średniowieczny teatr
- 2. Teatr średniowieczny był związany z rozwojem chrześcijańskiego dramatu religijnego, z tradycją antyczną i świecką ludowością; Rozwijał się jako dramat chrześcijański początkowo w Kościele ormiańskim i bizantyńskim; Na początku były to jedynie wstawki do liturgii Wielkiego Tygodnia tj. procesja z palmami czy nawiedzenie grobu Chrystusa; W kościele pierwszymi odtwórcami widowisk liturgicznych byli mnisi i księża. Potem dołączyli do nich inni posługacze kościelni szkół przykościelnych, a na końcu inicjatywę przejęły świeckie bractwa pobożności .
- 3. Teatr w Kościele • Pierwszym scenicznym ośrodkiem liturgii wielkanocnej był Grób Pański, początkowo symboliczny przy wielkim ołtarzu; • Następnie powstało Visitato Sepulchri ( Quem Quaeritis), ukazujący odwiedziny grobu przez trzy Marie. Ta scena dała początek dramatowi pasyjnemu; • Rozbudowane misterium było grane na scenie symultanicznej, elementami jej przestrzeni były mansojny ustawiane przestrzennie lub na planie koła; • położenie mansjonów określał początkowo układ geograficzny Kościoła
- 4. MANSJON-element urządzenia sceny w teatrze średniowiecznym (scena symultaniczna); miejsce akcji epizodu dramatycznego wyodrębnione w postaci całostki dekoracyjnej umieszczonej na podium.
- 6. Sceneria równoczesna: Często wznoszono specjalne konstrukcje, na których rozgrywała się akcja widowiska. Dekoracje przedstawiały od razu wszystkie miejsca zdarzeń. W miarę postępu akcji wykonawcy przemieszczali się od jednej dekoracji do drugiej. Wraz z nimi posuwała się uczestnicząca w widowisku publiczność. Miejsca siedzące były przygotowane jedynie dla wielkich dygnitarzy. Zasady przygotowania: Dekoracje były zwykle ustawiane tak, że od lewej do prawej strony (z perspektywy wykonawców) kolejno następowały po sobie : •Włości piekielne •Ziemskie tereny akcji •Sfery niebieskie
- 7. Pierwotnie teatr średniowieczny miał miejsce w Kościele. Później kiedy się rozrósł i coraz bardziej zaczął ewoluować w stronę rozrywki świeckiej z ograniczeniem liturgicznej warstwy przekazu został z Kościoła „wyproszony”. Dodatkową ciekawostką jest to, ze teatr był wykorzystywany przez zakony do dydaktyki. Przez kilka stuleci szkoły jezuickie i pijarskie programowo teatr kultywowały. Do typowych form inscenizacyjno-technicznych należało widowisko stacyjne i procesja; Używano w nich przenoszonych od stacji do stacji platform, ruchomych rusztowań scenicznych , sceny na kołach oraz w ramie wozu Do czasów obecnych zachowały się 2 średniowieczne sceny plenerowe — teatry koliste wzorowane na amfiteatrach antycznych (w Saint Just i Perranzabuloe w Kornwalii)
- 8. Amfiteatr w Saint Just
- 9. W grze eksponowano drastyczne szczegóły — okrucieństwo scen kaźni męczeństwa. Dźwiganie krzyża było prawdziwą torturą, krzyk był krzykiem, płacz był płaczem, jęki piekielne prawdziwymi jękami, budzącymi grozę. Aktorami byli przede wszystkim mężczyźni. Do tradycji średniowiecznej nawiązują pasje odgrywane współcześnie, np. w Oberammergau w Bawarii i w Kalwarii Zebrzydowskiej
- 12. 6 dramatyczno-teatralnych gatunków średniowiecza: • Dramat liturgiczny • Misterium • Miracle • Moralitet • Komedia elegijna • Farsa
- 13. Dramat liturgiczny Gatunek dramatyczno-teatralny ukształtowany w średniowiecznej Europie od X do XII w. (w Polsce XI-XVI w), związany z liturgią kościelną, wykonywany w języku łacińskim, z okazji Bożego Narodzenia, Niedzieli Palmowej, Wielkiego Tygodnia, Rezurekcji. Najczęściej przedstawiał epizody z życia Chrystusa, czerpiąc inspirację tematyczną z apokryfów, pism świętych a następnie Biblii; ważnym elementem dramatu liturgicznego były pieśni i modlitwy, w których uczestniczyli wierni. Wykształciły się trzy odmiany dramatu liturgicznego : 1) dramatyczne inscenizacje obrzędowe (widowiska, procesje widowiskowe); 2) officia dialogowane – najprostsza forma dialogu o treści religijnej; 3) dramat liturgiczny właściwy – narodził się wówczas, kiedy obrzęd kościelny wzbogacono o elementy do niego nienależące.
- 14. Misterium Średniowieczny dramat religijny, często z muzyką, o tematyce zaczerpniętej ze Starego i Nowego Testamentu, także z apokryfów i żywotów świętych; Rozwinął się XII–XIII w. z kościelnych obrzędów liturgicznych; łączył treści religijno-dydaktyczne z elementami realistyczno-rodzajowymi, komiczno- satyrycznymi, groteskowo-fantastycznymi Miracle Rodzaj średniowiecznego dramatu religijnego obrazujący sceny z życia świętych i męczenników.
- 15. Moralitet Średniowieczny gatunek dramatu o charakterze filozoficznym lub dydaktycznym . Występowały w nim alegoryczne postacie obrazujące walkę sił dobra i zła o duszę człowieka . Everyman postać literacka, teatralna lub filmowa reprezentująca przeciętnego człowieka
- 16. Komedia elegijna Gatunek dramatyczno-epicko-liryczny (z pogranicza rodzajów literackich), uprawiany w XII wieku, głównie we Francji, Anglii i we Włoszech. Pisany dystychem elegijnym (strofą dwuwierszową), po łacinie, jego tematyka była głównie erotyczna. Zawierał mniej lub bardziej rozbudowaną akcję oraz rozwinięte partie dialogowe Farsa Odmiana komedii oparta na błahych konfliktach, posługująca się elementami komizmu sytuacyjnego, karykatury i groteski; potocznie rzecz niepoważna, niedorzeczność, kpina.
- 17. Bibliografia • Korzenie teatru/ Eli Rozik. – Warszawa: PWN, 2011. • Kilka lekcji o teatrze / Emil Orzechowski. – Kraków: Księgarnia Akademicka, 1995. • Encyklopedia PWN http://encyklopedia.pwn.pl/