ݺߣ

ݺߣShare a Scribd company logo

Угийн бичиг

•Download as PPT, PDF•
•
D
dolugen

Д.Сэрдарам багшийн лекц

1 of 32
Downloaded 243 times
Нүүдэлчдийн овог Удмын түүх Угийн бичиг Д. Сэрдарам Ph. D УТИС
ХУННУ ЖУЖАНЬ XIII зуун 1918 он МОНГОЛ БНМАУ Дордохын 7-гоос Азын 13 – АРАВТ болно 24 ТҮМ 12 түм 95 мянган 600.000-аас 495.000 МОНГОЛ, 110.000 лам 1988 оны 7 сарын 10-нд 2 саяуул болов. 2,6 сая – 1000 хүнд 11 оюуны хомсдол
Нэр Овог Ургийн овог Given name Sure name Family name Иван Иванович Иванов. Сансар Жүгдэрдэмидийн Гүррагчаа буюу Сансар Ж. Гүррагчаа
Нүүдэлчид Суурьшмал иргэд - Өрхийн нэр Оршин буй газраараа ОВОГ болдгоос Хүн ам их Ураг, төрөл садангаараа ОВОГ болдог учир: 1. Хүн амын хувьд цөөн байдаг 2. Овог, удмын хатуу дэг ёс Эгзогами, Эндогами, Овгийн давхар холбоо
Овог хүчирхэг байх нь Үндэстэн Угсаатан Угсаа Аймаг Овог Үндсэн ОВОГ-оос Яс, Мах цусны Овог салбарлана ОВОГ-ийн Нийгэмдээ эзлэх байр суурь, Хүн ам: 1. ОВОГ-ийн нас 11 – 13 үе буюу 400 жил 2. Овог-ууд худ ургийн ёсыг хатуу сахидаг Мэргидийн Чилүдэй Хонгирадын Дэй Сэцэн Боржигоны Есүхэй баатар Хиад боржигоны ураг барилдлагат ёс 1937 он хүртэл
ТӨРИЙН ИХ ХААНЫ ГЭМШИЛ Түүний 3 дахь гэмшил нь ОТЧИГОН авгын нутгаас ЭМ авсан .
ТӨРИЙН ИХ ХАТАНЫ ГАВЪЯА Батмөнх Даян Хаан (1464-1543) Батм ө нх – Мандухай сэцэн хатан на рын дундаас 7 х үү т ө ржээ. 1482 онд Улсболд, Т ө рболд ихэр т ө р ө в. 1484 онд Т ө р ө лт(охин), Барсболд ихэр т ө р ө в. 1490 он х ү ртэл х үү Арсболд болон Ачболд, Очирболд ихэр т ө р ө в. Хожим Арболд т ө р ө в . 33 настай хатан – 7 настай Хааны гэр бүл төлөвлөтийг сайн хийсэн нь Хиад Боржигон овогтонд их сайн нөлөө үзүүлсэн. Даян хааны хөвүүд ТАЙЖ нарын угсаа болсон.
МОНГОЛ ОВОГ “ МОНГОЛЫН НУУЦ ТОВЧОО” 240 он“ СУДРЫН ЧУУЛГАН” Рашид Ад – дин 1310 Дарлигин 18 аймаг, нирун 19 овог “ ЭРДЭНИЙН ТОВЧ” – 450 овог ИБМҮАлба доогоор 5000 овог бүртгэгдээд байнаОВОГ БОЛ НИЙГМИЙН СОЁЛ. ХӨРӨНГӨ, ӨВ ЗАЛГАМЖЛАЛЫН БАТАЛГАА ЦУС ОЙРТОХООС СЭРГИЙЛЭХ ЗАМ
МОНГОЛ ОВГИЙН ТҮҮХ 1922 оны YI сарын АЗГ-ын тогтоолоор хориглосон. 1994 онд Ерөнхийлөгч П. Очирбат “Овог сэргээх тухай” зарлиг гаргасан. Сартуул угсааны Алаг адуун овгийн Пунсалмаагийн Очирбат 1997 онд Энхсайханы ЗГ-аас Иргэний үнэмлэх шинэчилсэн, Гэр бүлийн хуулинд Ургийн ОВОГ гэдэг зүйл оруулсан. Харамсалтай нь цааш үргэлжилсэнгүй
“ МОНГОЛ АХАН ДҮҮСҮҮД” Дээд үедээ ураг төрлийн барилдлагаар холбогдсон нэг өвөг дээдэстэй Монгол ахан дүүсүүд цөөхүүлээ ч гэсэн овгуудынхаа хүрээнд харилцан дотносож, өнчин ядуус, ядарсан нэгнээ асран тэтгэж, баяр цэнгэл, уй гашуугаа хуваалцдаг олон сайхан зан заншилыг эрт үеэс бий болж эдүгээг хүртэл уламжлуулан иржээ.
“ МОНГОЛ АХАН ДҮҮСҮҮД” Овог бүр өөрийн гэсэн тодорхой нэр хочтой. Тэр нь уул овогийн эрхийн хэм хэмжээ, хүчин чадал, мандал буурлын баталгаа болдогийг Урианхай, Хиад-Боржигин, Хаучин, Жүрхэн, Торгууд мэт олон овгийн нэрнээс харж болно. Овог бүр өөрсдийн туг сүлд, уриа хашгираа, нийтийн дуу бүжиг, хорио цээртэй, туулж өнгөрүүлсэн түүх, удам судраа бичиж үлдээдэг угийн бичиг, мал сүргээ танидаг им, тамгатай байлаа.
“ ОВГИЙН НЭРНИЙ ГАРАЛ ҮҮСЭЛ” Уул усны нэр заасан үг. Мон уул, Мэргэжил заасан . Жишээ нь: Baker -Талхчин, Archer-Нумч, Tishler-Ширээч, Smith-Дархан Бие б а З ан суртахууны онцлогоор хочилсон . Жишээ нь: Short-Тожгор, Brown-Бараан, Lombard-Урт сахалт (Long-урт Beard-сахал) А лдаршсан газрын нэрээр . Жишээ нь London-Лондон (хотын нэр), Ali-Nasariya - Насарияагийн, Zhan-Жан (улсын) Өвгийн нэрээр нэрших . Жишээ нь Richardson-Ричардын хүү (Richard-Son), Johnson-Жоны хүү (John-Son), Abu Dayan-Даяны аав, Bin-Laden-Ладены хүү Амьтан ургамлын нэртэй . Медведьев-Баавгай, Кошкин-Мигуй, Wolf-Чонос, http://mashbatotgonbayarsarlagtay.blogspot.com
ХҮН ХЭД НАСАЛДАГ ВЭ? Хүний нас Биологийн хувьд 150 жил гэж үздэг. Зураг, Эд зүйлс нь түүнээс илүү урт насалдаг ч өөр хүнээр овоглогдоно.
УГСААТАН БИ Гэр бүл Удам угсаа Хүмүүсийн хоорондох Бэлгийн болон Эдийн засгийн холбоо буюу ОВОГ УГСАА Эхнэр – Нөхөр – Хүүхдийн хоорондох харилцан хүлээх эрх, үүрэг хариуцлагын нэгдэл ОРЧИН ҮЕД ГЭРЛЭХ НЬ: ХАРИУЦЛАГА, ҮҮРЭГ ХУУЛЬ ЗҮЙН ГЭРЭЭ. а. ШАШИН б. ГЭР БҮЛИЙН ХУУЛЬ. 3. УДАМ УГСАА, ҮР ХҮҮХЭД.
ХҮНИЙ ГЭРЛЭЛТИЙН ХЭЛБЭР МОНОГАМИ БҮЛЭГ МОНОГАМИ ПОЛИГАМИ ПОЛИЖЕНИ ПОЛИАНДРИ БҮЛЭГ ГЭРЛЭЛТ Бүх амьдралынхаа туршид зөвхөн нэг хүнтэй гэрлэхийг хэлнэ. МОНОГАМИ Тодорхой хугацаанд нэг хүнтэй гэрлэх ба бэлэвсрэх, салсны дараа өөр хүнтэй гэрлэх. БҮЛЭГ МОНОГАМИ ПОЛИГАМИ Нэгээс дээш хүнтэй гэрлэх хэлбэр. БҮЛЭГ ГЭРЛЭЛТ Тодорхой хугацаанд нэгээс дээш эрэгтэй, нэгээс дээш эмэгтэйтэй гэрлэхийг гэрлэхийг хэлнэ.
ХҮНИЙ ГЭРЛЭЛТИЙН ХЭЛБЭР ГЭР БҮЛ ЗАЙЛШГҮЙ ҮНЭТ ЗҮЙЛ ДЭЭР ТУЛГУУРЛАДАГ ПОЛИГАМИ ИСЛАМ шашинд 3 удаа гэрлэхийг авах нь бурангуй ёс биш Нийгэмд хүлээсэн хариуцлага гэж үздэг. 2. ГЭР
УГСААТАН ЭР УГСААТАН 2. ЭМ УГСААТАН Олон мянган Монгол бүсгүйчүүд Солонгос эрчүүдтэй гэр бүл болж байна.
Худ - Худгуй Худаалан Худанцар ҮЕЭЛ АВГА НАГАЦ НАГАЦАНЦАР НАГАЦЛАХ ТӨРӨЛ ЗЭЭ БӨЛ ХАЯАЛ БӨЛӨӨЛӨН БӨЛӨНЦӨР ЗЭЭЛЭХ ТӨРӨЛ ЗЭЭНЦЭР
БИ Эцэг Өвөг эцэг Өндөр өвөг Элэнц Элэнц өвөг Хуланц Хуланц өвөг
БИ Гучинцар Ачинцар Жич Гуч Ач Хүү Жичинцэр
1 А 3D 1 А 3A 2 А 1A 2 А 1B 2 А 1 А 2 А 1 А 3 А 4 А 1 А 2 1 А 1 1 А 3 2 А 2 3 А 1 3 А 2 3 А 3 3 А 4 3 А 5 4 А 1 4 А 2 4 А 4 4 А 5 1 А 1A 1 А 1B 1 А 1C 1 А 2A 1 А 3B 1 А 3C 2 А 2A 2 А 2B 3 А 2A 3 А 2B 3 А 2C 3 А 3A 3 А 4A 3 А 4B 3 А 4C 3 А 5A 4 А 1A 4 А 1B 4 А 1C 4 А 2A 4 А 2B 4 А 4A 4 А 5A 4 А 4B 4 А 4C 4 А 5B 4 А 5C
Рашид-ад-Дин “ Монголын бүх овог аймаг яруу тодорхой удам угсааны модтой /түүхтэй/. Учир нь Монголчуудын заншил нь өвөг дээдсийнхээ удам угсааг залган сахиж, төрсөн хүүхэд бүрдээ удам угсаагаа зааж сургадаг. Тийнхүү тэд удам угсааны тухай үгийг хүмүүсийн хүртээл болгодог учраас тэдний дунд яс угсаа, овог аймгаа мэдэхгүй хүн нэг ч байхгүй” 1310 онд ...
МОНГОЛ УГИЙН БИЧГИЙН ТҮҮХ
ОЛОН ҮНДЭСТНИЙ УГИЙН БИЧЭЭС РОК ХӨГЖИМ
ОЛОН ҮНДЭСТНИЙ УГИЙН БИЧЭЭС www.naver.com/blogkoreantree.
ОЛОН ҮНДЭСТНИЙ УГИЙН БИЧЭЭС http://mangarman.blogspot.com /
1905 онд хийгдсэн Цэцэн хан Шолойн угийн бичигт 1577-1905 он хүртэл төрсөн 11966 хүний нэрийг 5,3 м голчтой даавуун дээр цагираглуулан бичсэн нь хамгийн том угийн бичиг болно. Одоо Монгол улсын Үндэсний түүхийн Архивт хадгалагдаж байна
МОНГОЛ УГИЙН БИЧИГ

More Related Content

Угийн бичиг

  • 1. Нүүдэлчдийн овог Удмын түүх Угийн бичиг Д. Сэрдарам Ph. D УТИС
  • 2. ХУННУ ЖУЖАНЬ XIII зуун 1918 он МОНГОЛ БНМАУ Дордохын 7-гоос Азын 13 – АРАВТ болно 24 ТҮМ 12 түм 95 мянган 600.000-аас 495.000 МОНГОЛ, 110.000 лам 1988 оны 7 сарын 10-нд 2 саяуул болов. 2,6 сая – 1000 хүнд 11 оюуны хомсдол
  • 3. Нэр Овог Ургийн овог Given name Sure name Family name Иван Иванович Иванов. Сансар Жүгдэрдэмидийн Гүррагчаа буюу Сансар Ж. Гүррагчаа
  • 4. Нүүдэлчид Суурьшмал иргэд - Өрхийн нэр Оршин буй газраараа ОВОГ болдгоос Хүн ам их Ураг, төрөл садангаараа ОВОГ болдог учир: 1. Хүн амын хувьд цөөн байдаг 2. Овог, удмын хатуу дэг ёс Эгзогами, Эндогами, Овгийн давхар холбоо
  • 5. Овог хүчирхэг байх нь Үндэстэн Угсаатан Угсаа Аймаг Овог Үндсэн ОВОГ-оос Яс, Мах цусны Овог салбарлана ОВОГ-ийн Нийгэмдээ эзлэх байр суурь, Хүн ам: 1. ОВОГ-ийн нас 11 – 13 үе буюу 400 жил 2. Овог-ууд худ ургийн ёсыг хатуу сахидаг Мэргидийн Чилүдэй Хонгирадын Дэй Сэцэн Боржигоны Есүхэй баатар Хиад боржигоны ураг барилдлагат ёс 1937 он хүртэл
  • 6. ТӨРИЙН ИХ ХААНЫ ГЭМШИЛ Түүний 3 дахь гэмшил нь ОТЧИГОН авгын нутгаас ЭМ авсан .
  • 7. ТӨРИЙН ИХ ХАТАНЫ ГАВЪЯА Батмөнх Даян Хаан (1464-1543) Батм ө нх – Мандухай сэцэн хатан на рын дундаас 7 х үү т ө ржээ. 1482 онд Улсболд, Т ө рболд ихэр т ө р ө в. 1484 онд Т ө р ө лт(охин), Барсболд ихэр т ө р ө в. 1490 он х ү ртэл х үү Арсболд болон Ачболд, Очирболд ихэр т ө р ө в. Хожим Арболд т ө р ө в . 33 настай хатан – 7 настай Хааны гэр бүл төлөвлөтийг сайн хийсэн нь Хиад Боржигон овогтонд их сайн нөлөө үзүүлсэн. Даян хааны хөвүүд ТАЙЖ нарын угсаа болсон.
  • 8. МОНГОЛ ОВОГ “ МОНГОЛЫН НУУЦ ТОВЧОО” 240 он“ СУДРЫН ЧУУЛГАН” Рашид Ад – дин 1310 Дарлигин 18 аймаг, нирун 19 овог “ ЭРДЭНИЙН ТОВЧ” – 450 овог ИБМҮАлба доогоор 5000 овог бүртгэгдээд байнаОВОГ БОЛ НИЙГМИЙН СОЁЛ. ХӨРӨНГӨ, ӨВ ЗАЛГАМЖЛАЛЫН БАТАЛГАА ЦУС ОЙРТОХООС СЭРГИЙЛЭХ ЗАМ
  • 9. МОНГОЛ ОВГИЙН ТҮҮХ 1922 оны YI сарын АЗГ-ын тогтоолоор хориглосон. 1994 онд Ерөнхийлөгч П. Очирбат “Овог сэргээх тухай” зарлиг гаргасан. Сартуул угсааны Алаг адуун овгийн Пунсалмаагийн Очирбат 1997 онд Энхсайханы ЗГ-аас Иргэний үнэмлэх шинэчилсэн, Гэр бүлийн хуулинд Ургийн ОВОГ гэдэг зүйл оруулсан. Харамсалтай нь цааш үргэлжилсэнгүй
  • 10. “ МОНГОЛ АХАН ДҮҮСҮҮД” Дээд үедээ ураг төрлийн барилдлагаар холбогдсон нэг өвөг дээдэстэй Монгол ахан дүүсүүд цөөхүүлээ ч гэсэн овгуудынхаа хүрээнд харилцан дотносож, өнчин ядуус, ядарсан нэгнээ асран тэтгэж, баяр цэнгэл, уй гашуугаа хуваалцдаг олон сайхан зан заншилыг эрт үеэс бий болж эдүгээг хүртэл уламжлуулан иржээ.
  • 11. “ МОНГОЛ АХАН ДҮҮСҮҮД” Овог бүр өөрийн гэсэн тодорхой нэр хочтой. Тэр нь уул овогийн эрхийн хэм хэмжээ, хүчин чадал, мандал буурлын баталгаа болдогийг Урианхай, Хиад-Боржигин, Хаучин, Жүрхэн, Торгууд мэт олон овгийн нэрнээс харж болно. Овог бүр өөрсдийн туг сүлд, уриа хашгираа, нийтийн дуу бүжиг, хорио цээртэй, туулж өнгөрүүлсэн түүх, удам судраа бичиж үлдээдэг угийн бичиг, мал сүргээ танидаг им, тамгатай байлаа.
  • 12. “ ОВГИЙН НЭРНИЙ ГАРАЛ ҮҮСЭЛ” Уул усны нэр заасан үг. Мон уул, Мэргэжил заасан . Жишээ нь: Baker -Талхчин, Archer-Нумч, Tishler-Ширээч, Smith-Дархан Бие б а З ан суртахууны онцлогоор хочилсон . Жишээ нь: Short-Тожгор, Brown-Бараан, Lombard-Урт сахалт (Long-урт Beard-сахал) А лдаршсан газрын нэрээр . Жишээ нь London-Лондон (хотын нэр), Ali-Nasariya - Насарияагийн, Zhan-Жан (улсын) Өвгийн нэрээр нэрших . Жишээ нь Richardson-Ричардын хүү (Richard-Son), Johnson-Жоны хүү (John-Son), Abu Dayan-Даяны аав, Bin-Laden-Ладены хүү Амьтан ургамлын нэртэй . Медведьев-Баавгай, Кошкин-Мигуй, Wolf-Чонос, http://mashbatotgonbayarsarlagtay.blogspot.com
  • 13. ХҮН ХЭД НАСАЛДАГ ВЭ? Хүний нас Биологийн хувьд 150 жил гэж үздэг. Зураг, Эд зүйлс нь түүнээс илүү урт насалдаг ч өөр хүнээр овоглогдоно.
  • 14. УГСААТАН БИ Гэр бүл Удам угсаа Хүмүүсийн хоорондох Бэлгийн болон Эдийн засгийн холбоо буюу ОВОГ УГСАА Эхнэр – Нөхөр – Хүүхдийн хоорондох харилцан хүлээх эрх, үүрэг хариуцлагын нэгдэл ОРЧИН ҮЕД ГЭРЛЭХ НЬ: ХАРИУЦЛАГА, ҮҮРЭГ ХУУЛЬ ЗҮЙН ГЭРЭЭ. а. ШАШИН б. ГЭР БҮЛИЙН ХУУЛЬ. 3. УДАМ УГСАА, ҮР ХҮҮХЭД.
  • 15. ХҮНИЙ ГЭРЛЭЛТИЙН ХЭЛБЭР МОНОГАМИ БҮЛЭГ МОНОГАМИ ПОЛИГАМИ ПОЛИЖЕНИ ПОЛИАНДРИ БҮЛЭГ ГЭРЛЭЛТ Бүх амьдралынхаа туршид зөвхөн нэг хүнтэй гэрлэхийг хэлнэ. МОНОГАМИ Тодорхой хугацаанд нэг хүнтэй гэрлэх ба бэлэвсрэх, салсны дараа өөр хүнтэй гэрлэх. БҮЛЭГ МОНОГАМИ ПОЛИГАМИ Нэгээс дээш хүнтэй гэрлэх хэлбэр. БҮЛЭГ ГЭРЛЭЛТ Тодорхой хугацаанд нэгээс дээш эрэгтэй, нэгээс дээш эмэгтэйтэй гэрлэхийг гэрлэхийг хэлнэ.
  • 16. ХҮНИЙ ГЭРЛЭЛТИЙН ХЭЛБЭР ГЭР БҮЛ ЗАЙЛШГҮЙ ҮНЭТ ЗҮЙЛ ДЭЭР ТУЛГУУРЛАДАГ ПОЛИГАМИ ИСЛАМ шашинд 3 удаа гэрлэхийг авах нь бурангуй ёс биш Нийгэмд хүлээсэн хариуцлага гэж үздэг. 2. ГЭР
  • 17. УГСААТАН ЭР УГСААТАН 2. ЭМ УГСААТАН Олон мянган Монгол бүсгүйчүүд Солонгос эрчүүдтэй гэр бүл болж байна.
  • 18. Худ - Худгуй Худаалан Худанцар ҮЕЭЛ АВГА НАГАЦ НАГАЦАНЦАР НАГАЦЛАХ ТӨРӨЛ ЗЭЭ БӨЛ ХАЯАЛ БӨЛӨӨЛӨН БӨЛӨНЦӨР ЗЭЭЛЭХ ТӨРӨЛ ЗЭЭНЦЭР
  • 19. БИ Эцэг Өвөг эцэг Өндөр өвөг Элэнц Элэнц өвөг Хуланц Хуланц өвөг
  • 20. БИ Гучинцар Ачинцар Жич Гуч Ач Хүү Жичинцэр
  • 21. 1 А 3D 1 А 3A 2 А 1A 2 А 1B 2 А 1 А 2 А 1 А 3 А 4 А 1 А 2 1 А 1 1 А 3 2 А 2 3 А 1 3 А 2 3 А 3 3 А 4 3 А 5 4 А 1 4 А 2 4 А 4 4 А 5 1 А 1A 1 А 1B 1 А 1C 1 А 2A 1 А 3B 1 А 3C 2 А 2A 2 А 2B 3 А 2A 3 А 2B 3 А 2C 3 А 3A 3 А 4A 3 А 4B 3 А 4C 3 А 5A 4 А 1A 4 А 1B 4 А 1C 4 А 2A 4 А 2B 4 А 4A 4 А 5A 4 А 4B 4 А 4C 4 А 5B 4 А 5C
  • 22. Рашид-ад-Дин “ Монголын бүх овог аймаг яруу тодорхой удам угсааны модтой /түүхтэй/. Учир нь Монголчуудын заншил нь өвөг дээдсийнхээ удам угсааг залган сахиж, төрсөн хүүхэд бүрдээ удам угсаагаа зааж сургадаг. Тийнхүү тэд удам угсааны тухай үгийг хүмүүсийн хүртээл болгодог учраас тэдний дунд яс угсаа, овог аймгаа мэдэхгүй хүн нэг ч байхгүй” 1310 онд ...
  • 24. ОЛОН ҮНДЭСТНИЙ УГИЙН БИЧЭЭС РОК ХӨГЖИМ
  • 25. ОЛОН ҮНДЭСТНИЙ УГИЙН БИЧЭЭС www.naver.com/blogkoreantree.
  • 26. ОЛОН ҮНДЭСТНИЙ УГИЙН БИЧЭЭС http://mangarman.blogspot.com /
  • 27. 1905 онд хийгдсэн Цэцэн хан Шолойн угийн бичигт 1577-1905 он хүртэл төрсөн 11966 хүний нэрийг 5,3 м голчтой даавуун дээр цагираглуулан бичсэн нь хамгийн том угийн бичиг болно. Одоо Монгол улсын Үндэсний түүхийн Архивт хадгалагдаж байна
  • 29.
  • 30.
  • 31.
  • 32.