterə iyaları üçün ümumiyy tlə ə istifad edil n standartlar:ə ə  ASME B 31.3 : Power Piping  ASME Section IX : Qualification of Welders  API 1104 : Pipeline Welding qüsurlar üçün keyfiyy t sə əviyyələri t limatıə IIW kataloqu : Sürəksizliklərin sinifləndirilməsi üçün istifad edilirə . 100

More Related Content

Radioqrafik sınaq

  • 3. SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASIKASI-T-T RİFLƏ ƏRİFLƏ ƏRR Atom:Atom: Bir elementin ən kiçik vahidir. • Bir atomun elementl riə ; Proton, Neytron və Elektrondur • Proton pozitiv yüklü, Elektron neqativ yüklü, Neytron isə yüksüzdür. Atom NAtom Nömr siəömr siə :: Atomdakı proton sayı v yaə elektron sayıdır. Z hərfi ilə göstərilir. Z = P = E Atom NAtom Nömr siəömr siə v yaəv yaə KütlKütləə NNömr siəömr siə :: Bir atomun nüv sind kiə ə proton sayı ilə neytron sayının c midirə . A hərfi ilə göstərilir. A = P + N A = E + N A = Z + N 3
  • 4. SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASIKASI-T-T RİFLƏ ƏRİFLƏ ƏRR iiZOTOPLAR:ZOTOPLAR: Atom nömr siə eyni, kütlə nömr siə f rqliə olan və eyni elementə aid atomlara izotop deyilir. Misal: Uran – 92U233 , 92U235 , 92U238 RADRADİİOAKTİOAKTİVV İZOTOPLAR:İZOTOPLAR: Radiasiya yayan izotoplardır. Aşağıdakı üç yolla əldə edilə bilər: 1. T biiə : Uran 2. Suni : Ir-192-Se 75 3. Fiziki bölünməsi : Th-170 4
  • 5. SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASIKASI-T-T RİFLƏ ƏRİFLƏ ƏRR RADRADİİOAKTİVOAKTİVLİKLİK:: B ziə radioaktiv elementlər tərəfindən atomik parçalanma n tic sində ə ə özünd nə və fasil sizə yayılan radiasiyadır. Aktivlik ümumiyy tlə ə Curie (Ci) ilə ölçülür. S.I sistemindəki vahidi Bequerel (Bq)’dir. Yarı ÖmürYarı Ömür Müdd tiəMüdd tiə :: Radioaktiv izotopun aktivliyinin başlangıç d y rinə ə ə görə yarıya düşdüyü zaman aralığıdır. İridium : Ir-192 74,5 gün Selenium:Se 75 120 gün Kobalt : Co–60 5,3 il Tulium : Tu-170 130 gün Sezium : Cs-137 33 il Radium: Rd 1900 il 5
  • 6. SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASIKASI-T-T RİFLƏ ƏRİFLƏ ƏRR CURIE:CURIE: 1 Ci: 1 saniyədə 37x109 əd də atomun parçalanmasıdır 1 Bq = saniyədə 1 əd də atomun parçalanmasıdır 1 Ci = 37 x 109 Bq = 37 x 103 Mega Bq 1 Ci = 37 GBq 6
  • 7. SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASIKASI-T-T RİFLƏ ƏRİFLƏ ƏRR RENTGEN : Rentgen, radiasiyanın ölçü vahididir. 1 Rentgen; 1 cc h cmind ki quru havaya standart istilik v t zyiqd 1 e.s.u’luk (elektroə ə ə ə ə statik unit) enerji yükl y bil n radiasiya miqdarıdır.ə ə ə 1 Rentgen (R) = 1000 milli Rentgen (mR) REM: (Radiation Equivalent Man) Bioloji bir varlıq t r fınd n udulan iyoniz edici radiasiya miqdarıdır.ə ə ə ə Yeni SI vahidi: 1 Sievert (Sv) = 100 Rem RAD: (Radiation Absorded Dose) Madd nin udduğu radiasiya miktarıdır.ə Yeni SI vahidi: 1 Gray (Gy) = 100 Rad 7
  • 8. SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASIKASI-T-T RİFLƏ ƏRİFLƏ ƏRR DOZA ANLAYIŞI Bir bölg d ki radiasiyanın şidd ti doza ş klind ifad edilir.ə ə ə ə ə ə Vahidl ri:ə Rem/saat v yaə mRem/saat μSv/saat v yaə mSv/saat Dozimetr il ölçdüyümüz qiym tl r h r zaman dozalardır. Y ni o bölg d kiə ə ə ə ə ə ə radiasiya şidd tidir.ə M s l n;ə ə ə Dozimetrd 120ə μSv/saat oxuduğumuz bir bölg d 10 saniyə ə ə qaldıqda n q d r doza q bul ed rik?ə ə ə ə ə 120 μSv/1 saat = 120 μSv/3600 saniyə C mi alınan doza: 120/3600ə x 10 = 0,3 μSv 8
  • 9. 9 Elektromaqnit Spektr : X v Qamma şüaları yüks k enerjil ri s b bind n materiala nüfuz edə ə ə ə ə ə ə bilirl r v iyonlaşdırma t sirl ri vardır. Ayrıca x tti ir liyirl r. X və ə ə ə ə ə ə ə Qamma şüalarının bu xüsusiyy tl ri onların radioqrafik müayin də ə ə ə istifad edilm sini t min edir.ə ə ə SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASI-XÜSUSIYY TL RƏ ƏKASI-XÜSUSIYY TL RƏ Ə
  • 10. 10 X v QammaəX v Qammaə şüalarınınşüalarının Xüsusiyy tl riə əXüsusiyy tl riə ə :: Düz bir çizgi halında ir li h r k t edirl rə ə ə ə ə . Maqnit v yaə elektrik sah l rind nə ə ə t sirl nmirl rə ə ə . Maddələrə nüfuz edə bilirlər. Nüfuz etdikləri maddələrdə ionlaşdırma yaradırlar. Yaşayan hüceyrələrə zərər verirlər. SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASI-XÜSUSİYY TL RƏ ƏKASI-XÜSUSİYY TL RƏ Ə
  • 11. 11 X-şüası Spektri-C r yan şidd ti v G rginlik il D yişm siə ə ə ə ə ə ə ə SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASI-XÜSUSİYY TL RƏ ƏKASI-XÜSUSİYY TL RƏ Ə
  • 12. 12 Qamma şüası spektri İr 192 v Co 60ə SASƏSASƏ RADRADiiAASSİYAİYA FİZİFİZİKASI-XÜSUSİYY TL RƏ ƏKASI-XÜSUSİYY TL RƏ Ə
  • 13. RADİASİYA TİPLRADİASİYA TİPLƏƏRİRİ Elektromaqnit radiasiyanın tipl riə 1. Alfa hiss cikl rə ə 2. Beta hiss cikl rə ə 3. Qamma şüaları 4. X şüaları 13
  • 14. QAMMA şüalarıQAMMA şüaları QAMMA şüaları Aktiv hala g tirilmiş, t hrik edilmiş bir nüv d yişik enerji s viyy l rind birə ə ə ə ə ə ə ə v ya daha çox foton (enerji yüklü hiss ) yaya bilir. Qamma şüasının yayılmasıə ə nüv d ki proton v ya neytron sayını d yişdirm z, nüv nin daha yüks kə ə ə ə ə ə ə enerji s viyy sind n daha az enerjili bir enerji s viyy sin h r k t etm sinə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə (q rarsız haldan daha q rarlı hala g lm sin ) s b b olur.ə ə ə ə ə ə ə S naye Radioqrafiyasında istifad edil n Ir-192 v Co –60 qaynaqları aşağıdakıə ə ə ə qalınlıq aralıqlarında istifad edilir.ə Ir-192 12,5 - 75 mm polad Co-60 25 - 200 mm polad 14
  • 15. RadioaktivRadioaktiv parçalanmanınparçalanmanın ölçülmölçülməəsi:si: At = Ao e –λt At : ‘t’ q d rə ə zaman sonrakı Aktivlik Ao başlanğıcdakı aktivlik λ parçalanma sabiti = 0,693 / Yarı ömür zamanı t zaman periodu (gün və ya il) e exponansional sabit (= 2,72) 15 QAMMA şüalarıQAMMA şüaları
  • 16. Misal : 10 Ci aktivlikli bir Ir192 m nb sinin 30 gün sonrakı aktivliyi n q d rdir?ə ə ə ə ə Formül: At = Ao e –λt = 10 x e (–0,693/74,5)x30 = 10 x e –0,279 = 10 x 0,756 = 7,56 Ci 16 QAMMA şüalarıQAMMA şüaları
  • 17. TTəərsrs KvadratKvadrat QQanunu:anunu: I1 D2 2 -------- = --------- I2 D1 2 I1 = D1 məsafədəki radiasiya şiddəti I2= D2 məsafədəki radiasiya şiddəti. I1 qiym tiə aşağıdakı kimi hesablanır: I1= M nb ninə ə aktivliyi x R/HM d yə əri x 1000 mR/saat Yuxarıdakı hesab; D1= 1 metr üçündür. 17 QAMMA şüalarıQAMMA şüaları
  • 18. Misal : 10 metr m saf d 200 mR/saat radiasiya şidd ti ver n bir m nb nin 20 metrə ə ə ə ə ə ə m saf d ver c yi radiasiya şidd ti n q d rdir?ə ə ə ə ə ə ə ə ə Yuxarıdakı m lumatları T rs Kvadrat Qanununa yerl şdirdikd ,ə ə ə ə 200 20 2 200 x 100 ----- = ------ I2 = ------------- I2 10 2 400 N tic Iə ə 2= 50 mR/ saat 18 QAMMA şüalarıQAMMA şüaları
  • 19. Misal : 15 Ci aktivliy sahib olan bir Ir-192 m nb d n 30 metr m saf d ki radiasiyaə ə ə ə ə ə ə şidd ti n q d rdir?ə ə ə ə D y rl rin düsturda yerin qoyulması ilə ə ə ə ə I1 = Aktivlik x R/metre.saat x 1000 v Də 1 = 1 metre 15 x 0,5x 1000 30 2 7500 ------------------ = ------ I2 = ------------- I2 12 900 N tic Iə ə 2= 8,33 mR/ saat 19 QAMMA şüalarıQAMMA şüaları
  • 20. YARI DYARI D YƏ ƏYƏ ƏRR QQALINLIĞI-ALINLIĞI-EKRANLAMAEKRANLAMA EKRANLAMA Yarı D yə ər Qalınlığı (HVL): radiasiya şiddətini yarıya (1/2) salan material qalınlığıdır. Onda bir D yə ər Qalınlığı (TVL): radiasiya şiddətini onda birinə (1/10) salan material qalınlığıdır. T l b olunanə ə HVL də ədi: Io / I = 2n T l b olunanə ə TVL də ədi: Io / I = 10n Io : Gələn radiasiya I : materialdan keçen radiasiya n : t b qə ə ə sayı 20
  • 21. 21 YARI DYARI D YƏ ƏYƏ ƏRR QQALINLIĞI-ALINLIĞI-EKRANLAMAEKRANLAMA
  • 22. 22 DD yəyə işikişik MateriallarınMaterialların Yarı DYarı D yə əyə ərr QQalınlıalınlıqqları (HVL) mmları (HVL) mm Material Mənbə Uran Qurğuşun Polad Beton və ya Aliminium Ir-192 3.3 4.8 15.5 48.0 Co-60 6.0 12.4 22.1 66.0 Cs-137 4.5 6.3 17.3 53.3 1 TVT = 3,3 HVL1 TVT = 3,3 HVL YARI DYARI D YƏ ƏYƏ ƏRR QQALINLIĞI-ALINLIĞI-EKRANLAMAEKRANLAMA
  • 23. 23 EkranlamadanEkranlamadan sonraki radiasiya şiddsonraki radiasiya şiddəətinintinin mü yy n olunmasıə əmü yy n olunmasıə ə I = Io e –μt I ekranlama sonrası radiasiya şiddəti Io ekranlamadan vv lkiə ə radiasiya şiddəti e exponansional sabit (= 2,72) μ Lineer azaltma/ udma koofisenti = 0,693/HVL t ekran materialının qalınlığı YARI DYARI D YƏ ƏYƏ ƏRR QQALINLIĞI-ALINLIĞI-EKRANLAMAEKRANLAMA
  • 24. Misal : Bir Ir-192 m nb d n yayılan 200 mR/saat şidd tind bir radiasiya 50mmə ə ə ə ə qalınlıqlı poladdan keçdikd n q d r qalır?ə ə ə ə Düstur: I = Io e –μt = 200 x e –(0,693/15,5) x 50 = 200 x e –2,235 = 21,4 mR/saat 24 YARI DYARI D YƏ ƏYƏ ƏRR QQALINLIĞI-ALINLIĞI-EKRANLAMAEKRANLAMA
  • 25. SPESİFİK AKTİVSPESİFİK AKTİVLİKLİK 25 Spesifik Aktivlik: Vahid kütl başına aktivlik. Vahidi : ci/grə H r biri 1 qram v 10 Ci aktivlikli Ir 192, Co 60 v Cs 137 izotopların spesifikə ə ə aktivlikl ri:ə Ir- 192 Co – 60 Cs – 137 5gr 10gr 20gr Bu misaldan yüks k spesifik aktivlikli m nb l rin fiziki ölçül rinin daha kiçikə ə ə ə ə olduğu görülür.
  • 26. 26 QAMMA şüalanma cihazlarıQAMMA şüalanma cihazları
  • 27. 27 X şüaları elektromaqnitik spektrumun bir üzvüdür. QAMMA şüalarından f rqi istehsal ş klidir.ə ə Material yet rinc qızdırıldıqda istilik artdıkcaə ə yaranan elektronlar materialı t rk edirl r.ə ə Katod v anod arasındakı g rilm f rqı s b bi ilə ə ə ə ə ə ə neqativ yüklü elektronlar pozitiv yüklü anoda doğru yüks k sür tl h r k t edirl r. Bu h r k tə ə ə ə ə ə ə ə ə ə tamamil boşalır v vakumlu bir sah d olur, ksə ə ə ə ə halda elektronlar hava molekullari il çarpışaraqə havanın ioniz olmasına dolayısıyla enerji itgisinə ə s b b olurlar.ə ə X şüaları, bu yüks k sür tli elektronların birə ə mane t r find n (tungsten h d f – anot) aniə ə ə ə ə ə olaraq dayandırılması n tic sind ld edilirl r.ə ə ə ə ə ə X şüalanma cihazlarıX şüalanma cihazları
  • 28. 28 * X şüa istehsalı effektsiz bir prosesdir, çünki h d f g l n elektronların enerjisinin çoxə ə ə ə ə böyük bir qısmı tungsten h d fl çarpışmaə ə ə s b bi il istilik enerjisine çevrilm kl , ldə ə ə ə ə ə ə edil n radiasiya enerjsi ise buna gör olduqcaə ə kiçik olmalıdır. M s l n elektron enerjisininə ə ə %99’ı istilik enerjisin , %1’i x-şüası enerjisineə çevrilir. * H ddind n artıq istil şm ni önl m k üçünə ə ə ə ə ə X şüa sisteml rind soyutma sistemi qurulur.ə ə * X şüa trubkasında yaranan radiasiya trubkadan xaric beriliumdan (v ya şüş d n) hazırlanmışə ə ə ə bir p nc r d n ötürülür. Berilium atom ağırlığıə ə ə ə n kiçik, dolayısıyla radiasiyanı n az udanə ə metallardan biridir. X şüalanma cihazlarıX şüalanma cihazları
  • 29. 29 Bir X şüası qrupunda kontrol parametrləri  Trubka Voltajı (kV)  Trubka c r yan şidd tiə ə ə (mA)  Zaman (saniyə) (X ray trubkasının radiasiya şiddəti “mA x saniyə” olaraq ifadə edilir.) TrubkaTrubka Voltajı - Kilovolt (Kv):Voltajı - Kilovolt (Kv): Kv artdıqda,  Katoddan anoda geden elektronların sür tiə yaranan x şüası enerjisi artar.  radiasiyanın materiala nüfuziyyət gücü artar. X şüalanmaX şüalanma
  • 30. 30 Bir X şüası qrupunda kontrol parametrləri TrubkaTrubka c r yan şidd tiə ə əc r yan şidd tiə ə ə – miliAmper (mA):– miliAmper (mA): mA artdıqda,  Katoddan anoda geden elektronların sayı artar.  radiasiya qrupundakı foton sayı artar, dolayısıyla radiasiyanın şiddəti (şüa şiddəti) artar. ZamanZaman:: kV, mA və material qalınlığına bağlı olaraq d yə işik ç kiliş parametrleriə üçün ‘Pozlanma diaqramları’ hazırlanmışdır. X şüalanmaX şüalanma
  • 31. S nayeəS nayeə radradiiooqqrafirafiyadayada ümumiyy tlə əümumiyy tlə ə 100 Kev – 25 Mev x- şüası enerjisi istifad edilirə .  Kev - Kilo elektron volt  Mev - Mega elektron volt 31 X şüalanmaX şüalanma
  • 32. X –şüası cihazları  Daşınan cihazlar (400 Kv’a q d r X-şüası trubkalar,Crawlerl r v s.)ə ə ə ə  Stasionar (Yüks k enerjili X şüası cihazları):ə 1. Van de Graff Generatoru 2. Cyclotron 3. Betatron 4. Linac 32 X şüalanma cihazlarıX şüalanma cihazları
  • 33. 1.Van de Graff Generator 1–5 MeV Elektrostatik generator olaraq da bilin n bu cihaz elektronlarıə sür tl ndir r k yüks k enerjili radiasiya (1-5 MeV) yaradır.ə ə ə ə ə İsidil n bir tel t r fınd n h r k t etdiril n elekronlarə ə ə ə ə ə ə ə h r k t eden bir k m r , k m r vasit si il da yüks kə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə voltajlı bir terminala gönd rilir. Yüks k voltajlı terminaldanə ə alınan elektronlar vakumlu bir şüş /metal trubka üçün d nə ə keç r k istiqam tl ndirilir. Elekronların bu trubkanınə ə ə ə sonundakı h d f çarpması il yüks k enerjili radiasiyaə ə ə ə ə yaranır. Güclü elektromaqnitl r istifad edil r k elekronlara veril nə ə ə ə ə dair vi h r k t köm yi il yüks k enerjili radiasiya ldə ə ə ə ə ə ə ə ə edilir. 33 X şüalanma cihazlarıX şüalanma cihazları
  • 34. 2. Siklotron 5 – 10 MeV Siklotron bir elektromaqnitin ucları arasına yerl şdirilmiş geniş vakumlu silindirik birə qutudan ibar tdir. Yükl nmiş hiss cikl rə ə ə ə silindirik qutunun iç risin gönd rilir. İki Də ə ə ş klind elektrod, aralarında boşluq olacaqə ə ş kild qutunun iç risind yüks k voltajə ə ə ə ə f rqiyl yerl şdirilir. Elektrodlardakı elektrikə ə ə yükünün anid n d yiştirilm si il v olanə ə ə ə ə maqnet sah sind n dolayı yüklü parçacıklarə ə dair vi bir h r k t cızırlar. Qütbl r arasındakıə ə ə ə ə boşluqlardan h r keçidl rd parçacıklar enerjiə ə ə qazanırlar. M rk zd n trafa doğru olanə ə ə ə h r k td s rh dd g ldikl rind h d fə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə doğru istiqam tl ndiril r k yüks k enerjiliə ə ə ə ə radiasiya yaradılır. 34 X şüalanma cihazlarıX şüalanma cihazları
  • 35. 35 3.Betatron 100 MeV Betatron, elektronları (beta hiss cikl ri)ə ə h r k t etdir r k yüks k enerjili radiasiyaə ə ə ə ə ə yaradılır. İşl m prinsipi, bir elektromaqnit yardımı ilə ə ə sür tl ndiril n elektronların dair vi,ə ə ə ə vakumlu bir trubka iç risind h r k tə ə ə ə ə etdiril r k bir h d f yönl ndirilm si və ə ə ə ə ə ə ə h d fl t sir sonunda da yüks k enerjiliə ə ə ə ə radiasiyanın meydana g lm sidirə ə . X şüalanma cihazlarıX şüalanma cihazları
  • 36. 4.Lineer sür tl ndirici (Linac) 10-ə ə 30 MeV Lineer sür tl ndirici yüklüə ə hiss cikl rin yüks k sür td düz birə ə ə ə ə yolda ir lil y r k h d fə ə ə ə ə ə ə yönl ndirilm si prinsipi il çalışır. Birə ə ə sıra dartma trubkalarından ibar tdir.ə Bu trubkalar arasına t tbiq edil nə ə yüks k tezlikli g rilm f rqi il yüklüə ə ə ə ə hiss cikl r bir trubkadan dig rə ə ə trubkaya keç rk n trubkalarə ə arasındakı boşluqlarda enerji qazanaraq v h d f yüks k sür tlə ə ə ə ə ə ə çarparaq yüks k enerjili radiasiyaə istehsal edilir. 27/10/17 36 X şüalanma cihazlarıX şüalanma cihazları
  • 37. X v QAMMAəX v QAMMAə ŞÜALARININŞÜALARININ MATERİALLARLA LAQ SİƏ ƏMATERİALLARLA LAQ SİƏ Ə Fotoelektrik T sir:ə * 300 KeV-dan daha az enerjil rdə ə yaranan udulma hadis sidir.ə * Fotonun enerjisi sad c bir elektronuə ə orbitind n çıxartmaq v daha sonraə ə tük n r k udulmasıdır.ə ə ə Hadis d sad c bir elektron yayılır.ə ə ə ə 37
  • 38. Kompton Saçılması: * 300 KeV – 1000 KeV enerji aralığında yaranan bir saçılmadır. * Fotonun bir elektron qoparması üçün lazım olandan daha çox enerjisi varsa, foton bir elektronu orbitind nə qoparır, geri qalan z ifl mış foton isə ə ə başqa bir istiqam td davam edir.ə ə 38 X v QAMMAəX v QAMMAə ŞÜALARININŞÜALARININ MATERİALLARLAMATERİALLARLA LAQ SİƏ ƏLAQ SİƏ Ə
  • 39. İkiqat yaranma: * 1,02 MeV-dan daha böyük enerjil rdə ə foton yüks k atom nömr li materiallarlaə ə t mas etdiyind bir elektron v birə ə ə pozitron yayılır. 39 X v QAMMAəX v QAMMAə ŞÜALARININŞÜALARININ MATERİALLARLAMATERİALLARLA LAQ SİƏ ƏLAQ SİƏ Ə
  • 40. S NAYEƏS NAYEƏ RADRADİİOOQQRAFİRAFİYADAYADA İSTİFAD EDİL NƏ ƏİSTİFAD EDİL NƏ Ə FİLMLFİLMLƏƏRR 40 Radioqrafik filmin strukturu
  • 41. Film tipləri  Yavaş Film:Yavaş Film: Kiçik d nə ə böyüklüyü, maksimum ç kilişə zamanı və ən yaxşı keyfiyy tə (Agfa D2, D3; DIN G1; EN C1, C2)  OrtaOrta sür tliəsür tliə Film:Film: Orta d nə ə böyüklüyü, orta ç kilişə zamanı v ortaə keyfiyy tə (Agfa D4, D5; DIN G2; EN C3, C4)  Sür tliəSür tliə Film:Film: böyük d n li sturukturə ə , ən az ç kilişə zamanı və aşağı keyfiyy tə (Agfa D7, D8; DIN G3, G4; EN C5, C6) 41 S NAYEƏS NAYEƏ RADRADİİOOQQRAFİRAFİYADAYADA İSTİFAD EDİL NƏ ƏİSTİFAD EDİL NƏ Ə FİLMLFİLMLƏƏRR
  • 42. EKRANLAREKRANLAR Ekran tipləri  Metalik Ekran:Metalik Ekran: Ən çox istifad edil nə ə ekrandır. Qurğuşun falqa ekranlar (Qurğuşun + antimon) * İstifad si t l b olunanə ə ə qurğuşun ekranın qalınlığı enerji səviyyəsinə görə d yə işməklə bərabər ümumiyy tlə ə 0,125 mm-lik ön v arə xa qurğuşun ekranlar istifad edilirə .  FlFlüüororesentesent Ekran:Ekran: Materialı Kalsium Tungstat. X v yaə γ fotonlarını aldıqlarında görün nə işıq yayarlar (Flüoroskopiyada istifad edilirə ) Daha sür tliə amma daha az keyfiyy tinə istənildyaxşı yerlərdə üstünlük verilir. 42
  • 43. EKRANLAREKRANLAR Ekranın Funksiyası Birinci funksiyası : Şüa g ldikd elektron yayarak görüntü yaranmasınaə ə ön mli ölçüdə ə yardım edir. İkinci funksiyası : Ç kiliş zamanını aşağı salır.ə Saçılmanın t sirini azaldır.ə Ekranlar filml yaxşı t masda olacaq ş kild yerl şdirilm lidir.ə ə ə ə ə ə 43
  • 44. KASETLKASETLƏƏRR S naye radioqrafiyada istifad edil n kasetl r tibbd istifad edil nl r görə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ümumiyy tl daha elastikdir, nahamar s thl r asanlıqla yerl şdiril bilinir.ə ə ə ə ə ə ə Film il ekran arasındaki t masın yaxşı olması vacibdir. Bu t mas yaxşı t minə ə ə ə edilm mişs ekran t sirliliyini itirir, bel c qaçılmaz yarı kölg ön mli ölçüdə ə ə ə ə ə ə ə artaraq görüntüd detal itgisin s b b olur.ə ə ə ə Film nahamar s thl rd , m s l n dair vi qaynaq tikişl rind istifadə ə ə ə ə ə ə ə ə ə edildikd , yaxşı bir t mas ümumiyy tl özünd n t min edilir.ə ə ə ə ə ə Buna gör elastik v yumşaq plastik kasetl rin istifad si daha uyğundur.ə ə ə ə Paketl m d n sağlam metod vakum paketl m dir. Bel c h m sıx birə ə ə ə ə ə ə ə ə film/ekran t ması h m d işıq v n m sızmasının qarşısı alınır.ə ə ə ə ə 44
  • 45.  Aşkarlanma (Developer) – Q l viə ə  Stoplama banyosu (Stop bath) – Sirk turşusu-suə  B rkitm (Fixing)ə ə  Yuma  Qurutma 45 Filml rin aşkarlanma prosesl riə əFilml rin aşkarlanma prosesl riə ə
  • 46.  Aşkarlama  Filmin üz rind ki qoruyucu q l vi t b q sini qaldıraraq filmin içinə ə ə ə ə ə ə ə t ması t min edir.ə ə  Filmin üz rind ki pozlanmış (radiasiya almış) gümüş bromirə ə d n cikl rini metalik gümüş v brom ionlarına çevirir.ə ə ə ə ə Normal inkişaf müdd tə 20 0 C-də 5 d qiq dir.ə ə 46 Filml rin aşkarlanma prosesl riə əFilml rin aşkarlanma prosesl riə ə
  • 47. Stoplama prosesi Prosesin m qs di filmin yuyulma işinin dayandırılmasıdır.ə ə Su + sirk turşu qarışığıdır v ya aşkar suda da dayandırma işi yerin yetirilə ə ə ə bil r.ə Normal dayandırmanın müdd ti 1-2 d qiq dir.ə ə ə Dayandırmadan çıxarılan filml r b rkitm banyosuna daldırılmadanə ə ə vv l yaxşıca süzülm lidir, bel c b rkitm banyosunun ömrü uzadıla bilir.ə ə ə ə ə ə ə 47 Filml rin aşkarlanma prosesl riə əFilml rin aşkarlanma prosesl riə ə
  • 48. B rkitm banyosu (Fixing)ə ə  Pozlanmamış v dolayısıyla aşkarlayıcı t r find n metalik gümüşə ə ə ə ə dönm miş d n cikl ri film üz rind n ayırır.ə ə ə ə ə ə  Pozlanmış v metalik gümüş dönmüş d n cikl ri is film t b q sininə ə ə ə ə ə ə ə ə üz rin b rkidir.ə ə ə  Ayrıca filmi s rtl şdir r k xarici mexaniki t sirl r qarşı dayanıqlı halaə ə ə ə ə ə ə g tirir v arxivl m zamanını artırır.ə ə ə ə Normal b rkim zamanı aşkarlanma müdd tinin iki qatıdır.ə ə ə 48 Filml rin aşkarlanma prosesl riə əFilml rin aşkarlanma prosesl riə ə
  • 49. Son Yuma  Filmin üz rind ki kimy vi qalıqların aradan qaldırılması.ə ə ə  Yuma axar suda edilm lidir.ə  Normal yuma zamanı 20-25 d qiq olmalıdır.ə ə  Yumanın filml rin arxiv ömründ çox böyük t siri vardır.ə ə ə 49 Filml rin aşkarlanma prosesl riə əFilml rin aşkarlanma prosesl riə ə
  • 50. Qurutma Qurutma hava il edilm lidir.ə ə Sür tli qurutma üçün xüsusi qurutma kabinaları v rulon tipli qurutma makinalarıə ə vardır. Rulonlu qurutma makinalarının rulonları sıx n zar t edilm lidir. Kirliə ə ə rulonlar qurutma sırasında film z r r verir. Maksimum qurutma temperaturu 35ə ə ə 0 C-ni keçm m lidir.ə ə 50 Filml rin aşkarlanma prosesl riə əFilml rin aşkarlanma prosesl riə ə
  • 51. Film k narlarında kimy vi çizgil r veya bölg l r:ə ə ə ə ə Filml rin aşkarlayıcıya salındıqdan sonra sallanmaması n tic sind askıə ə ə ə ç rçiv l rinin izl ri.ə ə ə ə Açıq nöqt l r:ə ə Aşkarlanmadan önc film fixer t ması veya prosesd yet rsiz sallamadan dolayı film yapışan havaə ə ə ə ə ə boşluqları v ya n mli qurğuşun ekran istifad siə ə ə Tünd noqt l r:ə ə Aşkarlanmadan önc su damlalarının film t masıə ə ə T zyiq izl ri:ə ə Avtomatik banyo rulonlarının exantirik çalışması v ya üz rind olan xarici madd l r.ə ə ə ə ə Film yapışmaları: Banyoda v ya banyo sonrası yaş filml rin bir birl rin yapışması v ayrılmasından sonra emülsiyaə ə ə ə ə t b q sının qalxmasıə ə ə Film cızıqları: Filmin kasetl m d v ya banyo sırasında diqq tsizlikd n s rt cisiml rl t masındanə ə ə ə ə ə ə ə ə ə Tünd film qırılmaları v ya dırnak izl ri:ə ə Filmin pozlanmasından sonra banyodan önc qırılmasındanə Açıq film qırılmaları v ya dırnak izl ri:ə ə Filmin pozlanmadan önc qırılmasındanə Nizamsız ş killi tünd cizgil r:ə ə Köhn v köhn lmiş Qurğuşun ekran istifad sind nə ə ə ə ə Nizamsız ş killi açıq cizgi v nöqt l r:ə ə ə ə Qurğuşun ekranla film arasında toz, kıl v s. qalmasıə Qapqara bölg l r:ə ə Filmin ışıq alması (yırtık, d lik kaset istifad sind n)ə ə ə Su damlaları (nöqt vi):ə Filmin yet rinc süzülm m si v son banyoda yaşlama madd si (wetting agent) istifad edilm m siə ə ə ə ə ə ə ə ə Su izl ri (uzamış):ə Filmin yet rinc süzülm d n v ya ıslatma madd si olan banyonun istifad edilm m sind n sonraə ə ə ə ə ə ə ə ə ə qurutma makinasının rulonlarının filmin üz rind ki suyu uzatmasıə ə Filmd ki tünd r ngli axıntılar:ə ə Filmin aşkarlayıcıdan çox sıx çıxarılıb baxılması n tic si emülsiya t b q sının axması.ə ə ə ə ə Barmaq izl ri:ə yaş ll filmi tutmak v ya quru ll yaş filmi tutmakə ə ə ə ə Radioqrafda dumanlanma: Qaranlıq otağın lazım olandan daha işıqlı olması Tünd çox sayda inc cızıqlar:ə Qurğuşun ekran cızılması (uyğunsuz kasetl m , köhn lmiş Qurğuşun ekran)ə ə ə Bulanıq görüntü: Qurğuşun ekranın film tam t mas t min edilm m siə ə ə ə ə Müxt lif nöqt l r:ə ə ə Illuminatorun üz rinin kirli olması v ya filmin t miz tutulmaması.ə ə ə 51 FİLMFİLM XƏXƏTALARITALARI
  • 53. Şüa Kontrastı I0 parçaya g l n şüa şidd tiə ə ə IP parçadan keç r k film çatan şüa şidd tiə ə ə ə 53 GÖRÜNTÜGÖRÜNTÜ KEYFİYY TİƏKEYFİYY TİƏ
  • 54. Şüa kontrastı b lli bir şüa cinsind nə ə olan materialdakı z ifl mə ə ə f rql rinin görüntüy yansıdanə ə ə tündlük f rqi olarak bildirilir. şüaə m nb d n asılı olmayaraq şüayaə ə ə m ruz qalan materiala g l n şüaə ə ə şidd ti test parçasındaki materialə sür ksizliyinin test parçasınınə arxasında yaratdığı tündlük f rql rini hüdudlar.ə ə 54 GÖRÜNTÜGÖRÜNTÜ KEYFİYY TİƏKEYFİYY TİƏ
  • 55. FİLMFİLM TÜNDLÜYÜTÜNDLÜYÜ v FİLM KONTRASTIəv FİLM KONTRASTIə 55 Filmin gözl inc l n nə ə ə ə t r find ki aydınlanma Lə ə ə F olaraq bildirilirs filminə gümüş strukturuna uyğun tündlüyü D: D = log (L0/LF) olacaq.
  • 56. İdeal tündlük aralığı 2,5 – 3,0 Standartlarda v spesifikasiyalarda ümumiyy tl t l b olunan film tündlük aralıkları:ə ə ə ə ə X şüası üçün 1.8 - 4.0 Qamma şüası üçün 2.0 - 4.0 Tökm l r üçün 1.5 - 4.0ə ə 56 I i (vahid) It (vahid) Digər tərəfə keçid % Tündlük 100 100 100 0 100 10 10 1 100 1 1 2 100 0.1 0.1 3 100 0.01 0.01 4 FİLMFİLM TÜNDLÜYÜTÜNDLÜYÜ v FİLM KONTRASTIəv FİLM KONTRASTIə
  • 57. Tündlük ölçüsü densitometrl yerin yetirilir.ə ə Densitometrl rin 3 aylıq periodda kalibr edilm si lazımdır.ə ə ə Densitometr kalibrasiyası: Pill li bir blokun radiografı olan filmə strip gaugelar istifad edilir. Filmə stripin üz rind ki h r bir pill y aid tündlük mü yy ndir. Ölçül nə ə ə ə ə ə ə ə tündlük d y rl rinin film strip üz rind ki tündlük d y rl rind n n az 5ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə d dind +/- 0,05 f rql eyni qiym t oxunmalıdır.ə ə ə ə ə ə 57 FİLMFİLM TÜNDLÜYÜTÜNDLÜYÜ vəvə DENSİTOMETRDENSİTOMETR
  • 58. H SSASLIQƏH SSASLIQƏ H ssaslıqəH ssaslıqə H ssaslıqə sas nə ə iki faktordan asılıdır: 1. D qiqlikə 2. Radioqrafik Kontrast H ssaslıq , film üz rind görüntüə ə ə yaradan “Görüntü keyfiyy tə indikatorları (IQI) – Penetrametrlər)” ilə t yin edilirə . 58
  • 59. GÖRÜNTÜ KGÖRÜNTÜ KEYFİYY TİƏEYFİYY TİƏ vəvə H ND SİƏ ƏH ND SİƏ Ə LAQ L RƏ Ə ƏLAQ L RƏ Ə Ə D qiqlikə F rqə lı tündlükl rə ə sahib iki qonşu bölgə arasındaki s rh ddə ə ə yaranan z ifl m ninə ə ə dərəcəsidir. D qiqliyə ə t sir ed nə ə faktorlar:  H nd siə ə : H nd siə ə yarı kölg , şüaə nın dikliyi, kaset-film-ekran tam t masə dərəcəsi.  Film d n cikliyiə ə v ekran tipi.ə 59
  • 60. Ş kild Ug il göst ril n h nd si yarı kölgə ə ə ə ə ə ə ə aşağıdaki düsturla hesablanır : F: fokus böyüklüyü D: m nb -parça m saf siə ə ə ə d : parça-film m saf siə ə Standartlarcaq bul edil nUgd y ri=0,02”(0,5mm)dirə ə ə ə H nd si yarı kölg nin ola bildiyi q d r azə ə ə ə ə olması il yanaşı heç bir zaman sıfır olaə bilm z.ə Yarı kölg ni azaltmaq üçün :ə  M nb -fokus ölçüsü Kiçik seçilirə ə  Parça-film m saf si azaldılırə ə  M nb -film m saf si artırılırə ə ə ə D Fxd Ug = 60 GÖRÜNTÜ KGÖRÜNTÜ KEYFİYY TİƏEYFİYY TİƏ vəvə H ND SİƏ ƏH ND SİƏ Ə LAQ L RƏ Ə ƏLAQ L RƏ Ə Ə
  • 61. RadioqrafikRadioqrafik KONTRASTKONTRAST RadioqrafikRadioqrafik kontrastkontrast Bir radioqrafın iki qonşu bölgə arasındaki tündlük f rqidirə . Radioqrafik Kontrast Parça Kontrastı Film Kontrastı 1. Material qalınlığı 1. Film tipi 2. Material tündlüyü 2. Aşkarlama ş rtl riə ə 3. Enerji s viyy siə ə 3. Ekran istifad siə 4. Saçılma 61
  • 62. SaçılmaSaçılma Saçılma tiplSaçılma tipləəriri 1. Geri saçılma: misal: dibd nə , arxa divardan, film kasetlərindən vs. 2. Yan saçılma: misal: yan divardan v yaə yanda duran obyektl rd nə ə . 3. Daxili saçılma: misal: Cismin özünd nə v ya H nd si şə ə ə əklindən. SaçılmanınSaçılmanın qarşısının alınmasıqarşısının alınması:: 1. Filtrlər istifad etm kə ə – Qurğuşun , Mis və s. 2. Maskalar 3. Diyafraqmlar 4. Qurğuşun Bilyalar 27/10/17 62 RadioqrafikRadioqrafik KONTRASTKONTRAST
  • 63. GÖRÜNTÜGÖRÜNTÜ KEYFİYY TİƏKEYFİYY TİƏ X şüası filmi Qamma şüası filmindX şüası filmi Qamma şüası filmindəənn niyəniyə dahadaha keyfiyy tlidirəkeyfiyy tlidirə ?? 1. X şüa trubkalarındakı fokus nöqt si , Qamma radə ioqrafiyasında istifad edil nə ə izotoplardan daha kiçik olduğundan yarı kölg çox daha kə içikdir. 2. X ray sınaqlarında voltaj dolayısıyla nüfuziyyət gücü material qalınlığına görə t nziml n bil rk nə ə ə ə ə , izotoplarda belə bir imkan yoxdur. Yəni izotoplar ümumi orta bir enerji s viyy də ə ə radiasiya yayırlar. Dolayısı ilə çox zaman materiala daha çox nüfuziyyət olur v kontrast düşə ür. 3. İzotopların aktivliyi hüdudlu olduğundan ümumiyy tlə ə m nbə ə-film m saf siə ə minimum tutulur. X ray t tbiqetm l rində ə ə ə mA artırılarak radiasiya şidd tiə t nziml n c yind nə ə ə ə ə daha uzaqdan ç kiliş edil bilirə ə . Bu da yenə yarı kölgəni azaltmaqda, həssasiyəti yaxşılaşdırır. 63
  • 64. GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə H ssaslıq :əH ssaslıq :ə Radiograf üz rində ə ölçüsü ən kiçik sürəksizliyin görülə bilməsidir. H ssaslığın t yinə ə edilməsi üçün görüntü keyfiyy tə indikatorları (v yaə penetrametrler ) istifad edilirə . IQI tipl ri :ə 1. Tel Tip (EN tipi – Avropa v ASTM- Amerika)ə 2. Dəlikli Tip Plaka (ASTM - Amerika) 3. Pill liə Dəlikli Tip plaka (AFNOR – Fransa, EN ) 4. CERL penetrametrleri (İngiltərə) 64
  • 65. Telli Penetrametr IQI 10: başlanğıç teli 10-cu tel FE: d mir v polad materiallar üçünə ə EN: Avropa standartlarına görə H r bir IQI’ın üz rind qalındanə ə ə inc y doğru ged n 7 tel vardır.ə ə ə (1FeEN, 6FeEN, 10FeEN, 13FeEN) Seçimleri EN 462-1 v EN 462-3ə standartlarına gör yerin yetirilir.ə ə Düzgün tündlük bölg sind laq liə ə ə ə telin n az 1-cisi görül bilm lidir.ə ə ə 65 GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə
  • 66. ASTM Tel Tip: Sol t r fd ki 01,02,03,04,05 materialə ə ə qruplarını v sağ t r fd ki A,B,C, D isə ə ə ə ə 4 set tel tipini göst rir.ə H r bir penetrometr 6 tel daxildir və ə ə bu tell rd n 1-i bir sonraki setdə ə ə t krarlanır.ə C mi dörd set A,B,C, D v 21 tel vardır.ə ə Diametr 1,25 d f artaraq davam edir.ə ə 66 GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə
  • 67. ASTM Tel Tip: 67 Yüngül Metal Qrup Qrup № Material 03 Magnezium 02 Aluminium 01 Titanium Ağır Metal Qrup Qrup № Material 01 Polad 02 Aluminium və Nikel 03 Nikel-Xrom-Dəmir ərintisi 04 Nikel-Mis 05 Qalay-Brünc GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə
  • 68. ASTM Tel Tip: 68 GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə
  • 69. H ssaslıq Hesabı:ə % H ssaslıq =ə görül bil n n inc tel diametri x 100ə ə ə ə divar qalınlığı H ssaslığın ümumiyy tl %2 v ya < %2 olması t l b olunur. (T zyiq altındaə ə ə ə ə ə ə çalışan qablar v Boru x tl ri)ə ə ə Bu s b bd n d likli tel penetrometrin qalınlığı material qalınlığının %2-si olmasıə ə ə ə t l b olunur.ə ə 69 GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə
  • 70. 2. D likli Tip lent penetrametrl r :ə ə Test parçası il eyni Material de v ümumiyy tl test parçasının %2’si qalınlığı nda olan,ə ə ə ə üz rind farklı boyutlarda delikler bulunan ince metal bir şerittir. Penetrametrenin üz rind kiə ə ə ə deliklerin çapları, T penetrametre qalınlığı olmak üzere, 4T, T v 2T’dir.ə “2.0” yazısı test edilecek Material qalınlığı nı inch cinsinden vermektedir. Örneğin yukarıdaki penetrametre 2 inch (50,8 mm) qalınlığı ndaki bir parçanın testinde kullanılır. “FE” yazısı ise penetrametrenin Material sini göstermektedir. 70 GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə
  • 71. EkvivalentEkvivalent H ssaslıq dəH ssaslıq də əərrəəccəəsi 2 – 1Tsi 2 – 1T Burada 2 r qə əmi, penetrametre seçiminde qalınlıq material qalınlığının %2’si olduğunu göstərir v görülə əbilən en kiçik dəlik 1T olmalıdır. EkvivalentEkvivalent H ssaslıqəH ssaslıqə ::== 100 TH X 2 X - Materialın qalınlığı .... T - penetrametre qalınlığı H – görüləbil nə dəlik diametri Həssaslıq dərəcələri Həssasiyət 1-1T 0.7% 1-2T 1.0% 1-4T 1.4% 2-1T 1.4% 2-2T 2.0% 2-4T 2.8% 4-1T 2.8% 4-2T 4.0% 4-4T 5.6% 71 Nüvə tətbiqləri Təzyiq altında işləyən qablar və Boru xətləri İnşaat tətbiqləri GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə
  • 72. Misal : Test Parçasının qalınlığı : X = 13 mm IQI qalınlığı : T = 0,13 mm Görül bil n n kiçik d lik diametri: H = 1,6 mmə ə ə ə % h ssaslıq =ə 100 0,13 x 1,6 13 2 = % 2,48 (ekvivalent h ssaslıq )ə 72 Penetrametre seçim standartları 1. ASME Section 5 Article 2 2. ASTM E 747 3. ASTM E 1025 2. EN 462-1, EN 462-3 GörüntüGörüntü Keyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə əKeyfiyy tinin Mü yy nl şdirilm siə ə ə ə ə IQIIQI-l rə-l rə
  • 73. RADİOQRAFİKRADİOQRAFİK ÇÇ KİLİŞƏKİLİŞƏ TETEXXNİKNİKAALLAARRII SW/SV Ç nl rin v ucu açıq böyük diametrliə ə ə boruların radyografiyasında IQI Seçimi: bir qalınlıq + bir gücl ndirmə ə (reinforcement) Minimum SFD: D y rl ndiril n sah v H nd siə ə ə ə ə ə ə ə Yarı kölg (Ug) t l bl rin görə ə ə ə ə ə mü yy n olunur.ə ə 73
  • 74. DW/SV Xarici diametr: OD > 89 mm boruların radyografiyasında 120 d r c aralıqlarla minimumə ə ə 3 ç kilişə IQI Seçimi: bir qalınlıq + bir gücl ndirmə ə Minimum SFD: Normal halda boru xarici diametri alınır, H nd si Yarı kölg (Ug) t l bl riə ə ə ə ə ə n z r alınmalı v boru xariciə ə ə ə diametrind n az olmamalıdır.ə 74 RADİOQRAFİKRADİOQRAFİK ÇÇ KİLİŞƏKİLİŞƏ TETEXXNİKNİKAALLAARRII
  • 75. DW/DV (Eliptik ç kiliş )ə xarici diametri OD < 89mm olan borularda 90 d r c bucaqlarlaə ə ə minimum 2 ç kilişə IQI Seçimi: İki qalınlıq + bir gücl ndirmə ə Minimum SFD: H nd si Yarı kölg (Ug) t l bl riə ə ə ə ə ə 75 RADİOQRAFİKRADİOQRAFİK ÇÇ KİLİŞƏKİLİŞƏ TETEXXNİKNİKAALLAARRII
  • 76. DW/DV (Superimpoz) xarici diametri < 89mm olan boruların radyografiyasında Film yerl şdiril bilinm y nə ə ə ə (Nozzle) v ya elips olunaə bilinm y n v ziyy tl rdə ə ə ə ə ə 120 d r c bucaqla minimumə ə ə 3 ç kilişə IQI Seçimi: iki qalınlıq + iki gücl ndirmə ə Minimum SFD: H nd si Yarı kölgə ə ə (Ug )t l bl rin gör mü yy nə ə ə ə ə ə ə olunur. 76 RADİOQRAFİKRADİOQRAFİK ÇÇ KİLİŞƏKİLİŞƏ TETEXXNİKNİKAALLAARRII
  • 77. SWP (Panaromik) M nb nin m rk z yerl şdirilə ə ə ə ə ə ə bilindiyi böyük diametrli boruların, ç nl rind v radyografiyasındaə ə ə ə Bütün çevr bir t k ç kilişl alınır.ə ə ə ə IQI Seçimi: T k qalınlıq + bir gücl ndirmə ə ə 120 d r c l rl qoyulmuşə ə ə ə ə minimum 3 IQI istifadə edilm lidir.ə Minimum SFD: xarici diametrin yarısı, H nd si Yarıə ə kölg (Ug) t l bl ri n z rə ə ə ə ə ə ə alınmalıdır. 77 RADİOQRAFİKRADİOQRAFİK ÇÇ KİLİŞƏKİLİŞƏ TETEXXNİKNİKAALLAARRII
  • 78. B: Poz d y riə ə (mA x d qiq )ə ə FFD: M nb -film m saf si (cm-mm)ə ə ə ə D: T l b edil n tündlük (density)ə ə ə CF: Film Faktoru 78 ÇÇ kiliş müdd tinin mü yy n olunmasıə ə ə əkiliş müdd tinin mü yy n olunmasıə ə ə ə
  • 79. polad ekvivalent Faktorları 79 ÇÇ kiliş müdd tinin mü yy n olunmasıə ə ə əkiliş müdd tinin mü yy n olunmasıə ə ə ə
  • 80. X-ray -Poz Diaqramları: Mü yy n birə ə  tündlük  Film tipi  Material  Qurğuşun ekran  FFD  Enerji d y riə ə üçün hazırlanır. 80 ÇÇ kiliş müdd tinin mü yy n olunmasıə ə ə əkiliş müdd tinin mü yy n olunmasıə ə ə ə
  • 81. QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI SürSürəəksizliklksizlikləərr Sürəksizlik materialin strukturundakı kəsikliklərdir. Qüsurlar Kod v spesifikasiyalara gör q bulə ə ə edilm y n sür ksizlikl r qüsurlarə ə ə ə ə deyilir. 81
  • 82. 82 Offset/Mismatch/Hi-Lo; birl şdiril c kə ə ə parçaların tam ağız ağıza g tirilm y r k oxə ə ə ə qaçıqlığı olması halıdır. Qaynağın açıq v tünd yarıları arasındakiə inc v k skin çizgi Yet rsiz Penetrasyon’uə ə ə ə (Incomplete penetration) göst rir.ə Radioqrafik Görüntü QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI
  • 83. Yet rsiz Nüfuzetme [Incompleteə penetration (IP) v yaə lack of penetration (LOP)] ; qaynaqçının kök yaxşı girm y r kə ə ə ə kökü ritm m si s b bind n kökdə ə ə ə ə ə ə bağlantının olmaması S b bl ri:ə ə ə Yet rsiz qaynaq ağzınınə açılması, uyğun diametrli elektrod istifad edilm m si, yet rsiz qaynaqə ə ə ə şidd ti.ə 83 QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI Radioqrafik Görüntü
  • 84. rim Nöqsanlığı (Lack of fusion v yaƏ ə ə Incomplete fusion-LF); dolğu metalının ana materialla yet rli birl şm m si.ə ə ə ə S b bl ri:ə ə ə Yet rsiz l h r k ti, uyğunə ə ə ə ə olmayan diametrli elektrod, yet rsizə amperaj, uygun olmayan qaynaq ağzı ş kli, kirli qaynaq ağzı.ə 84 QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI Radioqrafik Görüntü
  • 85. Çat (Crack-C); enin , boyuna, ulduzə ş klind v ya krater çatı ş klind olaə ə ə ə ə bil r.ə S b bl ri:ə ə ə Boyuna çat : Kök gedişind n sonra çoxə gözl n r k hidrogen kövr kliyi,ə ə ə ə qaynaqdan d rhal sonra mexanikiə z rb .ə ə Enin çat : çox soyuqda qaynaqə edildikd , son tablama edilm dikd .ə ə ə Krater çatı : Uyğun olmayan paso başlanğıc v bitişi.ə 85 QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI Radioqrafik Görüntü
  • 86. Kökd altk sik (Internal undercut-IU);ə ə ana materialda kök k narında yarananə oyuqlar. S b bl ri :ə ə ə Uyğun olmayan diametrdə elektrod istifad edildiyind , yüks kə ə ə amperaj, uyğun olmayan l h r k ti.ə ə ə ə 86 QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI Radioqrafik Görüntü
  • 87. Xarici üstk sik (external undercut –ə EU); ana materialda qapaq gedişi k narında yaranan oyuqlar.ə S b bl ri :ə ə ə Uyğun olmayan diametrdə elektrod istifad si, yüks k amper,ə ə uyğun olmayan l h r k tiə ə ə ə 87 QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI Radioqrafik Görüntü
  • 88. Şlaq qalıqları (slag inclusions – SI); S b bl ri :ə ə ə T k şlaq qalıqları (ISI)ə gediş bitişində v başlanğıcında yet rsiz t mizlik v s.ə ə ə ə Uzununa şlaq qalıqları (ESI) ana material il qaynaq gedişl rinin arasınınə ə yet rli t mizl nm m si v s.ə ə ə ə ə ə 88 QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI Radioqrafik Görüntü
  • 89. Volfram qalıqları (TI); tungsten elektrodla edil n qövs qaynaqlarındaə elektrodun mü yy n zamanlarlaə ə t mizl nm m si v ucununə ə ə ə ə itil nm m si n tic sind qaynaqə ə ə ə ə ə metalına qarışan qalıqlardır. Tungsten bir çox metaldan çox daha yoğun olduğundan çox açıq görünür. 89 QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI Radioqrafik Görüntü
  • 90. Qaz boşluqları (Porosity – P); qaynaq metalının soyuması zamanı çölə çıxmağa fürs t tapmayan qazlardır.ə Yuvarlaq, uzanmış v ya h r hansı birə ə ş kild ola bil r. T k, küm halinda və ə ə ə ə ə ya sıralı ola bil r.ə S b bi :ə ə Qoruyucu qazın yet rsizliyi, n mə ə elektrod istifad si, torç v qaynaqə ə ağzının kirli olması 90 QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI Radioqrafik Görüntü
  • 91. Toplanmış qaz boşluqları (Cluster porosity – CP); elektordun n m olması v ya qoruyucuə ə qazın yet rsiz olması s b l rind nə ə ə ə ə yaranan qaz boşluğu yığınıdır. 91 QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI Radioqrafik Görüntü
  • 92. Kökd yilm (iç yilm )ə ə ə ə ə (Internal concavity - IC); yalnış elektrod h r k tind n yaranır.ə ə ə ə 92 QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI Radioqrafik Görüntü
  • 93. Soyuq mindirm s b bind nə ə ə ə rim nöqsanlığı (IncompleteƏ ə Fusion due to Cold Lap - IFD) ; elektrodun ana metalla v ya birə önc ki qaynaq pasosuyla tamə birl şm m sidir. Elektrod riyirə ə ə ə ancaq material v ya önc ki gedişə ə ridilm d n riy n elektrod rintisiə ə ə ə ə ə rim miş material üz rin yığılırsa,ə ə ə ə bu soyuq mindirm dir.ə 93 QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI Radioqrafik Görüntü
  • 94. Yet rsiz gücl ndirm (Inadequateə ə ə weld reinforcement v ya externalə concavity – EC) ; qaynaqda ideal olaraq 1,6 mm yüks kliyind qapaqə ə yüks kliyi (reinforcement) olmalıdır.ə Reinforcement, ana materialdan daha aşağıdırsa, bu filmd materialaə nisb t n daha tünd görünür v buə ə ə bir sür ksizlikdir.ə 94 QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI Radioqrafik Görüntü
  • 95. Artıq nüfuziyy t (Excessə penetration); kökd standartlardaə göst ril n artıq reinforcementə ə yaranmasıdır. Artıq nüfuziyy tinə d r c si üçün Vizual müayinə ə ə ə edilm si lazımdır.ə 95 QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI Radioqrafik Görüntü
  • 96. Yanma (Burn through-BT); daha çox istilikd n v ya yalnış elektrodə ə h r k tind n dolayı atılmış olan kökə ə ə ə gedişinin deşilm sidir.ə 96 QQAYNAAYNAQQ TTİKİŞLİKİŞLƏƏRİNİN RADRİNİN RADİİOGRAFİOGRAFİYASIYASI Radioqrafik Görüntü
  • 97. FİLM İNCFİLM İNCƏƏLLƏƏMMƏƏ-D-D YƏ ƏYƏ ƏRLRLƏƏNDİRMNDİRMƏƏ  İlk vv l filmin keyfiyy ti ş rh olunur, d y rl ndirm sırasında keçid üçünə ə ə ə ə ə ə ə q rar verilir.ə 1. T tbiq edil n radioqrafik texnikaə ə 2. Tündlük 3. Penetrametre seçimi v h ssaslıqə ə 4. Filmin t yin edilm si (markalama)ə ə 5. Filmin hat etdiyi, d y rl ndirm bölm siə ə ə ə ə ə ə 6. Film x talarıə  Daha sonra sür ksizlikl r mü yy n edilir, raporta qeyd edilir.ə ə ə ə Mü yy n olunanlar h qiqi sür ksizlikdirmi, yoxsa film x tasıdır olduğunaə ə ə ə ə q rar verilir.ə 97
  • 98. Radioqrafik müayin y başlamadan önc aşağıdakı xüsusiyy tl rə ə ə ə ə n z r alınmalıdır:ə ə ə 1. Test parçasının ş kli v emalat üsuluə ə 2. Qalınlıq 3. S thin v ziyy tiə ə ə 4. Qaynaq birl şm ş kliə ə ə 5. Material 6. Termiki tablama 7. T r fl rin v ziyy tiə ə ə ə ə 98 FİLM İNCFİLM İNCƏƏLLƏƏMMƏƏ-D-D YƏ ƏYƏ ƏRLRLƏƏNDİRMNDİRMƏƏ
  • 99. d y rl ndirm işind aşağıdakı m lumatlar da lazım olur:ə ə ə ə ə ə 1. Radioaktiv m nb fokus ölçüsüə ə 2. M nb -film m saf siə ə ə ə 3. Qaynaq yerl şm siə ə 4. Film yerl şm siə ə 5. Müayin bölg siə ə 6. Film seçimi 7. Ekranlar 8. Film aşkarlanma texnikası v banyo ş rtl riə ə ə 99 FİLM İNCFİLM İNCƏƏLLƏƏMMƏƏ-D-D YƏ ƏYƏ ƏRLRLƏƏNDİRMNDİRMƏƏ
  • 100. STANDART v KODLARəSTANDART v KODLARə q bul kriterə iyaları üçün ümumiyy tlə ə istifad edil n standartlar:ə ə  ASME B 31.3 : Power Piping  ASME Section IX : Qualification of Welders  API 1104 : Pipeline Welding qüsurlar üçün keyfiyy t sə əviyyələri t limatıə IIW kataloqu : Sürəksizliklərin sinifləndirilməsi üçün istifad edilirə . 100