ݺߣ

ݺߣShare a Scribd company logo

Ses özellikleri

•Download as PPT, PDF•
•
Ç
Çiler Çelebiaziz
1 of 30
Download to read offline
Türkçenin Sesleri ve Ö
Ses nedir? Ciğerlerden gelen havanın ses yolunun herhangi bir noktasında boğumlanmasıyla meydana gelen ve kulakla algılanabilen titreşimlere ses adı verilir.
ÜԱü (Vokaller) Akciğerlerden gelen havanın ses yoluyla herhangi bir engelle karşılaşmadan dil ve dudakların oluşturduğu sese ünlü denir. ÜԱü çıkışlarında hiçbir engelle karşılaşmayan seslerdir.
ÜԲü (Konsonant) Ses yolunun bir noktada kapanması veya daralması yahut diğer ses organlarından bir engelleme sonucunda çıkarılan seslere ünsüz denir. ÜԲü çıkışlarında engellerle karşılaşırlar.
Dildeki seslerin özelliklerini bilmenin sağladığı faydaları söyleyiniz • Dildeki seslerin özelliklerini bilmek iletişimde anlamayı, anlatmayı kolaylaştırdığı gibi konuşmada da doğru ve güzel telaffuz sağlar.
Türkçede ÜԱü ve ÜԲü Türkçede 29 ses vardır. Bu seslerin 21 tanesi ünsüz, 8 tanesi de ünlüdür.
Türkçedeki ünlü sesler nelerdir? Ünlü sesler; a, e, ı, i, u, ü, o, ö
ÜԱü Düz Yuvarlak (Dudaklar düz durumda) (Dudaklar yuvarlak durumda) ÜԱü Geniş Dar Geniş Dar (Ağız çok (Ağız az (Ağız çok (Ağız az açık) açık) açık) açık) Kalın (Dil geride) a ı o u İnce (Dil ileride) e i ö ü
ÜԲü Sert Yumuşak ÜԲü ÜԲü ÜԲü Sürekli ünsüzler fhsş ğjlmnr vyz Süreksiz ÜԲü pçtk bcdg
BÜYÜK SESLİ (ÜNLÜ) UYUMU Türkçe kelimeler kendine özgü bazı özellikler gösterirler, böylelikle Türkçe kelimeler yabancı kelimelerden ayırt edilir. İşte bu özelliklerden biri, büyük ünlü uyumudur. Buna “ kalınlık – incelik” uyumu da denir.
İki Kuralı Vardır: 1). Türkçe bir kelimenin ilk hecesindeki sesli harf ince ise diğer hecelerdeki sesli harfler de ince olmalıdır. Örnek; öğütlerimiz / öğretmenim
2). İlk hecedeki sesli kalın ise diğerleri de kalın olmalıdır. Örnek; koyunlar / konuşmacı
Soru: Aşağıdaki kelimelerin hangisinde büyük ünlü uyumu yoktur? a) Mahallede b) Gezerken c) Arkadaşlarımı d) Görmüşler
Büyük ünlü Uyumu Ö; 1) Türkçe oldukları hâlde zamanla ses değişikliğine uğramış kelimeler büyük ünlü uyumuna uymazlar. ör: Aslı Değişmiş Hali Alma  Elma Ana  Anne Kangı  Hangi
2) Türkçemize yabancı dillerden girmiş bazı kelimeler büyük ünlü uyumuna uymayabilir. Ör: İnsan Gazete Dünya Otomobil Kitap Televizyon
3) Birleşik kelimeler ve tek heceli kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz. Ör: Birleşik Tek heceliler Kadıköy Türk Gecekondu Dört Hanımeli Film Okuyabilirim İlk
Soru: Aşağıdaki kelimelerin hangisinde büyük sesli uyumu aranır? a) Kütüphane b) Söz c) Televizyon d) Öğrenci
4) Dilimizdeki ekler, eklendiği kelimelerin son hecesindeki ünlü harfe uygunluk gösterir. Ör: Gemi_ ci Çiçek_ ler Halı_ cı Baş_ lık Süt_ çü Sev_ gi
Soru: “ Çocuk” kelimesine aşağıdaki eklerden hangisini getirirsek büyük sesli uyumuna uymaz ? a)- ler b) –miş c) – ken d) - di
KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU • Türkçe kelimelerde aranması gereken diğer bir ünlü uyumu da küçük ünlü uyumudur. • Türkçe kelimelerde büyük ünlü uyumu ve küçük ünlü uyumu birlikte aranır. Büyük ünlü uyumuna uymayan sözcükler küçük ünlü uyumuna da uymazlar. • Bir kelimenin Türkçe olabilmesi için küçük ünlü uyumuna uyması gerekir.
KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUNUN KURALLARI • Türkçe bir kelimenin ilk hecesinde düz ünlü (a, e, ı, i) varsa sonraki hecelerde de düz ünlü bulunur. Örnek: anlaşmak, yanaşmak, kayıkçı, ısırmak, ılıklaşmak, seslenmek, yelek, bilek, çilek, saygı, sevgi, çocuk, oyun, sömürge…
KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUNUN KURALLARI • Türkçe bir kelimenin ilk hecesinde yuvarlak ünlü (o, ö, u, ü) varsa bunu izleyen ilk hecede dar yuvarlak (u, ü) veya geniş düz (a, e) ünlü bulunur. Örnek: boyunduruk, çocuk, odun, yorgunluk, yoklamak, vurmak, yumurta, özlemek, güreşmek, sürmek.
KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUNUN KURALLARI • Bu tür kelimelere geniş düz (a,e) ünlü taşıyan bir ek geldiği zaman sonraki hecelerin ünlüleri geniş düz (a,e) olabildiği gibi düz dar (ı,i) da olabilir. Sebebi, kendisinden önce gelen düz ünlüye uyum sağlamasıdır. Örnek: boylarını, uygunlaşır, günleri, öndeyiz, yoldayız.
KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUNUN KURALLARI • Türkçe’de “o, ö” ünlüleri yalnızca ilk hecede bulunurlar. İlk hecenin dışında “o, ö” ünlüleri bulunan sözcükler küçük ünlü uyumuna uymaz. Bunlar Türkçe değildirler. Örnek: horoz, şoför, doktor
AYKIRI SÖZCÜKLER Küçük ünlü uyumuna aykırı birtakım Türkçe sözcükler de vardır. Örnek: avuç, avurt, çamur, kabuk, kavuk, kavun, kavur-, kavuş-, savur-, yağmur.
AYKIRI EKLER -ki aitlik eki yalnızca birkaç örnekte küçük ünlü uyumuna uyar. Örnek: bugünkü, dünkü, öbürkü. • -yor eki küçük ünlü uyumuna uymaz. Örnek: atıyorlar, koşuyor...
HANGİ KELİMELERDE ÜNLÜ UYUMU ARANMAZ? • Tek heceli kelimelerde ve birleşik kelimelerde, ünlü uyumları aranmaz. Örnek: çok, bir, delikanlı, gecekondu, Bakırköy, demirbaş, hanımeli, yelkovan... • Küçük ünlü uyumu, alıntı kelimelerde aranmaz. Örnek: aktör, alkol, bandrol, daktilo, doktor, horoz, kabul, kitap, konsolos, muzır, mühim, mümin, müzik, profesör, radyo, vakur
KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU ARANIRKEN • Bir sözcükte küçük ünlü uyumu aranırken, her hece kendisinden sonra gelen heceye göre değerlendirilir. a › a, ı (bakar, alır) o › u, a (omuz, oya) e › e, i (geçer, gelir) ö › ü, e (ölçü, ördek) ı › ı, a (kılıç, kısa) u › u, a (uzun, uzak) i › i, e (ilik, ince) ü › ü, e (ütü, ürkek)
Örnekler; Koşarken yuvarlak ünlüden sonra düz-geniş ünlü gelebilir Yatıyor düz ünlüden sonra yuvarlak ünlü gelmez Kolayca yuvarlak ünlüden sonra geniş-düz ünlü gelebilir Görüyor dar-yuvarlak ünlüden sonra geniş-yuvarlak ünlü gelmez Uçurtma yuvarlak ünlüden sonra geniş-düz ünlü gelebilir Begonya Türkçe kelimelerde o,ö ünlüleri sadece ilk hecede bulunur Yağmur düz ünlüden sonra yuvarlak ünlü gelmez sesli düz yuvarlak harfler geniş dar geniş dar kalın a ı o u ince e i ö ü
Türkçe kelimelerde büyük ünlü uyumu ve küçük ünlü uyumu birlikte aranır. Bir kelimenin Türkçe olabilmesi için küçük ünlü uyumuna uyması gerekir.

More Related Content

Ses özellikleri

  • 2. Ses nedir? Ciğerlerden gelen havanın ses yolunun herhangi bir noktasında boğumlanmasıyla meydana gelen ve kulakla algılanabilen titreşimlere ses adı verilir.
  • 3. ÜԱü (Vokaller) Akciğerlerden gelen havanın ses yoluyla herhangi bir engelle karşılaşmadan dil ve dudakların oluşturduğu sese ünlü denir. ÜԱü çıkışlarında hiçbir engelle karşılaşmayan seslerdir.
  • 4. ÜԲü (Konsonant) Ses yolunun bir noktada kapanması veya daralması yahut diğer ses organlarından bir engelleme sonucunda çıkarılan seslere ünsüz denir. ÜԲü çıkışlarında engellerle karşılaşırlar.
  • 5. Dildeki seslerin özelliklerini bilmenin sağladığı faydaları söyleyiniz • Dildeki seslerin özelliklerini bilmek iletişimde anlamayı, anlatmayı kolaylaştırdığı gibi konuşmada da doğru ve güzel telaffuz sağlar.
  • 6. Türkçede ÜԱü ve ÜԲü Türkçede 29 ses vardır. Bu seslerin 21 tanesi ünsüz, 8 tanesi de ünlüdür.
  • 7. Türkçedeki ünlü sesler nelerdir? Ünlü sesler; a, e, ı, i, u, ü, o, ö
  • 8. ÜԱü Düz Yuvarlak (Dudaklar düz durumda) (Dudaklar yuvarlak durumda) ÜԱü Geniş Dar Geniş Dar (Ağız çok (Ağız az (Ağız çok (Ağız az açık) açık) açık) açık) Kalın (Dil geride) a ı o u İnce (Dil ileride) e i ö ü
  • 9. ÜԲü Sert Yumuşak ÜԲü ÜԲü ÜԲü Sürekli ünsüzler fhsş ğjlmnr vyz Süreksiz ÜԲü pçtk bcdg
  • 10. BÜYÜK SESLİ (ÜNLÜ) UYUMU Türkçe kelimeler kendine özgü bazı özellikler gösterirler, böylelikle Türkçe kelimeler yabancı kelimelerden ayırt edilir. İşte bu özelliklerden biri, büyük ünlü uyumudur. Buna “ kalınlık – incelik” uyumu da denir.
  • 11. İki Kuralı Vardır: 1). Türkçe bir kelimenin ilk hecesindeki sesli harf ince ise diğer hecelerdeki sesli harfler de ince olmalıdır. Örnek; öğütlerimiz / öğretmenim
  • 12. 2). İlk hecedeki sesli kalın ise diğerleri de kalın olmalıdır. Örnek; koyunlar / konuşmacı
  • 13. Soru: Aşağıdaki kelimelerin hangisinde büyük ünlü uyumu yoktur? a) Mahallede b) Gezerken c) Arkadaşlarımı d) Görmüşler
  • 14. Büyük ünlü Uyumu Ö; 1) Türkçe oldukları hâlde zamanla ses değişikliğine uğramış kelimeler büyük ünlü uyumuna uymazlar. ör: Aslı Değişmiş Hali Alma  Elma Ana  Anne Kangı  Hangi
  • 15. 2) Türkçemize yabancı dillerden girmiş bazı kelimeler büyük ünlü uyumuna uymayabilir. Ör: İnsan Gazete Dünya Otomobil Kitap Televizyon
  • 16. 3) Birleşik kelimeler ve tek heceli kelimelerde büyük ünlü uyumu aranmaz. Ör: Birleşik Tek heceliler Kadıköy Türk Gecekondu Dört Hanımeli Film Okuyabilirim İlk
  • 17. Soru: Aşağıdaki kelimelerin hangisinde büyük sesli uyumu aranır? a) Kütüphane b) Söz c) Televizyon d) Öğrenci
  • 18. 4) Dilimizdeki ekler, eklendiği kelimelerin son hecesindeki ünlü harfe uygunluk gösterir. Ör: Gemi_ ci Çiçek_ ler Halı_ cı Baş_ lık Süt_ çü Sev_ gi
  • 19. Soru: “ Çocuk” kelimesine aşağıdaki eklerden hangisini getirirsek büyük sesli uyumuna uymaz ? a)- ler b) –miş c) – ken d) - di
  • 20. KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU • Türkçe kelimelerde aranması gereken diğer bir ünlü uyumu da küçük ünlü uyumudur. • Türkçe kelimelerde büyük ünlü uyumu ve küçük ünlü uyumu birlikte aranır. Büyük ünlü uyumuna uymayan sözcükler küçük ünlü uyumuna da uymazlar. • Bir kelimenin Türkçe olabilmesi için küçük ünlü uyumuna uyması gerekir.
  • 21. KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUNUN KURALLARI • Türkçe bir kelimenin ilk hecesinde düz ünlü (a, e, ı, i) varsa sonraki hecelerde de düz ünlü bulunur. Örnek: anlaşmak, yanaşmak, kayıkçı, ısırmak, ılıklaşmak, seslenmek, yelek, bilek, çilek, saygı, sevgi, çocuk, oyun, sömürge…
  • 22. KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUNUN KURALLARI • Türkçe bir kelimenin ilk hecesinde yuvarlak ünlü (o, ö, u, ü) varsa bunu izleyen ilk hecede dar yuvarlak (u, ü) veya geniş düz (a, e) ünlü bulunur. Örnek: boyunduruk, çocuk, odun, yorgunluk, yoklamak, vurmak, yumurta, özlemek, güreşmek, sürmek.
  • 23. KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUNUN KURALLARI • Bu tür kelimelere geniş düz (a,e) ünlü taşıyan bir ek geldiği zaman sonraki hecelerin ünlüleri geniş düz (a,e) olabildiği gibi düz dar (ı,i) da olabilir. Sebebi, kendisinden önce gelen düz ünlüye uyum sağlamasıdır. Örnek: boylarını, uygunlaşır, günleri, öndeyiz, yoldayız.
  • 24. KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMUNUN KURALLARI • Türkçe’de “o, ö” ünlüleri yalnızca ilk hecede bulunurlar. İlk hecenin dışında “o, ö” ünlüleri bulunan sözcükler küçük ünlü uyumuna uymaz. Bunlar Türkçe değildirler. Örnek: horoz, şoför, doktor
  • 25. AYKIRI SÖZCÜKLER Küçük ünlü uyumuna aykırı birtakım Türkçe sözcükler de vardır. Örnek: avuç, avurt, çamur, kabuk, kavuk, kavun, kavur-, kavuş-, savur-, yağmur.
  • 26. AYKIRI EKLER -ki aitlik eki yalnızca birkaç örnekte küçük ünlü uyumuna uyar. Örnek: bugünkü, dünkü, öbürkü. • -yor eki küçük ünlü uyumuna uymaz. Örnek: atıyorlar, koşuyor...
  • 27. HANGİ KELİMELERDE ÜNLÜ UYUMU ARANMAZ? • Tek heceli kelimelerde ve birleşik kelimelerde, ünlü uyumları aranmaz. Örnek: çok, bir, delikanlı, gecekondu, Bakırköy, demirbaş, hanımeli, yelkovan... • Küçük ünlü uyumu, alıntı kelimelerde aranmaz. Örnek: aktör, alkol, bandrol, daktilo, doktor, horoz, kabul, kitap, konsolos, muzır, mühim, mümin, müzik, profesör, radyo, vakur
  • 28. KÜÇÜK ÜNLÜ UYUMU ARANIRKEN • Bir sözcükte küçük ünlü uyumu aranırken, her hece kendisinden sonra gelen heceye göre değerlendirilir. a › a, ı (bakar, alır) o › u, a (omuz, oya) e › e, i (geçer, gelir) ö › ü, e (ölçü, ördek) ı › ı, a (kılıç, kısa) u › u, a (uzun, uzak) i › i, e (ilik, ince) ü › ü, e (ütü, ürkek)
  • 29. Örnekler; Koşarken yuvarlak ünlüden sonra düz-geniş ünlü gelebilir Yatıyor düz ünlüden sonra yuvarlak ünlü gelmez Kolayca yuvarlak ünlüden sonra geniş-düz ünlü gelebilir Görüyor dar-yuvarlak ünlüden sonra geniş-yuvarlak ünlü gelmez Uçurtma yuvarlak ünlüden sonra geniş-düz ünlü gelebilir Begonya Türkçe kelimelerde o,ö ünlüleri sadece ilk hecede bulunur Yağmur düz ünlüden sonra yuvarlak ünlü gelmez sesli düz yuvarlak harfler geniş dar geniş dar kalın a ı o u ince e i ö ü
  • 30. Türkçe kelimelerde büyük ünlü uyumu ve küçük ünlü uyumu birlikte aranır. Bir kelimenin Türkçe olabilmesi için küçük ünlü uyumuna uyması gerekir.