More Related Content
What's hot (20)
авиа хувьсах ёс
- 1. Îð èí öàãèéí ìîíãîë õýë Õè ýýëèéí èíäåêñ: LANG203 Àãóóëãûí áàãòààìæ: 3 êðåäèò Ñóäëàõ àíãè: ÀÕÎ-1, ÀÕÁ-1, ÑÕÎ-1, ÑÑ-1 Ñóäëàõ óëèðàë: I óëèðàë
- 2. Ëåêöèéí àãóóëãà: 1. ßðèàíû óðñãàëä àâèà õóâüñàõ ¸ñíû òóõàé 2. Àâèà èæèëñýõ ¸ñ • • 3. Ýãøèã àâèà èæèëñýõ ¸ñ Ãèéã¿¿ëýã àâèà èæèëñýõ ¸ñ Àâèà îíäîîøèõ ¸ñ • Ýãøèã àâèà îíäîîøèõ ¸ñ • Ãèéã¿¿ëýã àâèà îíäîîøèõ ¸ñ
- 3. ßðèàíû óðñãàëä àâèà õóâüñàõ ¸ñ Õýëýõýä áîäæèí èëðýõ àâèà íü ãèíæèí óðñãàë ìýò öóâðàí ãàðäàã. ßðèàíû óðñãàëä íýã àâèàíû òºãñãºëèéã äàðààãèéí àâèàíû ýõëýëòýé áàðàã äàâõöóóëàí ¿ã¿¿ëäãýýñ ãàäíà àâèàíû õóâüñàë íü àâèàíû ¿ãýíä òîõèîëäîõ áàéð, àâèà àâèàòàéãàà õýðõýí áàéðëàõ, ¿ã¿¿ëæ äóóäàõûí àíãà ñóë, ºíäºð íàì, õóðä, ºðãºëò, àÿëãà çýðýã îëîí õ¿ èí ç¿éëýýñ øàëòãààëäàã áàéíà. ßðèàíû óðñãàë ãýäýã íü àâèàëáàðûí îëîí õóâèëáàðûã öóâðóóëñàí öîãö ìýò ç¿éë áºãººä ýíý îëîí õóâèëáàðûí èëðýõ íºõöºë, øàëòãààíûã õýëýõèéí ¿çýãäýë äîòðîîñ ÿëãàðóóëàí òàíüæ, ç¿é òîãòëûã íýýæ, ¿¿íèéãýý àâèàç¿éí îëîí õóóëèàð áàòàëãààæóóëäàã þì. Èíãýñíýýð áèä õýëèéã àâèàç¿éí ¿¿äíýýñ øèíæëýõ óõààíû ¿íäýñëýëòýé ñóäàëæ ìýäíý.
- 4. Àâèà èæèëñýõ áîëîí òºñººòýé áîëîõ ¸ñ • ßðèàíû óðñãàëä íýã àâèà íºãºº àâèàòàéãàà çàðèì íýã øèíæýýðýý òºñòýé áîëîõ áóþó á¿ðýí øèíæýýðýý àäèë áîëîí õóâèðàõûã àâèà èæèëñýõ ãýíý. • Àâèà èæèëñýõèéã òºð뺺ð íü ýãøèã ýãøèãòýéãýý èæèëñýõ, ãèéã¿¿ëýã ãèéã¿¿ëýã -òýéãýý èæèëñýõ, ýãøèã ãèéã¿¿ëýã õîîðîíäîî èæèëñýõ ãýæ àíãèëæ áîëíî. Ìºí ¿ð ä¿íãýýð íü á¿ðýí áà çàðèìäàã èæèëñýõ, èãëýëýýð íü óõðàí áà äàâøèí èæèëñýõ, áàéðëàëààð íü çýðýãöýí áà àëãàñàí èæèëñýõ, ¿ã¿¿ëýõèéí ýðõòíèé îðîëöîîãîîð óðóóëààð áà õýëíèé òàëààð èæèëñýõ ãýõ
- 5. Àâèà èæèëñýõ ¸ñ • ßðèàíû óðñãàëä ýõíèé àâèà äàðààãèéíõàà àâèàã èæèëñ¿¿ëñýí áîë äàâøèí èæèëñýõ, äàðààãèéí àâèà íü ºìíºõ àâèàãàà èæèëñ¿¿ëñýí áîë óõðàí èæèëñýõ ãýíý. Æèøýý íü: áàãø-áàõø • Ìîíãîë õýëýíä èõýíõ ãèéã¿¿ëýã àâèà áóñàä ãèéã¿¿ëýã òýéãýý çýðýãöýí îðæ, çàëãàí áàéðëàõ ó èð çýðýãöýí èæèëñýæ, õàðèí ýãøèã àâèà ýãøèã àâèàòàéãàà çýðýãöýí ¿ë áàéðëàõ òóë àëãàñàí èæèëñäýã áàéíà.
- 6. Ýãøèã àâèà ¿ã¿¿ëýõ ýðõòíèé õ¿ äýëýýð èæèëñýõ Ìîíãîë õýëíèé ºðãºëòºò ¿åèéí ýãøèã àâèà äàðààõ ¿åèéíõýý áîãèíî ýãøãèéã áóë èíãèéí àíãàðàë ñóëðàë áóþó ýð ýìýýð íü, óðóóëûí, óðóóëûí áèøýýð íü õýëíèé õààãóóð õýëýãäýõ áàéäëààð íü æóðàìëàí çîõèöóóëäàã ¸ñ íü óõàìõ¿¿ àâèà èæèëñýõèéí ¿ð ä¿í þì. Ìîíãîë õýëíèé ºðãºëòºò áóñ ¿åèéí ýãøãèéí íºëººãººð ºðãºëòºò ¿åèéí ýãøèã ººð ýãøãýýð õóâèðñàí íü äóíä ¿åèéí ìîíãîë õýëýíä ýãøèã àâèàíû óðóóëààð çîõèöîõ ¸ñ õ¿ òýé áàéñíààñ øàëòãààëæýý. Æèøýý íü: • Ìî. amugulang > ìîíã.óò.õ àìãàëàí • Ìî. oruldagsan > ìîíã.óò.õ îðîëäñîí
- 7. Ýãøèã àâèà óðóóë, õýëíèé òàëààð èæèëñýõ Ìîíãîë õýë àÿëãóóíä òýðã¿¿í áà òýðã¿¿í áóñ ¿åä òîõèîëäîõ óðóóëûí ýãøèã íü ºìíºõ áà äàðààõ ¿åèéíõýý ýãøãèéã óðóóëûí õ¿ äýëýýð á¿ðýí áà çàðèìäàã èæèëñ¿¿ëíý. Æèøýý íü: Ìî. olan > ìîíã.óò.õ. îëîí~ õàëì., Ìî. agula > ìîíã.óò.õ. óóë~ äàðõ. îîë ãýõ ìýò. Ýãøèã àâèà õýëíèé áîñîî áóþó õýâòýý áàéðëàëààð óéòàíøèõ, óóæèìñàõ çýðãýýð èæèëñäýã àæýý. Æèøýý íü: Ìî. golumta > ìîíã.óò.õ. ãîëîìò ~ õàëì.,îéðä. ãóëóìò
- 8. Ãèéã¿¿ëýã àâèà èæèëñýõ ¸ñ • Ãèéã¿¿ëýã àâèà àíãà, ñóëààð èæèëñýõ Äýä ¿åä íü äóóã¿é àíãà ãèéã¿¿ëýã îðñîí íºõöºëä áîãèíî ýãøãèéí ºìíº ¿ãèéí ýõýíä òîõèîëäîõ ñóë äóóòàé ãèéã¿¿ëýã äýä ¿åèéí àíãà ãèéã¿¿ëýã òýéãýý èæèëñýí äóóã¿é áîëíî. ¯ãèéí äóíä àíãà, äóóã¿é ãèéã¿¿ëýã èéí ºìíº îðñîí ñóë äóóòàé ãèéã¿¿ëýã èæèëñýí äóóã¿é áîëæ õýëýãäýíý. Æèøýý: õîâ , ìàãòààë ãýõ ìýò. ¯ãèéí àäàãò äýâñãýðëýí îðñîí ñóë äóóòàé ãèéã¿¿ëýã èä àíèðøèí, àíãà äóóã¿é ãèéã¿¿ëýã ýýð ñýëãýæ áîëîõ áºãººä çàëãàæ áàéãàà íºõöºë äàãàâàð àíãà, ñóëààðàà èæèëñýí çîõèöíî. Æèøýý íü: áè èã-áè èê ãýõ ìýò.
- 9. Ãèéã¿¿ëýã àâèà èæèëñýõ ¸ñ • Ãèéã¿¿ëýã àâèà á¿òýõ áàéðààð èæèëñýõ Óðóóëûí ãèéã¿¿ëýã p, b, m -èéí ºìíº ¿å, ¿ãèéí àäàãò îðñîí õýëíèé n ãèéã¿¿ëýã óðóóëààð á¿ðýí èæèëñýí õýëýãäýíý. Æèøýý íü: bajam mongol, gam bat ãýõ ìýò. Õýëíèé óðäóóðõ n ãèéã¿¿ëýã àâèàã äàðààõ ãèéã¿¿ëýã àâèàíû õýëíèé õààãóóð õýëýãäýõ áàéðòàé èæèëñ¿¿ëýí õîéãóóð, óðäóóð ÿíç á¿ðèéí õóâèëáàðààð ¿ã¿¿ëíý. Æèøýý íü: îëîíä, îëîíã, ñàíä, ñàíã ãýõ ìýò. Óðóóëûí ãèéã¿¿ëýã m äàðààõ õýëíèé ãèéã¿¿ëýã òýéãýý èæèëñýí n áîëæ õýëýãäýíý. Æèøýý íü: óíä-óìä, äóíä-äóìä, óíäàà-óìäàà
- 10. Ãèéã¿¿ëýã àâèà èæèëñýõ ¸ñ Ãèéã¿¿ëýã àâèà, òàãíàéøèëòààð èæèëñýõ Ìîíãîë õýëíèé òàãíàéøñàí ãèéã¿¿ëýã èéí ºìíº îðñîí ãèéã¿¿ëýã àâèà çýðýãöýí áóþó àëãàñàí èæèëñýíý. Æèøýý íü: ãîðõè-ãîðèõ, çàâøààíæàâøààí, ç¿ðæ-æ¿ðæ ãýõ ìýò. Ãèéã¿¿ëýã àâèà á¿òýõ àðãààð èæèëñýõ Ìîíãîë õýëýíä õýëíèé óãèéí õàìæèõ n -èéí äàðàà îðñîí ø¿ðãýõ x - ã á¿òýõ àðãààð çàðèìäàã èæèëñ¿¿ëæ, õàìæèí ø¿ðãýõ qx, kx ýýð ¿ã¿¿ëíý. Æèøýý íü: äàíõ, ýíõ, ìºíõ ãýõ ìýò.
- 11. Àâèà îíäîîøèõ ¸ñ ãýæ þó âý? ªºð õîîðîíäîî àäèë áóþó òºñòýé õî¸ð àâèàíû àëü íýã íü çàðèì íýã áóþó á¿ðýí øèíæýýðýý ººð áîëîí õóâüñàõûã àâèà îíäîîøèõ ãýíý. Àâèà îíäîîøèõ ¸ñûã ýãøèã íü ýãøèã àâèàíààñ îíäîîøèõ, ãèéã¿¿ëýã íü ãèéã¿¿ëýã àâèàíààñ îíäîîøèõ ãýæ àíãèëæ áîëíî. Æ.Öîëîî "Ìîíãîë õýëíèé àâèà îíäîîøèõ ¿çýãäýë çºâõºí íýãýí òºðëèéí àâèàíû õîîðîíä áóþó ýãøèã àâèà ýãøèã àâèàíààñàà, ãèéã¿¿ëýã ãèéã¿¿ëýã ýýñýý îíäîîøäîã" ãýæýý. Àâèà îíäîîøèõûã èãëýëýýð íü óõðàí áà äàâøèí îíäîîøèõ, áàéðëàëààð íü çýðýãöýí áà àëãàñàí îíäîîøèõ, ¿ð ä¿íãýýð íü çàðèìäàã áà á¿ðýí îíäîîøèõ ãýæ ÿëãàæ áîëíî
- 12. Ýãøèã àâèà îíäîîøèõ ¸ñ • Ìîíãîë õýëíèé ¿ãèéí ºðãºëòºò ¿åä óðóóëûí áóñ ýãøèã îðâîë äàðààõ ¿åä íü ìºí óðóóëûí áóñ ýãøèã, ìºí ºðãºëòºò ¿åä íü óðóóëûí ýãøèã îðâîë äàðààõ ¿åä íü óðóóëûí ýãøèã àâèà èæèëñýõèéí õóóëèàð òîõèîëääîã áàéõàä ¿ãèéí òýðã¿¿í ¿åä îðñîí óðóóëûí ýãøèã ó, óó, óé, ¿,¿¿,¿é-ãèéí äàðàà àâèà îíäîîøèõûí õóóëèàð óðóóëûí áèø à, àà, àé, ý, ýý ýãøèã òîõèîëääîã áàéíà. Æèøýý íü: ñóðàã, íóãàëàà, õóéëàõ, ýçã¿é ãýõ ìýò.
- 13. Ãèéã¿¿ëýã àâèà îíäîîøèõ ¸ñ Ãèéã¿¿ëýã àâèà àíãà äóóã¿é - ñóë äóóòàé øèíæýýð îíäîîøèõ Äýä ¿å íü äóóã¿é àíãà, àìüñãàëûí ò¿ðýëò á¿õèé ò,ö, ,õ,ñ,ø ãèéã¿¿ëýã ýýð ýõýëñýí ¿ãèéí ýõíèé áîãèíî ýãøãèéí ºìíºõ äóóã¿é àíãà, àìüñãàëûí ò¿ðýëòòýé ò,ö, ,õ,ñ,ø ãèéã¿¿ëýã íü äýä ¿åèéíõýý àíãà ãèéã¿¿ëýã ýýñ îíäîîøèõ, àìüñãàëûí ò¿ðýëòã¿é áîëîõ áóþó äóóã¿é ñóë ä, ç, æ, ã ãèéã¿¿ëýã ýýð îíäîîøèí ñýëãýíý. Æèøýý íü: õà èí-ãà èí, òîñ-äîñ, ñàõàë- çàõàë ãýõ ìýò.
- 14. Ãèéã¿¿ëýã àâèà á¿òýõ àðãààð îíäîîøèõ Ìîíãîë õýëíèé íýã ¿ãýíä îðñîí õî¸ð r àâèà îíäîîøèæ, íýã íü l àâèà áîëíî. Æèøýý íü: àð +óóð=àë óóð, áàðü+óóð=áàðèóë ãýõ ìýò. Ìîíãîë õýëíèé íýã ¿ãýíä îðñîí õî¸ð óðóóëûí ãèéã¿¿ëýã îíäîîøèæ, íýã íü õýëíèé ãèéã¿¿ëýã áîëíî. Æèøýý íü: äîìáî-äîíáî, íàéìàà-ìàéìàà ãì. Ìîíãîë õýëíèé íýã ¿ãýíä îðñîí õî¸ð õýëíèé óðäóóðõ ãèéã¿¿ëýã îíäîîøíî. Æèøýý íü: óíø-óìø, õàíöóé-õàìöóé, ãóéðàí -ãóéðàì ãýõ ìýò.
- 15. Ãèéã¿¿ëýã àâèà á¿òýõ àðãààð îíäîîøèõ Ìîíãîë õýëíèé íýã ¿ãýíä çýðýãöýí îðñîí õýëíèé ¿ç¿¿ð áà óãèéí àâèà îíäîîøèæ, íýã íü ã àâèà áîëíî. Æèøýý íü: òàííà=òàãíà, ýí-íý=ýãíý ãýõ ìýò. Ìîíãîë õýëíèé àíãà ãèéã¿¿ëýã- èéí ºìíº îðñîí õýëíèé ã¿í áèø óãèéí õàìæèõ ã àâèà îíäîîøèæ, ø¿ðãýõ x áîëíî. Æèøýý íü: àãò-àõò, áîãö-áîõö ãýõ ìýò.
- 16. Ãèéã¿¿ëýã àâèà á¿òýõ àðãààð îíäîîøèõ Ò¿¿õýí ¿¿äíýýñ ìîíãîë áè ãèéí õýëíèé ¿ãèéí äóíä õàìæèõ q, k -èéí ºìíº äýâñãýðëýí îðæ áàéñàí d íü á¿òýõ àðãààðàà îíäîîøèæ, ø¿ðãýõ s áîëñíîîñ d, s àâèà ñýëãýõ ¿çýãäýë çàðèì íóòãèéí àÿëãóóíä ýëáýã òîõèîëäîíî.Æèøýý íü: ýáýäõ¿-ºâäºõ, õàáàäõó-õàâäàõ
- 17. Àâèà èæèëñýõ, îíäîîøèõ ¸ñ Àâèà èæèëñýõ, îíäîîøèõ õóóëü íýãýí ¿ãýíä çýðýã ¿éë èëæ áîëíî. Æèøýýëáýë: Ìîíãîë áè ãèéí õýëíèé udq-a, beledkel çýðýã ¿ãýíä ýõëýýä äóóã¿é àíãà q, k -òýé äóóòàé ñóë d äàâøèí èæèëñýæ, äóóã¿é àíãà t áîëîîä, äàðàà íü õî¸ð àíãà äóóã¿é ãèéã¿¿ëýã tq>tx, tk>tx -èéí q>x, k>x íü óõðàí îíäîîøèæ g>, g áîëæ õóâèðñíààñ Ìî.udq-a > óòãà, Ìî.beledkel > beletgel ~ áýëòãýë áîëæýý. Àâèà èæèëñýõ, îíäîîøèõ íü àâèàíû õóâüñëûí õàìãèéí ò¿ãýýìýë ¿çýãäýë áºãººä àâèàíû ç¿é òîãòëûí ãîë õóóëü þì.
- 18. Àøèãëàõ ìàòåðèàë • Ø. Ëóâñàíâàíäàí, Îð èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé á¿òýö /àâèà, àâèàëáàð õî¸ð/ , ÓÁ.,1967 • Æ.Íàäìèä, Æ.Ñàíæàà, Îð èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé àâèàç¿é, ÓÁ.,1993 • Æ.Öîëîî,Îð èí öàãèéí ìîíãîë õýëíèé àâèàç¿é,ÓÁ.,1976, • Ãîí èãñ¿ðýí, Äóíäàä çóóíààñ õîéøõè ìîíãîë õýëíèé àâèàíû ñèñòåìä áîëñîí óõàë óõàë ¿çýãä¿¿äèéí òóõàé, ÌÕÁ, 6, 1981 • Æóó èäàé, Æàðàííýã, Ýðòíèé ìîíãîë õýëíèé õýëç¿éí àâèàíû íóãàðëûí ¿çýãäýë, ÌÕÓÇ, 4, 1983 • Ø.Ëóâñàíâàíäàí, Ýðòíèé ìîíãîë õýëíèé ¿ãèéí ýõíèé õàìæèí òýñðýõ, óðóóëûí, àíãà “ï” ãèéã¿¿ëýã áà ò¿¿íèé öààøèä õýðõýí õóâèðñàí íü, ÕÇÑ, 1975. • Æ.Íàäìèä, Ìîíãîë õýëíèé òàãíàéøñàí ãèéã¿¿ëýã , Óá.,1986 • Íàíðóâ, Ìîíãîë õýëíèé àâèàíû õºãæëèéí ò¿¿õèéí òîâ , ÌÕÓÇ, 3, 1981 • .Ï¿ðýâ, Ýðòíèé ìîíãîë õýëíèé àâèàíû ñèñòåìèéí õóâüñàí óëèðñàí øàëòãààíû òóõàé, ÌÕÓÇ, 1, 1981
Editor's Notes
- #4: ßðèàíû