More Related Content
What's hot (17)
Viewers also liked (14)
тоглоомын онолi
- 1. 1 Ñóäàëãààíû àæëûí ýìõýòãýë Долдугаар öóâðàë © 2004 Ìîíãîëáàíê Àðèëæààíû áàíêóóä çýýëèéí õ¿¿íèé ñòðàòåãèý òîãëîîìûí îíîëûí õàíäëàãààð ñîíãîí ºðñºëäºõ íü Ï. ÀÌÀÐÌÝÍÄ, Ñ. ÌßÃÌÀÐÆÀ I.Îðøèë Áèä áàíêíû ñàëáàðò ºðñºë人íèé òóõàé àñóóäëûã øèíýëýã áàéäëààð àâ÷ ¿çýõèéã ýðìýëçýí òîãëîîìûí îíîëûí àðãààð áàíê õîîðîíäûí ºðñºë人íèéã çàãâàð÷èëñàí. Åðººñ àëèâàà ºðñºë人í íü ÿìàð íýãýí îëç, àøãèéí òºëºº òýìöýëäýí ñºðãºëäºã÷ ýòãýýä¿¿äèéí õîîðîíä ¿¿ñäýã áºãººä òîãëîîì íü ò¿¿íèé õÿëáàð÷èëñàí çàãâàð áàéäàã. Ýíý øèíæ ÷àíàðààðàà àëèâàà ºðñºë人íèéã àñóóäëûã øèéäýõýä òîãëîîìûí îíîë ÷óõàë ¿¿ðýã ã¿éöýòãýäýã. Þóíû ºìíº Òîãëîîìûí îíîëûí òàëààðõ òîâ÷ îéëãîëòóóäûã ºãüå. Òîãëîîìûí îíîëä òîãëîîìûã îðîëöîã÷äûí, òîäîðõîé ä¿ðýìä çàõèðàãäñàí, çîðèëãî á¿õèé ¿éë õºäëºë áºãººä òîãëîîìûí ýöýñò ÿìàð íýã õîæèë àâäàã, áîäèò áàéäëûã õÿëáàð÷èëñàí çàãâàð ãýæ àâ÷ ¿çäýã. Òîãëîîìûí îíîë íü óðüä ºìíº íü äàéí áàéëäààíû ñòðàòåãèéã áîëîâñðóóëàõàä ãîë÷ëîí àøèãëàãäàæ áàéñàí áîë ºíºº ¿åä Õýðýãëýýíèé ìàòåìàòèêèéí òîì ñàëáàð áîëæ Ìèêðî ýäèéí çàñãèéí îíîëä ò¿ãýýìýë õýðýãëýãäýæ áàéíà. Ýíý îíîëä õýðýãëýäýã ñòðàòåãè, òýíöâýðò òºëºâ, õóéâàëäààí, õîæèë õóâààõ çýðýã îéëãîëòóóäûã íèéãýì áîëîí áàéàëèéí òºðºë á¿ðèéí ¿çýãäë¿¿äèéí ñóäàëãààíä 纺æ õýðýãëýæ áîëîõ þì.
- 2. 2 Íýã. ÎÍÎËÛÍ ÕÝÑÝà Òîãëîîìûí îíîëûí ¿íäñýí óõàãäàõóóíóóä: Òîãëîîìûã îðîëöîã÷äûí òîîãîîð íü 2 áà îëîí îðîëöîã÷äòîé, îðîëöîã÷äûíõ íü õîæëîîð òýã íèéëáýðòýé, òýã áóñ íèéëáýðòýé, äàâòàãäàõ òîîãîîð íü ñòàòèê òîãëîîì, îëîí àëõàìò òîãëîîì, òîãëîîìûí øèíæ ÷àíàðààð íü Äåòåìèíèñòèê, Ñòîõàîñòèê, õýëáýðýýð íü áàéðøèëò áà áàéðøèëò áóñ, òîãëîîì ÿâàãäàõ îíöëîãîîð íü á¿ðýí áà á¿ðýí áóñ òîãëîîì ãýæ òóñ òóñ àíãèëíà. Òîãëîîìûí îíîëûí ¿íäñýí àêñèîì: (Òºãñãºëã¿éí àêñèîì) Íýã òîãëîã÷ íºãºº òîãëîã÷îî ðàöèàíàë ( óõààíòàé ) ãýæ ¿çíý, íýã òîãëîã÷ íºãºº òîãëîã÷îî ººðèéã íü óõààíòàé ãýæ ¿çýæ áàéãàà ãýæ ¿çíý, íýã òîãëîã÷ íºãºº òîãëîã÷îî ººðèéã íü óõààíòàé ãýæ ¿çýæ áàéãàà ãýæ ¿çíý…(ã.ì öààø ¿ðãýëæèëíý.) ªºðººð õýëáýë, òîãëîîìûí îíîëûí çàð÷èì íü ºðñºëäºã÷ºº äóòóó ¿íýëæ áîëîõã¿é, ãýíýä¿¿ëýõ áîëîí ìàðòóóëàõ ñòðàòåãè áàðèõã¿éãýýð æèíõýíý áàòàëãààò õîæëûã àâàõ çîðèëãîòîé. Òîãëîîìûí îíîëûí ¿íäñýí ñàíàà áîëîí îíîâ÷òîé ñòðàòåãèéí òóõàé îéëãîëòóóäûã òîäðóóëàõûí òóëä äàðààõ æèøýýí¿¿äèéã àâ÷ ¿çüå. Æèøýý1: Õî¸ð ãýìò õýðýãòýí õàì õýðãýýð áàéöààãäàæ áàéíà. Òýä òóñ òóñäàà áàéöààãäàæ áàéãàà áºãººä ¿ãñýõ áîëîìæã¿é ãýæ ¿çíý. Õýðâýý íýã íü õýðãýý õ¿ëýýâýë øîðîíä ñóóõã¿é áîëîâ÷ íºãºº íü 9 ñàð ñóóíà. Õàðèí õî¸óëàà õýðãýý õ¿ëýýâýë 6, 6 ñàð, ýñðýã òîõèîëäîëä áóþó õî¸óëàà õýðãýý õ¿ëýýõã¿é áîë 1 , 1 ñàð øîðîíä õîðèãäîíî. Õî¸ð ãýìò õýðýãòýí ÿìàð ÿìàð ñòðàòåãèéã ñîíãîõ âý? Áîäîëò : Õî¸ð òîãëîã÷èéí õîæëûí ìàòðèöèéã áè÷âýë: II òîãëîã÷ Õ¿ëýýíý Õ¿ëýýõã¿é Õ¿ëýýíý -6, -6 0, -9 I òîãëîã÷ Õ¿ëýýõã¿é -9, 0 -1, -1 Òîãëîîìîíä îðîëöîã÷äûí õîæëûí óòãûã ñòðàòåãè òóñ á¿ð äýýð íü íàðèéâ÷ëàí õàðóóëñàí ìàòðèöûã õîæëûí ìàòðèö ãýíý. Ýíý òîãëîîìûí õóâüä Íýøèéí áîëîí Ïàðåòî òýíöâýð õààíà îðøèæ áàéãààã ñóäëàí àâ÷ ¿çüå. Òîäîðõîéëîëò: H(x,y*)<H(x*,y*)<H(x*,y) áàéõ (x*,y*) òºëºâèéã ñºðãºë人íò òîãëîîìûí îíîâ÷òîé òºëºâ áóþó Íýøèéí òýíöâýð ãýíý. ªºðººð õýëáýë òîãëîîìîíä îðîëöîã÷ á¿ðèéí õóâüä ñòðàòåãýý ººð÷ëºõ íü ººðò íü ë õîõèðîëòîé áàéãàà òýð òºëºâèéã Íýøèéí òýíöâýð ãýæ íýðëýäýã. Íýøèéí òýíöâýð ãýäýã îéëãîëò íü òóõàéí òîãëîîìîíä îðîëöîã÷èä õîîðîíäîî òîõèðîëöîõ ÿìàð ÷ áîëîìæã¿é áºãººä á¿ãä áóñàä ºðñºëäºã÷äèéíõºº áîëîìæèò ñòðàòåãèéã ìýäýæ áàéãàà ¿åä áàéæ áîëîõ õàìãèéí áàòàëãààòàé õîæëûí òºëºº ÿâñíû ä¿íä óã òîãëîîìîíä ¿¿ñýõ òýíöâýðò òºëºâ áàéäàë þì. Òîãëîîì á¿õýíä Íýøèéí òýíöâýð îðøèõ àëáàã¿é. Òîãëîã÷èä á¿ãä äîð á¿ðíýý ãàé çîâëîíãèéí õàìãèéí áàãûã íü, îëç îìãèéí õàìãèéí èõèéã íü ñîíãîõûã ýðìýëçýíý. Äýýðõ òîãëîîìûí Íýøèéí òýíöâýð áóþó òîãëîã÷ á¿ðèéí õóâüä îíîâ÷òîé áàéõ òºëºâèéã îëú¸. 1) Íýãä¿ãýýð ñòðàòåãè áóþó õî¸óëàà õýðãýý õ¿ëýýõ ñòðàòåãèéí õóâüä íºãºº òîãëîã÷ íü ñòðàòåãèý ººð÷뺺ã¿é ¿åä íýãä¿ãýýð òîãëîã÷ ñòðàòåãèý ººð÷ëºõ þì áîë 6
- 3. 3 ñàð øîðîíä ñóóõ áàéñíàà 9 ñàð ñóóõààð áîëæ õîõèð÷ áàéíà. Òèéìýýñ òýð ýíý òºëºâ áàéäëûã õ¿ñýõ áîëíî. Õàðèí ll òîãëîã÷èéí õóâüä ñòðàòåãèý ººð÷ëºõ þì áîë äýýðõòýé àäèë íºõöºë áàéäàë ¿¿ñíý. Òèéìýýñ ýíý íü Íýøèéí òýíöâýðòýé òºëºâ áàéíà. 2) Õî¸ð òîãëîã÷ õýðãýý õ¿ëýýõã¿é áàéõ ñòðàòåãè ñîíãîõ òºëºâèéí õóâüä íºãºº òîãëîã÷ íü ñòðàòåãèý ººð÷뺺ã¿é ¿åä íýãä¿ãýýð òîãëîã÷ ñòðòåãèý ººð÷ëºí õýðãýý õ¿ëýýõýä õîæëûí óòãà áóþó õîðèãäîõ õóãàöàà íü -1 ýýñ 0 áîëîí ñàéæèð÷ áàéãàà ó÷èð ýíä Íýøèéí òýíöâýð òîãòîõã¿é íü èëò áàéíà. Ó÷èð íü ýíä àëü ÷ òîãëîã÷èéí õóâüä ñòðàòåãòèý ººð÷ëºõ ñîíèðõîë áàéíà. 3) (-9,0) áóþó ýõíèé òîãëîã÷ õýðãýý õ¿ëýýõã¿é, õî¸ðäîõ òîãëîã÷ õ¿ëýýõ òºëºâèéí õóâüä ýõíèé òîãëîã÷ àäèëõàí õýðãýý õ¿ëýýñíýýð -9 áèø -1 ãýñýí õîæèë àâàõ áîëîæòîé áàéãàà ó÷ðààñ òýð ýíý òºëºâèéã ñîíãîõã¿é. Òèéìýýñ ýíý òºëºâ Íýøèéí òýíöâýð áèø. 4) (0,-9) òºëºâèéí õóâüä ìºí äýýðõòýé èæèë øàëòãààíààð òýíöâýðã¿é òºëºâ áîëæ áàéíà. Ýíý òîãëîîìûí õóâüä íýã ë Íýøèéí òýíöâýð áàéíà. Îäîî óã òîãëîîìûí îðîëöîã÷èä íü õîîðîíäîî òîõèðîëöîõ áîëîìæòîé ãýæ ¿çýýä Ïàðåòîãèéí òýíöâýðèéã íü îëú¸. Íýí òýðã¿¿íä Ïàðåòî òýíöâýð ãýñýí îéëãîëòûã òîäîðõîéëîõ íü ç¿éòýé. Ïàðåòî òýíöâýðòýé òºëºâ íü òóõàéí òîãëîîìîíä îðîëöîã÷èä õîîðîíäîî òîõèðîëöîõ áîëîìæòîé ¿åä áèé áîëíî. Òîäîðõîéëîëò: Õýðâýý òîãëîîìîíä îðîëöîã÷èä ñîíãîñîí òºëºâ áàéäëàà ººð÷ëºõºä ÿäàæ íýã òîãëîã÷èéíõîî õîæëûí óòãûã áóóðóóëàõàä õ¿ð÷ áàéâàë òýð òºëºâ áàéäëûã Ïàðåòî òýíöâýðòýé òºëºâ áàéäàë ãýíý. Ýñðýãýýð íü àâ÷ ¿çâýë, õýí íýãýí îðîëöîã÷èéíõîî õîæëûí óòãûã áóóðóóëàõã¿éãýýð ÿìàð íýãýí òºëºâ ð¿¿ øèëæèæ áàéâàë òýð íü Ïàðåòî òýíöâýðòýé òºëºâ áàéäàë áèø áàéõ íü ýý. (-1, -1) òºëºâ áàéäëûã àâ÷ ¿çüå. Õýðâýý ýíäýýñ ººð àëü íýã òºëºâ ð¿¿ øèëæèõýä õ¿ðâýë àëü íýã îðîëöîã÷èéíõ íü õîæëûí óòãà áóóðàõ ó÷ðààñ ýíý íü Ïàðåòî òýíöâýðòýé òºëºâ áàéäàë ìºí áàéíà. (-6,-6) òºëºâèéí õóâüä áóñàä àëü íýã òºëºâ ð¿¿ øèëæèõýä, òóõàéëáàë (-1,-1) ð¿¿ øèëæèâýë õî¸ð òîãëîã÷èéí àëü àëèíûõ íü õîæëûí óòãà ºñºæ áàéíà. Òèéìýýñ (-6,-6) òºëºâ íü Ïàðåòî òýíöâýðòýé íºõöºë áàéäàë áèø áàéíà. (-9,0), (0,-9) òºëºâ¿¿äèéí õóâüä ººð àëü íýã òºëºâ áàéäàë ðóó øèëæèõýä àëü íýã òîãëîã÷èéíõ íü õîæëûí óòãà 0-ýýñ -1 áóþó -6 áîëæ áóóðàõ ó÷èð ýíý òºëºâ Ïàðåòî òýíöâýðòýé áàéíà. Ýíý á¿õíèéã íýãòãýí ä¿ãíýâýë, (-9,0), (0,-9), (-1,-1) òºëºâ¿¿ä äýýð Ïàðåòîãèéí òýíöâýð îðøèí áàéíà. Æèøýý 2: Ãóðâàí êîìïàíè íýãýí òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í áîðëóóëäàã áºãººä á¿òýýãäýõ¿¿íèéõýý áîðëóóëàëòûã ñàéæðóóëàõûí òóëä ðåêëàì õèéëãýõýýð áîëæýý. Ðåêëàìíû çàðäàë 1 ñàÿ òºãðºã. Õýðâýý ãóðâóóëàà çýðýã ðåêëàì õèéâýë á¿ãä íýã íýã ñàÿ òºãðºã àëäàíà. Õàðèí íýã íü ðåêëàì õèéãýýä õî¸ð íü ðåêëàì õèéõã¿é áîë ðåêëàì õèéñýí êîìïàíè íü 8 ñàÿûã îëæ áóñàä íü 4, 4 ñàÿ òºãðºã àëäàíà. ̺í õî¸ð íü ðåêëàì õèéãýýä íýã íü ðåêëàì õèéõã¿é áîë ðåêëàì õèéñýí õî¸ð íü 4, 4 ñàÿûã îëæ íºãºº êîìïàíè íü 6 ñàÿûã àëäàíà. Êîìïàíèóäûí õîîðîíä ÿìàð íýãýí òîõèðîëöîî áàéõã¿é ãýæ ¿çâýë ýíý íü ñºðãºë人íò òîãëîîì áîëîõ áà ò¿¿íä Íýøèéí òýíöâýðòýé òºëºâ áàéãàà ýñýõèéã øèíæëýå. Ðåêëàì õèéíý ãýñýí ñòðàòåãèéã - 1 õèéõã¿é ãýñíèéã íü - 0 ãýæ òýìäýãëýå.
- 4. 4 Ñòðàòåãè Õîæëûí óòãàÒºëºâ áàéäëûí ä/ä 1-ð 2-ð 3-ð 1-ð 2-ð 3-ð 1 1 1 1 -1 -1 -1 2 0 0 0 0 0 0 3 0 1 1 -6 2 2 4 1 0 1 2 -6 2 5 1 1 0 2 2 -6 6 0 0 1 -4 -4 8 7 0 1 0 -4 8 -4 8 1 0 0 8 -4 -4 (1,1,1) òºëºâ áóþó ãóðâóóëàà ðåêëàì õèéõ ñòðàòåãè áàðèìòëàæ áàéãàà ¿åä: l òîãëîã÷ (êîìïàíè) ñòðàòåãèý ººð÷ëºâºë ººðººð õýëáýë, (0,1,1) òºëºâ ð¿¿ øèëæèõýä I òîãëîã÷ 6 ñàÿ òºãðºã àëäàæ áàéíà. ll òîãëîã÷èéí õóâüä ñòðàòåãèý ººð÷ëºõ áóþó (1,0,1) òºëºâ ð¿¿ øèëæèõýä II òîãëîã÷ 6 ñàÿ òºãðºã àëäàíà. ̺í III òîãëîã÷èéí õóâüä äýýðõòýé àäèë íºõöºë ¿¿ñíý. Èéì ó÷ðààñ ýõíèé òºëºâ Íýøèéí òýíöâýðòýé òºëºâ áàéíà. Ó÷èð íü àëü ÷ òîãëîã÷ íü ººð ñòðàòåãè ñîíãîâîë ººðºº ë õîõèðîõîîð òºëºâ ¿¿ññýí áàéíà. (0,0,0) òºëºâèéí õóâüä çºâõºí ýõíèé òîãëîã÷èéí õóâüä àâ÷ ¿çýõýä ñòðàòåãèà ººð÷ëºâºë òóõàéí òºëºâ áàéäëàà ñàéæðóóëàõ áîëîìæ áàéíà. Òèéìýýñ ýíä Íýøèéí òýíöâýð îðøèõã¿é. (0,1,1) ,(1,0,1), (1,1,0) òºëºâ¿¿äèéí õóâüä åðºíõèé人 èæèë áºãººä àëü íýã òîãëîã÷ íü ñòðàòåãèý ººð÷ëºâºë òºëºâ áàéäëàà ñàéæðóóëæ áîëæ áàéíà. Èéìä ýäãýýð òºëºâ¿¿äýä Íýøèéí òýíöâýð îðøèõã¿é. (0,0,1) ,(0,1,0), (1,0,0) òºëºâ¿¿äèéí õóâüä ìºí àäèë Íýøèéí òýíöâýð áàéõã¿é áàéíà. Ó÷èð íü ýäãýýð òºëºâ áàéäëóóäàä àëü íýã òîãëîã÷ íü õîæëîî ñàéæðóóëàõ áîëîìæòîé áàéíà. ªºðººð õýëáýë, óã òºëºâººñ ººð ñàéí òºëºâ ð¿¿ øèëæèõ áîëîìæòîé áàéíà. Òèéìýýñ ýíý íü Íýøèéí òýíöâýðò òºëºâ áèø áîëæýý. Õî¸ð.¯ÍÄÑÝÍ ÕÝÑÝà Áàíêíû ñàëáàðûí ºðñºë人íèé àñóóäëûã çàãâàð÷ëàõûí òóëä çýýëèéí ýðýëò, áàíêóóäûí çýýëèéí ñàëáàðò ýçýëäýã áàéð ñóóðü ãýõ ìýò îëîí ìýäýýëýë õýðýãòýé áîëñîí áà Ìîíãîë Áàíêíààñ 2002 îíä õýâëýí ãàðãàñàí ñóäàëãààíû àæèë ìàø èõ õýðýã áîëëîî. Òèéìýýñ èéì ñàéõàí ãàðûí àâëàãà áýëòãýí ãàðãàñàí Ìîíãîë Áàíêíû “̺íãºíèé áîäëîãî ñóäàëãààíû ãàçàð”-ûí õàìò îëîíä áàÿðëàñàí òàëàðõñíàà èëýðõèéëüå. Çàãâàðûí òàâèë Òîãëîîìûí îíîëûí õ¿ðýýíä àëèâàà àñóóäëûã àâ÷ ¿çýõèéí òóëä þóíû ºìíº õîæëûí óòãà áîëîí ñòðàòåãèéã òîäîðõîéëîõ ¸ñòîé. Õîæëûí óòãûã àëü áîëîõ ¿íýíä îéðõîí òîãòîîõûí òóëä çýýëèéí àñóóäëûã, òóõàéëáàë 100 ñàÿàñ äýýø òºãðºãíèé çýýë
- 5. 5 àâäàã ìàø òîì çýýëäýã÷äèéí õóâüä çýýëèéí õ¿¿ã ººð÷ëºõ áîëîí ýñ ººð÷ëºõ ãýñýí õî¸ð ñòðàòåãèòýé òîãëîîì àâ÷ ¿çëýý. Äýýð äóðüäñàí íîìíû (Áàíêíû çýýëäýã÷äèéí äóíä ÿâóóëñàí ñàíàë àñóóëãà, ñóäàëãààíû àæëûí ä¿í)-ä äóðüäñàíààð áîë ìàíàé óëñûí õóâüä çýýëèéí çîðèóëàëò, õóãàöàà, õ¿¿ çýðýã íü õýìæýýíýýñýý õàìààðàí õàðèëöàí àäèëã¿é áàéäàã. Çýýëèéí õýìæýýíèé òàëààð ÿâóóëñàí ñóäàëãààíû àæëûí ¿ð ä¿íä ìàø òîì çýýëäýã÷äèéí çýýëèéí õýìæýý, íèéò çýýëèéí ºðèéí ¿ëäýãäëèéí 39.9% áàéíà. Ãýòýë óã çýýëèéí 52.2%-ã Ãîëîìò Áàíê, 37.3%-ã Õóäàëäàà Õºãæëèéí Áàíê, 10.4%-ã íü Ìîíãîë Øóóäàí Áàíê õàíãàæ áàéãàà íü òóõàéí çàõ çýýëèéí 99.9-èéã ýçýëæ ýíý çàõ çýýëèéã ãóðâàí áàíê á¿ðýí òîäîðõîéëæ áàéëàà. Òîì çýýëèéí õóâüä õàìãèéí ÷óõàë íü öººí òîîíû òîäîðõîé çýýëäýã÷èäòýé ó÷ðààñ çàðèì íàéäâàðòàé çýýëäýã÷äýý çýýëèéí õýìæýýíýýñ õàìààðóóëàí çýýëèéí õ¿¿ã áóóðóóëàõ çýðýã ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëæ ýðýëòýý íàðèéí òîäîðõîéëîõ áîëîìæòîé áàéíà. Îäîî íýãýíò òîãëîîìûí îðîëöîã÷ áîëîí áàðèìòëàõ ñòðàòàòåãèòýé áîëñîí òóë õîæëûí óòãûí òàëààð ÿðèõ öàã áîëæýý. Õîæëûí óòãûã îëîõûí òóëä ýõëýýä èðýõ æèëèéí çýýëèéí ºðèéí ¿ëäýãäëèéí òàëààð òààìàãëàë äýâø¿¿ëýõ õýðýãòýé áîëëîî. Îí Íèéò çýýëèéí ºðèéí ¿ëäýãäëèéí õýìæýý /òýðáóì/ ªñºëòèéí õóâü 2000 54.475.142 100% 2001 127.323.343 233% 2002 219.936.813 172% 2003 424.298.752 192% Äóíäàæ ºñºëò 72% Äýýðõ õ¿ñíýãýýñ õàðàõàä æèëèéí ºñºëò îéðîëöîîãîîð 70% áàéãàà ó÷ðààñ 2004 îíû çýýëèéí ºðèéí ¿ëäýãäëèéã (424 298 752 * 0.70+424 298 752) òîìú¸îãîîð òîîöîõîä 721 307 878.4 ãàð÷ áàéíà. Ýíý ¿åä ìàø òîì çýýëèéí õýìæýý íèéò çýýëèéí 39.9 áàéäãèéã àíõààð÷ ¿çâýë 2004 îíû ìàø òîì çýýëäýã÷äèéí çýýëèéí ýðýëò 289 áîëîõ íü ýý. Çýýëèéí ýíýõ¿¿ ýðýëòèéí áàíêóóäàä õàðãàëçàõ õýìæýýã îðîëöîã÷ áàíêóóäûí àêòèâûí õýìæýýã ¿íäýñëýí òîäîðõîéëëîî. Áàíêóóä ÕÕÁ à ÌØ Õýìæýý 158.95 95.37 34.68 Íèéò 289 Äýýð äóðüäñàí ¸ñîîð ìàíàé çàãâàðûí îðîëöîã÷èä çýýëèéí õ¿¿ã áóóðóóëàõ áîëîí ýñ áóóðóóëàõ ãýñýí õî¸ð ñòðàòåãèéí àëü íýãèéã íü ñîíãîõ ¸ñòîé áºãººä çýýëèéí õ¿¿ã áóóðóóëñíû ä¿íä áèé áîëîõ íýìýëò ýðýëòèéã òîîöîõ íü ç¿é áèç ýý. Çýýëèéí ýðýëòèéí òàëààð òààìàãëàë äýâø¿¿ëýõèéí òóëä äýýð äóðüäñàí ñóäàëãààíû àæëûí ¿ð ä¿íã àâ÷ ¿çüå. Òàíû áîëîí òàíàé áàéãóóëëàãûí õóâüä çýýëèéí ýðýëò õèð áàéíà âý? ãýñýí àñóóëòàíä ìàø òîì çýýëäýã÷äèéí 68.7% íü èõ, 25.4% íü äóíä, 4.5% íü áàãà ãýæ õàðèóëæýý. Ýíý íü çýýëèéí ýðýëò õàíãàëòòàé èõ áàéãààã èëýðõèéëæ áàéíà. Òèéìýýñ çýýëèéí õ¿¿íèé áóóðàëòûí ä¿íä áèé áîëîõ íýìýëò ýðýëòèéã îéðîëöîîãîîð èðýõ
- 6. 6 æèëèéí çýýëèéí ºðèéí ¿ëäýãäëèéí 60% áàéíà ãýæ ¿çâýë 173 òýðáóì òºãðºã áîëíî. Ýíýõ¿¿ íýìýëò ýðýëòèéã áàíêóóä õýðõýí õóâààõ íü áàíêóóäûí ìºíãºí õºðºí㺠áîëîí áîãèíî õóãàöààò õºðºí㺠îðóóëàëòûí õýìæýýíýýñ õàìààðíà. Áàíêóóäûí íýð ̺íãºí õºðºí㺠áà áîãèíî õóãàöààò õºðºí㺠îðóóëàëò Íýìýëò ýðýëòèéã õóâààñàí õýìæýý ÕÕÁ 138.555.585 110 à 61.042.327 55 ÌØ 10.001.510 8 Íèéò 173 Ýíý òîõèîëäîëä áàíêóóä øèíýýð ¿¿ññýí ýðýëòýýñ õè÷íýýí õ¿ñëýý ÷ àâ÷ ÷àäàõ õýìæýý áàéæ òààðíà. Á¿ãä çýðýã õ¿¿ãýý áóóðóóëñàí òîõèîëäîëä ýðýëòýýñ á¿ãä æèãä õ¿ðòýõ áºãººä ¿¿íèé ¿ð ä¿íä õàìãèéí áàãà àâ÷ ÷àäàõààñàà ýõëýýä ººðèéí áîëîìæîîð àâñàíòàé àäèë íºõöºë ¿¿ñíý. Çàãâàð 0-Çýýëèéí õ¿¿ã ººð÷ëºõã¿é áàéõ ñòðàòåãè 1-Çýýëèéí õ¿¿ã ººð÷ëºõ ñòðàòåãè Ãóðâàí îðîëöîã÷òîé áºãººä òýä òóñ á¿ðäýý äýýðõ õî¸ð ñòðàòåãèéí àëü íýãèéã áàðèìòëàí îðîëöîíî. Ýíýõ¿¿ òîãëîîìûí áîëîìæèò á¿õ õóâèëáàðóóäûã äàðààõ õ¿ñíýãòýíä ¿ç¿¿ëýâ. Òààìàãëàë 1: Çýýëèéí õ¿¿ã áóóðóóëñíû ¿ð ä¿íä áèé áîëîõ ýðýëò 60% áóþó îéðîëöîîãîîð173 òýðáóì ãýæ ¿çüå. Çýýëèéí õ¿¿íèé áóóðàëò 30%-20% ãýæ ¿çüå. Íýìýëò ýðýëòýýð ¿¿ññýí çýýëèéí õýìæýýã áàíêóóä äàðààõ áàéäëààð õóâààæ àâíà ãýæ ¿çüå. ÕÕÁ - 110 òýðáóì, Ãîëîìò - 55 òýðáóì, ÌØ- 8 òýðáóì Áîëîìæèò çýýëèéí õýìæýý Áîëîìæèò îðëîãî Îðëîãûí ººð÷ëºëò áóþó òîãëîîìûí õîæëûí óòãà Áîëîìæèò á¿õ òºëºâ áàéäàë ÕÕÁ ÃÁ ÌØÁ ÕÕÁ ÃÁ ÌØÁ ÕÕÁ ÃÁ ÌØÁ 1 (0,0,0) (158.95 ; 95.37;34.68) (47.685;28.611;10.404) (0,0,0) 2 (1,1,1) (268.95;150.37;42.68) (53.79;30.074;8.536) (6.105,1.463,-1.868) 3 (1,0,0) (268.95; 95.37; 34.68) (53.79;28.611;10.404) (6.105,0,0) 4 (0,1,0) (158.95;150.37;34.68) (47.685;30.074;10.404) (0,1.463,0) 5 (0,0,1) (158.95; 95.37; 42.68) (47.685;28.611;8.536) (0,0,-1.868) 6 (1,1,0) (268.95; 50.37; 34.68) (53.79; 30.074;10.404) (6.105,1.463,0) 7 (1,0,1) (268.95; 95.37; 42.68) (53.79; 28.611;8.536) (6.105,0,-1.868) 8 (0,1,1) (158.95;150.37;42.68) (47.685; 30.074;8.536) (0,1.463,-1.868)
- 7. 7 Äýýðõ õ¿ñíýãòýýñ õàðàõàä óã òîãëîîìûí Íýøèéí òýíöâýð íü 6-ð òºëºâ áàéäàë áóþó ýõíèé õî¸ð îðîëöîã÷ çýýëèéí õ¿¿ãýý áóóðóóëæ, õàðèí ãóðàâäàã÷ ýòãýýä çýýëèéí õ¿¿ãýý ººð÷ëºõã¿é áàéõ òýð òºëºâ äýýð îðøèæ áàéíà. ̺í ýâñýë áèé áîëîõ áîëîìæòîé ãýæ ¿çâýë 2, 3, 4,6, 7,8 òºëºâ áàéäëóóä Ïàðåòîãèéí óòãààð òýíöâýðòýé áàéíà. ×óõàì ýíäýýñ ë Ïàðåòîãèéí òýíöâýð õýìýýõ îéëãîëòûí ìºí ÷àíàð íü õàðàãäàõ áºãººä õýðâýý óã òºëºâ áàéäëûã àâààä áóñàä àëü íýã òºëºâ áàéäàëòàé õàðüöóóëàõàä äîð õàÿæ íýã îðîëöîã÷èéíõ íü õîæëûí óòãà áóóð÷ áàéâàë óã òºëºâ áàéäëûã Ïàðåòî òýíöâýðòýé áàéíà ãýæ õýëíý. Õàðèí òîãëîîìûí õîæèë îðîëöîã÷äèéí õóâüä àøèãòàé áàéõ ýñýõ íü æè÷ ÿðèãäàõ àñóóäàë þì. Ó÷èð íü ýâñýëä îðîëöîã÷èä õàðèëöàí òîõèðîëöñîíû ¿íäñýí äýýð Ïàðåòîãèéí òýíöâýðò òºëºâ áàéäëóóäûí àëèíûã ñîíãîõ íü òýäíèé õ¿ñýë ìýäñýí õýðýã þì. ¯ð ä¿í 1: Çàãâàðûí ¿ð ä¿íãýýñ ¿çýõýä áèäíèé àâ÷ ¿çñýí ãóðâàí áàíêíû õî¸ð òîì íü çýýëèéí õ¿¿ãýý áóóðóóëæ õàðãàëçàí 6.105 áîëîí 1.463 òýðáóì òºãðºãíèé íýìýëò àøèã îëîõ áîëîìæ áàéãàà íü õàðàãäàæ áàéíà. Ãýòýë ýíý íü áîäèò áàéäàëòàé íèéöýõã¿é áàéãàà íü áàíêóóäûí çýýëèéí ýðýëòèéí òàëààðõ òààìàãëàëààñ áîëäîã áàéæ áîëîõ òóë çýýëèéí õ¿¿íèé áóóðàëòûí ä¿íä ¿¿ñíý ãýæ òààìàãëàæ áàéãàà íýìýëò ýðýëòèéí õýìæýýã áàãàñãàí óã çàãâàðààð äàõèí àâ÷ ¿çýõýä ÿìàð ¿ð ä¿í ãàðàõûã ñîíèðõî¸. Òààìàãëàë 2: Çýýëèéí õ¿¿ã áóóðóóëñíû ¿ð ä¿íä áèé áîëîõ ýðýëò 50% áóþó îéðîëöîîãîîð144 òýðáóì ãýæ ¿çüå. Çýýëèéí õ¿¿íèé áóóðàëò 30%-20% ãýæ ¿çüå. Íýìýëò ýðýëòýýð ¿¿ññýí çýýëèéí õýìæýýã áàíêóóä äàðààõ áàéäëààð õóâààæ àâíà ãýæ ¿çüå. ÕÕÁ - 100 òýðáóì, Ãîëîìò - 36 òýðáóì, ÌØ- 8 òýðáóì Áîëîìæèò çýýëèéí õýìæýý Áîëîìæèò îðëîãî Îðëîãûí ººð÷ëºëò áóþó òîãëîîìûí õîæëûí óòãà Áîëîìæèò á¿õ òºëºâ áàéäàë ÕÕÁ ÃÁ ÌØÁ ÕÕÁ ÃÁ ÌØÁ ÕÕÁ ÃÁ ÌØÁ 1 (0,0,0) (158.95;95.37;34.68) (47.685;28.611;10.404) (0,0,0) 2 (1,1,1) (258.95;131.37;42.68) (51.79;26.274;8.536) (4.105,-2.337,-1.868) 3 (1,0,0) (258.95; 95.37; 34.68) (51.79;28.611;10.404) (4.105,0,0) 4 (0,1,0) (158.95;131.37;34.68) (47.685;26.274;10.404) (0,-2.337,0) 5 (0,0,1) (158.95; 95.37; 42.68) (47.685;28.611;8.536) (0,0,-1.868) 6 (1,1,0) (258.95; 131.37; 34.68) (51.79; 26.274;10.404) (4.105,-2.337,0) 7 (1,0,1) (258.95; 95.37; 42.68) (51.79; 28.611;8.536) (4.105,0,-1.868) 8 (0,1,1) (158.95;131.37;42.68) (47.685; 26.274;8.536) (0,-2.337,-1.868)
- 8. 8 ¯ð ä¿í 2: Ýíý òîõèîëäîëä óã òîãëîîìûí õóâüä Íýøèéí òýíöâýð íü 3-ð òºëºâ áàéäàë áóþó ýõíèé íýã îðîëöîã÷ çýýëèéí õ¿¿ãýý áóóðóóëæ, õàðèí ãóðàâäàã÷ áîëîí õî¸ðäîã÷ ýòãýýä çýýëèéí õ¿¿ãýý ººð÷ëºõã¿é áàéõ òýð òºëºâ äýýð îðøèæ áàéíà. ßàãààä ãýâýë çýýëèéí õ¿¿ãýý áóóðóóëàõ íü Ãîëîìò áîëîí Ìîíãîë Øóóäàí áàíêóóäûí õóâüä àëäàãäàëòàé áîëæ áàéíà. Ó÷èð íü çýýëèéí õ¿¿ãýý áóóðóóëàõ íü çàðäëûã ºñãºæ õàðèí òýð çàðäëàà íºõºõ¿éö õýìæýýíèé çýýë ºã÷ ÷àäàõã¿é áàéíà. Òèéìýýñ æèæèã áàíêóóäûí õóâüä çýýëèéí õ¿¿íèé áóóðàëò áîëîí íýìýãäýõ ýðýëòèéã õàðüöààã íàðèéí òîîöîæ ººðò àøèãòàé çýýëèéí õ¿¿íèé õóâèëáàðûã ñîíãîæ ÷àäâàë èë¿¿ îðëîãî îëîõ áîëîìæòîé. ̺í ýâñýë áèé áîëîõ áîëîìæòîé ãýæ ¿çâýë 1, 3, 4,5, 6,7 òºëºâ áàéäëóóä Ïàðåòîãèéí óòãààð òýíöâýðòýé áàéíà. Òààìàãëàë 3: Çýýëèéí õ¿¿ã áóóðóóëñíû ¿ð ä¿íä áèé áîëîõ ýðýëò 40% áóþó îéðîëöîîãîîð113 òýðáóì ãýæ ¿çüå. Çýýëèéí õ¿¿íèé áóóðàëò 30%-20% ãýæ ¿çüå. Íýìýëò ýðýëòýýð ¿¿ññýí çýýëèéí õýìæýýã áàíêóóä äàðààõ áàéäëààð õóâààæ àâíà ãýæ ¿çüå. ÕÕÁ - 70 òýðáóì, Ãîëîìò -35 òýðáóì, ÌØ- 8 òýðáóì Áîëîìæèò çýýëèéí õýìæýý Áîëîìæèò îðëîãî Îðëîãûí ººð÷ëºëò áóþó òîãëîîìûí õîæëûí óòãà Áîëîìæèò á¿õ òºëºâ áàéäàë ÕÕÁ ÃÁ ÌØÁ ÕÕÁ ÃÁ ÌØÁ ÕÕÁ ÃÁ ÌØÁ 1 (0,0,0) (158.95;95.37;34.68) (47.685;28.611;10.404) (0,0,0) 2 (1,1,1) (228.95;130.37;42.68) (45.79;26.074;8.536) (-1.895,-2.537,-1.868) 3 (1,0,0) (228.95; 95.37; 34.68) (45.79;28.611;10.404) (-1.895,0,0) 4 (0,1,0) (158.95;130.37;34.68) (47.685;26.074;10.404) (0,-2.537,0) 5 (0,0,1) (158.95; 95.37; 42.68) (47.685;28.611;8.536) (0,0,-1.868) 6 (1,1,0) (228.95; 130.37; 34.68) (45.79; 26.074;10.404) (-1.895,-2.537,0) 7 (1,0,1) (228.95; 95.37; 42.68) (45.79; 28.611;8.536) (-1.895,0,-1.868) 8 (0,1,1) (158.95;130.37;42.68) (47.685; 26.074;8.536) (0,-2.537,-1.868) ¯ð ä¿í 3: Òóõàéí òîõèîëäîëä çýýëèéí õ¿¿ãýý áóóðóóëàõ íü áèäíèé àâ÷ ¿çñýí áàíêóóäûí õóâüä á¿ãäýä íü àøèãã¿é áàéãàà ó÷ðààñ Íýøèéí òýíöâýð 1-ð òºëºâ áóþó á¿ãä çýýëèéí õ¿¿ãýý ººð÷ëºõã¿é ãýñýí òºëºâèéã ñîíãîæ áàéíà. Ýíäýýñ çýýëèéí õ¿¿ãýý áóóðóóëñíû ä¿íä ¿¿ñýõ íýìýëò ýðýëò áàãà áàéâàë ÿìàð ÷ áàíê çýýëèéí õ¿¿ãýý áóóðóóëàõã¿é ãýäãèéã àæèãëàæ áîëíî. Õàðèí ýâñýë áàéãóóëàõ áîëîìæ áàéãàà ãýæ ¿çâýë ìºí 1-ð áàéðëàë äýýð Ïàðåòîãèéí òýíöâýð òîãòîæ áàéíà.
- 9. 9 Ãóðàâ. įÃÍÝËÒ Äýýðõ á¿ãäýýñ õàðàõàä áàíêóóä çýýëèéí õ¿¿ãýý áóóðóóëàõã¿é áàéãàà øàëòãààí íü çýýëèéí õ¿¿íèé áóóðàëòûí ¿ð ä¿íä áèé áîëîõ ýðýëòèéã ìàø áàãà ãýñýí òààìàãëàë áàéæ áîëíî. Ó÷èð íü áèä çýýëèéí íýìýëò ýðýëòèéã áàãàñãàí òîîöîî õèéæ ¿çýõýä ñ¿¿ë÷èéí òîõèîëäîëä á¿ãä çýýëèéí õ¿¿ãýý áóóðóóëàõã¿é ãýñýí ñòðàòåãèéã áàðèìòëàõ íü õàðàãäàæ áàéëàà. ̺í çýýëèéí õ¿¿ãýý áóóðóóëàõ íü æèæèã áàíêóóäûí õóâüä àøèãã¿é áàéãàà ó÷ðààñ òýä çýýëèéí õ¿¿ãýý ººð÷ëºõèéã õ¿ñýõã¿é. Õýäèéãýýð áóñàä áàíêóóä çýýëèéí õ¿¿ãýý áóóðóóëëàà ÷ òýä ýðýëòèéã á¿ðýí õàíãàæ ÷àäàõã¿é ó÷ðààñ áàíêóóäûí õóâüä çýýëäýã÷ îëäñîîð áàéõ áà ººð ÿìàð íýãýí ºðñºëäºã÷ áàéõã¿é òîõèîëäîëä õ¿¿ãýý áóóðóóëàõã¿é íü îéëãîìæòîé. Ãýâ÷ öààøèä çýýëèéí õ¿¿ áóóðàõûí õýðýýð æèæèã áàíêóóäûí çàðäàë ºññºíèé óëìààñ àøèã íü çàéëøã¿é áóóð÷ ¿¿íèé ¿ð ä¿íä áàíêóóä çàðèì íýã çàðäëàà õýìíýõ ¿¿äíýýñ íýãäýõ õàíäëàãà áèé áîëíî ãýæ õýëæ áîëíî. Çýýëèéí õ¿¿ãýý áóóðóóëàõ íü íýã ë áàíêíû õóâüä àøèãòàé áàéõàä òýð áàíê íü çýýëèéí õ¿¿ãýý ººð÷ëºõ ñòðàòåãèéã áàðèìòëàí àøèã îëæ ÷àäàõààð áàéíà . Ãýòýë ýíý áîëîìæèéã òîìîîõîí áàíêóóä àøèãëàõã¿é áàéãàà íü ìºõºñ ìèíèé ìýäýõýýñ õýòýðñýí ó÷èðòàé áèç ýý. Ó÷èð þóí õýìýýâýýñ îþóòàí íàäààñ äîð òààìàãëàë äýâø¿¿ëýõ áàíêíû çàõèðàë ãýæ þó áàéõ áèëýý.
- 10. 10 Àøèãëàñàí íîì, ýõ ñóðâàëæ: Ìîíãîë áàíê "Ñóäàëãààíû àæèë" /òîâõèìîë-1/ ÓÁ 2002 Àðèëæààíû áàíêóóäûí òàéëàí òýíöýë 2000-2003. Êîëèí Ä. Êýìïáåëë, Ðîçìàðè Äæ. Êýìïáåëë "̺íãº, áàíêíû ¿éë àæèëëàãàà áà ìºíãº-çýýëèéí áîäëîãî" ÓÁ 1999 Í.Í Âîðîáüåâ "Òåîðèÿ Èãð äëÿ ýêîíîìèñòîâ-êèáåðíåòèêîâ" Moñêâà 1985 Ë.À Ïåòðîñÿí, Í.À. Çåíêåâè÷, Å.À. Ñåìèíà "Òåîðèÿ Èãð" Moñêâà 1998 Robert Gibbons " A Primer in Game Theory" Harvester 1992 Robert H. Frank "Microeconomics and Behavior" Irwin 1997