Sisteme operative
- 1. UNIVERZITETI SHTETËROR I TETOVËS 11111 PUNIM SEMINARIK Tema:"Shërbimet e Sistemit Operativ" Punoi:Valdete Sherifi Kumanovë,mars,2015 Mentori:Agon Memeti 1
- 2. Sistemet operative ofrojnë ambient ekzekutimi të programeve dhe të shërbimeve tek programet dhe shfrytëzuesit. Një bashkësi e shërbimeve të sistemit operativ ofron funksione që janë të dobishme për shfrytëzuesin:  Ndërfaqja e shfrytëzuesit  Ekzekutimi I programit  Operacionet I/O  Manipulimi me fajlla të sistemit  Komunikimet  Gjetja e gabimeve  Alokimi i resurseve  Llogaritë  Mbrojtja dhe Siguria 2
- 3. NDËRFAQJA E SHFRYTËZUESIT TË SISTEMIT OPERATIV Ndërfaqja e shfrytëzuesit (User Interface – UI) – Gati të gjitha sistemet operative kanë ndërfaqe të shfrytëzuesit. Dallon në mes të:  Ndërfaqja me Linjë Komanduese(Comand Line Interface - CLI),  Ndërfaqja Grafike( Graphics User Interface - GUI),  Grumbull instruksionesh (Batch Interface - BI). Ndërfaqja me Linjë Komanduese - (interpretuesi i komandave) lejon vendosje direkte të komandave. Ndërfaqja Grafike  I përafërt me shfrytëzuesin desktop me ndërfaqe metaforike. Shumë sisteme tani përfshijnë të dyja ndërfaqet atë me CLI dhe GUI. 3
- 4. Një proces përfshin kontekstin e plotë të ekzekutimit, Një nga funksionet kryesorë të sistemit operativ është të lejojë funksionimin e programeve aplikativë. Në sistemet moderne çdo program quhet proces dhe kerneli i sistemit operativ së bashku me disa hardware kryesorë është përgjegjës për krijimin, ekzekutimin dhe shkatërrimin e proçeseve. Ekzekutimi i programit – sistemi duhet të jetë i gatshëm:  Të vendos programin në memorie,  Të ekzekutoj atë,  Të trajtojë ekzekutimin e programit.  Të siguron një mekanizëm për procesin e sinkronizimit.  Të siguron një mekanizëm për komunikim të procesit.  Të përfundoj ekzekutimin, në mënyrë normale ose jo(në rast gabimi). 4
- 5. Programi në ekzekutim mund të kërkoj I/O, i cili mund të përfshijë një Fajll ose pajisje I/O. Sistemi Operativ menaxhon komunikimin ndërmjet përdoruesve dhe drajver paisjeve. 5
- 6. Një sistem file është i organizuar zakonisht në direktoriume për përdorim të lehtë të navigacionit. Këto direktoriume mund të përmbajnë fotografi dhe drejtime të tjera. Programet kanë nevojë të:  lexojnë dhe të shkruajnë fajllat dhe direktivat,  krijojnë dhe fshijnë,  kërkojnë,  të listojnë listë me informatat e fajllit,  menaxhimi i lejeve (permissions). 6
- 7. Proceset mund të shkëmbejnë informacione, në kompjuterin e njëjtë ose në rrjetë.Në rast të sistemeve të shpërndara të cilat janë një koleksion i procesorëve që nuk e ndajnë memorien, pajisjet periferike, sistemi operativ menaxhon komunikimin ndërmjet proceseve. Proceset e shumta me njëri-tjetrin komunikojnë nëpërmjet linjave në rrjet. Komunikimi mund të jetë përmes:  memories së ndarë ose  përmes mesazheve (paketave të bartura nga SO). 7
- 8. SO duhet të jetë i vetëdijshëm për gabimet e mundshme.Gabim mund të ndodhë në çdo kohë dhe kudo. Gabimet mund të shfaqen:  në harduer (CPU dhe memorie),  në pajisjet I/O dhe  në programin e shfrytëzuesit. 8
- 9. Kur shumë punë ose shfrytëzues lëshohen në mënyrë konkurrente, resurset duhet të alokohen te secili nga ata. Shumë tipe të resurseve - disa (si ciklet e CPU, memoria kryesore, dhe storage-i i fajllave) mund të kenë kode speciale të alokimit, të tjerat (si pajisjet I/O) mund të kenë kode të përgjithshme për kërkesë dhe lirim. 9
- 10. Të mbaj shënime se cilët shfrytëzues shfrytëzojnë cilin lloj të resurseve dhe sa e shfrytëzojnë atë. Aspekti i sigurisë së një shërbimi është gjë shumë e rëndësishme për zhvilluesit e shërbimeve sikurse edhe për administratorët e sistemit sepse ky dikton resurset të cilat ky proces mund t’i qasë. Përderisa programi instalues i shërbimit apo administratori i sistemit nuk e definon ndryshe, shumica e shërbimeve ekzekutohen duke shfrytëzuar llogarinë lokale të sistemit e me ketë përcaktohet edhe aspekti i siguris.  Dy llogaritë që shfrytëzohen nga shërbimet janë llogaria lokale dhe ajo e rrjetës. 10
- 11. Mbrojtja përfshinë sigurimin që të gjitha qasjet në resurset e sistemit janë të kontrolluara. Problemi i mbrojtjes – është që të sigurohet se secilit objekt i qasemi me të drejtë dhe vetëm nga ato procese që iu lejohet qasja Siguria e sistemit nga të jashtmit kërkon autentifikimin me shfrytëzues, zgjerohet në mbrojtjen e pajisjeve të jashtme I/O nga tentimet e qasjeve të gabuara. Nëse sistemi duhet të mbrohet dhe sigurohet, masat duhet të ndërmerren nga të gjitha anët e tij. 11
- 12. Fig.1 Në këtë fotografi paraqitet kryerja e shërbimeve të sistemit operativ. 12
- 13. Pothuajse çdo sistem operativ ka një mekanizëm për të nisur proceset fillestare të cilat ofrojnë shërbime që nuk janë të lidhura apo të varura nga intereaksioni i shfrytëzuesit. Tek sistemi Windows, këto procese njihen si shërbime (ang. Services) pasi që ato lidhen me Windows API për të ndër vepruar me sistemin. Shërbimet janë të ngjashme sikurse proceset UNIX dhe shpeshherë implementojnë pjesën serverike të aplikacioneve ndërvepruese klient/server. Janë disa lloje të sistemeve të ndryshme operative nga të cilat duhet të marrë parasysh nevojat e shfrytëzuesve dhe mjedisit kur zgjidhet një sistem operativ. 13
- 14. ï‚´ (1)http://isakshabani.uni-pr.edu/getattachment/5d291e0e-56a0-493b- a33e3e90f12612db/kapitulli-3-struktura-e-sistemeve-operative.aspx 20/03/2015 ï‚´ (2) https://selmanhaxhijaha.wordpress.com/2014/05/13/siguria-ne-sistemet-operative-windows/ 20/03/2015 ï‚´ (3)https://selmanhaxhijaha.files.wordpress.com/2013/10/kapitulli-5-hyrje-ne-sistemet- operative.pdf 17/03/2015 ï‚´ (4)https://mbasic.facebook.com/team.gjbi?v=timeline&timecutoff=1393868962&page=6§ionL oadingID=m_timeline_loading_div_1357027199_1325404800_8_6&timeend=1357027199&ti mestart=1325404800&tm=AQCOZNO5RQ2XJ3Hr 19/03/2015 ï‚´ (5) http://www.personal.kent.edu/~rmuhamma/OpSystems/Myos/sysService.htm 17/03/2015 ï‚´ (6) http://www.csee.wvu.edu/~cukic/CS350/OS_SERVICES.pdf 18/03/2015 ï‚´ (7) MODERN OPERATING SYSTEMS SECOND EDITION by Andrew S. Tanenbaum 14