ݺߣ

ݺߣShare a Scribd company logo

хөгжлийн эдийн засаг

•Download as PPT, PDF•
•
Y
yivo1004
1 of 56
Download to read offline
хөгжлийн эдийн засаг
Бодит баримт  Äýëõèéí õ¿í àìûí 23 % íü äýëõèéí íèéò áàÿëãèéí 85 %- èéã ýçýìøèæ áàéíà. Äýëõèéí õ¿í àìûí 20 % íü õàìãèéí áàãà îðëîãîòîé 20%-èàñàà 70 äàõèí èõ îðëîãîòîé áàéíà. “Õ¿ì¿¿í òºðºëõòºí íýãýí ãàðàã äýýð àìüäàð÷ áóé àòëàà áàÿ÷óóäûí åðòºíö, áîð÷óóäûí åðòºíö ãýæ õóâààãäñàí íü ãàéõàëòàé”
Бодит баримт  ªëñãºëºí, ºâ÷ëºë, áè÷èã ¿ñýã ¿ë ìýäýõ ÿâäàë, ÿäóóñûí õîðîîëîë, àæèëã¿éäýë, òýãø áóñ áàéäàë ÿëãàâàðëàë  Õºãæèæ áàéãàà áîëîí õºãæñºí îðíóóäûí õàðèëöàí õàìààðàë íåôòèéí øîê, ºðèéí õÿìðàë, öàã àãààðûí äóëààðàë, ãîö õàëäâàðò ºâ÷èí, àëàí õÿäëàãà çýðãýýð óëàì õ¿÷òýé áîëæ áàéãàà íü äàðàìòûã íýìæ áàéíà
 Ãýðýëò èðýýä¿éä õ¿ðãýäýã íèéãìèéí èíæåíåð÷ëýëèéí áàãàæ çýìñýã  ÄÍÁ-èé áàéíãûí ºñºëòºä õ¿ðýõ ÷àäâàð  ¯íýìëýõ¿é ÿäóóðàë, òýãø áóñ áàéäàë, ýðõ ÷ºëºº, ººðèé㺺 õ¿íäëýõ çýðãèéã áàãòààñàí àìüäðàëûí ÷àíàðûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí àõèö  Àëèâàà ñèñòåìèéí õýìæýýñýý íýìýõ ¿çýãäýë  Ýäèéí çàñãèéí õºãæèë = ýäèéí çàñãèéí ºñºëò + ººð÷ëºëò  Á¿õ íèéãìèéí ñèñòåìèéí óðàãø ÷èãëýñýí õºäºë㺺í
 Õ¿í àìûí àìüäðàëûí ÷àíàðò ãàð÷ áàéãàà àõèö, òåõíèêèéí äýâøèë, á¿õ èíñòèòóöûí áîëîâñðîíãóé áîëîõ ¿éë ÿâö  Èðýýä¿é ¿åèéí ñàéí ñàéõàí àæ áàéäëûã ìóóòãàõã¿éãýýð ºíºº ¿åèéíõíèé àìüäðàëûí ò¿âøíèéã äýýøë¿¿ëýõ  Õ¿íèé õºãæèëä ¿ç¿¿ëýõ ýåðýã íºëºº  Îðëîãî, ¿éëäâýðëýëèéí ºñºëòèéí çýðýãöýý íèéãýì, íèéãìèéí áàéãóóëàë, óäèðäëàãûí á¿òýö ìºí íèéãìèéí óõàìñàð, çàí çàíøèë, àìüäðàëûí õýâøèëд ãàðñàí ÿçãóó𠺺ð÷ëºëò
 Õºãæëèéí ýäèéí çàñàã ¿íýìëýõ¿é ÿäóóðëûã óñòãàж, ýäèéí çàñãèéã øèíý÷ëýõ èíñòèòóöèйн болон íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí ìåõàíèçìóóäûã ñóäëàна.
 Хºãæèæ áóé îðíóóäûí àìüäðàëûí ò¿âøèí ºíäºð õºãæèëòýé îðíóóäûíõààñ ÿìàð ÿëãààòàé áîëîõûã òîäîðõîéлîõ  Хºãæñºí îðíóóäàä боëæ áуй ¿éë ÿâäàë õºãæèæ áóé îðíóóäàä ñàéí, ìóó ÿìàð íºëººòýé áîëîõûã òîäðóóëàí ñóäëàõ  ßíç á¿ðèéí ¿çýë áàðèìòëàë, ó÷èð øàëòãààíòàé ýäèéí çàñãèéí íàðèéí òºâºãòýé àñóóäëóóäûã øèéäâýðëýõýä øààðäëàãàòàé øèíý ñàíàà, øèíý õàíäëàãûã áèé áîëãîõ
хөгжлийн эдийн засаг
 Õ¿í àì áà ãàçàð íóòãèéí õýìæýý  Õýë, øàøèí  Áóñäûí êîëîíè îðîí áàéñàí ãàøóóí ò¿¿õ  Áîëîâñðîëûí ò¿âøèí  Áàéãàëèéí íººöèéí õýìæýý  Àæ ¿éëäâýðèéí õýâ ìàÿã  Çàñàãëàëûí ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã, àðä÷èëëûí ò¿âøèí  Îëîí óëñûí óëñ òºð, ýäèéí çàñãèéí õàðèëöààíààñ õàìààðàõ
хөгжлийн эдийн засаг
1. Àìüæèðãààíû ò¿âøèí äîðîé 2. Á¿òýýìæèéí ò¿âøèí äîîãóóð 3. Õ¿í àìûí õóðäàöòàé ºñºëò, õ¿í àì ç¿éí äàðàìò 4. Àæèëã¿éäýë, äóòóó àæèë ýðõëýëò èõòýé 5. պ人 àæ àõóé, ò¿¿õèé ýäèéí ýêñïîðòîîñ õàìààðàõ õàìààðàë ºíäºð 6. Òºãñ áóñ çàõ çýýë, òºãñ áóñ ìýäýýëýë 7. Îëîí óëñûí òýãø áóñ õàðèëöàà
1. Бага орлоготой 2. Дунд орлоготой 3. Шинээр аж үйлдвэржсэн 4. Нефть экспортлогч
Мөн дараах үзүүлэлтээр ХБО-ыг эрэмбэлнэ:  Õ¿íèé Õºãæëèéí Èíäåêñ  Íýýëòòýé Áàéäëûí Èíäåêñ  ªðñºëäºõ ×àäâàðûí ¯ç¿¿ëýëò  Тэнцвэрт Хөгжлийн Үзүүлэлт  Àìüäðàëûí Áèåò Чàíàðûí Үç¿¿ëýëò
1. ¯íäñýí õýðýãöýýãýý õàíãàõ ÷àäâàð. Хîîë õ¿íñ, îðîí áàéð, ýð¿¿ë ìýíä, àþóëã¿é áàéäàë. Ýäãýýðèéí àëü íýã áàéõã¿é ýñâýë íîöòîé äóòàãäâàë “õºãæëèéí ¿íýìëýõ¿é äîðîéòîë” ãýíý. Ýäèéí çàñãèéí áàéíãûí, òîãòâîðòîé ºñºëòã¿éãýýð ¿¿íèéã äàâàí òóóëàõ áîëîîìæã¿é. Ýíý áîë óðàãø ÿâàõûí òóëä çààâàë á¿ðä¿¿ëýõ íºõöºë.
2. ªºðèé㺺 õ¿íäëýõ áóþó áèå õ¿í áàéõ. Бóñäàä õýðýãòýéãýý ìýäðýõ, ººðèé㺺 äîðä ¿çýõã¿é áàéõ, ººðèé㺺 øóíàë õ¿ñýë, õóâèéí ÿâöóó àøèã ñîíèðõëûíõîî áîîë áèø ãýæ ¿çýõ ÷àäâàð. Íýð òºð, ¿íýí÷ øóäàðãà ÷àíàð, ãàäààä áà äîòîîä ìýäðýìæ, ñýòãýë õàíãàëóóí áàéäàë
3. Äàðëàëààñ àíãèä ýðõ ÷ºëºº, ñîíãîõ ýðõ. Ýðõ ÷ºëºº ãýäýã áîë õ¿ðýýëýí áóé ìàòåðèàëëàã áîëîí íèéãìèéí íºõöëèéí äàðàìòëàã÷ íºëººëëèéã ñºðºõ ÷àäâàð þì. Бàéãàëèéí ãàìøèã, áóñàä õ¿ì¿¿ñèéí íºëºº, íèéãìèéí èíñòèòóò, ÿäóóðàë, äîãìàòèê ¿çýë ñóðòàë гэх мэт.
хөгжлийн эдийн засаг
 1950-60-аад онд шинээр тусгаар тогтносон улсууд хөгжсөн орнуудын туршлагыг авч хэрэглэсэн  Өсөлтийн үе шатны онол  Гэвч үр дүнгээ өгөөгүй?  Юунаас болов?
 Хөгжиж буй орнуудын өнөөгийн байдал, хөгжсөн орнуудын хөгжлийн эхэн үеийн байдал их ялгаатай байсныг тооцоогүй.  Ямар ялгаа байсан бэ?
 Биет ба хүмүүн капиталын ялгаа  ÄÍÁ-íèé õýìæýý, äýëõèéí ò¿âøèíòýé õàðüöóóëñàí íýã õ¿íä íîãäîõ îðëîãî  Óóð àìüñãàëûí íºõöºë  Õ¿í àìûí òîî, òàðõàö, ºñºëòèéí õóðä
 Ãàäààä ðóó øèëæèõ õºäºë㺺í  Ãàäààä õóäàëäààíààñ îëîõ îðëîãî áà ýäèéí çàñãèéí ºñºëò  Õºãæëèéí çîðèëãîîð ñóóðü áîëîí õýðýãëýýíèé øèíæëýõ óõààíû ñóäàëãàà õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæ  Óëñ òºðèéí èíñòèòóöóóäûí òîãòâîðòîé, óÿí õàòàí áàéäàë
хөгжлийн эдийн засаг
1. Ростоугийн үе шатны онол Аливаа эдийн засгийн хөгжил дараах 5 шатыг дамжина:  Уламжлалт нийгэм  Урьдчилсан нөхцлүүд боловсрох үе  Өөрийгөө дэмжсэн үсрэлтэд орох үе  Технологийн хөгжил оргилдоо хүрэх үе  Нийтийн хэрэглээний үе
2. Харрод-Домарын шатлалын онол k s Y Y =∆ Эдийн засаг хурдтай өсөхийн тулд хуримтлал, хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй.
3. Бүтцийн өөрчлөлтийн загвар Сул хөгжсөн эдийн засаг хоёр сектороос тогтоно:  Натурал хөдөө аж ахуй  Орчин үеийн сектор
3. Бүтцийн өөрчлөлтийн загвар Эдийн засаг өсөхийн тулд хөдөөнөөс хот руу ажиллах хүчний шилжилт явагдах ёстой. Үүний тулд хотын цалин хөдөөнөөс дор хаяж 30% илүү байх хэрэгтэй
4. Гадны эрхшээлийн эсрэг онолууд  Эрхшээлийн шинэ колоничлолын загварууд  Хөгжлийн тухай буруу номлол  Хөгжлийн хоёрдмол онол
5. Шинэ сонгодог өсөлтийн онолууд  Хºãæèæ áóé îðíóóäûí àâèëãàë, ¿ð àøèãã¿é áàéäàë,ýäèéí çàñãèéí õàíãàëòã¿é óðàìøèë äîðîé õºãæèëä õ¿ðãýæ áàéнà.
5. Шинэ сонгодог өсөлтийн онолууд  Зàõ çýýë ¿ð àøèãòàé, òºðèéí àëèâàà оролцоо á¿òýýìæèéг бууруулж áàéíà  Тºðийн бүтэлгүйтэл, òºðèéí àæèëòíóóäûí õóâèà õè÷ýýñýí ¿éë õºäëºë сөрөг нөлөө үзүүлж байна  Зàõ çýýë òºãñ áóñ áºãººä òºð äýä á¿òýö, áîëîâñðîëä õºðºí㺠îðóóëàõ, õóâèéí áèçíåñèéí îð÷èíã á¿ðä¿¿ëýõ çýðýã çàéëøã¿é îðîëöîîãîîð äàìæóóëàí õÿçãààðëàãäìàë áîëîâ÷ îíöãîé ÷óõàë ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýõ ¸ñòîé.
6. Өсөлтийн шинэ онол  Х¿ì¿¿í êàïèòàë, äýä á¿òýö, ñóäàëãàà õºãæëèéí ñàëáàðò õèéõ õºðºí㺠îðóóëàëòûí ¿¿ðэг îíöгой чухал.  Эäèéí çàñãèéí õºãæëèéã äýìæèõýä òºðèéí áîäëîãî èäýâõèòýé ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõ ¸ñòîé
хөгжлийн эдийн засаг
хөгжлийн эдийн засаг
 1972-îíä Ðîìûí êëóáûí äýìæëýãýýð “Limits to Growth” íîì õýâëýãäñýí  Ìàëüòóñ, Ìåäîóç, World 3 Äýëõèéí õÿçãààðëàãäìàë íººö ýäèéí çàñãèéí òîãòìîë õóðäòàé áàéíãûí ºñºëòèéã ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí ãëîáàë ñ¿éðýëã¿éãýýð õàíãàõ áîëîìæã¿é
 XIX çóóíû äóíäóóð Äàðâèí “Ç¿éëèéí ¿¿ñýë” ãýæ áè÷èæ áàéâ  Ãýòýë ÕÕ çóóíû ñ¿¿ëýýð õ¿í òºðºëõòºí “ç¿éëèéí ìºõºë” ãýæ õàëàãëàõ áîëîâ Ó÷èð íü àæ ¿éëäâýðèéí ºñºëò ë àãààðûí áîõèðäîë, öýâýð óñíû õîìñäîë, áàéãàëèéí íººöèéí øàâõàãäàë, óëìààð óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòºä õ¿ðãýñýí
 Ýíý ¿åýñ ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí òóõàé óëàìæëàëò îéëãîëò ýðñ ººð÷ëºãäºâ  Ýäèéí çàñãèéí ºñºëò áîë íèéãìèéí õºãæëèéí ¿íäñýí çîðèëãî ãýäãýýñ óëñ îðíóóä òàòãàëçàæ ýõëýâ  Õºãæèíã¿é îðíóóä àìüäðàëûí ÷àíàðûã àíõààð÷ ýõëýâ
 Õàðèí áóóðàé õºãæèëòýé îðíóóä àìüäðàëûí ÷àíàð, îðëîãûí õóâààðèëàëò ãýõýýñýý îðëîãûí ºñºëò õººöºëäñººð ë...  ¯éëäâýðëýë íýìýãäýõ, óëàì á¿ð õóðäàöòàé ºñºõ íü õºãæëèéí çàéëøã¿é íºõöºë  Ãýâ÷ õýí òýð ¿éëäâýðëýëèéã ºñãºâ? ¯ð ä¿íã õýí õ¿ðòýõ ¸ñòîé âý? ¯ð àøèã óó? Òýãø áàéäàë óó?
 Ýäèéí çàñãèéí õóðäòàé ºñºëò ÿäóóðëûí ò¿âøèíã óñòãàæ, ÿäàæ áóóðóóëæ ÷ ÷àäàõã¿é þì ãýäãèéã õ¿ì¿¿ñ ìýäýð÷ ýõýëñýí  Ìàõáóá-ýëü-Õàê “Áèä ¯ÍÁ-ã àíõààðñíààð ÿäóóðëûí àñóóäëûã øèéäýæ áàéíà ãýæ áîääîã áàéñàí. Õàðèí îäîîíîîñ á¿ãäýýðýý ÿäóóðàë ðóó ãîë àíõààðëàà ÷èãë¿¿ëüå. Ýíý áîë öààãóóðàà ¯ÍÁ-ã íýìýãä¿¿ëæ áàéãàà õýðýã”
 Áóóðàé õºãæèëòýé îðíóóäàä ÿäóóðàë, õàðüöàíãóé òýãø áóñ áàéäàë ÿìàð áàéíà?  ßäóóðëûí ýäèéí çàñãèéí øèíæ þó âý?  Ýäèéí çàñãèéí ºñºëòººñ õýí õîæäîã âý?  Ýäèéí çàñãèéí ºñºëò, îðëîãûí òýãø õóâààðèëàëò õî¸ð íèéöòýé çîðèëãî ìºí ¿¿?  ¯íýìëýõ¿é ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ ÿìàð áîäëîãî áàéíà âý?
 Îðëîãûí õóâààðèëàëòûã ãîëäóó äàðààõ ãóðâàí àðãààð õýìæèæ áàéíà: ◦ õ¿í àìûí õàìãèéí ÿäóó 40%-èéí àâàõ îðëîãûí õóâü ◦ õ¿í àìûí õàìãèéí áàÿí 20%-ä íîãäîõ îðëîãûí õóâü ◦ Æèíè êîýôôèöèåíò
 Îðëîãûí òýãø áóñ õóâààðèëàëòûã õ¿í àìûí õýìæýýãýýð õàðóóëäàã ¿ç¿¿ëýëò áîë Ëîðåíöûí ìóðóé, Æèíè êîýôôèöèåíò
 Ýíý ¿ç¿¿ëýëòèéã àíõ Èòàëèéí ñòàòèñòèê÷ Æèíè 1912 îíä çîõèîñîí  0 (¿íýìëýõ¿é æèãä)-ýýñ 1 (¿íýìëýõ¿é æèãä áóñ)-èéí õîîðîíä óòãàà àâíà  Ýíý ¿ç¿¿ëýëò îðëîãûí ÿëãàà èõòýé îðíóóäàä 0.5-0.7, îðëîãûí ÿëãàà õàðüöàíãóé áàãà îðíóóäûí õóâüä 0.2-0.35 áàéíà
 Ëîðåíöûí ìóðóé èõ íóìðàõ òóñàì îðëîãûí òýãø áóñ õóâààðèëàëò èõ áàéíà
 Õºãæëèéí áîäëîãûí ýöñèéí çîðèëò íü õ¿íèé ñàéí ñàéõàí àæ áàéäàë  “Íýã õ¿íä íîãäîõ îðëîãî õî¸ð äàõèí ºññºí ÷ îðëîãûí òýãø áóñ áàéäàë áîëîí ÿäóóðàë íýìýãäñýí áîë òóõàéí ýäèéí çàñãèéã õºãæñºí ãýæ ¿çýõ áîëîìæã¿é þì”  Õºãæëèéí ýäèéí çàñàã÷èä ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí çîðèëãî áîë àìüäðàëûí ÷àíàðûí äýýøëýëò, ¿¿íèé äîòîð ÿäóóðàë, àæèëã¿éäýë, òýãø áóñ áàéäëûí áóóðàëò ãýæ ¿çýõ áîëñîí
 Îðëîãî – áàÿëãèéí íººöººñ ¿¿ñýõ óðñãàë  Õ¿íä äàðààõ ãóðâàí íººö áàéíà: ◦ Áèåò êàïèòàë ◦ Ñàíõ¿¿ãèéí êàïèòàë ◦ Õ¿ì¿¿í êàïèòàë  Íèéò îðëîãî = ìºíãºí îðëîãî + ìºíãºí áóñ îðëîãî
 Haig-Simons “õ¿íèé îðëîãî áîë õýðýãëýõ áîëîìæòîé ýðõèéí çàõ çýýëèéí ¿íý áà òóõàéí ¿åèéí íèéò ºì÷ëºõ ýðõèéí ¿íýä ãàðñàí ººð÷ëºëò”  Atkinson “òóõàéí õ¿íèé ýçýìøèõ áàÿëãèéã áóóðóóëàõã¿éãýýð çàðöóóëæ áîëîõ ìºíãºí ä¿íã îðëîãî ãýíý” ◦ Äàì íºëºº, çàõ çýýëèéí áóñ áàðààíû îðëîãî, òºëººëñºí îðëîãî, êàïèòàëûí ººð÷ëºëò
 ªðõèéí îðëîãî/õýðýãëýý  Õ¿íèé ÷àäâàð: áîëîâñðîë, ýð¿¿ë ìýíä  Îëîí íèéòèéí áàðàà ¿éë÷èëãýýíä õàìðàãäàëò: ñóðãóóëü, ýìíýëýã, óíäíû óñ  Àæèë ýðõëýëò áà ýä õºðºíãº
 ¯íýìëýõ¿é – ÿäóóðëûí øóãàìòàé õîëáîîòîé  Õàðüöàíãóé – õ¿í ººðèé㺺 ÿäóó ãýæ ¿çýæ áóé áîë  Íýã á¿ð÷ëýí òîîëæ îðëîãîîð íü ýðýìáýëýõ  ßäóóðëûí ã¿íçãèéðýë  ßäóóðëûí ¿ðãýëæëýë
 ßäóóðëûí øóãàì – õ¿íèé íààä çàõûí õýðýãöýýã õàíãàõàä øààðäëàãàòàé àìüæèðãààíû äîîä ò¿âøèí  Íýã õ¿íä íîãäîõ îðëîãî ÿäóóðëûí øóãàìààñ äîîãóóð áîë ÿäóó ãýæ òîäîðõîéëíî  ßäóóðëûí ò¿âøèí - á¿õ ºðõ ãýðèéí äîòîð ÿäóóñûí ýçëýõ õóâü  Íýí ÿäóó – ÿäóóðëûí øóãàìíû 60%-èàñ äîîãóóð îðëîãîòîé èðãýä
 Ìîíãîëä ÿäóóðëûí øóãàìûã ñàðûí íýã õ¿íä íîãäîõ îðëîãî: ◦ Áàðóóí á¿ñ 20200¥ ◦ Ç¿¿í á¿ñ 21200¥ ◦ Õàíãàéí áà òºâèéí á¿ñ 20600¥ ◦ Óëààíáààòàð 26500¥  Äýëõèéä ÿäóóðûí øóãàìûã ºäðèéí $1 îðëîãîîð òîãòîîäîã.
 Îðëîãî íü ÿäóóðëûã õýìæäýã ¿íäñýí õýìæ¿¿ð áîëîâ÷ ÿäóóðàë ººð îëîí õ¿÷èí ç¿éëýýñ õàìààðíà  ßäóóðëààñ ãàðàõûí òóëä õóâü õ¿íèé ººðèéí ÷àäâàðûã ñàéæðóóëàõ, á¿õ òºðëèéí ýõ ¿¿ñâýð õ¿ðòýõ áîëîìæèéã íýìýãä¿¿ëýõ, ¿¿íèéã äýìæèõ îð÷èí ìåõàíèçì á¿ðä¿¿ëýõ  ßäóó õ¿í õ¿÷ ÷àäàëã¿é, àþóëòàé ýðñäýë, ýìçýã áàéäëûã áàéíãà ìýäýðäýã. Òýä ýíý áàéäëàà ñàéæðóóëàõ àðãà õýìæýý àâàõ áóñ, ººðñäèéíõ íü àìüäðàëûí òàëààð ãàðãàõ áóñäûí øèéäâýðýýñ õàðààò àìüäàð÷ áàéäàã
 Äîîãóóð îðëîãûí ò¿âøèí  Äîîãóóð õóðèìòëàëûí ò¿âøèí  Õºðºí㺠îðóóëàëòûí äîîãóóð ò¿âøèí ◦ Áèåò êàïèòàëûí õºðºí㺠îðóóëàëò ◦ Õ¿ì¿¿í êàïèòàëûí õºðºí㺠îðóóëàëò  Ýð¿¿ë ìýíäèéí äîðîé áàéäàë  Õàíãàëòã¿é áîëîâñðîë, áè÷èã ¿ñýãã¿é áàéäàë  Äîîãóóð á¿òýýìæ  Äîîãóóð îðëîãûí ò¿âøèí
 ¯íýìëýõ¿é ÿäóóðëûí õýìæýý íýã õ¿íä íîãäîõ îðëîãîîñ ãàäíà ò¿¿íèéã õóâààðèëàõ òýãø áóñ áàéäëààñ õàìààðíà. Îðëîãûí ò¿âøèí ºíäºð áàéõ íü ÿäóóñã¿é áàéõ áàòàëãàà áîëæ ÷àäàõã¿é  Õ¿í àìûí õàìãèéí ÿäóó õýñýã ¿éëäâýðëýëèéí áóñ ðàéîíä áàéõ áà ãîë òºëºâ õºäºº àæ àõóéä àæèëëàíà.
 Àçè, Àôðèêò ÿäóóñûí 80-90%, Ëàòèí Àìåðèêò 50% îðîí íóòàãò àìü çóóäàã  ÕÁÎ-óóäûí òºðººñ õèéæ áóé õºðºí㺠îðóóëàëòûí äèéëýíõ íü àæ ¿éëäâýð òºâëºðñºí á¿ñ íóòàãò õèéãääýã
 ÕÁÎ-óóäûí àìüäðàë äîðîé á¿ñ íóòãèéí ÿäóóñ äîòîð ýìýãòýé÷¿¿ä, õ¿¿õä¿¿ä îëîíõ. Òýä äóòóó õîîëëîëò, õ¿ðòýýìæã¿é ýìíýëãèéí ¿éë÷èëãýý, öýâýð óñíû ãà÷ààëä íýðâýãäýæ áàéäàã  Õ¿í àìûí õàìãèéí ÿäóó õýñýã íü ºðõ òîëãîéëñîí ýìýãòýé÷¿¿ä, òýäíèé ãýð á¿ë áàéíà  Ýíýòõýãò íèéò ºðõèéí 20%, Êåíèä á¿ð 40% èéì ºðõ áàéíà
 Ó÷èð íü ◦ èéì ºðõºä àæèë õèéäýã ýð õ¿í áàéõã¿é ◦ ºðõ òîëãîéëñîí ýìýãòýé÷¿¿ä õºëñ áàãàòàé õºäºëìºð ýðõëýíý ◦ íºõö뺺 äýýøë¿¿ëýõ áîëîìæ õÿçãààðëàãäìàë  ÕÁÎ-óóäàä ýìýãòýé÷¿¿ä ÿëãàâàðëàëä èõ ºðòäºã. Áîëîâñðîë ýçýìøèõ, àëáàí ñåêòîðò àæèëëàõ, àæèë ýðõëýëò, íèéãìèéí õàìãààëëûí òàëààð òºðººñ õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà õºòºëáºðò õàìðàãäàõ áîëîìæ áàãà.
АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА

More Related Content

хөгжлийн эдийн засаг

  • 2. Бодит баримт  Äýëõèéí õ¿í àìûí 23 % íü äýëõèéí íèéò áàÿëãèéí 85 %- èéã ýçýìøèæ áàéíà. Äýëõèéí õ¿í àìûí 20 % íü õàìãèéí áàãà îðëîãîòîé 20%-èàñàà 70 äàõèí èõ îðëîãîòîé áàéíà. “Õ¿ì¿¿í òºðºëõòºí íýãýí ãàðàã äýýð àìüäàð÷ áóé àòëàà áàÿ÷óóäûí åðòºíö, áîð÷óóäûí åðòºíö ãýæ õóâààãäñàí íü ãàéõàëòàé”
  • 3. Бодит баримт  ªëñãºëºí, ºâ÷ëºë, áè÷èã ¿ñýã ¿ë ìýäýõ ÿâäàë, ÿäóóñûí õîðîîëîë, àæèëã¿éäýë, òýãø áóñ áàéäàë ÿëãàâàðëàë  Õºãæèæ áàéãàà áîëîí õºãæñºí îðíóóäûí õàðèëöàí õàìààðàë íåôòèéí øîê, ºðèéí õÿìðàë, öàã àãààðûí äóëààðàë, ãîö õàëäâàðò ºâ÷èí, àëàí õÿäëàãà çýðãýýð óëàì õ¿÷òýé áîëæ áàéãàà íü äàðàìòûã íýìæ áàéíà
  • 4.  Ãýðýëò èðýýä¿éä õ¿ðãýäýã íèéãìèéí èíæåíåð÷ëýëèéí áàãàæ çýìñýã  ÄÍÁ-èé áàéíãûí ºñºëòºä õ¿ðýõ ÷àäâàð  ¯íýìëýõ¿é ÿäóóðàë, òýãø áóñ áàéäàë, ýðõ ÷ºëºº, ººðèé㺺 õ¿íäëýõ çýðãèéã áàãòààñàí àìüäðàëûí ÷àíàðûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéí àõèö  Àëèâàà ñèñòåìèéí õýìæýýñýý íýìýõ ¿çýãäýë  Ýäèéí çàñãèéí õºãæèë = ýäèéí çàñãèéí ºñºëò + ººð÷ëºëò  Á¿õ íèéãìèéí ñèñòåìèéí óðàãø ÷èãëýñýí õºäºë㺺í
  • 5.  Õ¿í àìûí àìüäðàëûí ÷àíàðò ãàð÷ áàéãàà àõèö, òåõíèêèéí äýâøèë, á¿õ èíñòèòóöûí áîëîâñðîíãóé áîëîõ ¿éë ÿâö  Èðýýä¿é ¿åèéí ñàéí ñàéõàí àæ áàéäëûã ìóóòãàõã¿éãýýð ºíºº ¿åèéíõíèé àìüäðàëûí ò¿âøíèéã äýýøë¿¿ëýõ  Õ¿íèé õºãæèëä ¿ç¿¿ëýõ ýåðýã íºëºº  Îðëîãî, ¿éëäâýðëýëèéí ºñºëòèéí çýðýãöýý íèéãýì, íèéãìèéí áàéãóóëàë, óäèðäëàãûí á¿òýö ìºí íèéãìèéí óõàìñàð, çàí çàíøèë, àìüäðàëûí õýâøèëд ãàðñàí ÿçãóó𠺺ð÷ëºëò
  • 6.  Õºãæëèéí ýäèéí çàñàã ¿íýìëýõ¿é ÿäóóðëûã óñòãàж, ýäèéí çàñãèéã øèíý÷ëýõ èíñòèòóöèйн болон íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí ìåõàíèçìóóäûã ñóäëàна.
  • 7.  Хºãæèæ áóé îðíóóäûí àìüäðàëûí ò¿âøèí ºíäºð õºãæèëòýé îðíóóäûíõààñ ÿìàð ÿëãààòàé áîëîõûã òîäîðõîéлîõ  Хºãæñºí îðíóóäàä боëæ áуй ¿éë ÿâäàë õºãæèæ áóé îðíóóäàä ñàéí, ìóó ÿìàð íºëººòýé áîëîõûã òîäðóóëàí ñóäëàõ  ßíç á¿ðèéí ¿çýë áàðèìòëàë, ó÷èð øàëòãààíòàé ýäèéí çàñãèéí íàðèéí òºâºãòýé àñóóäëóóäûã øèéäâýðëýõýä øààðäëàãàòàé øèíý ñàíàà, øèíý õàíäëàãûã áèé áîëãîõ
  • 9.  Õ¿í àì áà ãàçàð íóòãèéí õýìæýý  Õýë, øàøèí  Áóñäûí êîëîíè îðîí áàéñàí ãàøóóí ò¿¿õ  Áîëîâñðîëûí ò¿âøèí  Áàéãàëèéí íººöèéí õýìæýý  Àæ ¿éëäâýðèéí õýâ ìàÿã  Çàñàãëàëûí ã¿éöýòãýõ ¿¿ðýã, àðä÷èëëûí ò¿âøèí  Îëîí óëñûí óëñ òºð, ýäèéí çàñãèéí õàðèëöààíààñ õàìààðàõ
  • 11. 1. Àìüæèðãààíû ò¿âøèí äîðîé 2. Á¿òýýìæèéí ò¿âøèí äîîãóóð 3. Õ¿í àìûí õóðäàöòàé ºñºëò, õ¿í àì ç¿éí äàðàìò 4. Àæèëã¿éäýë, äóòóó àæèë ýðõëýëò èõòýé 5. պ人 àæ àõóé, ò¿¿õèé ýäèéí ýêñïîðòîîñ õàìààðàõ õàìààðàë ºíäºð 6. Òºãñ áóñ çàõ çýýë, òºãñ áóñ ìýäýýëýë 7. Îëîí óëñûí òýãø áóñ õàðèëöàà
  • 12. 1. Бага орлоготой 2. Дунд орлоготой 3. Шинээр аж үйлдвэржсэн 4. Нефть экспортлогч
  • 13. Мөн дараах үзүүлэлтээр ХБО-ыг эрэмбэлнэ:  Õ¿íèé Õºãæëèéí Èíäåêñ  Íýýëòòýé Áàéäëûí Èíäåêñ  ªðñºëäºõ ×àäâàðûí ¯ç¿¿ëýëò  Тэнцвэрт Хөгжлийн Үзүүлэлт  Àìüäðàëûí Áèåò Чàíàðûí Үç¿¿ëýëò
  • 14. 1. ¯íäñýí õýðýãöýýãýý õàíãàõ ÷àäâàð. Хîîë õ¿íñ, îðîí áàéð, ýð¿¿ë ìýíä, àþóëã¿é áàéäàë. Ýäãýýðèéí àëü íýã áàéõã¿é ýñâýë íîöòîé äóòàãäâàë “õºãæëèéí ¿íýìëýõ¿é äîðîéòîë” ãýíý. Ýäèéí çàñãèéí áàéíãûí, òîãòâîðòîé ºñºëòã¿éãýýð ¿¿íèéã äàâàí òóóëàõ áîëîîìæã¿é. Ýíý áîë óðàãø ÿâàõûí òóëä çààâàë á¿ðä¿¿ëýõ íºõöºë.
  • 15. 2. ªºðèé㺺 õ¿íäëýõ áóþó áèå õ¿í áàéõ. Бóñäàä õýðýãòýéãýý ìýäðýõ, ººðèé㺺 äîðä ¿çýõã¿é áàéõ, ººðèé㺺 øóíàë õ¿ñýë, õóâèéí ÿâöóó àøèã ñîíèðõëûíõîî áîîë áèø ãýæ ¿çýõ ÷àäâàð. Íýð òºð, ¿íýí÷ øóäàðãà ÷àíàð, ãàäààä áà äîòîîä ìýäðýìæ, ñýòãýë õàíãàëóóí áàéäàë
  • 16. 3. Äàðëàëààñ àíãèä ýðõ ÷ºëºº, ñîíãîõ ýðõ. Ýðõ ÷ºëºº ãýäýã áîë õ¿ðýýëýí áóé ìàòåðèàëëàã áîëîí íèéãìèéí íºõöëèéí äàðàìòëàã÷ íºëººëëèéã ñºðºõ ÷àäâàð þì. Бàéãàëèéí ãàìøèã, áóñàä õ¿ì¿¿ñèéí íºëºº, íèéãìèéí èíñòèòóò, ÿäóóðàë, äîãìàòèê ¿çýë ñóðòàë гэх мэт.
  • 18.  1950-60-аад онд шинээр тусгаар тогтносон улсууд хөгжсөн орнуудын туршлагыг авч хэрэглэсэн  Өсөлтийн үе шатны онол  Гэвч үр дүнгээ өгөөгүй?  Юунаас болов?
  • 19.  Хөгжиж буй орнуудын өнөөгийн байдал, хөгжсөн орнуудын хөгжлийн эхэн үеийн байдал их ялгаатай байсныг тооцоогүй.  Ямар ялгаа байсан бэ?
  • 20.  Биет ба хүмүүн капиталын ялгаа  ÄÍÁ-íèé õýìæýý, äýëõèéí ò¿âøèíòýé õàðüöóóëñàí íýã õ¿íä íîãäîõ îðëîãî  Óóð àìüñãàëûí íºõöºë  Õ¿í àìûí òîî, òàðõàö, ºñºëòèéí õóðä
  • 21.  Ãàäààä ðóó øèëæèõ õºäºë㺺í  Ãàäààä õóäàëäààíààñ îëîõ îðëîãî áà ýäèéí çàñãèéí ºñºëò  Õºãæëèéí çîðèëãîîð ñóóðü áîëîí õýðýãëýýíèé øèíæëýõ óõààíû ñóäàëãàà õýðýãæ¿¿ëýõ áîëîìæ  Óëñ òºðèéí èíñòèòóöóóäûí òîãòâîðòîé, óÿí õàòàí áàéäàë
  • 23. 1. Ростоугийн үе шатны онол Аливаа эдийн засгийн хөгжил дараах 5 шатыг дамжина:  Уламжлалт нийгэм  Урьдчилсан нөхцлүүд боловсрох үе  Өөрийгөө дэмжсэн үсрэлтэд орох үе  Технологийн хөгжил оргилдоо хүрэх үе  Нийтийн хэрэглээний үе
  • 24. 2. Харрод-Домарын шатлалын онол k s Y Y =∆ Эдийн засаг хурдтай өсөхийн тулд хуримтлал, хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэх хэрэгтэй.
  • 25. 3. Бүтцийн өөрчлөлтийн загвар Сул хөгжсөн эдийн засаг хоёр сектороос тогтоно:  Натурал хөдөө аж ахуй  Орчин үеийн сектор
  • 26. 3. Бүтцийн өөрчлөлтийн загвар Эдийн засаг өсөхийн тулд хөдөөнөөс хот руу ажиллах хүчний шилжилт явагдах ёстой. Үүний тулд хотын цалин хөдөөнөөс дор хаяж 30% илүү байх хэрэгтэй
  • 27. 4. Гадны эрхшээлийн эсрэг онолууд  Эрхшээлийн шинэ колоничлолын загварууд  Хөгжлийн тухай буруу номлол  Хөгжлийн хоёрдмол онол
  • 28. 5. Шинэ сонгодог өсөлтийн онолууд  Хºãæèæ áóé îðíóóäûí àâèëãàë, ¿ð àøèãã¿é áàéäàë,ýäèéí çàñãèéí õàíãàëòã¿é óðàìøèë äîðîé õºãæèëä õ¿ðãýæ áàéнà.
  • 29. 5. Шинэ сонгодог өсөлтийн онолууд  Зàõ çýýë ¿ð àøèãòàé, òºðèéí àëèâàà оролцоо á¿òýýìæèéг бууруулж áàéíà  Тºðийн бүтэлгүйтэл, òºðèéí àæèëòíóóäûí õóâèà õè÷ýýñýí ¿éë õºäëºë сөрөг нөлөө үзүүлж байна  Зàõ çýýë òºãñ áóñ áºãººä òºð äýä á¿òýö, áîëîâñðîëä õºðºí㺠îðóóëàõ, õóâèéí áèçíåñèéí îð÷èíã á¿ðä¿¿ëýõ çýðýã çàéëøã¿é îðîëöîîãîîð äàìæóóëàí õÿçãààðëàãäìàë áîëîâ÷ îíöãîé ÷óõàë ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýõ ¸ñòîé.
  • 30. 6. Өсөлтийн шинэ онол  Х¿ì¿¿í êàïèòàë, äýä á¿òýö, ñóäàëãàà õºãæëèéí ñàëáàðò õèéõ õºðºí㺠îðóóëàëòûí ¿¿ðэг îíöгой чухал.  Эäèéí çàñãèéí õºãæëèéã äýìæèõýä òºðèéí áîäëîãî èäýâõèòýé ¿¿ðýã ã¿éöýòãýõ ¸ñòîé
  • 33.  1972-îíä Ðîìûí êëóáûí äýìæëýãýýð “Limits to Growth” íîì õýâëýãäñýí  Ìàëüòóñ, Ìåäîóç, World 3 Äýëõèéí õÿçãààðëàãäìàë íººö ýäèéí çàñãèéí òîãòìîë õóðäòàé áàéíãûí ºñºëòèéã ýäèéí çàñàã, íèéãìèéí ãëîáàë ñ¿éðýëã¿éãýýð õàíãàõ áîëîìæã¿é
  • 34.  XIX çóóíû äóíäóóð Äàðâèí “Ç¿éëèéí ¿¿ñýë” ãýæ áè÷èæ áàéâ  Ãýòýë ÕÕ çóóíû ñ¿¿ëýýð õ¿í òºðºëõòºí “ç¿éëèéí ìºõºë” ãýæ õàëàãëàõ áîëîâ Ó÷èð íü àæ ¿éëäâýðèéí ºñºëò ë àãààðûí áîõèðäîë, öýâýð óñíû õîìñäîë, áàéãàëèéí íººöèéí øàâõàãäàë, óëìààð óóð àìüñãàëûí ººð÷ëºëòºä õ¿ðãýñýí
  • 35.  Ýíý ¿åýñ ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí òóõàé óëàìæëàëò îéëãîëò ýðñ ººð÷ëºãäºâ  Ýäèéí çàñãèéí ºñºëò áîë íèéãìèéí õºãæëèéí ¿íäñýí çîðèëãî ãýäãýýñ óëñ îðíóóä òàòãàëçàæ ýõëýâ  Õºãæèíã¿é îðíóóä àìüäðàëûí ÷àíàðûã àíõààð÷ ýõëýâ
  • 36.  Õàðèí áóóðàé õºãæèëòýé îðíóóä àìüäðàëûí ÷àíàð, îðëîãûí õóâààðèëàëò ãýõýýñýý îðëîãûí ºñºëò õººöºëäñººð ë...  ¯éëäâýðëýë íýìýãäýõ, óëàì á¿ð õóðäàöòàé ºñºõ íü õºãæëèéí çàéëøã¿é íºõöºë  Ãýâ÷ õýí òýð ¿éëäâýðëýëèéã ºñãºâ? ¯ð ä¿íã õýí õ¿ðòýõ ¸ñòîé âý? ¯ð àøèã óó? Òýãø áàéäàë óó?
  • 37.  Ýäèéí çàñãèéí õóðäòàé ºñºëò ÿäóóðëûí ò¿âøèíã óñòãàæ, ÿäàæ áóóðóóëæ ÷ ÷àäàõã¿é þì ãýäãèéã õ¿ì¿¿ñ ìýäýð÷ ýõýëñýí  Ìàõáóá-ýëü-Õàê “Áèä ¯ÍÁ-ã àíõààðñíààð ÿäóóðëûí àñóóäëûã øèéäýæ áàéíà ãýæ áîääîã áàéñàí. Õàðèí îäîîíîîñ á¿ãäýýðýý ÿäóóðàë ðóó ãîë àíõààðëàà ÷èãë¿¿ëüå. Ýíý áîë öààãóóðàà ¯ÍÁ-ã íýìýãä¿¿ëæ áàéãàà õýðýã”
  • 38.  Áóóðàé õºãæèëòýé îðíóóäàä ÿäóóðàë, õàðüöàíãóé òýãø áóñ áàéäàë ÿìàð áàéíà?  ßäóóðëûí ýäèéí çàñãèéí øèíæ þó âý?  Ýäèéí çàñãèéí ºñºëòººñ õýí õîæäîã âý?  Ýäèéí çàñãèéí ºñºëò, îðëîãûí òýãø õóâààðèëàëò õî¸ð íèéöòýé çîðèëãî ìºí ¿¿?  ¯íýìëýõ¿é ÿäóóðëûã áóóðóóëàõ ÿìàð áîäëîãî áàéíà âý?
  • 39.  Îðëîãûí õóâààðèëàëòûã ãîëäóó äàðààõ ãóðâàí àðãààð õýìæèæ áàéíà: ◦ õ¿í àìûí õàìãèéí ÿäóó 40%-èéí àâàõ îðëîãûí õóâü ◦ õ¿í àìûí õàìãèéí áàÿí 20%-ä íîãäîõ îðëîãûí õóâü ◦ Æèíè êîýôôèöèåíò
  • 40.  Îðëîãûí òýãø áóñ õóâààðèëàëòûã õ¿í àìûí õýìæýýãýýð õàðóóëäàã ¿ç¿¿ëýëò áîë Ëîðåíöûí ìóðóé, Æèíè êîýôôèöèåíò
  • 41.  Ýíý ¿ç¿¿ëýëòèéã àíõ Èòàëèéí ñòàòèñòèê÷ Æèíè 1912 îíä çîõèîñîí  0 (¿íýìëýõ¿é æèãä)-ýýñ 1 (¿íýìëýõ¿é æèãä áóñ)-èéí õîîðîíä óòãàà àâíà  Ýíý ¿ç¿¿ëýëò îðëîãûí ÿëãàà èõòýé îðíóóäàä 0.5-0.7, îðëîãûí ÿëãàà õàðüöàíãóé áàãà îðíóóäûí õóâüä 0.2-0.35 áàéíà
  • 42.  Ëîðåíöûí ìóðóé èõ íóìðàõ òóñàì îðëîãûí òýãø áóñ õóâààðèëàëò èõ áàéíà
  • 43.  Õºãæëèéí áîäëîãûí ýöñèéí çîðèëò íü õ¿íèé ñàéí ñàéõàí àæ áàéäàë  “Íýã õ¿íä íîãäîõ îðëîãî õî¸ð äàõèí ºññºí ÷ îðëîãûí òýãø áóñ áàéäàë áîëîí ÿäóóðàë íýìýãäñýí áîë òóõàéí ýäèéí çàñãèéã õºãæñºí ãýæ ¿çýõ áîëîìæã¿é þì”  Õºãæëèéí ýäèéí çàñàã÷èä ýäèéí çàñãèéí õºãæëèéí çîðèëãî áîë àìüäðàëûí ÷àíàðûí äýýøëýëò, ¿¿íèé äîòîð ÿäóóðàë, àæèëã¿éäýë, òýãø áóñ áàéäëûí áóóðàëò ãýæ ¿çýõ áîëñîí
  • 44.  Îðëîãî – áàÿëãèéí íººöººñ ¿¿ñýõ óðñãàë  Õ¿íä äàðààõ ãóðâàí íººö áàéíà: ◦ Áèåò êàïèòàë ◦ Ñàíõ¿¿ãèéí êàïèòàë ◦ Õ¿ì¿¿í êàïèòàë  Íèéò îðëîãî = ìºíãºí îðëîãî + ìºíãºí áóñ îðëîãî
  • 45.  Haig-Simons “õ¿íèé îðëîãî áîë õýðýãëýõ áîëîìæòîé ýðõèéí çàõ çýýëèéí ¿íý áà òóõàéí ¿åèéí íèéò ºì÷ëºõ ýðõèéí ¿íýä ãàðñàí ººð÷ëºëò”  Atkinson “òóõàéí õ¿íèé ýçýìøèõ áàÿëãèéã áóóðóóëàõã¿éãýýð çàðöóóëæ áîëîõ ìºíãºí ä¿íã îðëîãî ãýíý” ◦ Äàì íºëºº, çàõ çýýëèéí áóñ áàðààíû îðëîãî, òºëººëñºí îðëîãî, êàïèòàëûí ººð÷ëºëò
  • 46.  ªðõèéí îðëîãî/õýðýãëýý  Õ¿íèé ÷àäâàð: áîëîâñðîë, ýð¿¿ë ìýíä  Îëîí íèéòèéí áàðàà ¿éë÷èëãýýíä õàìðàãäàëò: ñóðãóóëü, ýìíýëýã, óíäíû óñ  Àæèë ýðõëýëò áà ýä õºðºíãº
  • 47.  ¯íýìëýõ¿é – ÿäóóðëûí øóãàìòàé õîëáîîòîé  Õàðüöàíãóé – õ¿í ººðèé㺺 ÿäóó ãýæ ¿çýæ áóé áîë  Íýã á¿ð÷ëýí òîîëæ îðëîãîîð íü ýðýìáýëýõ  ßäóóðëûí ã¿íçãèéðýë  ßäóóðëûí ¿ðãýëæëýë
  • 48.  ßäóóðëûí øóãàì – õ¿íèé íààä çàõûí õýðýãöýýã õàíãàõàä øààðäëàãàòàé àìüæèðãààíû äîîä ò¿âøèí  Íýã õ¿íä íîãäîõ îðëîãî ÿäóóðëûí øóãàìààñ äîîãóóð áîë ÿäóó ãýæ òîäîðõîéëíî  ßäóóðëûí ò¿âøèí - á¿õ ºðõ ãýðèéí äîòîð ÿäóóñûí ýçëýõ õóâü  Íýí ÿäóó – ÿäóóðëûí øóãàìíû 60%-èàñ äîîãóóð îðëîãîòîé èðãýä
  • 49.  Ìîíãîëä ÿäóóðëûí øóãàìûã ñàðûí íýã õ¿íä íîãäîõ îðëîãî: ◦ Áàðóóí á¿ñ 20200¥ ◦ Ç¿¿í á¿ñ 21200¥ ◦ Õàíãàéí áà òºâèéí á¿ñ 20600¥ ◦ Óëààíáààòàð 26500¥  Äýëõèéä ÿäóóðûí øóãàìûã ºäðèéí $1 îðëîãîîð òîãòîîäîã.
  • 50.  Îðëîãî íü ÿäóóðëûã õýìæäýã ¿íäñýí õýìæ¿¿ð áîëîâ÷ ÿäóóðàë ººð îëîí õ¿÷èí ç¿éëýýñ õàìààðíà  ßäóóðëààñ ãàðàõûí òóëä õóâü õ¿íèé ººðèéí ÷àäâàðûã ñàéæðóóëàõ, á¿õ òºðëèéí ýõ ¿¿ñâýð õ¿ðòýõ áîëîìæèéã íýìýãä¿¿ëýõ, ¿¿íèéã äýìæèõ îð÷èí ìåõàíèçì á¿ðä¿¿ëýõ  ßäóó õ¿í õ¿÷ ÷àäàëã¿é, àþóëòàé ýðñäýë, ýìçýã áàéäëûã áàéíãà ìýäýðäýã. Òýä ýíý áàéäëàà ñàéæðóóëàõ àðãà õýìæýý àâàõ áóñ, ººðñäèéíõ íü àìüäðàëûí òàëààð ãàðãàõ áóñäûí øèéäâýðýýñ õàðààò àìüäàð÷ áàéäàã
  • 51.  Äîîãóóð îðëîãûí ò¿âøèí  Äîîãóóð õóðèìòëàëûí ò¿âøèí  Õºðºí㺠îðóóëàëòûí äîîãóóð ò¿âøèí ◦ Áèåò êàïèòàëûí õºðºí㺠îðóóëàëò ◦ Õ¿ì¿¿í êàïèòàëûí õºðºí㺠îðóóëàëò  Ýð¿¿ë ìýíäèéí äîðîé áàéäàë  Õàíãàëòã¿é áîëîâñðîë, áè÷èã ¿ñýãã¿é áàéäàë  Äîîãóóð á¿òýýìæ  Äîîãóóð îðëîãûí ò¿âøèí
  • 52.  ¯íýìëýõ¿é ÿäóóðëûí õýìæýý íýã õ¿íä íîãäîõ îðëîãîîñ ãàäíà ò¿¿íèéã õóâààðèëàõ òýãø áóñ áàéäëààñ õàìààðíà. Îðëîãûí ò¿âøèí ºíäºð áàéõ íü ÿäóóñã¿é áàéõ áàòàëãàà áîëæ ÷àäàõã¿é  Õ¿í àìûí õàìãèéí ÿäóó õýñýã ¿éëäâýðëýëèéí áóñ ðàéîíä áàéõ áà ãîë òºëºâ õºäºº àæ àõóéä àæèëëàíà.
  • 53.  Àçè, Àôðèêò ÿäóóñûí 80-90%, Ëàòèí Àìåðèêò 50% îðîí íóòàãò àìü çóóäàã  ÕÁÎ-óóäûí òºðººñ õèéæ áóé õºðºí㺠îðóóëàëòûí äèéëýíõ íü àæ ¿éëäâýð òºâëºðñºí á¿ñ íóòàãò õèéãääýã
  • 54.  ÕÁÎ-óóäûí àìüäðàë äîðîé á¿ñ íóòãèéí ÿäóóñ äîòîð ýìýãòýé÷¿¿ä, õ¿¿õä¿¿ä îëîíõ. Òýä äóòóó õîîëëîëò, õ¿ðòýýìæã¿é ýìíýëãèéí ¿éë÷èëãýý, öýâýð óñíû ãà÷ààëä íýðâýãäýæ áàéäàã  Õ¿í àìûí õàìãèéí ÿäóó õýñýã íü ºðõ òîëãîéëñîí ýìýãòýé÷¿¿ä, òýäíèé ãýð á¿ë áàéíà  Ýíýòõýãò íèéò ºðõèéí 20%, Êåíèä á¿ð 40% èéì ºðõ áàéíà
  • 55.  Ó÷èð íü ◦ èéì ºðõºä àæèë õèéäýã ýð õ¿í áàéõã¿é ◦ ºðõ òîëãîéëñîí ýìýãòýé÷¿¿ä õºëñ áàãàòàé õºäºëìºð ýðõëýíý ◦ íºõö뺺 äýýøë¿¿ëýõ áîëîìæ õÿçãààðëàãäìàë  ÕÁÎ-óóäàä ýìýãòýé÷¿¿ä ÿëãàâàðëàëä èõ ºðòäºã. Áîëîâñðîë ýçýìøèõ, àëáàí ñåêòîðò àæèëëàõ, àæèë ýðõëýëò, íèéãìèéí õàìãààëëûí òàëààð òºðººñ õýðýãæ¿¿ëæ áàéãàà õºòºëáºðò õàìðàãäàõ áîëîìæ áàãà.