ݺߣ

ݺߣShare a Scribd company logo

Santuk mukavemet büküm_2

•
•
Mithat ÖZTEKİN
Mithat ÖZTEKİN

şantuk mukavemet

1 of 44
Downloaded 12 times
Mithat ÖZTEKİN ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ TEKSTİL MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ADANA ŞUBAT- 2009 ŞANTUK KALINLIKLARININ İPLİK MUKAVEMETİNE ETKİSİ
ÖZET ŞANTUK KALINLIKLARININ İPLİK MUKAVEMETİNE ETKİSİ Yük. Müh. Mithat ÖZTEKİN Ç.Ü. Tekstil Mühendisliği Bölümü ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ TEKSTİL MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ DANIŞMAN: Doç. Dr. Nihat ÇELİK Kahramanmaraş MATESA iplik işletmelerinde , ring işletme içerisinde çalışılmakta olan pamuk özellikleri ve proses değerleri ne göre şantuklu iplik elde edilmiştir. Elde edilen Şantuklu ipliklerin , şantuk kalınlığı ile iplik mukavemeti ve büküm ilişkisini saptamak amacıyla bu çalışma yapılmıştır. Çalışmada , şantuk kalınlıklarının , iplik mukavemet değerlerini olumlu veya olumsuz yönde etkilediği ve iplik büküm değerinin sabit kalarak , büküm sabit değeri ( alfa) ve iplik numarasının değiştiği saptanmıştır.. Anahtar Kelimeler: Şantuk, Şantuk kalınlığı, Şantuk mukavemeti, Büküm
MİTHAT ÖZTEKİN ABSTRACT EFFECT OF SLUB THİCKNESS ON YARN STREGTH Yük. Müh. Mithat ÖZTEKİN Ç.U. Textile Engineering Dep. DEPARMENT OF TEXTILE ENGINEERING UNIVERSITY OF ÇUKUROVA ADVISER: Doç. Dr. Nihat ÇELİK Thıs study was carried out to determine relatıon between slub thickness with yarn stregth and twist in Kahramanmaraş Matesa .We created different slub programs. According theses programs we produced slub yarn with cotton and process specifications In the study , yarn stregth were effected by slub thickness in positively or negatively and twist value is fixed but twist constant ( α ) and yarn count were changed. Key Words: Slub, Slub Thickness, Slub stregth, Twist
MİTHAT ÖZTEKİN TEŞEKKÜR Bana bu araştırma konusunu veren ve araştırmanın her safhasında bilgi, tecrübe ve önerilerinden yararlandığım danışman hocam Sayın Doç. Dr. Nihat ÇELİK ’e , araştırmamın üretim ve laboratuar çalışma safhalarında her türlü yardımını esirgemeyen Sn. İlhami DENİZ , Sn. Buket ÇELEBİ, Sn. Şule AKTEPE’ ye ve MATESA çalışanlarına teşekkür ederim.
MİTHAT ÖZTEKİN İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZET.......................................................................................................... 2 ABSTRACT............................................................................................... 3 III ÇİZELGELER DİZİNİ ............................................................................ V ŞEKİLLER DİZİNİ .................................................................................. VI 1. GİRİŞ ..................................................................................................... 7 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR .................................................................... 9 3. MATERYAL VE METOT .................................................................. 11 3.1. Materyal ......................................................................................... 11 3.2. Metot ............................................................................................... 12 3.2.1. ....................................................... 3.2.2. ........ 3.2.3. ...................... 4. BULGULAR VE TARTIŞMA .......................................................... 4.1. .................... 4.2. ... 4.3. ............................................ 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER KAYNAKLAR TEŞEKKÜR............................................................................................... 24 ÖZGEÇMİŞ 25
MİTHAT ÖZTEKİN ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge Adı Sayfa No Çizelge 3.1.1. ................................ Çizelge 3.2.1. .......................... Çizelge 3.3.1 ..................................
MİTHAT ÖZTEKİN ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil Adı Sayfa No Şekil 3.1.1 ........................................................... Şekil 3.2.1 ............
MİTHAT ÖZTEKİN 1. GİRİŞ Tekstil ürünlerinin kalitesi , üretim proseslerinde ki uygulamalarından ziyade iplik kalitesine bağlıdır. Bu nedenle ülkemizin dünya pazarlarında güçlü rekabeti için kaliteli iplik üretimi daha fazla önem kazanmaktadır. İpliğin kalitesi , iplik üretiminde kullanılan hammaddenin yanı sıra işletme çalışma şartlarına ve çalışanlarına da bağlıdır. Tekstil endüstrisin gelişimi, yıllar boyu insanları daha farklı tekstil dokulara elde etmeye, itmiştir. Daha çok görsel özelliği ön planda olan kumaşlar elde etmek için ise normal ipliklerle kıyaslanmayacak kadar değişik yapıları olan fantezi iplikler geliştirilmiştir. Son yıllarda iplik üretim tesislerine çok fazla yatırımlar yapılmıştır. Bu nedenle bir çok normal iplik üreticisi işletmelerini kapatmak zorunda kalmıştır. Fakat katma değeri yüksek iplik ve fantezi iplik üreticileri üretimlerine yoğun olarak devam etmektedir. Fantezi iplikler özel siparişler üzerine üretilmektedir. Rekabet ortamının getirdiği yenilikler fantezi iplik sektöründe atılım yapmasında önemli rol oynamıştır. Gelişmekte olan bu endüstri dalı yeni ilgi görmeye başlamıştır. Bu nedenle eskiden mevcut makineler üzerinde modifikasyonlarla fantezi iplikler elde edilirdi. Şimdi ise yeni jenerasyon iplik makinelerin tamamında şantuklu iplik üretim opsiyonu bulunmaktadır. Ring ve Open-End iplik eğirme sistemlerinde kontrollü üretilen efektli iplikler , Almanca ‘’ Flamme’’ , İngilizce ‘’ Slub’’ ve Türkçe ‘’ Şantuk ‘’ olarak adlandırılmaktadır.
MİTHAT ÖZTEKİN 1.1. FANTEZİ İPLİĞİN TANIMI Tekstil endüstrisinin geneline bakıldığında fantezi iplik, dokuma, boya-apre ile kıyaslandığında daha küçük çaplı görünmektedir. Fantezi iplik ticaretinde kullanılan teknoloji yeni standartlaşmaya başlamıştır , fakat halen fantezi iplik çeşitlerinde kavram karışıklığı mevcuttur. Fantezi iplik tanımlamalarından bazıları şöyledir: * İpliğin şeklinde, renginde , parlaklığında , hammadde kalitesinde v.b karakteristik özellikler gösteren , kumaş bitim işlemi ile belirli bir kumaş estetiğini sağlayan ipliklerdir. * Normal düz ipliğin iç yapısında , lif kompozisyonunda ve renginde sapma olarak nitelendirilir. * Fantezi iplik, tesadüfi ve periyodik olarak dağılan düzgünsüzlükleri bünyesinde bulunduran ipliktir. Bu düzgünsüzlükler , iplik kalınlığını , materyal tipini ve benzer özellikleri değiştirerek veya bunların kombinasyonu ile oluşturulmaktadır. * Şantuklu iplik, program kontrolü ile düz ipliğin yapısında oluşturulan kalınlık değişiklikleri olarak adlandırılır. * İplik üzerinde bir program dahilinde istenen uzunluk ve istenen kalınlıklar oluşturulur ve bu oluşturulan kalın yerler ‘’slub – Flamme - Şantuk’’ şeklinde adlandırılır.Şantuk diye adlandırılan kalın yerlerin büküm karakteristiği ,normal iplikten farklılıklar gösterir. 1.2. ŞANTUK APARATLARININ VEYA SİSTEMİN ÇALIŞMA ŞEKLİ Normal iplik üretiminde; Motordan gelen hareket dişliler yardımı ile çekim silindirlerine hareket vererek üretim yapılır. Şantuklu iplik ise; Sabit hızla dönen bu motorların, program dahilinde hızlarının artması ile silindirlerin hızları artar ve çekim silindirlerinde elyaf beslemesinin artışı ile sağlanır. Kısaca, Şantuk ünitelerinin çalışma prensibi , Ring iplik makinelerin de ön , orta , arka silindirlerin hızlarının kontrolüdür. Open End makinelerinde ise besleme silindirinin kontrolü dür. Şantuk Aparatlarını kendi içinde sınıflamak gerekir. 1- Temel Şantuk Üniteleri 2- Multicount Üniteleri 3- Mutitwist Üniteleri 4- Short Slub Üniteleri ( Kısa şantuk veya XSS ( Extreme Short Slub) ) 5- Injected Yarn Üniteleri Ground Flamme = Basic Slub = Temel Şantuk , aynı anlamda kullanılmaktadır. Temel şantuk iplik de, şantuk boyları kısadır, Büküm sabit ve iplik numarası ( Ne ) değişkendir. Üretilecek iplik çeşidine göre makine programı ve iplik efekt programı kontrol ünitesinden sistemin hafızasına yüklenir.
MİTHAT ÖZTEKİN Sistemin çalışma şekli; çekime ( Arka ve Orta silindir ) müdahale etmektir. Yani arka ve orta silindir hızları motor vasıtası ile artırılır. Temel şantuk iplik de, Ring için önerilen minimum şantuk boyu; Minimum şantuk boyu = Elyaf boyu + % 10 Elyaf boyu olmalıdır. ee NT /" formülü üzerinden, temel şantuklu ipliği açıklayacak olursak; Büküm ( T’’) sabit, Alfa ( α ) değişken, İplik numarası ( Ne ) değişkendir. Şekil 1.2: Çekim silindirlerinde Beslemenin artması ile çıkış silindir (ön silindir) sonrası şantuk oluşması 1.2.1 MULTICOUNT İPLİK ÇEŞİTİ Multicount ( MC ) iplik, numara (Ne) ve büküm varyasyonu olan iplik çeşididir. İplik numara ve büküm değişkenliği çekim ve büküm motorları tarafından sağlanmaktadır. Bu iplik üretiminde her üç silindirin hızları değişmektedir. Multicount iplik de önerilen minimum şantuk boyu; Minimum şantuk boyu = 2 metre olmalıdır. ee NT /" formülü üzerinden, multicount ipliği açıklayacak olursak; Büküm ( T’’) değişken , Alfa ( α ) sabit , İplik numarası ( Ne ) değişkendir.
MİTHAT ÖZTEKİN 1.2.2 MULTITWIST İPLİK ÇEŞİTİ Multitwist ( TC ) iplik, büküm varyasyonu olan ve iplik numarası aynı kalan ( Ne ) iplik çeşididir. Büküm değişkenliği, büküm motoru sağlanmaktadır. Multitwist iplik de önerilen minimum şantuk boyu; Minimum şantuk boyu = 2 metre olmalıdır. ee NT /" formülü üzerinden, multitwist ipliği açıklayacak olursak; Büküm ( T’’) değişken, Alfa ( α ) değişken, İplik numarası ( Ne ) sabittir. Şekil 1.2.2 : Şantuk, Multicount, Multitwist iplik üretim için Büküm ve Çekim Silindirlerine Motorların tahriki Şekil 1.2.3: O.E. İplik ’de Besleme Miline program kontrollü motor tahriki ile şantuk
MİTHAT ÖZTEKİN İplik oluşması 1.3. RİNG İPLİK ( Vater ) MAKİNASI Vater makinasının temel görevleri: 1) Fitili istenen iplik numarasına uygun çekim uygulayarak inceltmek. 2) İpliğe büküm vererek mukavemet sağlamak. 3) İpliği masura üzerine sarmak. Vater makinası çekim işini şu şekilde yapar: cağlıktan gelen fitil bir dizi silindirler arasından geçer. Üç adet olan silindirin, fitilin giriş yönüne göre yukarıdan üstteki ve ortadaki silindirin oluşturduğu bölgeye ön çekim bölgesi, ortadaki ve alttaki silindirin oluşturduğu bölgeye de ana çekim bölgesi denir. Silindirlerden Arka ve ortadaki birbirine akuple olarak, dişlilerle belirlenmiş oranda farklı hızlarla çalışırlar. Ön silindir ise bağımsız olarak ve üstteki iki tanesinden daha hızlı çalışır. Arka silindir ve orta silindirin devrinin değişmesiyle fitil beslemesi artar ve şantuk adı verilen iplik de kalın yerler oluşturulur. Şekil 1.3: Çekim Sistemi 1.3.1. BÜKÜM İplik karakteristiği büküm katsayısıyla belirlenir. Bükümün artırılması ipliğin mukavemetini artırır. Bir ipliğe verilecek büküm miktarı, o ipliğin daha sonraki kullanım yerine göre seçilir. Bükümün derecesi genellikle ikiye ayrılır: Açık büküm: Triko(örme) ipliklerine verilir. Örme makinesinde ipliklerin karşılayacağı direnç nispeten düşük olduğu için triko ipliği üzerindeki büküm düşüktür.
MİTHAT ÖZTEKİN Kapalı büküm: Dokuma ipliklerine verilir, dokuma tezgahında özellikle çözgü ipliklerinin üzerine binen yük oldukça fazla olduğu için dokuma ipliklerine, yüksek büküm verilir. Büküm aşağıdaki formülle hesaplanır: T/m: metredeki tur sayısı, T/inch: inchteki büküm sayısı αm:metrik büküm katsayısı, αe: ingiliz büküm katsayısı ‘α ‘ = Alfa = Büküm sabit değeridir. Alfa değeri numara metrik veya inç cinsinden ifade edilir. İpliğin metredeki veya inç’ deki tur sayısını belirtmektedir. Alfa değerinin dar açıdan geniş açıya büyümesi ipliğin metredeki tur sayısının artması anlamına gelmektedir. Şekil 1.3.1: İplik üzerindeki ‘α ‘ Açısı T/m= αm x √Nm veya T/inch=αe x √Ne T/m= 39,4 x T/inch
MİTHAT ÖZTEKİN 1.4. İPLİK EFEKT ( ŞANTUK ) PROGRAMININ OLUŞTURULMASI Efekt program; kumaş veya iplik numunesi üzerinden veya numune olmadan istenen özelliklere göre; Normal iplik uzunluğu, Şantuk uzunluğu,Şantuk kalınlığı belirlenerek yapılır. Yapılan program ( Kodlama ) iki haneden oluşmaktadır. X X Şekil 5: Şantuk program gösterimi X1,X2,X3,...........= Normal iplik uzunluğudur. Y1,Y2,Y3,...........= Şantuk Uzunluğudur. Z0........................= Normal iplik kalınlığıdır. Program içinde ‘’ 0 ‘’ ile belirlenir. (kodlanır) Z1,Z2,..................= Şantuk Kalınlığıdır. Adres Uzunluk Kalınlık 0 X1 Z0 1 Y1 Z1 2 X2 Z0 3 Y2 Z2 4 X3 Z0 X1 X2 X3 Y1 Y2 Z2Z1 Z0 Uzunluk Kalınlık
MİTHAT ÖZTEKİN 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Şantuklu iplik mukavemeti üzerine daha önce yapılan bir çalışmaya rastlanamamıştır. Fakat düz iplik ve diğer fantezi iplikler üzerine yapılan çalışmalar aşağıda özet olarak verilmiştir. BATTA (1993), yaptığı çalışmalarda; pamuk balya yönetiminin yararlılığını ,yüksek kalite iplik üretebilmek için balya stoku bulundurmanın ve kontrolünün gerekliliğini vurgulamıştır. ANONİM (1998), balya harmanlamasında lif uzunluğu, düzgünlüğü, inceliği, mukavemeti, sarılık (+b), Parlaklık (Rd), kısa lif oranı (SFI) değerlerine göre balya karışımı yapılabileceğini belirtmiştir. ANONİM (1997), Dünyada orta lif uzunluğuna sahip pamukların lif kopma dayanıklılığı , 20 – 25 gr/tex arasında değiştiğini, ıslah çalışmaları ile lif kopma dayanıklılığı 28 – 32 gr/tex ‘ e kadar yükseltilebildiğini bildirmişlerdir. GÜNAYDIN (1998), yapmış olduğu çalışmada , pamuk lifinde incelik azaldıkça nep oluşumu artmakta, iplik mukavemeti yükselmektedir. Ayrıca elyafın olgun derecesi hakkında fikir verir. Çok fazla lif inceliği çok fazla olgunlaşmamış elyaf demektir.
MİTHAT ÖZTEKİN 3. MATERYAL VE METOT 3.1. Materyal MATESA iplik işletmesinde Çizelge 3.1.1 de özellikleri verilen pamuk elyafı kullanılmıştır. Bu değerler demet elyaf değerleri olup HVI 900 test cihazı ile elde edilen değerlerdir. Elyaf Cinsi USA Pamuk Çırçır Şekli Sawgin Pamuk rutubeti 6 % SCI 139 Microner 4,4 Mukavemet ( gr/tex) 29,7 Uzunluk ( mm ) 29,25 Uniformite ( % ) 82,5 SFI 8,5 Elastikiyet 8,1 CG 11-1 RD 31,7 +b 9,4 Çizelge 3.1.1. Pamuk Elyaf Değerleri
MİTHAT ÖZTEKİN 3.2. Metot Materyal temini ,balya seçimi ve tarak ,cer ,fitil ile iplik aşamaları ile ilgili yöntemler aşağıda verilmiştir. Çizelge 3.1.2 de şantuklu iplik üretiminde kullanılan makineler çalışmanın prosesini oluşturmuştur. Makine Adı Makine Tipi Makine İşlevi Harman Hallaç Rieter Pamuğun harmanlanması, gevşetilmesi açılması , karıştırılması ve temizlenmesi . Tarak Rieter Elyaf kütlelerinin tek elyaf haline gelinceye kadar açılması, yabancı madde ve tozların uzaklaştırılması kısa elyaf ve nopelerin giderilmesi , elyafın daha iyi karışımının sağlanması. Cer Rieter Taranmış elyaf grubunu çekerek düzgün (parelel) konuma getirmek , inceltmek ve homojenlik sağlamak. Fitil Rieter Cer şeritlerinin çok az bir bükümle yeterli mukavemetin sağlandığı, ön eğirme işlemi yaparak fitil şeridi haline getirmek. Vater Rieter Fitil formundaki elyaflara çekim ve büküm vererek iplik elde etmek. Bobin Schlafhorst İplik elde edildikten sonra bobinleme işleminin yapılması. Çizelge 3.2.1. Şantuklu iplik üretiminde kullanılan Makine Tipi ve İşlevleri
MİTHAT ÖZTEKİN 3.2.1. Pamuk elyafının çalışma değerleri Pamuk’ un işletme içerisindeki makineler de çalışma değerleri; şerit numarası düzgünsüzlük değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Test Sayısı Tarak Ne Cer 1 Ne Cer 2 Ne Fitil Ne 1 0,11 0,112 0,111 0,51 2 0,111 0,113 0,11 0,503 3 0,112 0,112 0,11 0,505 4 0,109 0,111 0,111 0,518 5 0,11 0,113 0,11 0,52 6 0,11 0,112 0,11 0,52 7 0,11 0,112 0,109 0,52 8 0,111 0,113 0,111 0,52 9 0,11 0,111 0,11 0,516 10 0,11 0,11 0,11 0,514 11 0,113 0,11 0,109 0,509 12 0,11 0,112 0,11 0,511 13 0,111 0,112 0,11 0,512 14 0,112 0,113 0,11 0,513 15 0,111 0,112 0,109 0,51 ORT. 0,111 0,112 0,11 0,513 RANGE 0,004 0,003 0,002 0,011 CV % 1,1 0,9 0,5 0,9 U % 3,8 3,2 2,8 2,5 Çizelge 3.2.1.1. Tarak, Cer, Fitil Şerit Numaraları 3.2.2 Çalışmayı oluşturacak makinenin özellikleri ve şantuk programı Ring iplik makinesinde çalışmalar yapılmış olup. Çizelge de verilen değerler iplik makinesinde sabit olarak ayarlanmıştır. Sadece makinede, iki farklı büküm ve şantuk programları değiştirilerek üretim elde edilmiştir. İlk denemelerde iplik büküm değeri 542 T/m olarak seçilmiştir. Bu büküm değeri ile şantuk kalınlıkları değiştirilerek üretim yapılmıştır. İkinci denemelerde ise büküm değeri 12 % artırılarak 606 T/m alınmış ve tekrar şantuk kalınlıkları artırılarak üretim yapılmıştır.
MİTHAT ÖZTEKİN İplik Numarası ( Ne) 10 Büküm ( T/m) 542 Alfa 4,4 Çekim 20 Fitil Numarası 0,50 Fitil Bükümü 35,50 Kırıcı çekim 1,14 Klips ( mm) 5 Makine Hızı ( d / dak ) 8000 Kopça 11 Bilezik çapı ( mm) 54 Çizelge 3.2.2.1. Ne:10 ve T/m 542 ‘ e göre makine ayarları İplik Numarası ( Ne) 10 Büküm ( T/m) 606 Alfa 4,4 Çekim 20 Fitil Numarası 0,50 Fitil Bükümü 35,50 Kırıcı çekim 1,14 Klips ( mm) 5 Makine Hızı ( d / dak ) 8000 Kopça 11 Bilezik çapı ( mm) 54 Çizelge 3.2.2.2. Ne:10 ve T/m 606 ‘ e göre makine ayarları 3.2.3 Şantuk programı kodlaması Şantuk programının kodlaması iki hanede kodlanmıştır. Birinci hane Uzunluk, ikinci hane kalınlık olarak alınmıştır. Elde edilen üretim her seferinde kalınlıklar bir adım artırılarak yapılmıştır. Yapılan program kodlamaları aşağıdaki çizelgelerde verilmiştir. Test11 program kodlaması ile Normal iplik üretimi elde edilmiştir. Test12 program kodlaması ile Kalınlık % 20 artırılmıştır. Test13 program kodlaması ile Kalınlık % 43 artırılmıştır. Test14 program kodlaması ile Kalınlık % 66 artırılmıştır. Test15 program kodlaması ile Kalınlık % 89 artırılmıştır.
MİTHAT ÖZTEKİN Test16 program kodlaması ile Kalınlık % 111 artırılmıştır. Test17 program kodlaması ile Kalınlık % 134 artırılmıştır. Adres Uzunluk Kalınlık 0 500 0 1 500 0 Çizelge 3.2.3: Test11 program kodlaması ( Normal iplik üretimi ) Adres Uzunluk Kalınlık 0 500 1,20 1 500 1,20 Çizelge 3.2.3.1: Test12 program kodlaması ( Kalınlık % 20 artırılmıştır.) Adres Uzunluk Kalınlık 0 500 1,43 1 500 1,43 Çizelge 3.2.3.2: Test13 program kodlaması ( Kalınlık % 43 artırılmıştır.) Adres Uzunluk Kalınlık 0 500 1,66 1 500 1,66 Çizelge 3.2.3.3: Test14 program kodlaması ( Kalınlık % 66 artırılmıştır.) Adres Uzunluk Kalınlık 0 500 1,89 1 500 1,89 Çizelge 3.2.3.4: Test15 program kodlaması ( Kalınlık % 89 artırılmıştır.) Adres Uzunluk Kalınlık 0 500 2,11 1 500 2,11 Çizelge 3.2.3.5: Test16 program kodlaması ( Kalınlık % 111 artırılmıştır.) Adres Uzunluk Kalınlık 0 500 2,34 1 500 2,34 Çizelge 3.2.3.6: Test17 program kodlaması ( Kalınlık % 134 artırılmıştır.)
MİTHAT ÖZTEKİN 3.2.4. Şantuklu İplik laboratuar değerlerinin elde edilmesi Elde edilen şantuklu iplikler USTER test cihazlarında mukavemet ve büküm kontrolü yapılmıştır.
MİTHAT ÖZTEKİN 4. BULGULAR VE TARTIŞMA İplik mukavemetini , elyaf değerlerinin yanı sıra ipliğe verilen büküm değeri de etkilemektedir. Çizelge 3.2.2.1 ‘e göre makine çalıştırılmıştır ve Çizelge 4.1. ‘de 548 T/m büküm değerini ve Ne: 10 ‘a göre makine değerleri sabit olarak alındıktan sonra sadece şantuk kalınlıklarını oranı program ile makineye yüklenerek üretim yapılmış ve elde edilen sonuçlar Çizelge 4.1 ‘ de verilmiştir. Bu test değerleri içerisinde iplik numarası Ne 9.797 normal iplikten başlayarak kalınlık artıkça Ne 3,363’e kadar üretim elde edilmiştir. Kalınlık artırıldıkça iplik numarası değişiyor. İplik Elastikiyet, Mukavemet, Rkm değerlerinin artışı gözlenmiştir. Büküm ( T’’ - T/m ) 13,8 - 542 Testin Adı Test11 Test12 Test13 Test14 Test15 Test16 Test17 Kalınlık kodu 0 1 2 3 4 5 6 Kalınlık Oranı 1 1,2 1,43 1,66 1,89 2,11 2,34 Alfa @e 4,44 4,91 5,46 6,00 6,47 7,05 7,57 Ne 9,797 8,001 6,474 5,36 4,615 3,88 3,363 Ne CV% 0,63 1,26 1,68 1,27 2,15 1,87 1,54 Elas. 6,86 7,91 9,06 10,69 11,06 12,46 13,24 Elas CV% 6,6 5,8 6 6,7 7,7 6,7 7,3 Muk. 1123 1408 1660 1953 2204 2380 2540 Muk. CV% 6,2 5,6 6,5 6,3 6,1 6,2 6,2 Rkm 19,02 23,84 28,11 33,07 37,33 40,3 44,27 Rkm. CV% 6,2 5,6 6,5 6,3 6,1 6,2 6,2 U % 10,06 8,8 8,38 7,92 7,88 7,53 7,21 CVm % 12,93 11,17 10,65 10 9,99 9,57 9,39 İnce - 40 % 47,5 5,5 3,5 7,5 0,5 0 0 İnce - 50 % 7 1,5 0 0 0 0 0 Kalın + 35 % 505,5 195 141,5 70 77 53 48 Kalın + 50 % 91 13,5 21 6,5 13,5 17 14 Neps %200 18 3 2 3 17,5 11,5 5 Tüylülük 7,89 8,49 8,69 9,11 8,7 9,25 9,27 Çizelge 4.1. T’’ 13,8 bükümlü İplik Test Sonuçları
MİTHAT ÖZTEKİN Grafik 4.1. Alfa – Ne grafiği ( 13.8 sabit bükümde )
MİTHAT ÖZTEKİN Büküm ( T’’ – T/m ) 15,4 - 606 Testin Adı Test21 Test22 Test23 Test24 Test25 Test26 Test27 Kalınlık 0 1 2 3 4 5 6 Kalınlık Oranı 1 1,2 1,43 1,66 1,89 2,11 2,34 Alfa @e 4,92 5,44 6,07 6,69 7,31 7,88 8,43 Ne 9,808 7,997 6,423 5,288 4,436 3,814 3,337 Ne CV% 1,57 1,38 1,59 1,75 1,49 1,87 1,48 Elas. 6,4 7,59 8,91 10,47 13,11 14,3 15,1 Elas CV% 7 7,6 8,7 7,6 7,9 7,2 7,5 Muk. 1127 1358 1595 1829 2089 2240 2470 Muk. CV% 5,8 6,8 7,2 7 6,7 6,6 6,9 Rkm 19,08 23 27,01 30,97 35,37 39,06 44,01 Rkm. CV% 5,8 6,8 7,2 7 6,7 6,6 6,9 U % 9,64 9,43 8,65 8,21 8 7,86 8,12 CVm % 12,21 12,01 10,98 10,45 10,55 10,06 11,38 İnce - 40 % 13,5 19,5 4,5 1,5 0,5 0 3 İnce - 50 % 0 1,5 0 0 0 0 0 Kalın + 35 % 393 329,5 181,5 116 235 114 604 Kalın + 50 % 38 40,5 24 28,5 162 65 549 Neps %200 14 5,5 4,5 17 189 82 600 Tüylülük 7,5 7,75 8,28 8,56 9,16 9,33 10,34 Çizelge 4.2. T’’ 15,4 bükümlü İplik Test Sonuçları
MİTHAT ÖZTEKİN Grafik 4.2. Alfa – Ne grafiği ( 15.4 sabit bükümde ) Grafik 4.3. Alfa – RKM grafiği
MİTHAT ÖZTEKİN Çizelge 4.3 ve Çizelge 4.4 de iki farklı bükümde, büküm değerlerinin sabit kalması ve şantuk kalınlık değerlerinin artırılması ile iplik numarası (Ne) ve büküm sabit (Alfa) değerinin değiştiği gözlenmiştir. Çizelge 4.3. 542 T/m için şantuk iplik üretimi çalışma değerleri Çizelge 4.4. 606 T/m şantuk iplik üretimi çalışma değerleri
MİTHAT ÖZTEKİN Çizelge: Test 11 - kalınlık ‘’ 0 ‘’ Çizelge: Test 12 - kalınlık ‘’ 1 ‘’
MİTHAT ÖZTEKİN Çizelge: Test 13 - kalınlık ‘’ 2 ‘’ Çizelge: Test 14- kalınlık ‘’ 3 ‘’ Çizelge: Test 15- kalınlık ‘’ 4 ‘’
MİTHAT ÖZTEKİN Çizelge: Test 16- kalınlık ‘’ 5 ‘’ Çizelge: Test 21- kalınlık ‘’ 0 ‘’ Çizelge: Test 22- kalınlık ‘’ 1 ‘’
MİTHAT ÖZTEKİN Çizelge: Test 23- kalınlık ‘’ 2 ‘’ Çizelge: Test 24- kalınlık ‘’ 3 ‘’ Çizelge: Test 25- kalınlık ‘’ 4 ‘’
MİTHAT ÖZTEKİN Çizelge: Test 26- kalınlık ‘’ 5 ‘’ Çizelge: Test 27- kalınlık ‘’ 6 ‘’
MİTHAT ÖZTEKİN Çizelge: Uster Tensojet mukavemet test 11- Kalınlık’’0’’
MİTHAT ÖZTEKİN Çizelge: Uster Tensojet mukavemet test 12- Kalınlık’’1’’ Çizelge: Uster Tensojet mukavemet test 13- Kalınlık’’2’’
MİTHAT ÖZTEKİN Çizelge: Uster Tensojet mukavemet test 14- Kalınlık’’3’’ Çizelge: Uster Tensojet mukavemet test 15- Kalınlık’’4’’
MİTHAT ÖZTEKİN Çizelge: Uster Tensojet mukavemet test 16- Kalınlık’’5’’ Çizelge: Uster Tensojet mukavemet test 21- Kalınlık’’0’’
MİTHAT ÖZTEKİN Çizelge: Uster Tensojet mukavemet test 22- Kalınlık’’1’’ Çizelge: Uster Tensojet mukavemet test 23- Kalınlık’’2’’
MİTHAT ÖZTEKİN Çizelge: Uster Tensojet mukavemet test 24- Kalınlık’’3’’ Çizelge: Uster Tensojet mukavemet test 25- Kalınlık’’4’’
MİTHAT ÖZTEKİN
MİTHAT ÖZTEKİN
MİTHAT ÖZTEKİN
MİTHAT ÖZTEKİN
MİTHAT ÖZTEKİN 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Türkiye’de fantezi iplik üretimi 1985 li yıllarda başlamış olup günümüz kadar pazarın İstek ve ihtiyaçları doğrultusunda gelişmeler göstererek günümüzün teknolojisini yakalamıştır. Bu teknoloji kullanılarak üretime devam edilmektedir. Şantuklu iplik pazarının önde gelen şirketleri üretiminin büyük bölümünü kendi ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Bu pazara giren üretici firmalar zamanla Pazar da ki olan gelişmeyi de göz önüne alarak kapasite ve üretimlerini artırmışlardır. Bunun doğrultusunda çeşitlilik de artmıştır. Normal iplik satışı yanında talep nedeniyle şantuklu iplik satışı da yanında olmaktadır. Şantuklu iplik üretimi gün geçtikçe artmıştır ve daha çok kullanılmıştır. Önceleri şantuklu iplikler üretim makinelerine parça eklenerek yapılırken günümüzde yeni çıkan makine modellerinde bu sistemler opsiyonel olarak verilmektedir. Şantuklu iplik üretimine ilk başlandığı yıllara oranla günümüzde daha teknolojik ve daha hızlı yöntemler kullanılarak üretimleri yapılmaktadır. Yaygın olarak Denim dokuma ve örme alanlarında kullanılan şantuklu iplik üretimi ev tekstilinde de kullanılmaktadır. Gün geçtikçe gelişen bu sektör daha da büyüyecek ve teknik gelişmeleri takip edecektir. Şantuklu iplik çok çeşitli alanlarda kullanıldığı için üretimi devam edecektir. Yaygın kullanılan hali temel şantuk sistemleridir. Multicount ,Multitwist gibi diğer iplik çeşitlerinin kullanımı yaygın değildir. İplik üretiminde işletme parametreleri de kaliteyi etkileyen faktördür ve büyük ölçüde ürün kalitesini belirler. İplik bükümü ve seçilen kalınlık değerleri sonraki işlemlerle düzeltilemez. Tekstil sektöründe istenen kaliteyi elde etmek , hammadde seçimi ile başlar ve sıkı bir proses kontrolü , personel know-how’u , ürün mühendisliği ve ürüne yönelik kalite güvencesini içine alır. Hammaddeden bitmiş ürüne ve onun kullanımına kadar genel bilgiye sahip mükemmel eğitilmiş personele ihtiyaç vardır. Sonuç itibariyle, Türkiye’nin, Çin karşısında olduğu gibi, Hindistan ile rekabetinde de, kaliteli ürünlere yönelmesi, moda ve tasarım içeren ürünlere ağırlık vererek marka oluşturması gereklidir. Rekabet edebilecek alanlara yönelerek pazar payını korumak ve arttırmak, hem de daha fazla şantuklu iplik gibi katma değeri yüksek ürünleri yaratmak mümkün olabilecektir.
MİTHAT ÖZTEKİN KAYNAKLAR ANONİM , 1998 - 1990 yıllarda Türk Tekstil ve konfeksiyon sektörü . İstanbul tekstil ve konfeksiyon İhracatcı Birlikleri. I. 65 ANONİM 2000 , İ.T.K.İ.B. YANKAY M.J. 1997 ; The Solutıon For Controllıng Fabrıc Barre . Beltwide Cotton Conference. Cotton Textile Prosesing Conference. P. 738 - 741 ANONİM 1998 , Bale Inventory and Analysis System TEKSTİL ARAŞTIRMA Eylül / 1988 , İplik Teknolojileri İçin Pamuğun Önemi COTTON COUNCIL INTERNATIONAL 1999, Ralli Bros. & Coney YAKARTEPE M. ; GENEL TEKSTİL 1998 ,T.K.A.M. Tekstil ve Konfeksiyon Araştırma Merkezi Yayınları OĞLAKÇI M. , Lif Teknolojisi Ders Notları. K.S.Ü. Pamuk Eksperliği Anabilim Dalı ERCAN, N, M., 1998, Pamuk İplikçiliğinde İplik Özelliklerini Etkileyen Faktörler. 1.Türkiye Pamuk, Tekstil ve Konfeksiyon Sempozyumu.S.123-124 Ankara ANTHONY, W. S.; MEREDITH, W. R.; WILLIFORD, J. R. 1990. Neps in Ginned Lint the Effect of Varieties, Harvesting, and Ginning Practies. Textile Research Journal .(1988).58 (11) 633-640 (En) From World Textile Abstracts (1988) 7525. LALOR, W. F., MANGIALARDI, G. J. JR., 1990. Propensity of Cotton Varieties to Neppiness. USDA, ARS, Cotton Ginning Laboratory, Stoneville, MS. Transaction of the ASAE (USA). (Nov- Dec 1990). V. 33(6) P. 1748-1758.
ÖZGEÇMİŞ MİTHAT ÖZTEKİN ÖZGEÇMİŞ 1964 yılında Sivas’ta dünyaya geldi. İlk, orta ve lise eğitimini Sivas’ta tamamladı. Lisans eğitimini Orta Doğu Teknik Üniversitesi Gaziantep Kampüsü Elektrik – Elektronik Mühendisliği Bölümünde aldı. Yüksek lisansını Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversite Pamuk Eksperliği Anabilim dalında yaptı. Pamuk ve Akrilik iplik üretimi yapan özel sektörlerde 9 yıl çalıştı. Halen AMSLER tex. AG. / İsviçre firmasında teknik eleman olarak çalışmaya devam etmektedir. Evli ve üç çocuk babasıdır.

More Related Content

Santuk mukavemet büküm_2

  • 1. Mithat ÖZTEKİN ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ TEKSTİL MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ ADANA ŞUBAT- 2009 ŞANTUK KALINLIKLARININ İPLİK MUKAVEMETİNE ETKİSİ
  • 2. ÖZET ŞANTUK KALINLIKLARININ İPLİK MUKAVEMETİNE ETKİSİ Yük. Müh. Mithat ÖZTEKİN Ç.Ü. Tekstil Mühendisliği Bölümü ÇUKUROVA ÜNİVERSİTESİ TEKSTİL MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ DANIŞMAN: Doç. Dr. Nihat ÇELİK Kahramanmaraş MATESA iplik işletmelerinde , ring işletme içerisinde çalışılmakta olan pamuk özellikleri ve proses değerleri ne göre şantuklu iplik elde edilmiştir. Elde edilen Şantuklu ipliklerin , şantuk kalınlığı ile iplik mukavemeti ve büküm ilişkisini saptamak amacıyla bu çalışma yapılmıştır. Çalışmada , şantuk kalınlıklarının , iplik mukavemet değerlerini olumlu veya olumsuz yönde etkilediği ve iplik büküm değerinin sabit kalarak , büküm sabit değeri ( alfa) ve iplik numarasının değiştiği saptanmıştır.. Anahtar Kelimeler: Şantuk, Şantuk kalınlığı, Şantuk mukavemeti, Büküm
  • 3. MİTHAT ÖZTEKİN ABSTRACT EFFECT OF SLUB THİCKNESS ON YARN STREGTH Yük. Müh. Mithat ÖZTEKİN Ç.U. Textile Engineering Dep. DEPARMENT OF TEXTILE ENGINEERING UNIVERSITY OF ÇUKUROVA ADVISER: Doç. Dr. Nihat ÇELİK Thıs study was carried out to determine relatıon between slub thickness with yarn stregth and twist in Kahramanmaraş Matesa .We created different slub programs. According theses programs we produced slub yarn with cotton and process specifications In the study , yarn stregth were effected by slub thickness in positively or negatively and twist value is fixed but twist constant ( α ) and yarn count were changed. Key Words: Slub, Slub Thickness, Slub stregth, Twist
  • 4. MİTHAT ÖZTEKİN TEŞEKKÜR Bana bu araştırma konusunu veren ve araştırmanın her safhasında bilgi, tecrübe ve önerilerinden yararlandığım danışman hocam Sayın Doç. Dr. Nihat ÇELİK ’e , araştırmamın üretim ve laboratuar çalışma safhalarında her türlü yardımını esirgemeyen Sn. İlhami DENİZ , Sn. Buket ÇELEBİ, Sn. Şule AKTEPE’ ye ve MATESA çalışanlarına teşekkür ederim.
  • 5. MİTHAT ÖZTEKİN İÇİNDEKİLER SAYFA ÖZET.......................................................................................................... 2 ABSTRACT............................................................................................... 3 III ÇİZELGELER DİZİNİ ............................................................................ V ŞEKİLLER DİZİNİ .................................................................................. VI 1. GİRİŞ ..................................................................................................... 7 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR .................................................................... 9 3. MATERYAL VE METOT .................................................................. 11 3.1. Materyal ......................................................................................... 11 3.2. Metot ............................................................................................... 12 3.2.1. ....................................................... 3.2.2. ........ 3.2.3. ...................... 4. BULGULAR VE TARTIŞMA .......................................................... 4.1. .................... 4.2. ... 4.3. ............................................ 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER KAYNAKLAR TEŞEKKÜR............................................................................................... 24 ÖZGEÇMİŞ 25
  • 6. MİTHAT ÖZTEKİN ÇİZELGELER DİZİNİ Çizelge Adı Sayfa No Çizelge 3.1.1. ................................ Çizelge 3.2.1. .......................... Çizelge 3.3.1 ..................................
  • 7. MİTHAT ÖZTEKİN ŞEKİLLER DİZİNİ Şekil Adı Sayfa No Şekil 3.1.1 ........................................................... Şekil 3.2.1 ............
  • 8. MİTHAT ÖZTEKİN 1. GİRİŞ Tekstil ürünlerinin kalitesi , üretim proseslerinde ki uygulamalarından ziyade iplik kalitesine bağlıdır. Bu nedenle ülkemizin dünya pazarlarında güçlü rekabeti için kaliteli iplik üretimi daha fazla önem kazanmaktadır. İpliğin kalitesi , iplik üretiminde kullanılan hammaddenin yanı sıra işletme çalışma şartlarına ve çalışanlarına da bağlıdır. Tekstil endüstrisin gelişimi, yıllar boyu insanları daha farklı tekstil dokulara elde etmeye, itmiştir. Daha çok görsel özelliği ön planda olan kumaşlar elde etmek için ise normal ipliklerle kıyaslanmayacak kadar değişik yapıları olan fantezi iplikler geliştirilmiştir. Son yıllarda iplik üretim tesislerine çok fazla yatırımlar yapılmıştır. Bu nedenle bir çok normal iplik üreticisi işletmelerini kapatmak zorunda kalmıştır. Fakat katma değeri yüksek iplik ve fantezi iplik üreticileri üretimlerine yoğun olarak devam etmektedir. Fantezi iplikler özel siparişler üzerine üretilmektedir. Rekabet ortamının getirdiği yenilikler fantezi iplik sektöründe atılım yapmasında önemli rol oynamıştır. Gelişmekte olan bu endüstri dalı yeni ilgi görmeye başlamıştır. Bu nedenle eskiden mevcut makineler üzerinde modifikasyonlarla fantezi iplikler elde edilirdi. Şimdi ise yeni jenerasyon iplik makinelerin tamamında şantuklu iplik üretim opsiyonu bulunmaktadır. Ring ve Open-End iplik eğirme sistemlerinde kontrollü üretilen efektli iplikler , Almanca ‘’ Flamme’’ , İngilizce ‘’ Slub’’ ve Türkçe ‘’ Şantuk ‘’ olarak adlandırılmaktadır.
  • 9. MİTHAT ÖZTEKİN 1.1. FANTEZİ İPLİĞİN TANIMI Tekstil endüstrisinin geneline bakıldığında fantezi iplik, dokuma, boya-apre ile kıyaslandığında daha küçük çaplı görünmektedir. Fantezi iplik ticaretinde kullanılan teknoloji yeni standartlaşmaya başlamıştır , fakat halen fantezi iplik çeşitlerinde kavram karışıklığı mevcuttur. Fantezi iplik tanımlamalarından bazıları şöyledir: * İpliğin şeklinde, renginde , parlaklığında , hammadde kalitesinde v.b karakteristik özellikler gösteren , kumaş bitim işlemi ile belirli bir kumaş estetiğini sağlayan ipliklerdir. * Normal düz ipliğin iç yapısında , lif kompozisyonunda ve renginde sapma olarak nitelendirilir. * Fantezi iplik, tesadüfi ve periyodik olarak dağılan düzgünsüzlükleri bünyesinde bulunduran ipliktir. Bu düzgünsüzlükler , iplik kalınlığını , materyal tipini ve benzer özellikleri değiştirerek veya bunların kombinasyonu ile oluşturulmaktadır. * Şantuklu iplik, program kontrolü ile düz ipliğin yapısında oluşturulan kalınlık değişiklikleri olarak adlandırılır. * İplik üzerinde bir program dahilinde istenen uzunluk ve istenen kalınlıklar oluşturulur ve bu oluşturulan kalın yerler ‘’slub – Flamme - Şantuk’’ şeklinde adlandırılır.Şantuk diye adlandırılan kalın yerlerin büküm karakteristiği ,normal iplikten farklılıklar gösterir. 1.2. ŞANTUK APARATLARININ VEYA SİSTEMİN ÇALIŞMA ŞEKLİ Normal iplik üretiminde; Motordan gelen hareket dişliler yardımı ile çekim silindirlerine hareket vererek üretim yapılır. Şantuklu iplik ise; Sabit hızla dönen bu motorların, program dahilinde hızlarının artması ile silindirlerin hızları artar ve çekim silindirlerinde elyaf beslemesinin artışı ile sağlanır. Kısaca, Şantuk ünitelerinin çalışma prensibi , Ring iplik makinelerin de ön , orta , arka silindirlerin hızlarının kontrolüdür. Open End makinelerinde ise besleme silindirinin kontrolü dür. Şantuk Aparatlarını kendi içinde sınıflamak gerekir. 1- Temel Şantuk Üniteleri 2- Multicount Üniteleri 3- Mutitwist Üniteleri 4- Short Slub Üniteleri ( Kısa şantuk veya XSS ( Extreme Short Slub) ) 5- Injected Yarn Üniteleri Ground Flamme = Basic Slub = Temel Şantuk , aynı anlamda kullanılmaktadır. Temel şantuk iplik de, şantuk boyları kısadır, Büküm sabit ve iplik numarası ( Ne ) değişkendir. Üretilecek iplik çeşidine göre makine programı ve iplik efekt programı kontrol ünitesinden sistemin hafızasına yüklenir.
  • 10. MİTHAT ÖZTEKİN Sistemin çalışma şekli; çekime ( Arka ve Orta silindir ) müdahale etmektir. Yani arka ve orta silindir hızları motor vasıtası ile artırılır. Temel şantuk iplik de, Ring için önerilen minimum şantuk boyu; Minimum şantuk boyu = Elyaf boyu + % 10 Elyaf boyu olmalıdır. ee NT /" formülü üzerinden, temel şantuklu ipliği açıklayacak olursak; Büküm ( T’’) sabit, Alfa ( α ) değişken, İplik numarası ( Ne ) değişkendir. Şekil 1.2: Çekim silindirlerinde Beslemenin artması ile çıkış silindir (ön silindir) sonrası şantuk oluşması 1.2.1 MULTICOUNT İPLİK ÇEŞİTİ Multicount ( MC ) iplik, numara (Ne) ve büküm varyasyonu olan iplik çeşididir. İplik numara ve büküm değişkenliği çekim ve büküm motorları tarafından sağlanmaktadır. Bu iplik üretiminde her üç silindirin hızları değişmektedir. Multicount iplik de önerilen minimum şantuk boyu; Minimum şantuk boyu = 2 metre olmalıdır. ee NT /" formülü üzerinden, multicount ipliği açıklayacak olursak; Büküm ( T’’) değişken , Alfa ( α ) sabit , İplik numarası ( Ne ) değişkendir.
  • 11. MİTHAT ÖZTEKİN 1.2.2 MULTITWIST İPLİK ÇEŞİTİ Multitwist ( TC ) iplik, büküm varyasyonu olan ve iplik numarası aynı kalan ( Ne ) iplik çeşididir. Büküm değişkenliği, büküm motoru sağlanmaktadır. Multitwist iplik de önerilen minimum şantuk boyu; Minimum şantuk boyu = 2 metre olmalıdır. ee NT /" formülü üzerinden, multitwist ipliği açıklayacak olursak; Büküm ( T’’) değişken, Alfa ( α ) değişken, İplik numarası ( Ne ) sabittir. Şekil 1.2.2 : Şantuk, Multicount, Multitwist iplik üretim için Büküm ve Çekim Silindirlerine Motorların tahriki Şekil 1.2.3: O.E. İplik ’de Besleme Miline program kontrollü motor tahriki ile şantuk
  • 12. MİTHAT ÖZTEKİN İplik oluşması 1.3. RİNG İPLİK ( Vater ) MAKİNASI Vater makinasının temel görevleri: 1) Fitili istenen iplik numarasına uygun çekim uygulayarak inceltmek. 2) İpliğe büküm vererek mukavemet sağlamak. 3) İpliği masura üzerine sarmak. Vater makinası çekim işini şu şekilde yapar: cağlıktan gelen fitil bir dizi silindirler arasından geçer. Üç adet olan silindirin, fitilin giriş yönüne göre yukarıdan üstteki ve ortadaki silindirin oluşturduğu bölgeye ön çekim bölgesi, ortadaki ve alttaki silindirin oluşturduğu bölgeye de ana çekim bölgesi denir. Silindirlerden Arka ve ortadaki birbirine akuple olarak, dişlilerle belirlenmiş oranda farklı hızlarla çalışırlar. Ön silindir ise bağımsız olarak ve üstteki iki tanesinden daha hızlı çalışır. Arka silindir ve orta silindirin devrinin değişmesiyle fitil beslemesi artar ve şantuk adı verilen iplik de kalın yerler oluşturulur. Şekil 1.3: Çekim Sistemi 1.3.1. BÜKÜM İplik karakteristiği büküm katsayısıyla belirlenir. Bükümün artırılması ipliğin mukavemetini artırır. Bir ipliğe verilecek büküm miktarı, o ipliğin daha sonraki kullanım yerine göre seçilir. Bükümün derecesi genellikle ikiye ayrılır: Açık büküm: Triko(örme) ipliklerine verilir. Örme makinesinde ipliklerin karşılayacağı direnç nispeten düşük olduğu için triko ipliği üzerindeki büküm düşüktür.
  • 13. MİTHAT ÖZTEKİN Kapalı büküm: Dokuma ipliklerine verilir, dokuma tezgahında özellikle çözgü ipliklerinin üzerine binen yük oldukça fazla olduğu için dokuma ipliklerine, yüksek büküm verilir. Büküm aşağıdaki formülle hesaplanır: T/m: metredeki tur sayısı, T/inch: inchteki büküm sayısı αm:metrik büküm katsayısı, αe: ingiliz büküm katsayısı ‘α ‘ = Alfa = Büküm sabit değeridir. Alfa değeri numara metrik veya inç cinsinden ifade edilir. İpliğin metredeki veya inç’ deki tur sayısını belirtmektedir. Alfa değerinin dar açıdan geniş açıya büyümesi ipliğin metredeki tur sayısının artması anlamına gelmektedir. Şekil 1.3.1: İplik üzerindeki ‘α ‘ Açısı T/m= αm x √Nm veya T/inch=αe x √Ne T/m= 39,4 x T/inch
  • 14. MİTHAT ÖZTEKİN 1.4. İPLİK EFEKT ( ŞANTUK ) PROGRAMININ OLUŞTURULMASI Efekt program; kumaş veya iplik numunesi üzerinden veya numune olmadan istenen özelliklere göre; Normal iplik uzunluğu, Şantuk uzunluğu,Şantuk kalınlığı belirlenerek yapılır. Yapılan program ( Kodlama ) iki haneden oluşmaktadır. X X Şekil 5: Şantuk program gösterimi X1,X2,X3,...........= Normal iplik uzunluğudur. Y1,Y2,Y3,...........= Şantuk Uzunluğudur. Z0........................= Normal iplik kalınlığıdır. Program içinde ‘’ 0 ‘’ ile belirlenir. (kodlanır) Z1,Z2,..................= Şantuk Kalınlığıdır. Adres Uzunluk Kalınlık 0 X1 Z0 1 Y1 Z1 2 X2 Z0 3 Y2 Z2 4 X3 Z0 X1 X2 X3 Y1 Y2 Z2Z1 Z0 Uzunluk Kalınlık
  • 15. MİTHAT ÖZTEKİN 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Şantuklu iplik mukavemeti üzerine daha önce yapılan bir çalışmaya rastlanamamıştır. Fakat düz iplik ve diğer fantezi iplikler üzerine yapılan çalışmalar aşağıda özet olarak verilmiştir. BATTA (1993), yaptığı çalışmalarda; pamuk balya yönetiminin yararlılığını ,yüksek kalite iplik üretebilmek için balya stoku bulundurmanın ve kontrolünün gerekliliğini vurgulamıştır. ANONİM (1998), balya harmanlamasında lif uzunluğu, düzgünlüğü, inceliği, mukavemeti, sarılık (+b), Parlaklık (Rd), kısa lif oranı (SFI) değerlerine göre balya karışımı yapılabileceğini belirtmiştir. ANONİM (1997), Dünyada orta lif uzunluğuna sahip pamukların lif kopma dayanıklılığı , 20 – 25 gr/tex arasında değiştiğini, ıslah çalışmaları ile lif kopma dayanıklılığı 28 – 32 gr/tex ‘ e kadar yükseltilebildiğini bildirmişlerdir. GÜNAYDIN (1998), yapmış olduğu çalışmada , pamuk lifinde incelik azaldıkça nep oluşumu artmakta, iplik mukavemeti yükselmektedir. Ayrıca elyafın olgun derecesi hakkında fikir verir. Çok fazla lif inceliği çok fazla olgunlaşmamış elyaf demektir.
  • 16. MİTHAT ÖZTEKİN 3. MATERYAL VE METOT 3.1. Materyal MATESA iplik işletmesinde Çizelge 3.1.1 de özellikleri verilen pamuk elyafı kullanılmıştır. Bu değerler demet elyaf değerleri olup HVI 900 test cihazı ile elde edilen değerlerdir. Elyaf Cinsi USA Pamuk Çırçır Şekli Sawgin Pamuk rutubeti 6 % SCI 139 Microner 4,4 Mukavemet ( gr/tex) 29,7 Uzunluk ( mm ) 29,25 Uniformite ( % ) 82,5 SFI 8,5 Elastikiyet 8,1 CG 11-1 RD 31,7 +b 9,4 Çizelge 3.1.1. Pamuk Elyaf Değerleri
  • 17. MİTHAT ÖZTEKİN 3.2. Metot Materyal temini ,balya seçimi ve tarak ,cer ,fitil ile iplik aşamaları ile ilgili yöntemler aşağıda verilmiştir. Çizelge 3.1.2 de şantuklu iplik üretiminde kullanılan makineler çalışmanın prosesini oluşturmuştur. Makine Adı Makine Tipi Makine İşlevi Harman Hallaç Rieter Pamuğun harmanlanması, gevşetilmesi açılması , karıştırılması ve temizlenmesi . Tarak Rieter Elyaf kütlelerinin tek elyaf haline gelinceye kadar açılması, yabancı madde ve tozların uzaklaştırılması kısa elyaf ve nopelerin giderilmesi , elyafın daha iyi karışımının sağlanması. Cer Rieter Taranmış elyaf grubunu çekerek düzgün (parelel) konuma getirmek , inceltmek ve homojenlik sağlamak. Fitil Rieter Cer şeritlerinin çok az bir bükümle yeterli mukavemetin sağlandığı, ön eğirme işlemi yaparak fitil şeridi haline getirmek. Vater Rieter Fitil formundaki elyaflara çekim ve büküm vererek iplik elde etmek. Bobin Schlafhorst İplik elde edildikten sonra bobinleme işleminin yapılması. Çizelge 3.2.1. Şantuklu iplik üretiminde kullanılan Makine Tipi ve İşlevleri
  • 18. MİTHAT ÖZTEKİN 3.2.1. Pamuk elyafının çalışma değerleri Pamuk’ un işletme içerisindeki makineler de çalışma değerleri; şerit numarası düzgünsüzlük değerleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. Test Sayısı Tarak Ne Cer 1 Ne Cer 2 Ne Fitil Ne 1 0,11 0,112 0,111 0,51 2 0,111 0,113 0,11 0,503 3 0,112 0,112 0,11 0,505 4 0,109 0,111 0,111 0,518 5 0,11 0,113 0,11 0,52 6 0,11 0,112 0,11 0,52 7 0,11 0,112 0,109 0,52 8 0,111 0,113 0,111 0,52 9 0,11 0,111 0,11 0,516 10 0,11 0,11 0,11 0,514 11 0,113 0,11 0,109 0,509 12 0,11 0,112 0,11 0,511 13 0,111 0,112 0,11 0,512 14 0,112 0,113 0,11 0,513 15 0,111 0,112 0,109 0,51 ORT. 0,111 0,112 0,11 0,513 RANGE 0,004 0,003 0,002 0,011 CV % 1,1 0,9 0,5 0,9 U % 3,8 3,2 2,8 2,5 Çizelge 3.2.1.1. Tarak, Cer, Fitil Şerit Numaraları 3.2.2 Çalışmayı oluşturacak makinenin özellikleri ve şantuk programı Ring iplik makinesinde çalışmalar yapılmış olup. Çizelge de verilen değerler iplik makinesinde sabit olarak ayarlanmıştır. Sadece makinede, iki farklı büküm ve şantuk programları değiştirilerek üretim elde edilmiştir. İlk denemelerde iplik büküm değeri 542 T/m olarak seçilmiştir. Bu büküm değeri ile şantuk kalınlıkları değiştirilerek üretim yapılmıştır. İkinci denemelerde ise büküm değeri 12 % artırılarak 606 T/m alınmış ve tekrar şantuk kalınlıkları artırılarak üretim yapılmıştır.
  • 19. MİTHAT ÖZTEKİN İplik Numarası ( Ne) 10 Büküm ( T/m) 542 Alfa 4,4 Çekim 20 Fitil Numarası 0,50 Fitil Bükümü 35,50 Kırıcı çekim 1,14 Klips ( mm) 5 Makine Hızı ( d / dak ) 8000 Kopça 11 Bilezik çapı ( mm) 54 Çizelge 3.2.2.1. Ne:10 ve T/m 542 ‘ e göre makine ayarları İplik Numarası ( Ne) 10 Büküm ( T/m) 606 Alfa 4,4 Çekim 20 Fitil Numarası 0,50 Fitil Bükümü 35,50 Kırıcı çekim 1,14 Klips ( mm) 5 Makine Hızı ( d / dak ) 8000 Kopça 11 Bilezik çapı ( mm) 54 Çizelge 3.2.2.2. Ne:10 ve T/m 606 ‘ e göre makine ayarları 3.2.3 Şantuk programı kodlaması Şantuk programının kodlaması iki hanede kodlanmıştır. Birinci hane Uzunluk, ikinci hane kalınlık olarak alınmıştır. Elde edilen üretim her seferinde kalınlıklar bir adım artırılarak yapılmıştır. Yapılan program kodlamaları aşağıdaki çizelgelerde verilmiştir. Test11 program kodlaması ile Normal iplik üretimi elde edilmiştir. Test12 program kodlaması ile Kalınlık % 20 artırılmıştır. Test13 program kodlaması ile Kalınlık % 43 artırılmıştır. Test14 program kodlaması ile Kalınlık % 66 artırılmıştır. Test15 program kodlaması ile Kalınlık % 89 artırılmıştır.
  • 20. MİTHAT ÖZTEKİN Test16 program kodlaması ile Kalınlık % 111 artırılmıştır. Test17 program kodlaması ile Kalınlık % 134 artırılmıştır. Adres Uzunluk Kalınlık 0 500 0 1 500 0 Çizelge 3.2.3: Test11 program kodlaması ( Normal iplik üretimi ) Adres Uzunluk Kalınlık 0 500 1,20 1 500 1,20 Çizelge 3.2.3.1: Test12 program kodlaması ( Kalınlık % 20 artırılmıştır.) Adres Uzunluk Kalınlık 0 500 1,43 1 500 1,43 Çizelge 3.2.3.2: Test13 program kodlaması ( Kalınlık % 43 artırılmıştır.) Adres Uzunluk Kalınlık 0 500 1,66 1 500 1,66 Çizelge 3.2.3.3: Test14 program kodlaması ( Kalınlık % 66 artırılmıştır.) Adres Uzunluk Kalınlık 0 500 1,89 1 500 1,89 Çizelge 3.2.3.4: Test15 program kodlaması ( Kalınlık % 89 artırılmıştır.) Adres Uzunluk Kalınlık 0 500 2,11 1 500 2,11 Çizelge 3.2.3.5: Test16 program kodlaması ( Kalınlık % 111 artırılmıştır.) Adres Uzunluk Kalınlık 0 500 2,34 1 500 2,34 Çizelge 3.2.3.6: Test17 program kodlaması ( Kalınlık % 134 artırılmıştır.)
  • 21. MİTHAT ÖZTEKİN 3.2.4. Şantuklu İplik laboratuar değerlerinin elde edilmesi Elde edilen şantuklu iplikler USTER test cihazlarında mukavemet ve büküm kontrolü yapılmıştır.
  • 22. MİTHAT ÖZTEKİN 4. BULGULAR VE TARTIŞMA İplik mukavemetini , elyaf değerlerinin yanı sıra ipliğe verilen büküm değeri de etkilemektedir. Çizelge 3.2.2.1 ‘e göre makine çalıştırılmıştır ve Çizelge 4.1. ‘de 548 T/m büküm değerini ve Ne: 10 ‘a göre makine değerleri sabit olarak alındıktan sonra sadece şantuk kalınlıklarını oranı program ile makineye yüklenerek üretim yapılmış ve elde edilen sonuçlar Çizelge 4.1 ‘ de verilmiştir. Bu test değerleri içerisinde iplik numarası Ne 9.797 normal iplikten başlayarak kalınlık artıkça Ne 3,363’e kadar üretim elde edilmiştir. Kalınlık artırıldıkça iplik numarası değişiyor. İplik Elastikiyet, Mukavemet, Rkm değerlerinin artışı gözlenmiştir. Büküm ( T’’ - T/m ) 13,8 - 542 Testin Adı Test11 Test12 Test13 Test14 Test15 Test16 Test17 Kalınlık kodu 0 1 2 3 4 5 6 Kalınlık Oranı 1 1,2 1,43 1,66 1,89 2,11 2,34 Alfa @e 4,44 4,91 5,46 6,00 6,47 7,05 7,57 Ne 9,797 8,001 6,474 5,36 4,615 3,88 3,363 Ne CV% 0,63 1,26 1,68 1,27 2,15 1,87 1,54 Elas. 6,86 7,91 9,06 10,69 11,06 12,46 13,24 Elas CV% 6,6 5,8 6 6,7 7,7 6,7 7,3 Muk. 1123 1408 1660 1953 2204 2380 2540 Muk. CV% 6,2 5,6 6,5 6,3 6,1 6,2 6,2 Rkm 19,02 23,84 28,11 33,07 37,33 40,3 44,27 Rkm. CV% 6,2 5,6 6,5 6,3 6,1 6,2 6,2 U % 10,06 8,8 8,38 7,92 7,88 7,53 7,21 CVm % 12,93 11,17 10,65 10 9,99 9,57 9,39 İnce - 40 % 47,5 5,5 3,5 7,5 0,5 0 0 İnce - 50 % 7 1,5 0 0 0 0 0 Kalın + 35 % 505,5 195 141,5 70 77 53 48 Kalın + 50 % 91 13,5 21 6,5 13,5 17 14 Neps %200 18 3 2 3 17,5 11,5 5 Tüylülük 7,89 8,49 8,69 9,11 8,7 9,25 9,27 Çizelge 4.1. T’’ 13,8 bükümlü İplik Test Sonuçları
  • 23. MİTHAT ÖZTEKİN Grafik 4.1. Alfa – Ne grafiği ( 13.8 sabit bükümde )
  • 24. MİTHAT ÖZTEKİN Büküm ( T’’ – T/m ) 15,4 - 606 Testin Adı Test21 Test22 Test23 Test24 Test25 Test26 Test27 Kalınlık 0 1 2 3 4 5 6 Kalınlık Oranı 1 1,2 1,43 1,66 1,89 2,11 2,34 Alfa @e 4,92 5,44 6,07 6,69 7,31 7,88 8,43 Ne 9,808 7,997 6,423 5,288 4,436 3,814 3,337 Ne CV% 1,57 1,38 1,59 1,75 1,49 1,87 1,48 Elas. 6,4 7,59 8,91 10,47 13,11 14,3 15,1 Elas CV% 7 7,6 8,7 7,6 7,9 7,2 7,5 Muk. 1127 1358 1595 1829 2089 2240 2470 Muk. CV% 5,8 6,8 7,2 7 6,7 6,6 6,9 Rkm 19,08 23 27,01 30,97 35,37 39,06 44,01 Rkm. CV% 5,8 6,8 7,2 7 6,7 6,6 6,9 U % 9,64 9,43 8,65 8,21 8 7,86 8,12 CVm % 12,21 12,01 10,98 10,45 10,55 10,06 11,38 İnce - 40 % 13,5 19,5 4,5 1,5 0,5 0 3 İnce - 50 % 0 1,5 0 0 0 0 0 Kalın + 35 % 393 329,5 181,5 116 235 114 604 Kalın + 50 % 38 40,5 24 28,5 162 65 549 Neps %200 14 5,5 4,5 17 189 82 600 Tüylülük 7,5 7,75 8,28 8,56 9,16 9,33 10,34 Çizelge 4.2. T’’ 15,4 bükümlü İplik Test Sonuçları
  • 25. MİTHAT ÖZTEKİN Grafik 4.2. Alfa – Ne grafiği ( 15.4 sabit bükümde ) Grafik 4.3. Alfa – RKM grafiği
  • 26. MİTHAT ÖZTEKİN Çizelge 4.3 ve Çizelge 4.4 de iki farklı bükümde, büküm değerlerinin sabit kalması ve şantuk kalınlık değerlerinin artırılması ile iplik numarası (Ne) ve büküm sabit (Alfa) değerinin değiştiği gözlenmiştir. Çizelge 4.3. 542 T/m için şantuk iplik üretimi çalışma değerleri Çizelge 4.4. 606 T/m şantuk iplik üretimi çalışma değerleri
  • 27. MİTHAT ÖZTEKİN Çizelge: Test 11 - kalınlık ‘’ 0 ‘’ Çizelge: Test 12 - kalınlık ‘’ 1 ‘’
  • 28. MİTHAT ÖZTEKİN Çizelge: Test 13 - kalınlık ‘’ 2 ‘’ Çizelge: Test 14- kalınlık ‘’ 3 ‘’ Çizelge: Test 15- kalınlık ‘’ 4 ‘’
  • 29. MİTHAT ÖZTEKİN Çizelge: Test 16- kalınlık ‘’ 5 ‘’ Çizelge: Test 21- kalınlık ‘’ 0 ‘’ Çizelge: Test 22- kalınlık ‘’ 1 ‘’
  • 30. MİTHAT ÖZTEKİN Çizelge: Test 23- kalınlık ‘’ 2 ‘’ Çizelge: Test 24- kalınlık ‘’ 3 ‘’ Çizelge: Test 25- kalınlık ‘’ 4 ‘’
  • 31. MİTHAT ÖZTEKİN Çizelge: Test 26- kalınlık ‘’ 5 ‘’ Çizelge: Test 27- kalınlık ‘’ 6 ‘’
  • 32. MİTHAT ÖZTEKİN Çizelge: Uster Tensojet mukavemet test 11- Kalınlık’’0’’
  • 33. MİTHAT ÖZTEKİN Çizelge: Uster Tensojet mukavemet test 12- Kalınlık’’1’’ Çizelge: Uster Tensojet mukavemet test 13- Kalınlık’’2’’
  • 34. MİTHAT ÖZTEKİN Çizelge: Uster Tensojet mukavemet test 14- Kalınlık’’3’’ Çizelge: Uster Tensojet mukavemet test 15- Kalınlık’’4’’
  • 35. MİTHAT ÖZTEKİN Çizelge: Uster Tensojet mukavemet test 16- Kalınlık’’5’’ Çizelge: Uster Tensojet mukavemet test 21- Kalınlık’’0’’
  • 36. MİTHAT ÖZTEKİN Çizelge: Uster Tensojet mukavemet test 22- Kalınlık’’1’’ Çizelge: Uster Tensojet mukavemet test 23- Kalınlık’’2’’
  • 37. MİTHAT ÖZTEKİN Çizelge: Uster Tensojet mukavemet test 24- Kalınlık’’3’’ Çizelge: Uster Tensojet mukavemet test 25- Kalınlık’’4’’
  • 42. MİTHAT ÖZTEKİN 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Türkiye’de fantezi iplik üretimi 1985 li yıllarda başlamış olup günümüz kadar pazarın İstek ve ihtiyaçları doğrultusunda gelişmeler göstererek günümüzün teknolojisini yakalamıştır. Bu teknoloji kullanılarak üretime devam edilmektedir. Şantuklu iplik pazarının önde gelen şirketleri üretiminin büyük bölümünü kendi ihtiyaçlarını karşılamaktadır. Bu pazara giren üretici firmalar zamanla Pazar da ki olan gelişmeyi de göz önüne alarak kapasite ve üretimlerini artırmışlardır. Bunun doğrultusunda çeşitlilik de artmıştır. Normal iplik satışı yanında talep nedeniyle şantuklu iplik satışı da yanında olmaktadır. Şantuklu iplik üretimi gün geçtikçe artmıştır ve daha çok kullanılmıştır. Önceleri şantuklu iplikler üretim makinelerine parça eklenerek yapılırken günümüzde yeni çıkan makine modellerinde bu sistemler opsiyonel olarak verilmektedir. Şantuklu iplik üretimine ilk başlandığı yıllara oranla günümüzde daha teknolojik ve daha hızlı yöntemler kullanılarak üretimleri yapılmaktadır. Yaygın olarak Denim dokuma ve örme alanlarında kullanılan şantuklu iplik üretimi ev tekstilinde de kullanılmaktadır. Gün geçtikçe gelişen bu sektör daha da büyüyecek ve teknik gelişmeleri takip edecektir. Şantuklu iplik çok çeşitli alanlarda kullanıldığı için üretimi devam edecektir. Yaygın kullanılan hali temel şantuk sistemleridir. Multicount ,Multitwist gibi diğer iplik çeşitlerinin kullanımı yaygın değildir. İplik üretiminde işletme parametreleri de kaliteyi etkileyen faktördür ve büyük ölçüde ürün kalitesini belirler. İplik bükümü ve seçilen kalınlık değerleri sonraki işlemlerle düzeltilemez. Tekstil sektöründe istenen kaliteyi elde etmek , hammadde seçimi ile başlar ve sıkı bir proses kontrolü , personel know-how’u , ürün mühendisliği ve ürüne yönelik kalite güvencesini içine alır. Hammaddeden bitmiş ürüne ve onun kullanımına kadar genel bilgiye sahip mükemmel eğitilmiş personele ihtiyaç vardır. Sonuç itibariyle, Türkiye’nin, Çin karşısında olduğu gibi, Hindistan ile rekabetinde de, kaliteli ürünlere yönelmesi, moda ve tasarım içeren ürünlere ağırlık vererek marka oluşturması gereklidir. Rekabet edebilecek alanlara yönelerek pazar payını korumak ve arttırmak, hem de daha fazla şantuklu iplik gibi katma değeri yüksek ürünleri yaratmak mümkün olabilecektir.
  • 43. MİTHAT ÖZTEKİN KAYNAKLAR ANONİM , 1998 - 1990 yıllarda Türk Tekstil ve konfeksiyon sektörü . İstanbul tekstil ve konfeksiyon İhracatcı Birlikleri. I. 65 ANONİM 2000 , İ.T.K.İ.B. YANKAY M.J. 1997 ; The Solutıon For Controllıng Fabrıc Barre . Beltwide Cotton Conference. Cotton Textile Prosesing Conference. P. 738 - 741 ANONİM 1998 , Bale Inventory and Analysis System TEKSTİL ARAŞTIRMA Eylül / 1988 , İplik Teknolojileri İçin Pamuğun Önemi COTTON COUNCIL INTERNATIONAL 1999, Ralli Bros. & Coney YAKARTEPE M. ; GENEL TEKSTİL 1998 ,T.K.A.M. Tekstil ve Konfeksiyon Araştırma Merkezi Yayınları OĞLAKÇI M. , Lif Teknolojisi Ders Notları. K.S.Ü. Pamuk Eksperliği Anabilim Dalı ERCAN, N, M., 1998, Pamuk İplikçiliğinde İplik Özelliklerini Etkileyen Faktörler. 1.Türkiye Pamuk, Tekstil ve Konfeksiyon Sempozyumu.S.123-124 Ankara ANTHONY, W. S.; MEREDITH, W. R.; WILLIFORD, J. R. 1990. Neps in Ginned Lint the Effect of Varieties, Harvesting, and Ginning Practies. Textile Research Journal .(1988).58 (11) 633-640 (En) From World Textile Abstracts (1988) 7525. LALOR, W. F., MANGIALARDI, G. J. JR., 1990. Propensity of Cotton Varieties to Neppiness. USDA, ARS, Cotton Ginning Laboratory, Stoneville, MS. Transaction of the ASAE (USA). (Nov- Dec 1990). V. 33(6) P. 1748-1758.
  • 44. ÖZGEÇMİŞ MİTHAT ÖZTEKİN ÖZGEÇMİŞ 1964 yılında Sivas’ta dünyaya geldi. İlk, orta ve lise eğitimini Sivas’ta tamamladı. Lisans eğitimini Orta Doğu Teknik Üniversitesi Gaziantep Kampüsü Elektrik – Elektronik Mühendisliği Bölümünde aldı. Yüksek lisansını Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversite Pamuk Eksperliği Anabilim dalında yaptı. Pamuk ve Akrilik iplik üretimi yapan özel sektörlerde 9 yıl çalıştı. Halen AMSLER tex. AG. / İsviçre firmasında teknik eleman olarak çalışmaya devam etmektedir. Evli ve üç çocuk babasıdır.