ݺߣ

ݺߣShare a Scribd company logo

Կենսոլորտ

•Download as PPTX, PDF•
•
A
Annagspoyan
1 of 60
Downloaded 48 times
Կենսոլորտ
Երկիր վրա գոյություն ունեցող բոլոր օրգանիզմները և այն միջավայրը, որտեղ նրանք ապրում են կազմում է երկրի կենսոլորտը: կենսոլորտը երկրի արտաքին թաղանթն է` պատված կենդանի օրգանիզմներով:
Աշխարհագրական թաղանթում կենսոլորտը տարածվում է քարոլորտի վերին շերտում (մինչև 4- 5 կմ),մթնոլորտում մինչև օզոնի շետը (25- 30կմ) և ջրոլորտում ամբողջությամբ:
Կենդանի օրգանիզմները միանգամից չեն առաջացել երկրագնդի վրա: Դրանք առաջացել են միլիարդավոր տարիների ընթացքում, աստիճանական զարգացման ճանապարհով: Սկզբում առաջացել են պարզագույն օրգանիզմները, մանրէները, ապա ստորակարգ բույսերը, բակտերիաներն ու ջրիմուռները, հետո, բարջրակարգ բույսերը, ապա կենդանիներ:
Կենսոլորտ
Երկրի վրա գոյություն ունեն մոտ 1,3 մլն կենդանատեսակ եւ մոտ 0,4 մլն բուսատեսակ: Ընդ որում, ցամաքում է գտնվում բույսերի ու կենդանիների 92- 93% - ը: Ցամաքում բույսերը կազմում են կենսազանգվածի 99% - ը, իսկ Համաշխարհային օվկիանոսում գերակշռում է կենդանիների կենսազանգվածը:
Միմյանց եւ շրջապատի հետ փոխկապակցված լինելու շնորհիվ օրգանիզմները կարողանում են զարգանալ ու պահպանել իրենց գոյությունը: Օրինակ, բույսերը անօրգանական նյութերից օրգանական նյութեր ստեղծելու ընթացքում արտադրում են նաեւ թթվածին: Նրանց անհրաժեշտ են ջուր, սննդանյութեր, ածխաթթու գազ, լույս եւ ջերմություն:
Օրգանիզմների փոխազդեցությունը մթնոլորտի վրա տեղի է ունենում գազփոխանակության ճանապարհով: Բույսերը կատարում են լուսասինթեզ, ստեղծելով օրգանական նյութեր: Այդ ընթացքում բույսերը օդից կլանում են ածխաթթու գազ եւ արտազատում թթվածին:
Օրգանիզմների ազդեցությունն առանձնապես մեծ է Համաշխարհային օվկիանոսի վրա: Ապրելով այդ ջրերում, ջրում ապրող օրգանիզմները ներշնչում են ջրերի թթվածինը, ջրի մեջ արտաշնչելով ածխաթթու գազ: Ծովերում ապրող օրգանիզմները ջրից վերցնում են նաեւ քիմիական նյութեր, զանազան աղեր եւ դրանցով ոչ միայն սնվում են, այլեւ կառուցում են իրենց կմախքներն ու խեցիները: Օրգանիզմները ջրոլորտի վրա ներգործում են նաեւ բույսրի եւ կենդանիների մահցումից առաջացած նստվածքների միջոցով: Դրանց կուտակումից ջրերի հատակում գոյանում են օրգանական նստվածքներում: Որոշ տեսակի մանրէներ ապրելով ջրային խոր ավազաններում, կարող են փոխել ջրի քիմիական հատկանիշները:
Կենսոլորտ
Խորը եւ բազմակողմանի է օրգանիզմների ազդեցությունը քարոլորտի վրա: Այդ ներգործությունն առանձնապես մեծ է քարոլորտի վրա: Այդ ներգործությունն առանձնապես մեծ է քարոլորտի վերին շերտը կազմող երկրակեղեւի վրա: Երկրակեղեւի տարբեր խորություններում օրգանիզմների մնացորդներից առաջանում են մի շարք օրգանական նստվածքային ապարներ, նավթ, բնական գազ, ածուխ եւ այլն : Հսկայական է նաեւ օրգանիզմների դերը հողառաջացման պրոցեսում:
Կենսոլորտ
Բուսականությամբ է պայմանավորված բուն կյանքի եւ դրա համար անհրաժեշտ բնական միջավայրի գոյությունը եւ հարատեւումը: Բուսականությունը միաժամանակ բնական ռեսուրս է, որն օգտագործվում է նյութական արտադրության ոլորտում:
Բուսական ռեսուրսները կենդանական ռեսուրսների հետ միասին կազմում են կենսածին (բիոտիկ) ռեսուրսները: Դրանց ընդհանուր ծավալը Երկրի վրա վիթխարի է, մոտավորապես 1 տրիլիոն 840 մլրդ տ: Այս քանակության միայն 0,1% - ն է բաժին ընկնում կենդանական ռեսուրսներին, հիմնական մասը 99,9% - ը, կազմում են բուսական ռեսուրսները:
Ըստ կիրառության բնագավառների բուսական ռեսուսները բաժանվում են հետեւյալ խմբերի սննդային բույսեր, դեղաբույսեր, տեղնիկա կան բույսեր, կերաբույսեր, դեկորատ իվ բույսեր:
Սննդային բույսերը մարդու կողմից անմիջականորեն օգտագործվում են որպես սնունդ, կամ էլ հումք են ծառայում սննդի արտադրության համար: Սննդային բույսերը բաժանվում են մի քանի խմբի: Օրինակ , առանձին խմբեր են կազմում պտուղներն ու հատապտուղները, համեմունք ծառայող բույսերը, օսլա պարունակող բույսերը եւ այլն:
Դեղաբույսերը պարունակում են մարդու օրգանիզմի վրա ֆիզիոլոգիական ազդեցություն ունեցող տարբեր նյութեր, եթերայուղեր, գլիկոզիտներ, դաբ աղանյութեր, ալկալոիդներ, վիտամիններ :
Տեխնիկական մշակաբույսերը դրանք բոլոր այն բույսերն են, որոնք արդյունաբերության տարբեր ճյուղերում կարող են օգտագործվել որպես հումք: Դրանցիցի են կաուչուկատուները, որոնցից ներկայումս ստացվում է ռետինի համաշխարհային արտադրության 30% - ը: Հիմնական կաւոչուկատու բույսը, բրազիլական հեվեա ծառն է:
Կերակրաբույսերը կարեւոր նշանակություն ունեն գյուղատնտեսության, մասնավորապես, անաս նապահության համար: Դրանք աշխարհում զբաղցնում են 30 մլն, այսինքն ամբող աշխարհի ցամաքիշուրջ 20% - ը: Կերակրաբույսերը հատկապես հարուս են նսսդանյութերով (շաքարներ, սիտակուցներ, վիտամիններ):
Կենսոլորտ
Երկրագնդի բուսական ծածկույթում առանձնահատուկ տեղ են գրավում անտառները: Դրանք զբաղեցնում են համեմատաբար ոչ մեծ տարածք, Երկրագնդի ցամաքային մակերեսի ¼ - ից քիչ ավելին (41 մլն քկմ):
Անտառների կարեւորագույն ֆունկցիան ջրի, թթվածնի, ազոտի, ածխածնի եւ այլ կարեւոր նյութերի շրջապտույտի ապահովումն է: Անտառները պաշտպանում են հողը էրոզիայից, որի շնորհիվ ջրամբարները, գետերը, լճերը զերծ են մնում տիղմի զանգվածի կուտակումից: Անտառն օգնում է, որ տեղումների ու հալոցքների ջրերը ներծծվեն հողի մեջ , պակասեցնում է հեղեղների ուժգնությունը, նպաստում է ստորերկրյա ջրավազանի պաշարների վերականգնմանը: Անտառը մարդուն ապահովում է փայտանյութով, բազբաթիվ բույսերի ու կենդանիների տեսակներով, որոնցից ստացվում են 5000 տեսակի տարբեր ապրանքներ:
Անտառները բաժանվում են երկու խոշոր խմբի, արեւադարեւային եւ բարեխառն անտառներ: Արեւադրաձային անտառներն էլ իրենց հերթին բաժանվում են խոնավ ու չոր անտառների: Արեւադարձային խոնավ անտառները գտվում են այն վայրերում, որտեղ անձրեւները հաճախակի բնույթ են կրում, իսկ չոր անտառները կարելի է հանդիպել այն շրջաններում, որտեղ անձրեւները
Արեւադարձային խոնավ անտառները մշտադալար են: Լայնատերեւ ծառերի սաղարթները դիպչում են մեկը մյուսին, կազմելով փակ ծածկ, որը հուսալիորեն պաշտպանում է արեւի ճառագայթներից, ստեղծելով հուսալի եւ հարուստ ապրելավայր բազմաթիվ տեսակների համար: Գոյություն ունեն բազբատեսակ խոնավ անտառներ: Արեւադարձային խոնավ անտառները աչքի են ընկնում կենդանիների ու բույսերի արտակարգ տարատեսակությամբ: Ծախկելով Երկրի հողային մակերեւույթի ընդամենը 5% - ը, նրանք աշխարհի բուսական ու կենդանական տեսակների, առնվազն 50% - ի բնակավայր են:
Արեւադարձային չոր անտառների բուսածածկը ավելի նոսր է, տարվա ամենաչոր եղանակին բացառված չէ տերեւաթափը: Այս անտառները նույնպես հարուստ են բազբատեսակ կենդանիներով ու բույսերով, բայց ոչ խոնավ անտառների չափ:
Բարեխառն անտառները տարածվում են բարեխառն լայնություններում: Այս անտառները չափազանց օգտակար են մարդկանց համար: Նրանք պահպանում են գետերի ավազանները եւ պաշտպանում են ջրհեղեղներից: Դա հատկապես կարեւոր է Ասիայի համար: Հնդկաստանի, հեղեղից վտանգված տարածքները 1960-1990 թթ. ընթացքում անտառազրկման պատճառով 25 մլն հա - ից հասան 40 մլն հա - ի: Թեեւ բարեխառն անտառների կենսաբազմազանության մակարդակը ցածր է, այնուամենայնիվ, այստեղ հանգրվանում են բազմաթիվ հազվագյուտ տեսակներ:
Կենսոլորտ
Կենսոլորտ
Գիտնականների կարիծիքով անտառները ծածկել են երկրի ցամաքի մակերեսի մոտ 45% - ը: Ներկայումս արդեն դրանց ավելի քան 50% - ը ոչնչացվել է, հիմնականում գյուղատնտեսության համար տարածք ստեղծելու, վառելափայտ ստանալու եւ կոմերցիոն անտառահատումների հետեւանքով: Ըստ Բնության համաշխարհային հիմնադրամի հաշվարկների, երկրագնդի վրա յուրաքանչյուր տարի 20 - մլն հա անտառածածկ տարածք անտառազրկվում կամ քայքայվում են:
Ողջ աշխարհում անտառածածկից ազատված 800 մլն հա - ից 300 մլն հա - ը, մեկ երրորդից ավելին, բաժին է ընկնում զարգացած երկրներին: Ներկայումս այդ երկրները ավելի խնայողաբար են օգտագործվում անտառային պաշարները, միաժամանակ մեծ միջոցներ ներդնելով դրանց վերականգնմանը: Հիմա ավելի ուշադրության են արժանի զարգացող երկրների անտառազրկման խնդիրը, քանի որ այդ երկրներում անտառային ռեսուրսները 20 - րդ են հասել ավելի լավ վիճակում եւ այժմ գերշահագործվում են:
Անտառազրկման պատճառները · Փայտամշակություն եւ թղթի արտադրություն · Անտառահատումներ վառելափայտ եւ անասնակեր ստանալու նպատակով · Անտառահատում գյուղատնտեսական նպատակներով · Թթվային անձրեւներ · Հորատման եւ կառուցապատման ծրագրեր · Կլիմայի փոփոխությամբ պայմանավորված կորուստներ · Պատերազմներ, քաղաքաշինություն, ծխ ախոտի մշակում
Անտառապատ տարածությունների կրճատման հետեւանքները · Մթնոլորտում CO2 քանակի ավելացում · Մթնոլորտում O2 քանակի նվազում · Ջերմոցային էֆեկտ · Կլիմայի տաքացում · Հողերի էրոզիայի ուժեղացում · Երաշտների հաճախականության մեծացում · Անապատացում · Ջրային հոսքի ուժեղացում · Ջրհեղեների քանակի ավելացում
Ներկայումս անատառահատումների տարեկան ծավալը անբողջ աշխարհում գերազանցում է 3.5 մլրդ մ 3 - ին: Դրա մոտավորապես կեսը օգտագործվում է որպես վառելափայտ, իսկ մյուս կեսը, արդյունաբերական վերամշակման ու շինարարության համար:
Կենսոլորտ
Բուսական ռեսուրսների պահպանության, ռացիոնալ օգտագործման ու վերականգնման ուղություններն ու կոնկրետ եղանակները բազմազան են: Բուսական ռեսուրսների պահպանության կարեւորագույն ուղղությունը բույսերի բազբազանության, գենոֆոնդի պահպանումն է:
Գենոֆոնդը բուսատեսակների ժառանգական հատկանիշների ու հատկությունների ամբողջությունն է: Ամեն մի բուսատեսակ ունի իր ուրույն, միայն իրեն բնորոշ ժառանգական հատկությունները: Գենոֆոնդը կյանքի շարունակման անհրաժեշտ պայմանն է:
Ֆլորան շատ է տուժում բնակչության կողմից հատկապես դեկորատիվ, սննդային եւ դեղաբույսերի անկանոն հավաքից: Դրա հետեւանքով բազմաթիվ բուսատեսակներ կամ ընդհանրապես ոչնչացել են, կամ դարձել են հազվադեպ հանդիպող: Բուսատեսակների պահպանության գործում կարեւոր է դրանց հավաքի ճիշտ կազմակերպումն ու վերահսկումը:
Բուսական ռեսուրսների պահպանման ու վերականգնման հիմնական ուղղություններն են · Գենոֆոնդի պահպանում · Հատուկ պահպանվող տարծքների առանձնացում · Բույսերի << Կարմիր գրքի >> ստեղծում · Անտառային տնտեսության կազմակերպում · Անտառային հրդեհների դեմ պայքար
Միջազգային եւ առանձին պետությունների մակարդակով գենոֆոբդի պահպանմանը նպաստելու նպատակով կազմում են << Կարմիր գրքեր >>, որոնք բազմակողմանի տեղեկություններ են պարունակում հազվադեպ եւ ոչնչացման վտանգի տակ գտնվող բուսատեսակների մասին:
Յուրաքանչյուր << Կարմիր գիրք >> առանձնացնում եւ խմբավորում է այն տեսակները որոնք, · Գտնվում են ոչնչացման վտանգի տակ · Որոնց քանակը արագորեն կրճատվում է · Ընդհանրապես սակավաթիվ են, դրանց համար ներկայումս թեեւ վտանգ չկա, բայց ապագայում կարող են հայտնվել ոչնչացման եզրին · Որոնք մինչեւ վերջերս գտնվում են վտանգի տակ, բայց մի շարք միջոցառումների շնորհիվ այժմ վերականգնվում է դրանց քանակը
Բնապահպանական միջոցառումների շարքում առանձնահատուկ կարեւորություն ունի արոտավայրերի բուսածածկույթի պահպանումը: Արոտավայրերին մեծ վնաս է հասցնում թունաքիմիկատների ոչ ճիշտ կիրառումը: Թունաքիմիկատները օգտագործելով մոլախոտերի եւ վնասակար միջատների դեմ, մարդը հաճախ ոչնչացնում է նաեւ արժեքավոր բուսատեսակները, նպաստում է անցանկալի բուսատեսակների տարածմանը: Օրինակ ՀՀ - ում արոտավայրերի 10 հա - ն միջին հաշվով կարող է կերակրել 6-7 գլուխ խոշոր անասուն:
Կենսոլորտ
Կենդանական աշխարհը, ինչպես բուսականությունը կեսնոլորտի կարեւորագույն բաղադրիչներից է: Բույսերի հետ մեկտեղ կենդանիները մասնակցում են մոլորակի վրա ընթացող քիմիական նյութերի շրջապտույտին, սպառում են բույսերի կողմից ստեղծված կենսազանգվածը: Սնվելով բույսերով եւ մեկը մյուսով, կենդանիները կարեւոր դեր են խաղում կեսնոլորտում ընթացող նյութի շրջապտույտում, ապահովելով դրա ընդհանուր հաշվեկշռի պահպանումը: Բուսականության հետ մեկտեղ կենդանական աշխարհը բնական միջավայրի գոյության անհրաժեշտ նախադրյալ է:
Կենսոլորտ
Կենդանական աշխարհը միաժամանակ արտադրամիջոց է, բնական ռեսուրս, որը հումք է տալիս արդյունաբերության մի շարք ճյուղերի, սննդի արդյունաբերությանը, կաշվի - մորթեղենի արտադրությանը եւ այլն: Կենդանական ռեսուրսները ըստ իրենց նշանակության բաժանվում են երկու խմբի, որսորդաարդյունագործական եւ միջավայրաստեղծ:
Բնական լանդշաֆտների անընդհատ փոփոխության, մարդածին լանդշաֆտների ընդարձակման, կենդանիների չկարգավորվող որսի հետեւանքով երկրագնդի կենդանական աշխարհը հսկայական կորուստներ է կրել, պակասել է կենդանիների մեծ մասի գլխաքանակը, շատերը վերացել են, եւ խիստ նվազել է ֆաունայի տեսակային բազմազանությունը: Կենդանիների բազմաթիվ տեսակներ կամ ընդհանրապես ոչնչացել են կալ էլ դրանց թվաքանակը այնքան է պակասել, որ դարձել են հազվադեպ եւ պահպանության կարիք ունեն: Այդպիսի կենդանատեսակներից են, սայգակ այծքաղը, կուլանը, սպիտակ արջը, ուսուրական վագրը: Մի շարք վնասակար կենդանիներ էլ, հարմարվելով փոփոխված պայմաններին, բազմացել են եւ ավելի տարածվել (մկնանման կրծողները, մակաբույծները, վնասակար միջատներ եւ այլն):
Կենսոլորտ
Կենսոլորտ
Միայն 20 - րդ դարում 2,5 անգամ ավելի շատ կաթնասուններ եւ գրեթե 4 անգամ թռչունների տեսակներ են անհետացել, քան մարդկության գոյության հազարավոր տարիների ընթացքում մինչեւ 1800 թ - ը: Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ այժմ ոչնչացման վտանգի տակ է գտնվում թռչունների յուրաքանչյուր 10 - րդ տեսակը, կաթնասունների հինգերորդը, կաթնասունների հինգերորդը, իսկ երկկենցաղների եւ սողունների 4 - րդ տեսակը:
Կենդանական ռեսուրսներով հատկապես հարուստ է համաշխարհային օվկիանոսը: Գիտնականները պարզել են, որ արժեքավոր ձկների տարեկան վերարտադրությունը մոտավորապես 200 մլն տ է, որի 1/3 մասն է միայն որսվում: Չնայած դրան, ինտենսիվ որսի հետեւանքով մի շարք արժեքավոր ձկների եւ ջրաբնակ այլ կենդանիների թվաքանակը խիստ նվազել է , դրանց փոխարեն բազմացել են պակաս արժեքվորները:
Կենսոլորտ
Կենդանական ռեսուրսների պահպանման ու վերականգնման գլխավոր ուղղություններն են · Կենդանիների համար միջավայր ծառայող ջրային եւ բուսական ռեսուրսների պահպանում եւ վերականգնում · Որսի կարգավորում · Կենսատեխնիկական միջոցառումների կիրառում · Կլիմայավարժեցում եւ վերաբնակեցում · Ձկների ձվադրման եւ միգրացիայի ուղիների պահպանում · Արժեքվոր ձկնատեսակների մրցակիցների ոչնչացում · Աքվակուլտուրայի զարգացում · Հատուկ պահպանվող տարածքներ ստեղծում
Որոշակի տարածքում ապրող բուսական եւ կենդանական աշխարհը, ինչես նաեւ նրանց վրա ազդող ֆիզիկական ու էկոլոգիական գործոնների միասնությունը կոչվում է էկոհամակարգ: Էկոհամակարգում ամեն մի բուսատեսակ ու կենդանատեսակ ունի իր որոշակի դերը եւ մյուս բուսատեսակների ու կենդանատեսակների, ինչպես բնակատեղի հետ գտնվում է կայուն եւ օրինաչափ կապերի մեջ: Այս կապերի շնորհիվ է, որ պահպանվում է կենսոլորտի եւ փոքր էկոհամակարգերի գոյությունը, դրանց էկոլոգիական հավասարակշռությունը, եւ պահպանվում է կյանքը երկրագնդի վրա:
Էկոհամակարգերում բաղադրիչների կապի լավագույն օրինակը `սննդային շղթան է, որի առանձին օղակներն են հանդիսանում պրոդուցենտները (արտադրողները), կոնսումենտները (սպառողները) եւ ռեդուցենտները (քայքայողները) Պրոդուցենտ - կոնսումենտ - ռեդուցենտ շղթայի միջոցով տեղի է ունենում նյութի եւ էներգիայի կենսաբանական շրջապտույտ կենսոլորտում եւ մյուս բոլոր մանր էկոհամակարգերում:
Կենսոլորտ
Կենսոլորտ
Կենսոլորտ
Կենսոլորտ
Կենսոլորտ
´

More Related Content

Կենսոլորտ

  • 2. Երկիր վրա գոյություն ունեցող բոլոր օրգանիզմները և այն միջավայրը, որտեղ նրանք ապրում են կազմում է երկրի կենսոլորտը: կենսոլորտը երկրի արտաքին թաղանթն է` պատված կենդանի օրգանիզմներով:
  • 3. Աշխարհագրական թաղանթում կենսոլորտը տարածվում է քարոլորտի վերին շերտում (մինչև 4- 5 կմ),մթնոլորտում մինչև օզոնի շետը (25- 30կմ) և ջրոլորտում ամբողջությամբ:
  • 4. Կենդանի օրգանիզմները միանգամից չեն առաջացել երկրագնդի վրա: Դրանք առաջացել են միլիարդավոր տարիների ընթացքում, աստիճանական զարգացման ճանապարհով: Սկզբում առաջացել են պարզագույն օրգանիզմները, մանրէները, ապա ստորակարգ բույսերը, բակտերիաներն ու ջրիմուռները, հետո, բարջրակարգ բույսերը, ապա կենդանիներ:
  • 6. Երկրի վրա գոյություն ունեն մոտ 1,3 մլն կենդանատեսակ եւ մոտ 0,4 մլն բուսատեսակ: Ընդ որում, ցամաքում է գտնվում բույսերի ու կենդանիների 92- 93% - ը: Ցամաքում բույսերը կազմում են կենսազանգվածի 99% - ը, իսկ Համաշխարհային օվկիանոսում գերակշռում է կենդանիների կենսազանգվածը:
  • 7. Միմյանց եւ շրջապատի հետ փոխկապակցված լինելու շնորհիվ օրգանիզմները կարողանում են զարգանալ ու պահպանել իրենց գոյությունը: Օրինակ, բույսերը անօրգանական նյութերից օրգանական նյութեր ստեղծելու ընթացքում արտադրում են նաեւ թթվածին: Նրանց անհրաժեշտ են ջուր, սննդանյութեր, ածխաթթու գազ, լույս եւ ջերմություն:
  • 8. Օրգանիզմների փոխազդեցությունը մթնոլորտի վրա տեղի է ունենում գազփոխանակության ճանապարհով: Բույսերը կատարում են լուսասինթեզ, ստեղծելով օրգանական նյութեր: Այդ ընթացքում բույսերը օդից կլանում են ածխաթթու գազ եւ արտազատում թթվածին:
  • 9. Օրգանիզմների ազդեցությունն առանձնապես մեծ է Համաշխարհային օվկիանոսի վրա: Ապրելով այդ ջրերում, ջրում ապրող օրգանիզմները ներշնչում են ջրերի թթվածինը, ջրի մեջ արտաշնչելով ածխաթթու գազ: Ծովերում ապրող օրգանիզմները ջրից վերցնում են նաեւ քիմիական նյութեր, զանազան աղեր եւ դրանցով ոչ միայն սնվում են, այլեւ կառուցում են իրենց կմախքներն ու խեցիները: Օրգանիզմները ջրոլորտի վրա ներգործում են նաեւ բույսրի եւ կենդանիների մահցումից առաջացած նստվածքների միջոցով: Դրանց կուտակումից ջրերի հատակում գոյանում են օրգանական նստվածքներում: Որոշ տեսակի մանրէներ ապրելով ջրային խոր ավազաններում, կարող են փոխել ջրի քիմիական հատկանիշները:
  • 11. Խորը եւ բազմակողմանի է օրգանիզմների ազդեցությունը քարոլորտի վրա: Այդ ներգործությունն առանձնապես մեծ է քարոլորտի վրա: Այդ ներգործությունն առանձնապես մեծ է քարոլորտի վերին շերտը կազմող երկրակեղեւի վրա: Երկրակեղեւի տարբեր խորություններում օրգանիզմների մնացորդներից առաջանում են մի շարք օրգանական նստվածքային ապարներ, նավթ, բնական գազ, ածուխ եւ այլն : Հսկայական է նաեւ օրգանիզմների դերը հողառաջացման պրոցեսում:
  • 13. Բուսականությամբ է պայմանավորված բուն կյանքի եւ դրա համար անհրաժեշտ բնական միջավայրի գոյությունը եւ հարատեւումը: Բուսականությունը միաժամանակ բնական ռեսուրս է, որն օգտագործվում է նյութական արտադրության ոլորտում:
  • 14. Բուսական ռեսուրսները կենդանական ռեսուրսների հետ միասին կազմում են կենսածին (բիոտիկ) ռեսուրսները: Դրանց ընդհանուր ծավալը Երկրի վրա վիթխարի է, մոտավորապես 1 տրիլիոն 840 մլրդ տ: Այս քանակության միայն 0,1% - ն է բաժին ընկնում կենդանական ռեսուրսներին, հիմնական մասը 99,9% - ը, կազմում են բուսական ռեսուրսները:
  • 15. Ըստ կիրառության բնագավառների բուսական ռեսուսները բաժանվում են հետեւյալ խմբերի սննդային բույսեր, դեղաբույսեր, տեղնիկա կան բույսեր, կերաբույսեր, դեկորատ իվ բույսեր:
  • 16. Սննդային բույսերը մարդու կողմից անմիջականորեն օգտագործվում են որպես սնունդ, կամ էլ հումք են ծառայում սննդի արտադրության համար: Սննդային բույսերը բաժանվում են մի քանի խմբի: Օրինակ , առանձին խմբեր են կազմում պտուղներն ու հատապտուղները, համեմունք ծառայող բույսերը, օսլա պարունակող բույսերը եւ այլն:
  • 17. Դեղաբույսերը պարունակում են մարդու օրգանիզմի վրա ֆիզիոլոգիական ազդեցություն ունեցող տարբեր նյութեր, եթերայուղեր, գլիկոզիտներ, դաբ աղանյութեր, ալկալոիդներ, վիտամիններ :
  • 18. Տեխնիկական մշակաբույսերը դրանք բոլոր այն բույսերն են, որոնք արդյունաբերության տարբեր ճյուղերում կարող են օգտագործվել որպես հումք: Դրանցիցի են կաուչուկատուները, որոնցից ներկայումս ստացվում է ռետինի համաշխարհային արտադրության 30% - ը: Հիմնական կաւոչուկատու բույսը, բրազիլական հեվեա ծառն է:
  • 19. Կերակրաբույսերը կարեւոր նշանակություն ունեն գյուղատնտեսության, մասնավորապես, անաս նապահության համար: Դրանք աշխարհում զբաղցնում են 30 մլն, այսինքն ամբող աշխարհի ցամաքիշուրջ 20% - ը: Կերակրաբույսերը հատկապես հարուս են նսսդանյութերով (շաքարներ, սիտակուցներ, վիտամիններ):
  • 21. Երկրագնդի բուսական ծածկույթում առանձնահատուկ տեղ են գրավում անտառները: Դրանք զբաղեցնում են համեմատաբար ոչ մեծ տարածք, Երկրագնդի ցամաքային մակերեսի ¼ - ից քիչ ավելին (41 մլն քկմ):
  • 22. Անտառների կարեւորագույն ֆունկցիան ջրի, թթվածնի, ազոտի, ածխածնի եւ այլ կարեւոր նյութերի շրջապտույտի ապահովումն է: Անտառները պաշտպանում են հողը էրոզիայից, որի շնորհիվ ջրամբարները, գետերը, լճերը զերծ են մնում տիղմի զանգվածի կուտակումից: Անտառն օգնում է, որ տեղումների ու հալոցքների ջրերը ներծծվեն հողի մեջ , պակասեցնում է հեղեղների ուժգնությունը, նպաստում է ստորերկրյա ջրավազանի պաշարների վերականգնմանը: Անտառը մարդուն ապահովում է փայտանյութով, բազբաթիվ բույսերի ու կենդանիների տեսակներով, որոնցից ստացվում են 5000 տեսակի տարբեր ապրանքներ:
  • 23. Անտառները բաժանվում են երկու խոշոր խմբի, արեւադարեւային եւ բարեխառն անտառներ: Արեւադրաձային անտառներն էլ իրենց հերթին բաժանվում են խոնավ ու չոր անտառների: Արեւադարձային խոնավ անտառները գտվում են այն վայրերում, որտեղ անձրեւները հաճախակի բնույթ են կրում, իսկ չոր անտառները կարելի է հանդիպել այն շրջաններում, որտեղ անձրեւները
  • 24. Արեւադարձային խոնավ անտառները մշտադալար են: Լայնատերեւ ծառերի սաղարթները դիպչում են մեկը մյուսին, կազմելով փակ ծածկ, որը հուսալիորեն պաշտպանում է արեւի ճառագայթներից, ստեղծելով հուսալի եւ հարուստ ապրելավայր բազմաթիվ տեսակների համար: Գոյություն ունեն բազբատեսակ խոնավ անտառներ: Արեւադարձային խոնավ անտառները աչքի են ընկնում կենդանիների ու բույսերի արտակարգ տարատեսակությամբ: Ծախկելով Երկրի հողային մակերեւույթի ընդամենը 5% - ը, նրանք աշխարհի բուսական ու կենդանական տեսակների, առնվազն 50% - ի բնակավայր են:
  • 25. Արեւադարձային չոր անտառների բուսածածկը ավելի նոսր է, տարվա ամենաչոր եղանակին բացառված չէ տերեւաթափը: Այս անտառները նույնպես հարուստ են բազբատեսակ կենդանիներով ու բույսերով, բայց ոչ խոնավ անտառների չափ:
  • 26. Բարեխառն անտառները տարածվում են բարեխառն լայնություններում: Այս անտառները չափազանց օգտակար են մարդկանց համար: Նրանք պահպանում են գետերի ավազանները եւ պաշտպանում են ջրհեղեղներից: Դա հատկապես կարեւոր է Ասիայի համար: Հնդկաստանի, հեղեղից վտանգված տարածքները 1960-1990 թթ. ընթացքում անտառազրկման պատճառով 25 մլն հա - ից հասան 40 մլն հա - ի: Թեեւ բարեխառն անտառների կենսաբազմազանության մակարդակը ցածր է, այնուամենայնիվ, այստեղ հանգրվանում են բազմաթիվ հազվագյուտ տեսակներ:
  • 29. Գիտնականների կարիծիքով անտառները ծածկել են երկրի ցամաքի մակերեսի մոտ 45% - ը: Ներկայումս արդեն դրանց ավելի քան 50% - ը ոչնչացվել է, հիմնականում գյուղատնտեսության համար տարածք ստեղծելու, վառելափայտ ստանալու եւ կոմերցիոն անտառահատումների հետեւանքով: Ըստ Բնության համաշխարհային հիմնադրամի հաշվարկների, երկրագնդի վրա յուրաքանչյուր տարի 20 - մլն հա անտառածածկ տարածք անտառազրկվում կամ քայքայվում են:
  • 30. Ողջ աշխարհում անտառածածկից ազատված 800 մլն հա - ից 300 մլն հա - ը, մեկ երրորդից ավելին, բաժին է ընկնում զարգացած երկրներին: Ներկայումս այդ երկրները ավելի խնայողաբար են օգտագործվում անտառային պաշարները, միաժամանակ մեծ միջոցներ ներդնելով դրանց վերականգնմանը: Հիմա ավելի ուշադրության են արժանի զարգացող երկրների անտառազրկման խնդիրը, քանի որ այդ երկրներում անտառային ռեսուրսները 20 - րդ են հասել ավելի լավ վիճակում եւ այժմ գերշահագործվում են:
  • 31. Անտառազրկման պատճառները · Փայտամշակություն եւ թղթի արտադրություն · Անտառահատումներ վառելափայտ եւ անասնակեր ստանալու նպատակով · Անտառահատում գյուղատնտեսական նպատակներով · Թթվային անձրեւներ · Հորատման եւ կառուցապատման ծրագրեր · Կլիմայի փոփոխությամբ պայմանավորված կորուստներ · Պատերազմներ, քաղաքաշինություն, ծխ ախոտի մշակում
  • 32. Անտառապատ տարածությունների կրճատման հետեւանքները · Մթնոլորտում CO2 քանակի ավելացում · Մթնոլորտում O2 քանակի նվազում · Ջերմոցային էֆեկտ · Կլիմայի տաքացում · Հողերի էրոզիայի ուժեղացում · Երաշտների հաճախականության մեծացում · Անապատացում · Ջրային հոսքի ուժեղացում · Ջրհեղեների քանակի ավելացում
  • 33. Ներկայումս անատառահատումների տարեկան ծավալը անբողջ աշխարհում գերազանցում է 3.5 մլրդ մ 3 - ին: Դրա մոտավորապես կեսը օգտագործվում է որպես վառելափայտ, իսկ մյուս կեսը, արդյունաբերական վերամշակման ու շինարարության համար:
  • 35. Բուսական ռեսուրսների պահպանության, ռացիոնալ օգտագործման ու վերականգնման ուղություններն ու կոնկրետ եղանակները բազմազան են: Բուսական ռեսուրսների պահպանության կարեւորագույն ուղղությունը բույսերի բազբազանության, գենոֆոնդի պահպանումն է:
  • 36. Գենոֆոնդը բուսատեսակների ժառանգական հատկանիշների ու հատկությունների ամբողջությունն է: Ամեն մի բուսատեսակ ունի իր ուրույն, միայն իրեն բնորոշ ժառանգական հատկությունները: Գենոֆոնդը կյանքի շարունակման անհրաժեշտ պայմանն է:
  • 37. Ֆլորան շատ է տուժում բնակչության կողմից հատկապես դեկորատիվ, սննդային եւ դեղաբույսերի անկանոն հավաքից: Դրա հետեւանքով բազմաթիվ բուսատեսակներ կամ ընդհանրապես ոչնչացել են, կամ դարձել են հազվադեպ հանդիպող: Բուսատեսակների պահպանության գործում կարեւոր է դրանց հավաքի ճիշտ կազմակերպումն ու վերահսկումը:
  • 38. Բուսական ռեսուրսների պահպանման ու վերականգնման հիմնական ուղղություններն են · Գենոֆոնդի պահպանում · Հատուկ պահպանվող տարծքների առանձնացում · Բույսերի << Կարմիր գրքի >> ստեղծում · Անտառային տնտեսության կազմակերպում · Անտառային հրդեհների դեմ պայքար
  • 39. Միջազգային եւ առանձին պետությունների մակարդակով գենոֆոբդի պահպանմանը նպաստելու նպատակով կազմում են << Կարմիր գրքեր >>, որոնք բազմակողմանի տեղեկություններ են պարունակում հազվադեպ եւ ոչնչացման վտանգի տակ գտնվող բուսատեսակների մասին:
  • 40. Յուրաքանչյուր << Կարմիր գիրք >> առանձնացնում եւ խմբավորում է այն տեսակները որոնք, · Գտնվում են ոչնչացման վտանգի տակ · Որոնց քանակը արագորեն կրճատվում է · Ընդհանրապես սակավաթիվ են, դրանց համար ներկայումս թեեւ վտանգ չկա, բայց ապագայում կարող են հայտնվել ոչնչացման եզրին · Որոնք մինչեւ վերջերս գտնվում են վտանգի տակ, բայց մի շարք միջոցառումների շնորհիվ այժմ վերականգնվում է դրանց քանակը
  • 41. Բնապահպանական միջոցառումների շարքում առանձնահատուկ կարեւորություն ունի արոտավայրերի բուսածածկույթի պահպանումը: Արոտավայրերին մեծ վնաս է հասցնում թունաքիմիկատների ոչ ճիշտ կիրառումը: Թունաքիմիկատները օգտագործելով մոլախոտերի եւ վնասակար միջատների դեմ, մարդը հաճախ ոչնչացնում է նաեւ արժեքավոր բուսատեսակները, նպաստում է անցանկալի բուսատեսակների տարածմանը: Օրինակ ՀՀ - ում արոտավայրերի 10 հա - ն միջին հաշվով կարող է կերակրել 6-7 գլուխ խոշոր անասուն:
  • 43. Կենդանական աշխարհը, ինչպես բուսականությունը կեսնոլորտի կարեւորագույն բաղադրիչներից է: Բույսերի հետ մեկտեղ կենդանիները մասնակցում են մոլորակի վրա ընթացող քիմիական նյութերի շրջապտույտին, սպառում են բույսերի կողմից ստեղծված կենսազանգվածը: Սնվելով բույսերով եւ մեկը մյուսով, կենդանիները կարեւոր դեր են խաղում կեսնոլորտում ընթացող նյութի շրջապտույտում, ապահովելով դրա ընդհանուր հաշվեկշռի պահպանումը: Բուսականության հետ մեկտեղ կենդանական աշխարհը բնական միջավայրի գոյության անհրաժեշտ նախադրյալ է:
  • 45. Կենդանական աշխարհը միաժամանակ արտադրամիջոց է, բնական ռեսուրս, որը հումք է տալիս արդյունաբերության մի շարք ճյուղերի, սննդի արդյունաբերությանը, կաշվի - մորթեղենի արտադրությանը եւ այլն: Կենդանական ռեսուրսները ըստ իրենց նշանակության բաժանվում են երկու խմբի, որսորդաարդյունագործական եւ միջավայրաստեղծ:
  • 46. Բնական լանդշաֆտների անընդհատ փոփոխության, մարդածին լանդշաֆտների ընդարձակման, կենդանիների չկարգավորվող որսի հետեւանքով երկրագնդի կենդանական աշխարհը հսկայական կորուստներ է կրել, պակասել է կենդանիների մեծ մասի գլխաքանակը, շատերը վերացել են, եւ խիստ նվազել է ֆաունայի տեսակային բազմազանությունը: Կենդանիների բազմաթիվ տեսակներ կամ ընդհանրապես ոչնչացել են կալ էլ դրանց թվաքանակը այնքան է պակասել, որ դարձել են հազվադեպ եւ պահպանության կարիք ունեն: Այդպիսի կենդանատեսակներից են, սայգակ այծքաղը, կուլանը, սպիտակ արջը, ուսուրական վագրը: Մի շարք վնասակար կենդանիներ էլ, հարմարվելով փոփոխված պայմաններին, բազմացել են եւ ավելի տարածվել (մկնանման կրծողները, մակաբույծները, վնասակար միջատներ եւ այլն):
  • 49. Միայն 20 - րդ դարում 2,5 անգամ ավելի շատ կաթնասուններ եւ գրեթե 4 անգամ թռչունների տեսակներ են անհետացել, քան մարդկության գոյության հազարավոր տարիների ընթացքում մինչեւ 1800 թ - ը: Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ այժմ ոչնչացման վտանգի տակ է գտնվում թռչունների յուրաքանչյուր 10 - րդ տեսակը, կաթնասունների հինգերորդը, կաթնասունների հինգերորդը, իսկ երկկենցաղների եւ սողունների 4 - րդ տեսակը:
  • 50. Կենդանական ռեսուրսներով հատկապես հարուստ է համաշխարհային օվկիանոսը: Գիտնականները պարզել են, որ արժեքավոր ձկների տարեկան վերարտադրությունը մոտավորապես 200 մլն տ է, որի 1/3 մասն է միայն որսվում: Չնայած դրան, ինտենսիվ որսի հետեւանքով մի շարք արժեքավոր ձկների եւ ջրաբնակ այլ կենդանիների թվաքանակը խիստ նվազել է , դրանց փոխարեն բազմացել են պակաս արժեքվորները:
  • 52. Կենդանական ռեսուրսների պահպանման ու վերականգնման գլխավոր ուղղություններն են · Կենդանիների համար միջավայր ծառայող ջրային եւ բուսական ռեսուրսների պահպանում եւ վերականգնում · Որսի կարգավորում · Կենսատեխնիկական միջոցառումների կիրառում · Կլիմայավարժեցում եւ վերաբնակեցում · Ձկների ձվադրման եւ միգրացիայի ուղիների պահպանում · Արժեքվոր ձկնատեսակների մրցակիցների ոչնչացում · Աքվակուլտուրայի զարգացում · Հատուկ պահպանվող տարածքներ ստեղծում
  • 53. Որոշակի տարածքում ապրող բուսական եւ կենդանական աշխարհը, ինչես նաեւ նրանց վրա ազդող ֆիզիկական ու էկոլոգիական գործոնների միասնությունը կոչվում է էկոհամակարգ: Էկոհամակարգում ամեն մի բուսատեսակ ու կենդանատեսակ ունի իր որոշակի դերը եւ մյուս բուսատեսակների ու կենդանատեսակների, ինչպես բնակատեղի հետ գտնվում է կայուն եւ օրինաչափ կապերի մեջ: Այս կապերի շնորհիվ է, որ պահպանվում է կենսոլորտի եւ փոքր էկոհամակարգերի գոյությունը, դրանց էկոլոգիական հավասարակշռությունը, եւ պահպանվում է կյանքը երկրագնդի վրա:
  • 54. Էկոհամակարգերում բաղադրիչների կապի լավագույն օրինակը `սննդային շղթան է, որի առանձին օղակներն են հանդիսանում պրոդուցենտները (արտադրողները), կոնսումենտները (սպառողները) եւ ռեդուցենտները (քայքայողները) Պրոդուցենտ - կոնսումենտ - ռեդուցենտ շղթայի միջոցով տեղի է ունենում նյութի եւ էներգիայի կենսաբանական շրջապտույտ կենսոլորտում եւ մյուս բոլոր մանր էկոհամակարգերում:
  • 60. ´