машины сорилт
- 1. МАШИНЫ СОРИЛТ, ЭДИЙН ЗАСГИЙН ҮНЭЛГЭЭ Гүйцэтгэсэн: Д. Батчимэг Удирдсан багш: / доктор, проф Ч.Бямбадорж/ Хөдөө Аж Ахуйн Их Сургууль – Магистр, докторын сургууль Улаанбаатар хот, Монгол улс 2011 он ГАРЧГИЙН ЖАГСААЛТ
- 2. Оршил ............................................................................................................................ 3 Зорилго ........................................................................................................................... 3 Үндсэн хэсэг.................................................................................................................... 3 1-р хэсэг. Машин сорил, эдийн засгийн үнэлгээ ............................................................ 3 2-р хэсэг. Машин сорилын тайлан ашиглах ................................................................... 5 Дүгнэлт ........................................................................................................................... 6 Ном зүй ........................................................................................................................... 7 Хүснэгт ба зургийн жагсаалт Хүснэгт 1. Ашиглалтын үзүүлэлтүүд ............................................................................ 5 Зураг 1. Сонгогдсон тракторуудын чадал ба хувийн түлш зарцуулалтын диаграм. ....... 5 Зураг 2. Тракторуудын харьцангуй чийгшил................................................................ 6 Зураг 3. Шуугианы төвшин ......................................................................................... 6 Зураг 4. Тракторуудын жин. ........................................................................................ 6
- 3. ОРШИЛ Өнөөдөр дэлхийд машины сорил, эдийн засгийн үнэлгээ гэдэг ухагдахуун чухал асуудал болоод байна. Энэ нь ганцхан ХАА-д ч биш машин, техник ашиглаж байгаа бүхий л салбаруудад машины харьцуулсан сорилт, харьцуулсан үнэлгээг хийж байна. Сорил нь автомашин, ХАА-н машин тоног төхөөрөмжүүд ямар нөхцөлүүд хэвийн ажиллагаатай байх, ямар орчинд байгальд ээлтэй, бусдад аюулгүй байх, цаашилбал эдийн засгийн хэмнэлттэй, тохь тухтай байх нь сорилт эдийн засгийн үнэлгээний гол зорилт оршиж байна. ЗОРИЛГО Энэхүү хичээлийн гол зорилго нь машин сорилт, эдийн засгийн үнэлгээний талаар товч мэдээлэл өгөх, мөн машин сорилын тайлан ашиглан сонгож авсан машин, техник зориулалтандаа хир тохирч нийцэж байгаа эсэх, чанарын үзүүлэлтийг тодорхойлох, бүтээмж, үр ашиг, найдварт ажиллагаа, мөн операторчны сул ба давуу талыг илрүүлэхэд оршино. ҮНДСЭН ХЭСЭГ 1-р хэсэг. Машин сорил, эдийн засгийн үнэлгээ Машин сорилтийг үйлдвэрлэгч ба хэрэглэгчид харьцуулсан үнэлгээ өгөх маягаар хийнэ. Үйлдвэрлэлд нэвтрэх техник дараах шаардлагыг хангасан байх ёстой. • Эдэлгээ сайтай • Бүтээмж үр ашиг өндөр. • Найдвартай ажиллагаатай • Хүний хөдөлмөрийг хөнгөвчлөх • Эдийн засгийн үр ашигтай гэх мэт. Үйлдвэрлэгчид газрын хөрсөн дээр үйлчлэхгүй байх ашиглалтын параметрүүдийг сорих бөгөөд жишээлбэл: • Трактор автомашины техникийн үзүүлэлт • Хөдөлгүүрийн чадал, түлш зарцуулалт • Гидравлик системийн багтаамж, хүч • Эргэх талбай ба эргэх тойрог • Машинаас ялгарах утаа • Хүндийн төв • Шуугианы төвшин • Чирэх хүч Машин сорилтын үйл ажиллагааг төрөлжсөн мэргэжлийн байгууллагууд хийдэг ба сүүлийн үед машин үйлдвэрлэлийн компаниуд дундын машин сорилтын нэгдсэн төвтэй болсон. Жишээ нь: ОХУ болон СНГ улсуудын РосНИЙТ машин сорилтын
- 4. байгууллага, АНУ-д машин үйлдвэрлэгч корпорацууд нийлээд OECD (Organization for Economic Cooperation and Development) машин сорилтын байгууллагыг тус тус байгуулсан. АНУ-ын энэ байгууллага нь Франц, Австри, Бельги, Нидерланд, Норвег, Швед, Турк, Англи гэх мэт үндсэн 34 гишүүнтэй, мөн Хятад, Энэтхэг, ОХУ гэх мэт гишүүн бус орнууд энэ байгууллагатай хамтран ажилладаг. Мөн машин сорилтын гүйцэтгэлийг сорихын тулд ихэхн улсууд трактор болон ХАА-н машины техникийн байдал, тэдгээрийн үзүүлэлтийг тодорхойлдог (материал, хэмжээс, геометр) олон улсын стандартуудыг ашигладаг. Жишээ нь АНУ-ын автомашины инженерүүдийн холбоо (Society of Automotive Engineers), Английн Британы стандартууд (British Standarts) гэх мэт. Мөн 1983 оны ISO стандартуудыг трактор, ХАА-н машинд өргөн ашигладаг. Машины үнэлгээ хийдэг байгууллагуудад • NIAE- British National Institute of Agricultural Engineering. • Канадын PAMI – Prairie Agricultural Machinery Institute • SAE- Society of Agricultural Engineering. Эдгээр нь өөрснийн орон нутагт тохирсон тест кодыг үйлдвэрлэдэг. Мөн ихэнх хөгжиж буй улсууд өөрийн гэсэн ХАА-н машины тест кодыг боловсруулсан. Машин сорилыг хийхдээ доох хэмжигдэхүүнүүдийг ашиглана. 1. Үндсэн хэмжигдэхүүн a. Хугацаа b. Масс c. Зам, зай d. Температур e. Цахилгаан хүчдэл, гүйдэл, эсэргүүцэл 2. Зохиомол хэмжигдэхүүн a. Талбай b. Эзэлхүүн c. Хүч d. Даралт e. Хурд f. Ажлын зэрэг g. Түлш зарцуулалт h. Гарц Машин техникийн сорилыг хийж буй материалын сонголт, хөрсний бүтэц, нягтрал, чийгийн агууламж зэрэг хөрсний нөхцлийг тодорхойлох, хөдөлгүүр, тахир голын эргэлт, цахилгаан мотор, гидравликийн систем зэрэг чадлыг хэмжих, тоног төхөөрөмж машин механизмыг чирч буй мал амьтдын чадал мөн ХАА-н машин ба тэдгээрийн угсрааны өөрсний чадлыг тодорхойлох замаар хийнэ.
- 5. 2-р хэсэг. Машин сорилын тайлан ашиглах Энэ хэсэгт Nebraska тракторын сорилтын тайлангаас John Deere 7820. New Holland 9482, Kubota M6800 маркын тракторын үзүүлэлтүүдийг авч дүн шинжилгээ хийсэн. Тракторуудын үзүүлэлтүүдийг Хүснэгт 1-д үзүүлэв. Хүснэгт 1. Ашиглалтын үзүүлэлтүүд New Holland Jonh Deere Kubota 9482 7820 M6800 Чадал кВ 273.7 156.5 62.1 Түлш зарцуулалт л/цаг 15.59 9.36 4.16 Температур oC 27 25 19 Харьцангуй чийгшил % 43 42 87 Шуугианы түвшин дБ 78 72 88.2 Операторчинтай байх үеийн жин (Тогтворгүй байх үед) кг 13683 7895 2512 Зураг 1-д сонгогдсон тракторуудын ашигтай чадал, хувийн түлш зарцуулалтыг үзүүлэв. Эндээс харахад New Holland 9482 трактор нь түлш зарцуулалт ихтэйгээс гадна чадал ихтэй, хамгийн чадал багатай нь Kubota M8600 трактор байгаа нь харагдаж байна. Зураг 1. Сонгогдсон тракторуудын чадал ба хувийн түлш зарцуулалтын диаграм. Зураг 2,3-д сонгогдсон тракторуудын шуугианы төвшин ба харьцангуй чийгшилийг харуулсан ба харьцангуй чийгшлийн тохиромжтой хэмжээ нь 40-60% байдагтай харьцуулахад New Holland, John Deere тракторуудын чийгшил тохиромжтой хэмжээнд байхад Kubota M8600 трактор нь тохиромжтой хэмжээнээс давсан үзүүлэлттэй байна. Харин шуугианы хувьд тохиромжтой шуугиан нь 60-70 дБ байдаг ба Kubota M6800 тракторын шуугианы түвшин тохиромжтой хэмжээнээс давсан үзүүлэлтэй байна.
- 6. Зураг 2 Тракторуудын харьцангуй чийгшил Зураг 3 Шуугианы төвшин Зураг 4-д тракторуудын тогтворгүй байх үед операторчинтай байх үеийн жинг харуулсан. Зураг 4 Тракторуудын жин. ДҮГНЭЛТ Машины сорилт, эдийн засгийн үнэлгээг ашигласнаар техникийн үзүүлэлт, тодорхойлолт, технологи ажиллагааны, агротехникийн болон эрчим хүчний үнэлгээ, мөн ажлын нөхцлийн буюу эргономикийн үнэлгээг хэрхэн хангаж байгаа эсэхийг үйлдвэрлэгч ба хэрэглэгчид харьцуулсан үнэлгээ явуулдаг. Сонгогдсон трактор New Holland 9482, John Deere 7820, Kubota M6800 тракторуудаас New Holland 9482 ба John Deere 7820 трактор нь түлш зарцуулалт ихтэй хэдий ч Ажлын б үтээмж өндөртэй, хугацаа бага шаардах, мөн түүнчлэн операторчны хувьд ч эргономикийн шаардлага хангасан байгаа нь харьцуулсан судалгаанаас харагдаж байна.
- 7. НОМ ЗҮЙ 1. Ч.Бямбадорж “Машины сорил ба эдийн засгийн үнэлгээ” лекцийн материал. 2011 он. 2. D.W.Smith, B.G.Sims, and D.H.O’Neill “Testing and Evaluation of Agricultural Machinery and Equipment” p1-43, 1994. 3. Nebraska тракторын сорилтын тайлан. http://tractortestlab.unl.edu.