βορράς και νότος μπροστά στη ρήξη
- 1. Βορράς και Νότος μπροστά στη ρήξη του Μιχάλη Πεγκλή Πολιτικού Επιστήμονος Μοιάζει ολίγον οξύμωρο αλλά η Ευρωπαϊκή Ένωση, η γη της επαγγελίας και της ευημερίας, τρία χρόνια τώρα προσπαθεί να αντιμετωπίσει την κρίση χρέους και όχι μόνο δεν τα καταφέρνει, αλλά τα πράγματα επιδεινώνονται. Το παράδοξο μεγαλώνει αν θυμηθούμε και τις εκτιμήσεις αναλυτών επιπέδου νόμπελ ή λίγο παρακάτω. Στα περισσότερα βγήκαν εκτός θέματος, αστόχησαν όχι μόνο να προβλέψουν αλλά και να αποτυπώσουν την πραγματικότητα. Όταν η ΕΕ προχωρούσε τη δεκαετία του ’90 στο σχεδιασμό της ζώνης του ευρώ, υπήρχε η παραδοχή ότι οι χώρες που θα ενώσουν τη νομισματική τους μοίρα έχουν πολλές διαφορές. Ότι δηλαδή η Γερμανία παράγει Μερσεντές και η Ελλάδα ούζο και τουρισμό. Αλλά μία πετυχημένη Ένωση κρατών χρειάζεται και τα δύο. Βορράς και Νότος όμως διαφέρουν και σε άλλα πιο θεμελιώδη: Η πολιτική κουλτούρα στο Βορρά είναι προσανατολισμένη στις «πολιτικές» και όχι στην «πολιτική». Διαφορετικά κόμματα προτείνουν διαφορετικές λύσεις. Μπούσουλας η λογική και όχι το συναίσθημα. Δεν αναζητούν τον «μπαλκονάτο» πολιτικό, αλλά αυτόν που μπορεί καλύτερα να αντιμετωπίσει τα προβλήματα βάσει και της εμπειρίας του. Στον Νότο η πολιτική δεν είναι συνυφασμένη με τις ασκούμενες πολιτικές και το μακρόπνοο σχεδιασμό, αλλά με τη διαχείριση των προβλημάτων σήμερα με όρους δημοφιλίας των προτεινόμενων λύσεων αλλά και με σεβασμό στις ισορροπίες με κοινωνικές ομάδες. Η χαλαρή οργάνωση του κράτους και η ανεπαρκής ανάπτυξη των θεσμών έδινε πάντα περιθώρια ελιγμών και παρεμβάσεων στον πολιτικό σε βάρος συνήθως της ίσης μεταχείρισης των πολιτών. Βορράς και Νότος έχουν διαφορετική νοοτροπία: στο Βορρά όταν γίνεται λάθος αναζητούν τον υπεύθυνο, το «τί» πήγε λάθος και «πώς» δεν θα επαναληφθεί στο μέλλον. Η τιμωρία του υπευθύνου είναι μέρος της κουλτούρας τους και περιέχει τόσο την κάθαρση όσο και τη συμμόρφωση. Στο Νότο προτιμούμε να «κοιτάμε μπροστά» παρά να αποδίδουμε ευθύνες. Ο ακριβοδίκαιος επιμερισμός ευθυνών δεν ήταν ποτέ στο DNA μας, αντίθετα και εκεί περιπλέκεται η λογική με το συναίσθημα. Βορράς και Νότος στην Ευρώπη έχουν διαφορετική κουλτούρα για το νόμισμα. Στον Ευρωπαϊκό Νότο το κράτος μεταπολεμικά δομήθηκε πάνω στη λογική της στήριξης της οικονομίας με χρήμα από το νομισματοκοπείο, ως εργαλείου για την ενίσχυση της ανάπτυξης. Το φαινόμενο αυτό, εκτός από τον πληθωρισμό, προκαλούσε και ένα αέναο κύκλο διεκδικήσεων κοινωνικών ομάδων από την εκάστοτε κυβέρνηση. Αντίθετα, στις περισσότερες χώρες της Βόρειας Ευρώπης, η νομισματική πολιτική απείχε από τη φαρέτρα του υπουργού Οικονομικών, που προσπαθούσε να στρέφει τους πολίτες στην παραγωγή χρήματος από την επιχειρηματικότητα και τις εξαγωγές και να μην αναζητούν λύσεις από την κυβέρνηση. Οι πολίτες εκπαιδεύτηκαν σωστά και η συνταγή απέδωσε.
- 2. Σήμερα όμως το ζητούμενο είναι ένας συμβιβασμός. Ολόκληρη η ιστορία της ΕΕ είναι μία ιστορία συμβιβασμών. Από την απόφαση για τις πρώτες ευρωεκλογές το 1979, την Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη το 1986 που προετοίμασε την Κοινή Αγορά, τη Συνθήκη του Μάαστριχτ το 1992 που εκκίνησε για την πολιτική συνεργασία και το κοινό νόμισμα, μέχρι και τη Συνθήκη της Λισσαβώνας η Ευρώπη προχωρούσε με μεγάλους συμβιβασμούς. Βορράς και Νότος κατάφερναν να συναντηθούν, συνήθως κάπου στη μέση, και έτσι το πράγμα προχωρούσε παρακάτω. Σήμερα ένας μεγάλος συμβιβασμός σημαίνει μικρές θυσίες για το Βορρά, επίπονες μεταρρυθμίσεις στο Νότο ενώ, ταυτόχρονα, θα χαλαρώνει την πολιτική λιτότητας με πολιτικές γενναίας στήριξης της οικονομίας στην Ευρωζώνη (π.χ. ευρωομόλογα) συνδυασμένα με στρατηγική υποτίμηση του ευρώ για την ανάπτυξη των εξαγωγών αλλά και ανάληψη ευρωπαϊκής ευθύνης για την θωράκιση της πιστοληπτικής ικανότητας ολόκληρης της ευρωζώνης. Αυτός ο μεγάλος συμβιβασμός σήμερα δεν διαφαίνεται στον ορίζοντα, ενώ τα πράγματα συνεχίζουν να επιδεινώνονται. Αιτία για αυτό είναι η ίδια η κρίση η οποία έκανε τις διαφορές που ανέκαθεν υπήρχαν να ενισχυθούν περισσότερο. Εντάθηκαν τα στοιχεία που μας χωρίζουν αντί για αυτά που μας ενώνουν. Όπου έγιναν εκλογές τα τελευταία δύο χρόνια ενισχύθηκαν οι δυνάμεις που, στον μεν Βορρά, υπόσχονται ακόμη μικρότερη ανοχή στα προβλήματα του Νότου και στο Νότο υπόσχονται μεγαλύτερη ρήξη με τις χώρες του Βορρά. Η αυξανόμενη δυσκολία για ένα μεγάλο συμβιβασμό όμως δεν μειώνει την ανάγκη για μεταρρυθμίσεις στη χώρα μας. Αντίθετα, την κάνει πιο επιτακτική. Εφημερίδα Εστία, 25 Μαΐου, 2013