หญ้าแฝก
- 1. “...ให้ดาเนิ น การปลูก หญ้า แฝก ซึ่ง จะช่ว ยทัง การอนุ ร ก ษ์ ดิน และน้า โดยราก ้ ั ของหญ้า แฝกจะอุ้ม น้า ไว้ ซึ่ง จะช่ว ยให้เ กิด ความชุ่ม ชื้น ในดิน อัน จะสามารถ ปลูก พืช อื่น เช่น ข้า วโพดหรือ ต้น ไม้ย ืน ต้น อื่น ๆในบริเ วณที่ป ลูก หญ้า แฝกได้ . ..”
- 2. จากสภาพปั ญหาความเสื่ อมโทรมของทรัพยากรดินและสภาพแวดล้อมที่เกิดขึ้นในประเทศไทย ซึ่ งส่ งผล ให้ผลผลิตทางการเกษตรลดลง และบางพื้นที่ประสบปั ญหาการชะล้างพังทลายของดินอย่างรุ นแรง ดังนั้น จึงได้จดทาโครงการรณรงค์การปลูกหญ้าแฝกเพื่อการอนุรักษ์ดินและน้ า เฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จ ั ่ ั พระเจ้าอยูหว เนื่องในปี มหามงคลทรงเจริ ญพระชนมพรรษา ๗ รอบ ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ ขึ้น โดยแบ่งงาน รณรงค์เป็ น ๒ ช่วง คือ ระหว่างวันที่ ๑ พฤษภาคม – ๑๕ มิถุนายน ๒๕๕๔ และวันที่ ๑๕ กรกฎาคม – ๓๑ ่ ั สิ งหาคม ๒๕๕๔ เพื่อเป็ นการร่ วมเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูหวเนื่องในปี มหามงคลทรง เจริ ญพระชนมพรรษา ๘๔ พรรษา ๕ ธันวาคม ๒๕๕๔ และร่ วมเฉลิมพระเกียรติพระบาทสมเด็จพระ ่ ั ้ เจ้าอยูหว ผูทรงเป็ น “พระบิดาแห่งการอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่ งแวดล้อม” โดยดาเนินการใน พื้นที่ทุกจังหวัดทัวประเทศ ซึ่ งจะได้จดให้มีกิจกรรมต่างๆ เพื่อให้ขาราชการ ประชาชน เกษตรกร นักเรี ยน ่ ั ้ อบต. หมอดินอาสา หน่วยงานราชการ และภาคเอกชน ได้รับทราบถึงวิธีการและขั้นตอนในการนาหญ้า แฝกไปใช้ประโยชน์ เพื่อการอนุรักษ์ดินและน้ าและปรับปรุ งสภาพแวดล้อม และรู ้จกคุณประโยชน์ของ ั หญ้าแฝก โดยร่ วมกันปลูกหญ้าแฝกในพื้นที่ต่างๆ ตามความเหมาะสม ซึ่ งการใช้ระบบหญ้าแฝกจะช่วยลด ต้นทุนในการป้ องกันการชะล้างพังทลายของดินให้นอยลง ขณะเดียวกันประสิ ทธิ ภาพในการดักตะกอน ้ ่ ดิน ป้ องกันดินถล่ม น้ าท่วมฉับพลันได้ในระดับหนึ่ง และความคงทนสามารถอยูได้นานหลายปี พร้อมเป็ น การรักษาสภาพแวดล้อมอีกด้วยตามความเหมาะสม
- 3. ่ หญ้าแฝก เป็ นพืชใบเลียงเดียวตระกูลหญ้าชนิดหนึ่ง เช่นเดียวกับข้าวโพด ข้าวฟาง ้ ่ อ้อย ซึงพบกระจายอยูทวไปหลายพืนทีตามธรรมชาติ จากการสารวจพบว่า มีกระจาย ่ ่ ั่ ้ ่ อยูทวโลกประมาณ ๑๒ ชนิด และสารวจพบในประเทศไทย ๒ ชนิด ได้แก่ ่ ั่ ๑.กลุมพันธุหญ้าแฝกลุม ได้แก่ พันธุสราษฎร์ธานี กาแพงเพชร ๒ ศรีลงกา สงขลา ๓ ่ ์ ่ ์ุ ั และพระราชทาน ฯลฯ ๒.กลุมพันธุหญ้าแฝกดอน ได้แก่ พันธุราชบุรี ประจวบคีรขนธ์ ร้อยเอ็ด กาแพงเพชร ่ ์ ์ ี ั ๑ นครสวรรค์ และเลย เป็ นต้น หญ้าแฝกเป็ นหญ้าทีขนเป็ นกอ หน่อเบียดกันแน่น ใบของหญ้าแฝกมีลกษณะแคบ ่ ้ึ ั ยาว ขอบขนานปลายสอบแหลม ด้านท้องใบจะมีสจางกว่าด้านหลังใบ มีรากเป็ นระบบราก ี ฝอยทีสานกัน แน่นยาว หยังลึกในดิน มีขอดอกตัง ประกอบด้วยดอกขนาดเล็ก ดอก ่ ่ ้ ้ จานวนครึงหนึ่งเป็ นหมัน ่
- 4. การที่หญ้าแฝกถูกนามาใช้ปลูกในการอนุรักษ์ดินและน้ า เนื่องมาจากมีลกษณะเด่นหลายประการ ั ดังนี้ ๑.มีการแตกหน่อรวมเป็ นกอ เบียดกันแน่น ไม่แผ่ขยายด้านข้าง ๒.มีการแตกหน่อและใบใหม่ ไม่ตองดูแลมาก้ ๓.หญ้าแฝกมีขอที่ลาต้นถี่ ขยายพันธุ์โดยใช้หน่อได้ตลอดปี ้ ๔.ส่ วนใหญ่ไม่ขยายพันธุ์ดวยเมล็ด ทาให้ควบคุมการแพร่ ขยายได้ ้ ๕.มีใบยาว ตัดและแตกใหม่ง่าย แข็งแรงและทนต่อการย่อยสลาย ๖.ระบบรากยาว สานกันแน่น และช่วยอุมน้ า ้ ๗.บริ เวณรากเป็ นที่อาศัยของจุลินทรี ย ์ ๘.ปรับตัวกับสภาพต่าง ๆ ได้ดี ทนทานต่อโรคพืชทัวไป ่ ่ ๙.ส่ วนที่เจริ ญต่ากว่าผิวดิน ช่วยให้อยูรอดได้ดีในสภาพต่าง ๆ
- 5. การขยายแม่พนธุ์ คือ การนาแม่พนธุหญ้าแฝกที่มีลกษณะดีมาทาการขยายเพิ่มปริ มาณทั้งการปลูกลงดิน ปลูกลงถุงพลาสติกขนาด ั ั ์ ั ใหญ่ หรื อการเพาะเลี้ยงเนื้อเยือ ส่ วนการขยายพันธุ์กล้าหญ้าแฝก คือการนาหน่อที่ได้จากการขยายแม่พนธุ์มาเพาะชา เพื่อนาไป ่ ั ปลูกในพื้นที่ ได้แก่ กล้าในถุงพลาสติกขนาดเล็ก และกล้าหญ้าแฝกแบบรากเปลือย ซึ่งมีรายละเอียดดังนี้ ๑.การขยายแม่พนธุ ์หญ้าแฝก ั ๑.๑การขยายพันธุ์ในแปลงขนาดใหญ่ เหมาะสมกับพื้นที่ที่มีการชลประทานและระบายน้ าดี สามารถปลูกเป็ นแปลงขนาดใหญ่ โดยไม่ตองยกร่ องก็ได้ การเตรี ยมต้นพันธุ์โดยแยกหน่อจากกอ นามาตัดใบให้เหลือความยาว ๒๐ เซนติเมตร และตัดรากให้ส้ ันแช่ ้ ในระดับน้ าสู ง ๕ เซนติเมตร เป็ นระยะเวลา ๕-๗ วัน รากจะแตกออกมาใหม่นาไปปลูกโดยใช้ระยะปลูกห่างต้น ๕ เซนติเมตร และ ระหว่างแถว ๕๐ เซนติเมตร หลังจากปลูกต้องให้นาอย่างสม่าเสมอ เมื่ออายุได้ ๑ เดือน ใส่ ปุ๋ยสู ตร ๑๕-๑๕-๑๕ ต้นละ ๑ ช้อนชา เมื่อถึงอายุ ๔-๖ เดือน ให้ขดน้ าไปเพาะชาในถุงพลาสติก หรื อเตรี ยมเป็ นกล้ารากเปลือยสาหรับใช้ประโยชน์ได้ต่อไป ุ ๑.๒การขยายพันธุ์ในถุงพลาสติกขนาดใหญ่ โดยวางเป็ นแถวคู่ติดกันระยะห่างระหว่างแถวคู่ ๑ เมตร ยาวตามพื้นที่ใช้วสดุปลูกที่มี ั การระบายน้ าดี เช่น ดินร่ วนทราย และขี้เถ้าแกลบ หรื อขุยมะหร้าว ในสัดส่ วน ๑:๒:๑ การติดตั้งระบบน้ าพ่นฝอย หรื อมีตาข่าย พรางแสง นาหน่อมาปักชาดูแล จนกระทังอายุ 4 เดือน จึงนาไปแยกหน่อเพาะชาต่อไป ่
- 6. ๒.การขยายกล้าหญ้าแฝกสาหรับใช้ปลูก ๒.๑การเตรี ยมกล้าหญ้าแฝกในถุง โดยตัดรากให้ส้ นและแยกหน่อจากกอตัดใบให้ยาว ั ๑๐ เซนติเมตร นามาล้างน้ า มัดรวมกันวางลงบนขุยมะพร้าวที่ช้ืน หรื อแช่ในระดับน้ าสูง ๕ เซนติเมตร ในที่ร่มเงา ๔ วัน แล้วจึงคัดหน่อที่ออกรากมาปั กชาในถุงพลาสติกขนาดเล็ก (๒x๖ นิ้ว) และใส่ วสดุเพาะชาที่ระบายน้ าดีมีธาตุอาหารสมบูรณ์ ดูแลรดน้ าในสภาพเรื อน ั เพาะชา เมื่ออายุ ๔๕-๖๐ วัน ให้นาไปปลูกในพื้นที่ขณะที่ดินมีความชื้น ๒.๒การเตรี ยมกล้าหญ้าแฝกแบบรากเปลือย โดยการแยกหน่อจากกอ ตัดใบให้ยาว ๒๐ เซนติเมตร ตัดรากให้ส้ น วางบนขุยมะหร้าวที่ช้ืน หรื อแช่ในน้ าให้ท่วมราก จนกระทังราก ั ่ งอกขึ้นมายาว ๑-๒ เซนติเมตร นานประมาณ ๕-๗ วัน จึงนาไปปลูกในช่วงต้นฤดูฝน และ หลังจากปลูกดินควรมีความชื้นติดต่อกันอย่างน้อย ๑๕ วัน
- 7. ๑.การกาจัดวัชพืชและเตรียมพืนที่ ้ ๒.การปลูกหญ้าแฝกในช่วงต้นฤดูฝน พืนทีปลูกต้องมีความชุมชืน ้ ่ ่ ้ ๓.การเตรียมแนวร่องปลูก โดยการวางแนวร่องปลูกขวางความลาดชัด ตามแนวระดับขนาน ไปตามสภาพพืนที่้ ๔.การใส่ป๋ ุยหมักรองกันหลุมในแนวร่องปลูก เพือเพิมความอุดมสมบูรณ์แก่ดน ่ ่ ิ ๕.การปลูกกล้าหญ้าแฝกในแปลงปลูก โดยการใช้กล้าเพาะชาถุงขนาดเล็ก ใช้ระยะปลูก ๑๐ เซนติเมตร หรือกล้ารากเปลือยใช้ระยะปลูก ๕ เซนติเมตร ๖.ความห่างของแถวหญ้าแฝกแต่ละแถว ขึนกับความลาดเทของพืนที่ และชนิดของพืนทีปลูก ้ ้ ้ ่ โดยขอคาแนะนาเพิมเติมจากเจ้าหน้าที่ แต่โดยทัวไปจะใช้ระยะห่างทางแนวดิง ๑.๕-๓ เมตร ่ ่ ่ ๗.กลบดินในร่องปลูกให้ต่ากว่าระดับผิวดินปกติ เพือให้น้าขัง และซึมลงดินได้ ช่วยให้ดนชุม ่ ิ ่ ชืนขึน ้ ้ ๘.ควรปลูกซ่อมแซมให้ได้แนวรัวหญ้าแฝกทีเป็ นแนวยาวต่อเนื่อง ้ ่
- 8. เพือให้การดาเนินการปลูกหญ้าแฝกตามโครงการนี้มรปแบบทีชดเจน จึงได้มการ ่ ีู ่ ั ี กาหนดรูปแบบการปลูกทีสามารถนาไปปฏิบตในพืนทีได้ ซึงประกอบด้วย ่ ั ิ ้ ่ ่ ๑.การปลูกในระบบอนุ รกษ์ดนและน้ า ั ิ การปลูกหญ้าแฝกเป็ นแถวเดียวขวางความลาดชันของพืนที่ ถ้าใช้กล้าแบบรากเปลือย ่ ้ จะปลูกระยะระหว่างต้น ๕ เซนติเมตร ถ้าเป็ นกล้าถุงพลาสติก ใช้ระยะปลูกระหว่างต้น ๑๐ เซนติเมตร โดยปลูกหญ้าแฝกเป็ นแถวตามแนวระดับ ให้มระยะห่างระหว่างแถว ตาม ี แนวดิงไม่เกิน 2 เมตร ความยาวของแถวหญ้าแฝกขึนกับสภาพพืนที่ และพืนทีวาง ่ ้ ้ ้ ่่ ระหว่างแถวหญ้าแฝกจะเป็ นพืนทีปลูกพืชหลัก ้ ่ ๒.สระน้ าปลูก ๒ แถว - แถวที่ ๑ ปลูกห่างขอบบ่อ ๕๐ เซนติเมตร จนรอบบ่อ - แถวที่ ๒ ปลูกทีระดับทางน้ าเข้า จนรอบบ่อ ่
- 9. ๓.อ่างเก็บน้ าปลูก ๓ แถว - แถวที่ ๑ ปลูกที่ระดับทางน้ าล้นจนรอบอ่าง ยกเว้นบริ เวณคันหรื อสันอ่างเก็บน้ า - แถวที่ ๒ ปลูกที่ระดับสู งกว่า แถวที่ ๑ ตามแนวตั้ง ๒๐ เซนติเมตร จนรอบอ่าง ยกเว้นบริ เวณคัน หรื อสันอ่าง เก็บน้ า - แถวที่ ๓ ปลูกที่ระดับต่ากว่า แถวที่ ๑ ตามแนวดิ่ง ๒๐ เซนติเมตร จนรอบอ่าง ยกเว้นบริ เวณคันหรื อสันอ่าง เก็บน้ า ๔.ปลูกริ มคลองส่ งน้ า ๑ แถว ห่ างขอบคลองส่ ง ๓๐ เซนติเมตร ๕.ปลูกบนร่ องสวน ๑ แถว ห่ างขอบแปลง ๓๐ เซนติเมตร ่ ๖.ปลูกอยูบนไหล่ถนน ๑ แถว สาหรับถนนหรื อทางลาเลียง ๗.ปลูกครึ่ งวงกลมล้อมต้นไม้ - ต้นไม้ขนาดเล็ก รัศมีขนาด ๑ เมตร เป็ นระยะทาง ๓ เมตร - ต้นไม้ขนาดกลาง รัศมีขนาด ๒ เมตร เป็ นระยะทาง ๖ เมตร - ต้นไม้ขนาดใหญ่ รัศมีขนาด ๓ เมตร เป็ นระยะทาง ๙ เมตร
- 10. ๘.ปลูกวงกลมล้อมต้นไม้ - ต้นไม้ขนาดเล็ก รัศมีขนาด ๑ เมตร เป็ นระยะทาง ๖ เมตร - ต้นไม้ขนาดกลาง รัศมีขนาด ๒ เมตร เป็ นระยะทาง ๑๒ เมตร - ต้นไม้ขนาดใหญ่ รัศมีขนาด ๓ เมตร เป็ นระยะทาง ๑๘ เมตร การปลูกหญ้าแฝกทุกครังจะต้องปลูกให้ตนชิดติดกันเป็ นแถว ไม่วาจะเป็ นกรณีแถวตรง ้ ้ ่ หรือแถวโค้งรอบต้นไม้กตาม ถ้าใช้กล้าถุงมีระยะปลูกระหว่างต้น ๑๐ เซนติเมตร และ ็ กล้ารากเปลือยระยะปลูก ๕ เซนติเมตร