2. Heograpiya ng Gresya
matatagpuan sa dulong-
timog ng Balkan Peninsula na
nakatangos sa Dagat
Mediterranean
kabilang ang maliliit na pulo
ng Dagat Aegean
dagat na hangganan ng
Gresya Aegean sa silangan,
Ionian sa kanluran at
Mediterranean sa timog
5. unang nanirahan sa
Aegean
unang nakilala ang mga
Minoan nang
matagpuan ni Arthur
Evans, isang
arkeyologong Ingles ang
guho ng palasyo sa
Knossos, Crete
6. pinaniniwalaang
palasyo ni Haring
Minos
ang palasyo ay
nagpapahiwatig na ang
mga Minoan o Cretan ay
may kaalaman sa
paggawa ng daanan ng
tubig, pagpipinta sa
sariwang plaster
(frescoes), kasanayan sa
paggawa ng pinong
plorera, tela, pabango at
pag-ukit ng pigurin
7. mula sa pangkat ng mga
mandarayuhang Aryan na
naghahanap ng bagong kabuhayan,
na unang namalagi sa Mainland
Greece
ang pinanggalingan ng wikang
Griyego
dahil sa yari sa bronse ang kanilang
mga kagamitan, madali nilang
nagapi ang mga mamamayan na
nasa panahon pa rin ng bato
nang lumaon, nanirahan sa Timog
Gresya at nakipagkalakalan sa Crete
hanggang mapasailalim ng isang
pinuno
8. nag-alsa ang mga Achaean sa
Mycenae na nagbigay daan sa
pagpapalit ng Crete bilang sentro ng
kabihasnang Aegean
sa pagsasanib ng kulturang Minoan
at Achaean, mababakas ang binhi
ng kabihasnang Griyego
9. Trojan War
nabangit din sa epikong Illiad ni
Homer
naganap sa Troy, lupain sa Asia
Minor
digmaan sa pagitan ng mga Achaean
at Trojan dahil sa mataas pagpataw ng
buwis ng mg Trojan sa mga
sasakyang dagat na dumadaan kipot
ng Dardanelles
10. Dorian
malupit na tribong Griyego na nanalanta
sa hilagang Gresya
sa loob ng maikling panahon, nagapi nila
ang mga Achaean at nasira ang halos lahat
ng bakas ng kabihasnang Mycenae
≒Panahon ng Karimlan 200 taong
kaguluhan sa Gresya na dulot ng
pananakop ng mga Dorian
11. habang umaahon ang mga Griyego sa
pananalanta ng mga Dorian, lumaki ang
populasyon ng Gresya at nagkulang ang
lupang sakahan nagbunsod ito ng
pandarayuhan at pangangalaka ng
karamihang Griyego, marami ang nagtayo
at nanatili sa Aegean, ang naging simula
ng ugnyan ng Silangan at Gresya
13. polis isang maliit na lungsod ngunit malaya tulad ng isang estado
may sarili itong depensa at patron
sa simula, pinamumunuan ng isang na nakatira sa moog na nasa burol o mataas na
bahagi ng lungsod na tinatawag na acropolis
nahahati ang mga tribong Griyego sa maraming lungsod-estado na sadyang maliit ang
karamihan ngunit malaya sa isat isa
18. sa simula lamang pinamumunuan
ng mga hari
hindi gaya ng ilang matatandang
kabihasnan, ang hari sa Gresya ay
may limitadong kapangyarihan
ang hari ay sumasangguni sa
konseho ng mga maharlika, at
mula sa mga maharlika ang
magpapahayag ng desisyon
19. nang lumaon, nalipat sa
mga maharlika ang
kapangyarihan
ARISTOKRASYA =
pamumuno ng
pinakamahuhusay
taun-taon humahalal ang
lungsod ng mga
kalalakihang nakakaangat sa
lipunan
21. naging malupit ang pamamahala ng mga
maharlika
hndi naging kasiya-siya an gang kalagayan
ng lipunan na humantong sa paglobo ng
populasyon hanggang sa di na kayang
tustusan ng mga lupang sakahan, na naging
dahilan nang pagpapadala sa ibang lungsod
na mga mandarayuhan, hanggang sa
makapagtatag ng mga kolonya sa; timog
Italya, Sicily, Timog France, baybaying
dagat ng Africa sa gawing kanluran ng
Ehipto, sa mga kipot patungong Black Sea
23. nagsimula bilang
pakikipagkalakalan sa mga lungsod-
estado hanggang sa humantong sa
pananakop o kolonisasyon
Lydia isang bansa na lumikha ng
salapi na ginamit ng mga Griyego sa
pakikipagkalakalan
26. isa sa mga maraming
lungsod ng Attica
unang pinamunuan ng hari
hanggang sa hawakan ng
mga maharlika
27. archon pamalahan ng
isang konseho ng mga
aristokratiko na
pinamumunuan ng siyam na
opisyal
assembly sangay ng
pamahalaan na bukas sa
lahat ng mamamayan na may
ari-arian
28. Draco archon na
naatasang bumuo ng kodigo
ng mga batas ng Athens para
mabasa ng lahat, ito ay sagot
sa pag-aaklas ng taong bayan
29. Solon nabibilang sa maharlika,
hinirang upang panumbalikin ang mga
suliraning panlipunan sa kanyang
panahon
pinawalang bisa niya ang mga may
utang
nagtalaga ng limitadong sukat ng lupa
na maaaring ariin ng mamamayan
bumuo ng bagong saligang batas na
nagbibigay kapangyarihan sa assembly
na gumawa ng batas at maghalal ng
mga pinuno ng pamahalaan sa halip na
konseho ng aristokrata
sa ilalim ng saligang batas na ito,
lahat ng mamamayan ay may
karapatang ipahayag ang kanilang
saloobin sa pamahalaan
sa pagkamatay ni Solon, nauwi sa
digmaang sibil an gang tungkulin ng
mga partido politikal
30. Pisistratus
humalili kay Solon at at nagpanumbalik
ng kapanatagang politikal
tyrant sinumang tao na humawak na
humawak ng tungkulin ng pamahalaan sa
paraang hindi naaayon sa batas o
kaugalian kahit na siya ay mapagkawang-
gawa
ipinagpatuloy niya ang palakad ni Solon
itinaguyod ang alyansang komersyal sa
ibang lungsod-estado
31. Cleisthenes
nagtatag ng demokrasya sa
Athens
binuksan niya ang assembly sa
lahat ng kalalakihang malaya,
mayari-arian man o wala
Council of Five Hundreds may
karapatang magmungkahi ng batas
sa assembly
33. naiiba sa pamahalaan at paraan ng
pamumuhay sa ibang lungsod-estado
isang lungsod sa Laconia, timog Greece
na siyang napiling tirahan ng mga Griyego
mula sa lahi ng mga Dorian
kasanayang militar ang mithiin ng isang
Spartan kaya itinuon ng estado ang lakas at
kakayahan ng lahat ng mamamayan sa
layuning ito
34. taon pito (7) hanggang animnapu (60)
sa ay sumasailalim ang mga kalalakihan
sa mahigpit na pamamahala ng estado at
inaasahang kikilalanin ang layunin ng
estado bilang pansariling kapakanan
upanag mapangalagaan ang mga
Spartan, pinagabwalang makipagkalakan
sa ibang lungsod estado at pinagamit ng
sariling salapi na walang halaga sa ibang
estado
35. tinataboy taun-taon ang mga dayuhan
palayu sa lungsod ng estado
hindi kailangang maghanapbuhay ang mga
Spartan sapagkat sagot ng mga
mahaharlikang angkan ang kanilang
ikabubuhay
helot malaking bilang ng mga Spartan na
mga aliping nagsasaka sa mga panginoong
may-lupa
37. Cyrus the Great
pinunong Persiano na kilala sa lawak ng
kanyang nasasakupan mula sa Ilog
Indus hanggang sa Silangang baybaying-
dagat ng Mediterenean
unang sinakop ng mga Persiano ang
lungsod-estado ng mga Griyego sa Asia
Minor (500 BC)
sinundan ito ng pag-aalsa ng mga Ionian
(499 BC)
38. Unang Pagtatangkang Pagsakop
(492 BC)
sinakop ng Persia an gang
Thrace at Macedonia ngunit
lubos na nawasaka ang kanilang
plota habang iniikot ang lungos
ng Bundok Athos patungo sa
tangway ng Greece sa ilalim ni
Haring Darius
39. Ikalawang Pagtatangkang
Pagsakop (490 BC)
matapos mabihag ang lungsod ng
Eritrea at maalipin ang mga
mamamaya, naglayag sila
patungong kapatagan ng
Marathon, sa baybay-dagat ng
Attica may 38 km sa timog ng
Athens
humingi ng tulong ang Athens sa
Sparta ngunit nagdiriwang noon
ng isang banal na kapistahan ang
Sparta kung kayat nahuli ito sa
pagpapadala ng mga kawal
40. Sa harap ng higit na
nakararaming sundalong
Persiano, buo ang loob ng
mga Athenian na magkaisa at
bumuo ng isang matatag na
lupon na tinatawag na
phalanx (lupon ng mga kawal
na naisinsin) laban sa mga
Persiano.
41. Walang nagawa ang mga Persiano
sa kagitingan ng mga Griyego at
nagkakagulo silang tumakas
patungo sa kanilang sasakyang-
pandagat.
namatay si Darius habang
naghahanda para sa isa pang
paglusob sa Gresya. Gayunpaman
ang kanayang anak na si Xerxes
ang nagpatuloy sa pagbuo ng higit
na malaking puwersa
42. sa panig ng Athens
Themistocles
humimok sa mga Athenian na
palakasin ang hukbong pandagat
nang higit pa sa puwersang panlupa
sapagkat nauunawaan niya na
kailanman mapapantayan ng
Gresya ang higit na malaking
hukbo ng Persia
hindi nagtagumpay ang pagsisikap
na masanib ang lahat ng lungsod-
estado ng Gresya laban sa Persia,
ngunit nagpasya ang Sparta at ang
ibang pamayanan na makiisa sa
Athens
44. Noong 480 BC, tinawid ng hukbo ni Xerxes ang Hellespont
(Dardanelles) sa pamamagitan ng mga bangkang nagsisilbing tulay,
kasunod ang plota ng mga sasakyang-pandagat dala ang malaking
bahagi ng panustos sa hukbo. Hinarangan ni Haring Leonidas at ng
300 Spartan ang makitid na daan ng Thermopylae sa nasa pagitan ng
matatarik na bundok at baybay-dagat at tinalo ang mga Persiano sa
loob ng tatlong araw.
45. Ngunit ang traydor na Griyego,
si Ephrates, ang nagturo sa
mga Persiano ng isang lihim na
lagusan sa kabundukan na
siyang nagbigay ng
pagkakataon sa mga kaaway na
lusubin ang mga Spartan sa
likod nito. Nanlaban ang 300
Spartan hanggang wala ni isa sa
kanila ang naiwang buhay.
46. Tumuloy ang mga Persiano sa gitnang Gresya patungong Athens. Hinikayat ni
Themistocles na iwanan ang lungsod at tumuloy sa karatig-pulo ng Salamis at
Aegina para sa kanilang kaligtasan dahil alam niyang walang magagawa ang
kanyang maliliit na hukbo sa malaking puwersa ng Persia. Sa halip, sinalubong
niya ang kaaway sa isang labanan sa karagatan. Sapagkat walang humadlang sa
mga Persiano, dinambong nila ang Athens, habang ang plota ng mga Griyego na
binubuo ng mga triremes (mga maliliit, magagaan, ngunit medaling imaneobrang
sasakyang-dagat) ang tumungo sa makitid at mababaw na look ng mga Salamis at
naubos ng lahat ng mga Griyego ang plota ng mga Persiano.
48. Bagamat naitaboy sa Gresya ang mga puwersa ng mga Persiano, nsa
kapangyarihan pa rin ni Xerxes ang mga lungsod sa Asia Minor. Nang
humingi ng tulong ang mga lungsod na ito, pinagsanib ng mga
Athenian ang maraming lungsod-estado sa punong lupain sa isang
alyansa o liga na nakilala sa tawag na Delian League mula sa
distritong Delos.
49. ginawang imperyong Athenian ang dating hukbong pandagat
ginamit ng Athens ang pondo upang muling itayo at pagandahin ang
lungsod
tinaboy ang mga pirata sa paligid
pinasigla ang kalakalan sa Dagat Aegean
Pericles estadisatang pnamuno sa pagpapanumbalik ng Gresya at
dinala ito sa kanyang Ginintuang Panahon
52. naging sentro ng politika at
kultura ang Athens sa silangang
Mediterranean
kinilala bilang pinuno ng mga
lungsod-estado sa Gresya
53. ang mga lungsod-estado na hindi kabilang sa imperyo ng Athens ay
nainggit dito una ang Sparta
itinatag ng Sparta ang Ligang Peloponnesian (Peloponnesian League)
mula sa distrito ng Peloponnesus
54. nilalayon ng Sparta na ibagsak
ang Athens hanggang sumiklab
ang Digmaang Peloponesian na
kinapapalooban ng Athens at
Sparta kasama ang mag
kaalyadong lungsod-estado
tumagal ito ng halos 27 taon
55. dinapuan ng salot ang Athens na halos lumipon sa ikaapat na bahagi
ng populasyon nito na kung saan kabilang si Pericles naiwan niya
ang Athens ng walang pinunong mapagkakatiwalaaan
nagkaroon ng disabilisasyon sa estado
56. humirap lalo ang imperyo
dahil sa walang katapusang
digmaan at palusob sa
Syracuse at pulo ng Sicily
nawalan ng kontrol ang mga
Athenian sa karagatan, mula sa
kanilang kuta sa Attica,
sinakop ito ng mga Spartan
57. sa loob ng 60 taon, sa pagbagsak ng Athens, hindi natapos
ang mga lungsod estado sa pakikipaglaban sa isat isa
humina ang mga lungsod-estado na naging dahilan ng
madaliang pagsakop ng mga Macedonian mula sa hilaga sa
pamumuno ni Haring Philip
61. noong namumuno ang
Thebes sa Athens, nabihag
siya ng mga ito at humanga
sa kagalingan ng Athens
pinangarap niyang
masakop ang Athens upang
magamit ito laban sa mga
Persiano
62. Labanan sa Charonea
nagtapat ang Athens kasama
ang Thebes laban sa
Macedonia, nagapi ang Athens
hinayaan niyang pamunuan
ng kani-kaniyang pinuno ang
mga estado
naisakatuparan niyang
patalsikin ang mga Persiano
pataksil siyang pinatay noong
336 BC
63. Alexander the Great
anak ni Philip at humalili sa kanya
minana niya ang kaharian mula sa kanayang ama maging ang
mga digmaan
una niyang winakasan ang pag-aaklas sa sariling bayan
tinungo niya ang Gresya at dinurog ang Thebes
mula sa ginawa niyang ito, napigilan ang mga nagbabanta sa
kanyang pamunuan
64. kasama niya sa kanayang
paglalakbay at pananakop ang
mga inyenyero upang magtayo
ng mga moog at tulay
itnituring siya na
pinakamaniingning na pinuno
sa kasaysayan
66. sa Ehipto ipinahayag niya
sa pamamagitan ng isang
orakulo na anak siya ng
Diyos at itinatag niya sa
bukana ng Nile ang lungsod
ng Alexandria
67. naisagawa niya ang pananakop sa Persia at hanggang
makarating sa Malayong Silangan sa lamabak ng Indus
sa loob ng 13 taon, napalawak na niya ang kanyang mga
nasasakupan
324 BC, nagkasakit dahil sa pagkahapo at pagkalasing
hanggang sa namatay siya noong 322 BC
68. nang siya ay namatay, nahati
sa kanyang mga heneral ang
kanyang nasasakupan,
Antigonus sa Europa, Seleucus
sa Asya at Ptolemy sa Ehipto
69. pagkalipas na lang 200 taon, bago nabuong muli ang imperyo
ni Alexander sa panahon ng mga Romano
77. sa pamamagitan ng kalakalan, nagkaroon ng palitan ng
kultura
ang unang salin-wika ng bibliya na nasa wikang Hebreo ay
nasalin sa Griyego na naging dahilan ng paglaganap ng
Kristiyanismo
79. aristokrasya pamamahala ng
kakaunting namumuno
tyranny pamamahala ng
malupit na pamumuno
Demokrasya demos
(tangong bayan) at kratos
(kapangyarihan) ang
kapangyarihan ay mula sa taong
bayan
80. ilan sa pinaniniwalaan ng mga Griyego;
unang tungkulin ng tao ay sa kanyang sarili
ang maaaring tawaging buong taoay may kakayahang pagyamanin ang
kanyang katawang pisikal at kaisipan
81. Pericles
pinakadakilang estadista na ang panagalan ay
katumbas ng Ginintuang Panahon ng Gresya
tinaguriang Unang Mamayan ng Athens
pinagsanib niya ang katalinuhan ng isang
estadista, mananalumpati at pilosopo
pinagsumikapan niyang mabigyan ng sweldo ang
mga naglilingkod sa pamahalaan
84. pilosopiya philos at
sophia na ang ibig
sabihin ay pagmamahal
sa karunungan o
katalinuhan
85. Socrates
unang pilosopo ba tumalakay sa suliranin ng tao kaugnay sa ibang tao sa sansinukob
naniniwala siya na tulad ng pagkakaroon ng mga prinsipyo na nagpapaliwanag ukol sa
sansinukob, mayroon ding mga prinsipyo ukol sa katotohann, kabutihan at katarungan
na dapat gawing gabay ng mga tao sa kanilang buhay
socratic method o dialectic question and answer
kilala siya sa paniniwalang kilalanin ang sarili o know yourself
siniraan at inakusahang naninira ng kaisipan ng mga mag-aaral, dinakip, kinulong at
hinatulan ng kamatayan s apamamagitan ng pag-inom
86. Plato
mag-aaral ni Socrates na nagtipon ng lahat
ng tala tungkol sa kanyang guro
may-akda ng Dialogues at ng The
Republic
nagtatag ng paaralan sa Academy
87. Aristotle
mag-aaral ni Plato
pinakamatalinong tao ng
maraming manunulat ng
kasaysayan
sumasaklaw sa kanyang
katalinuhan ang astronomiya,
biyolohiya, matematika,
pisika, panulaan, politika at
etika at ang pinakadakilang
pamana niya ay ang lohika at
agham ng pangangatwiran
