Sistemet operative so
- 1. 1 Punim nga lënda e Informatikës 13 Sistemet Operative (SO) Operating System (OS) Sara Jashari Shkolla:''Gjon Serreçi''Klaxa:IX3
- 2. 2 ÇKA ËSHT Ë SISTEMI OPERATIV (SO) Sistem operativ eshte nje softwer kompjuterik i cili i menaxhon mënyrën në të cilën programe të ndryshme e përdorin hardwerin e kompjuterit dhe rregullon mënyrën si përdoruesi e kontrollon kompjuterin. Sistemi operativ eshte programi me i rendesishem ne nje kompjuter. Permes tij ekzekutohet cdo program tjeter aplikativ. Sistemi operativ kujdeset per funksionet baze te kompjuterit siq jane njohja e hyrjeve prej tastieres.daljet ne pajisjet dalese, mbajtja e shenimeve per ndryshimet ne fajlla dhe direktoriume dhe kontrollimi i pajisjeve periferike si disqet dhe shtypesit. Ekzistojne sisteme operative te ndryshme, por i pari qe eshte shfrytezuar ka qene DOS-i (Disk Operating System) i paraqitur nga firma "IBM" ne vitin 1981. Pasi qe per te punuar me te eshte dashur qe shfrytezuesit te jene te avancuara ne njohurite e kompjuterit, firma Microsoft paraqiti Windows 3.11 si sistem operativ shume me te persosur se DOS-i. Me vone paraqiten edhe sisteme operative nga Microsoft si: Windows 95, Windows NT, Windows 98, Windows ME, Windows 2000, Windows XP, Windows 2003, Windows Vista (2007) dhe Windows Seven(7) ne vitin 2009,Windows(8)2012. Gjithashtu ka edhe sisteme operative te tjera,si UNIX,LINUX etj. Programet kompjuterike mund të ndahen në dy kategori kryesore: – programet e sistemit qe drejtojne operacionet e sistemit te perpunimit  – programet zbatuese qe zgjidhin problemet e perdoruesve te tyre;
- 3. 3 PËRBËRJA Sistemi operativ përbëhet nga një sistemmë vete i quajtur kernel (bërthama) dhe nga një numër programesh të sistemit. ÇKA D.M.TH ‘’KERNEL’’? Në informatikë, kernel është një program kompjuterik që menaxhon kërkesat input / output nga software dhe i përkthen ato në udhëzimet e përpunimit të të dhënave për njësinë përpunuese qendrore dhe komponente të tjera elektronike të një kompjuteri.Kernel është një pjesë themelore e sistemit operativ të kompjuterit modern. Kur një program kompjuterik (në këtë rast quhet një proces) bën kërkesat e kernel, kërkesa quhet një telefonatë sistem. Dizajne të ndryshme kernel ndryshojnë në mënyrën se si ata e drejtojnë thirrjet e sistemit (për ndarjen e kohës) dhe burimeve. Për shembull, një kernel monolit ekzekuton të gjitha udhëzimet e sistemit operativ në të njëjtën hapësirë të adresës për të përmirësuar performancën e sistemit. Një microkernel shkon shumica e procesit sfond e sistemit operativ në hapësirë e përdoruesit, për të bërë sistemi operativ më modulare dhe, për këtë arsye, më të lehtë për të ruajtur. Për programuesit e kompjuterit, ndërfaqe e kernel është një shtresë abstraksion i nivelit të ulët.
- 4. 4 ÇKA KA PËR QËLLIM KY SISTEM OPERATIV? Një sistemoperativ siguron një mjedis për ekzekutimin e programeve duke siguruar shërbime të nevojshme nga këtoprograme.Shërbime Programe Kërkesa të bien në pesë kategori.: 1. Kontrolli process 2. Sistemi Media 3. I / Operacioni O 4. Interprocess Komunikimi 5. Mirëmbajtja Informacione Sistemi operativ duhet të përpiqet të plotësojë këto kërkesa në një multi- user, multi procesit të Mjedisit ndërsa menaxhimin e:  Caktimit të burimeve  Zbulimit të Gabimeve  Mbrojtjeve
- 5. 5 KUJTESA Moderne të përgjithshëm me qëllim kompjutera, duke përfshirë kompjuterët personal dhe Mainframes, kanë një sistemit operativ për të drejtuar programet e tjera, të tilla si software e aplikimit. Shembuj të veprojnë sistemet e kompjuterëve personal janë Microsoft Windows, Mac OS (dhe Darvini), UNIX, dhe Linux.Niveli më i ulët i çdo sistemi operativ është kernel i saj. Kjo është shtresa e parë e programeve ngarkuar në memorie kur një çizme të sistemit ose fillimi up. Kernel siguron qasje të ndryshme dhe shërbimet e përbashkëta thelbësore për të gjithë sistemin e të tjera dhe programet e aplikimit. Këto shërbime përfshijnë, por nuk kufizohen vetëm në: qasje disk, menaxhimin e kujtesës, planifikimin e detyrave, si dhe qasje në pajisje të tjera pajisjet. Si edhe të kernel, një sistem operativ është shpërndarë shpesh me mjete për programet të shfaqur dhe për të menaxhuar një ndërfaqe grafike të përdoruesit (edhe pse Windows dhe Macintosh kanë këto mjete të ndërtuar në sistemit operativ), si dhe programet e shërbimeve për detyra të tilla si menaxhimin e dosjeve dhe konfigurimin e sistemit operativ. Ata gjithashtu janë shpërndarë shpesh me aplikacionet e softuerit atë nuk mund ta lidhesh direkt me funksionin e sistemit operativ bazë, por ne të cilat eshte sistemi operativ distributor gjen favorshëmpër të furnizuar me sistemin operativ.Drejtimtë specifikimit në mes sistemit operativ dhe software aplikimit nuk është e saktë, dhe është herë pas here objekt polemikash. Nga pikat tregtare ose juridik, ndarje mund të varet kontekstin e interesave të përfshira. Për shembull, një nga pyetjet kryesore në shtetet e Bashkuara k gjyq Microsoft antitrust ishte nëse shfletuesi i Microsoft-it web ishte pjesë e saj sistemit operativ, ose nëse kjo ishte një pjesë e ndashme e softuerit të aplikimit.Ashtu si "sistemi
- 6. 6 operativ" vetë termi, pyetja se çfarë pikërisht duhet të formojnë"Kernel" është subjekt i ndonjë polemike, me debate nëse mbi gjëra të tilla si sistemet e skedarëve duhet të t'u përfshirë në kernel. Kampe të ndryshme avokat microkernels, kernelit monolit, dhe kështu me radhë.Sistemet operative janë përdorur në shumicën, por jo të gjitha, sistemet kompjuterike. Kompjuterët thjeshta,duke përfshirë sistemet e vogla ngulitur dhe shumë prej kompjuterëve të parë nuk janë operative sistemeve. Në vend të kësaj, ata u mbështetën në programet e aplikimit për të menaxhuar hardware minimale veten, ndoshta me ndihmën e bibliotekave të zhvilluara për këtë qëllim. Komercialisht furnizuar Sistemet operative janë të pranishëm në pothuajse të gjitha pajisjet moderne të përshkruara si kompjutera, nga personale kompjutera për mainframes, si dhe kompjutera celulare të tilla si PDAs dhe telefonat celularë. Kujtesa Virtuale  Shpesh kujtesa kompjuterike nuk është e mjaftueshme për te permbajtur te gjitha kodet e detyrave te ndryshme;  Mund te simulohet nje kujtese me e madhe qe mban ne (RAM) vetem pjeset e kodeve dhe te dhenave qe sherbejne ne ate çast;  Perdoret koncepti i kujteses virtuale.  Te dhenat e programeve jo ne perdorim mund te hiqen nga kujtesa qendrore dhe te vendosen ne diskun kompjuterik ne zonen e quajtur zona e shkembimit (swap-it).  Raporti i dimensioneve te zones shkembyese dhe e RAM-it është 3 : 1 (maksimum);
- 7. 7  Procesoret moderne zoterojne mekanizma harduere për te lehtesuar drejtimin e kujteses virtuale Drejtuesi i sistemit te dosjeve Drejtuesi i sistemit te dosjeve (file system) është moduli i sistemit operativ qe ben drejtimin e informacioneve te ruajtura ne mekanizmat e kujteses masive. Ky drejtues duhet te garantoje korrektesine dhe koherencen e informacioneve. Ne sistemet shume-perdorues, duhet te vendose ne dispozicion mekanizma te mbrojtjes , ne menyre qe ti lejoje perdoruesve mbrojtjen e te dhenave nga perdorues jo te autorizuar. Funksionet tipike qe duhet te kryhen jane:  – Te jepet nje mekanizem për identifikimin e dosjeve;  – Te jepen menyrat me te voliteshme ne qasjen e te dhenave;  – Te behet transparente struktura fizike e mbeshtetesit te kujtimit;  – Zbatimi i mekanizmave te mbrojtjes se te dhenave.
- 8. Table of Contents Hyrje..........................................................................................1 Cka eshte sistemi operativ……………………………………………………………….2 Perberja…………………………………………………………………3 Qka ka per qellim SO?....................................................................4 Kujtesa………………………………………………………………...5-6 Kujtesa Virtuale……………………………………………………….6-7 Drejtuesi I sistemit te dosjeve…………………………………………7