Tıbbi Terminoloji 3 - Hastalık/Tanı/Tedavi Terimleri
- 1. HASTALIK – TANI ve TEDAVİ Prof.Dr.Ergün Öksüz 2009-2010
- 2. HASTALIK • Organizmada birtakım değişikliklerin ortaya çıkmasıyla sağlığın bozulması durumu, rahatsızlık, çor, dert, sayrılık, illet, maraz, maraza • Vücudun herhangi bir parçasının yapısında ve/veya fonksiyonunda bozulma veya değişikliğe neden olan durum
- 3. HASTALIK - 2 • Hastalık (Disease): Ölçülebilir/Test ile tanı konulabilir • Hasta olma durumu (Illness) – sosyal boyut • Hasta hissetme (Sickness) – bireysel boyut • Bozukluk (Disorder) (Sağlığın bozulması)
- 4. HASTALIK -3 • Akut Hastalık : Ani, kısa sürede gelişmiş • Kronik Hastalık : Yavaş, uzun süreli • Etyoloji : Hastalığa neden olan durumlar • Patogenez : Hastalığın gelişimi, hastalıkla oluşan değişiklikler
- 5. VÜCUDUN CEVABI - Enflamasyon • Enflamasyon (Yangı) : Enfeksiyon ve diğer pek çok hastalık durumuna vücudun ortak yanıtıdır. Hücreler herhangi bir zarar gördüklerinde birtakım kimyasal maddeler salgılar ve kan hücreleri zarar gören dokuya hareket eder. Kanın bu hareketi; enflamasyonun dört ana belirtisi ile sonuçlanır: 1. Sıcaklık (calor) 2. Ağrı (dolor) 3. Kızarıklık (pallor) 4. Şişlik (tümör)
- 6. ENFLAMASYON
- 9. ENFEKSİYON HASTALIKLARI • Mikroorganizmalar ve diğer parazitlerin neden olduğu hastalıklardır. • Hastalığa yol açan organizma patojen olarak adlandırılır.
- 10. PATOJEN MİKROORGANİZMALAR • Bakteriler (Koklar – Basiller – Vibrio...) > Spiroketler (Treponema, Leptospira, Borrelia) > Klamidyalar (hücreiçi parazit – hem DNA hem RNA içerirler... C.trachomatis, C.psittaci ve C.pneumoniae) > Mikoplazmalar (Hücre duvarları yok ama canlı hücre dışında hayatlarını sürdürebilen en küçük bakteriler...M.pneumoniae pnömoni, M.orale, M.buccale, M.facium, M.lipophilum normal oral florada, M.hominis ve U.urealyticum genitoüriner sistemde...) > Riketsiyalar (hücreiçi parazit -Rickettsia, Rochalimana ve Coxiella insanda – Tifüs/Lekeli Humma/Q Ateşi....) • Virüsler • Mantarlar (fungus – fungi) • Protozoonlar (tek hücreli hayvanlar) • Helmintler (parazitler – kurtlar)
- 11. KOKLAR Küre/Elips/Oval şekildedirler. Aynı düzlemde bölünerek uzun zincirler oluşturan koklara Streptokok, birbirlerinden ayrılmayarak ikişer ikişer bir arada duranlara diplokok, ardışık olarak birbirlerine dik iki düzlemde bölündüklerinde dörder birarada kalanlara sarsin ve üç düzlemde düzensiz bölündüklerinde üzüm salkımı biçimini andıranlara da Stafilokoklar adı verilir.
- 12. BASİLLER Çomak/Çubuk şekillidirler. Düzgün basil, streptobacil tek tek, zincir halinde; kokobasil eni, boyuna yakın, elipsoid basiller, difteroid basil uç ve ortaları şişkin görünümlü; fusiform basil, uçları sivri, iğ görünüşlü basillerdir. Cornybacteriumlar bölündükten sonra bir uçları birbiriyle temasta kalıp X,V,L,Y, el parmakları, (palizad) çit gibi gruplar halinde görülürler.
- 13. VİBRİO • Virgüle benzerler, hareketleri polar bir tek flajella ile sağlanır
- 14. SPİROKETLER Spiral şekilli, kendi üzerine katlanabilen mikroorganizmalardır. Spiroketler filamentleriyle yer değiştirici (ileri-geri) , burgu biçiminde ve yılanvari 3 türlü hareket ederler. Treponema : Sık ve düzenli kıvrımları bulunan, güç boyanan aerop spiroketlerdir. Borrelia : Geniş ve düzensiz kıvrımlı, güç boyanan mikroaerofil bakterilerdir. Leptospiria : Sık ve küçük kıvrımlı , zor boyanan aerob mikroorganizmalardır.
- 15. KLAMİDYALAR • Klamidyalar, çok küçük zorunlu hücre içi parazitidirler. Bu özelliklerinden dolayı önceleri virus olarak düşünülmüş, ancak hem DNA hem RNA içermeleri, ribozomlara sahip olmaları ve kendi protein ve nükleik asitlerini kendileri sentezlemeleri gibi nedenlerle gerçek bir bakteri oldukları anlaşılmıştır. Enerji-bağımlı parazitlerdir. Klamidyalar elementer cisimcik ve retiküler cisimcik olarak iki yapısal forma sahiptir. • C. trachomatis : ürogenital enfeksiyonlar, trahom, konjonktivit, pnömoni • C. pneumoniae : bronşit, sinüzit, pnömoni • C. psittaci: Özellikle kuş besleyenlerde pnömoni (psittakoz, papağan hastalığı).
- 16. RİKETSİYALAR • Kokobasildir. Zorunlu hücre içi paraziti olmaları nedeniyle önceleri virus olarak düşünülmüşlerdir • Rickettsia spp. : Tifüs ve benekli ateş etkenleri • Bartonella: Siper ateşi etkeni • Coxiella: Q humması (ateşi) etkeni • Riketsiyal enfeksiyonlar artropod vektörlerle (kene, bit, pire,vb) bulaşırlar. (Q ateşi hariç)
- 18. VİRÜSLER • Bir protein kılıf ve nükleik asit olarak tek ya da çift iplikli, düz ya da halkasal DNA ya da RNA'dan oluşan hastalık yapıcı, • bakterilerden daha küçük, • yaşamak için bir başka hücrenin içine girmek zorunda olan • ve ancak elektron mikroskobunda görülebilen zorunlu parazitlerdir.
- 19. VİRÜSLER -2 • Nükleik asidi DNA ya da RNA oluşuna • Morfolojilerine • Kılıf bulunup bulunmamasına göre gruplara ve alt gruplara ayrılırlar. ** Helikal virüsler, ** Çok şekilli virüsler ** Kılıflı virüsler ** Kompleks virüsler ** Tek iplikli DNA virüsleri ** Çift iplikli DNA virüsleri ** Tek iplikli RNA virüsleri ** Tek iplikli ve kılıflı RNA virüsleri
- 20. MANTARLAR • Filamentli (küfler) ve filamentsiz (mayalar) • Ökaryotik • Hücre duvarları (kitin,glukan ve manan) • Sporla ürerler. • Kapsüllü olabilir (Cryptococcus neoformans) • Bazı mantarlar oda ısısında küf şeklinde, insan vücudunda ise maya şeklinde çoğalmaktadır. (dimorfik mantarlar)
- 21. MANTARLAR - 2 • Yüzeyel Mikoz : Deri, mukoza, tırnak, saç, kıl gibi vücudun dış bölgelerine yerleşen mantar infeksiyonları. Sık görülürler ve bulaşmaları kolaydır. • Derin Mikoz : Organ yerleşimli, derin dokuları tutan ve genellikle tüm sistemlere yerleşme yeteneğinde olan mantar infeksiyonları Derin mikozlar daha seyrek olup insandan insana bulaşması zordur.
- 22. PROTOZOONLAR • Gerçek bir çekirdek, sitoplazma ve hücre zarları vardır. • KİST : Genellikle etraflarında sert bir zar bulunan ve bu nedenle çevre şartlarına daha dirençli olan fakat dışarıdan besin almayan ve büyümeyen şekiller • TROFOZOİD (VEJETATİF) : Sert duvar yapısı bulunmayan, dış ortamdan besin maddeleri alıp beslenebilen şekiller • Kistler bulaşıcılıktan, vejetatif şekiller hastalık oluşumundan sorumludur.
- 23. PROTOZOONLAR - 2 • İnsanda hastalık yapan protozoonların bir kısmı sadece insanda yerleşirken, bir kısmı başka memelilerde yaşayabilir. • Bazı protozoonların insanda hastalık oluşturabilmesi için öncelikle bir eklembacaklı vücudunda evrim geçirmesi ve sonrasında insana bulaşması gerekir.
- 24. PROTOZOONLAR - 3 Giardia Trichomonas
- 25. HELMİNTLER (Solucanlar) • Trematodlar vücutları yaprak şeklinde, halkalara ayrılmamış, sindirim sistemleri basit ve kör bir kese şeklinde özel yapışma aygıtına sahip solucanlardır. • Schistosoma hariç hepsi hermafrodittir (erkek ve dişilik organları aynı parazit üzerinde)
- 26. HELMİNTLER (Solucanlar) - 2 • Sestodlar, (Şeritler/Tenya) vücutları yassı, halkalara ayrılmış, sindirim sistemleri bulunmayan, besinlerini osmosla sağlayan, hepsi hermafrodit, 3 mm ile 10 metre uzunluğa sahip olabilen solucanlardır. • Balık, sığır, domuz ve köpeklerden insanlara geçebilir.
- 27. HELMİNTLER (Solucanlar) - 3 • Nematodlar (ipsi solucanlar) Sindirim boruları tamdır. Erkek ve dişileri ayrı ayrıdır. • 1-2 mm 1-2 m kadar değişen boyda olabilirler. • Bu grupta başlıca Askaris Kancalı kurt Kılkurdu yer alır.
- 28. DEJENERATİF HASTALIKLAR • Eskime, yıpranma, yırtılma, kopma, yaşlanma veya travma (yaralanma) sonucunda dokuda bir lezyon (yara) ve bazen nekroz (ölüm) ile sonuçlanan hastalıklardır. • Artrit • Kardiyovasküler hastalıklar • Respiratuar hastalıklar (amfizem vb.)
- 29. NEOPLAZİ • Neoplazi : Anormal ve kontrolsüz doku büyümesi/artışı • Kanser > Malign • Tümör > Şişlik • Benign : İyi huylu - selim • Malign : Kötü huylu - habis • Karsinoma : Epitel hücrelerin malign neoplazisi • Sarkom : Konnektif dokunun malign neoplazisi
- 30. İMMÜN BOZUKLUKLAR • İmmun sistem yetersizlikleri, allerjiler ve otoimmun hastalıklar gibi vücudun kendi dokularına karşı antikor oluşturduğu durumlar bu kategoride yer alır.
- 31. METABOLİK BOZUKLUKLAR • Metabolizma, organizmada gerçekleşen kimyasal dönüşümlerin tümüdür. • Bu süreçlerin sürekli biçimde düzen altında tutulması ve dengelenmesi gerekir. Metabolik hastalıklar, bu düzenleme mekanizmasının bozulması ya da çökmesi ile ortaya çıkar. • Hücresel fonksiyonlarda gerekli enzim ve diğer faktörlerin eksiklikleri sonucu oluşur. • Pek çok kalıtsal bozukluk bu grupta yer alır. Malnütrisyon yetersiz besin alımı veya vücudun besin maddelerini kullanımındaki bozukluklar sonucu oluşur.
- 32. HORMONAL BOZUKLUKLAR • Hormonların yapımında yetersizlik veya aşırı üretim sonucu normal fonksiyonların görülememesi ile oluşan bozukluklar
- 33. MENTAL ve EMOSYONEL BOZUKLUKLAR • Bireyin çevresel adaptasyonu ve düşüncelerini etkileyen bozukluklar
- 34. KÖK ANLAM ÖRNEK Alji / Aljezi Ağrı Aljezi Ağrı olması Piro/Pireto Ateş Piretik Ateş olması Kist Dolu kese veya poş Kistik Kist bulunan Pyo İltihap / Püy Pyokist İltihaplı kist Tokso/Toksik Zehir Ekzotoksin Bakterinin salgıladığı toksin
- 35. ÖNEK ANLAM ÖRNEK Ksero- Kuru Kseroz Cildin kuruluğu Dis- Anormal Displazi Anormal doku gelişimi Mal- Kötü/Zayıf Malnütrisyon Zayıf beslenme
- 36. SÖZCÜK ANLAM ÖRNEK Dilatasyon Genişleme Vazodilatasyon Damar Genişlemesi Ektazi Genişleme Bronşiektazi Bronşlarda Genişleme Ödem Sıvı toplanması/şişlik Lenfödem Lenf sıvısı toplanması Nekroz Ölüm Osteonekroz Kemik Ölümü Spazm Kasılma/Kramp Bronkospazm Bronş kasılması
- 37. TERİMLER • İatrojenik - > Hastalığın tedavisine bağlı gelişen hastalık durumu • İdiyopatik - > Nedeni bilinmeyen • Nozokomiyal - > Hastane ile ilgili • Oportunistik - > Fırsatçı • Septisemi - > Kanda hastalık yapan mikroorganizma bulunması • Sistemik - > Sistemi etkileyen • Fokal/Lokal - > bir bölgeyi etkileyen
- 38. TERİMLER • Abse - > Doku /organ içerisine lokalize enfeksiyon ile oluşmuş püy. • Endürasyon - > Sertleşme • Pürülan - > Cerahatli, iltihaplı • Süpürasyon - > cerahat oluşumu, dışa akması • Efüzyon - > Dökülme, akma (epanşman) • Eksüda - > Vücut boşluklarında, zarlarda iltihaplı cerahatli sıvı toplanması (enflamasyon var) • Transüda - > Vücut boşluklarında, zarlarda iltihaplı olmayan sıvı toplanması (enflamasyon yok)
- 39. • Assit - > Karında sıvı toplanması • Selülit - > Bağ doku/Derialtı dokunun iltihaplanması • Fissür - > Çatlak • Fistül - > Yara kanalı • Gangren - > Doku nekrozu • Polip - > Saplı mukoza tümörü • Hiperplazi - > Anormal çoğalma, fazla büyüme (şekil bozukluğu yok) • Hipertrofi - > Sayı değişmeksizin hacimsel büyüme • Metaplazi - > Doku değişimi, bir dokunun cinsinin değişmesi • Anaplazi - > Hücrenin fonksiyon veya yapısının kaybı • İn situ - > Oluştuğu, kaynaklandığı yerde TERİMLER
- 40. TANI • Anamnez • Fizik Muayene İnspeksiyon Palpasyon Perküsyon Oskültasyon Vital Bulgular (ateş, nabız, tansiyon, solunum...) • Laboratuar • Görüntüleme
- 41. ANAMNEZ • Hastanın şikayeti (başvuru nedeni) ve tıbbi öyküsünün alınması, Özgeçmiş – Soygeçmiş bilgileri • Yaş - Cins - Irk - Medeni durum - Meslek - Yaşadığı yer vb.
- 42. FİZİK MUAYENE • İnspeksiyon : Görsel muayene • Palpasyon : Eller ve/veya parmaklarla vücut yüzeyine dokunarak yapılan muayene • Perküsyon : Vücuda vurarak ve oluşan sesleri dinleyerek yapılan muayene • Oskültasyon: Bir steteskop yardımıyla vücut seslerinin dinlenmesi
- 43. FÄ°ZÄ°K MUAYENE - 2
- 44. FİZİK MUAYENE - 3 • Vücut Sıcaklığı (Ateş) Kulaktan - Oral - Aksiller - Rektal • Kalp Atım Hızı (Nabız) • Kan Basıncı (Tansiyon) Sistolik - Diastolik • Solunum Hızı (Dakika Solunum Sayısı)
- 45. FİZİK MUAYENE - 4 Steteskop Sfigmomanometre Abeslank Otoskop-Oftalmaskop Diapazon Refleks Çekici
- 46. GÖRÜNTÜLEME YÖNTEMLERİ • Radyografi (X-Ray) • Ultrasonografi (USG) • Bilgisayarlı Tomografi (BT/CT) • Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRG/MRI) • Fluoroskopi • Sintigrafi • Dansitometri • PET
- 47. RADYOGRAFİ (X-RAY) • Organ veya sistemin x ışınları ile filminin alınması
- 48. ULTRASONOGRAFİ • Ultrasonik dalgalar ile iç organların veya bir tümörün görüntüsünün elde edilmesine dayalı tanı yöntemi
- 49. TOMOGRAFİ • Vücudun bir bölgesi veya organın kesitlerle görüntülerinin alınmasına dayanan tanı yöntemi
- 50. MR – MANYETİK REZONANS • Dokudaki hidrojen atomlarının yoğunluklarına ve hareketlerine göre görüntü oluşturan yöntemdir. • Radyasyon yoktur, • Ses-radyofrekans dalgaları ile vücuttaki proton atomları, hidrojen çekirdekleri uyarılır ve gelen sinyallerle görüntüler oluşturulur.
- 51. MR • Vücudunda metal protez olanlar, kalp pili olanlar, göz içinde yabancı cisim bulunanlar, ateşli silah yaralanması geçirmiş olanlar ya da vücutlarında herhangi bir metal cisim olanlarda MR kullanılmaz.
- 52. ¹ó³¢°¿¸é°¿³§°°¿±ÊÄ° • Organların hareketlerini izlemek için vücudun bir bölümünden alınan radyografik ışınların özel bir ekrana kaydının yapıldığı yöntemdir. • Kontrast maddeler, baryum ve iyot gibi radyoopak maddeler içeren ilaçlardır. • Kontrast maddeler, uygulanacak incelemenin türüne göre, hastaya içirilerek, lavman yapılarak, idrar sondası yoluyla veya enjeksiyonla verilir.
- 54. SİNTİGRAFİ • Radyoaktif izotop verilerek incelenecek olan dokuda toplanan radyoaktif izotopun çıkardığı gamma ışın taneciklerinin oluşturduğu görüntüye dayalı tanı yöntemidir.
- 56. PET – POZİTRON EMİSYON TOMOGRAFİ • Metabolik ve fonksiyonel bilgiler de sağlar. • Radyoaktif bozunmanın bir türü olan pozitron emisyonunda -> hücre çekirdeğindeki proton; nötron ve pozitif yüklü elektrona dönüşür. • Pozitif yüklü elektron (anti-elektron) pozitron olarak adlandırılır. • Pozitron ve elektronun kütlesi enerjiye dönüşür ve iki adet enerjili foton oluşmasını sağlar. Bu iki foton ters yönde hareket eder. • PET cihazları dedektörler ile aynı anda ve aynı eksende oluşmuş olan iki fotonu algılayarak görüntü haline dönüştürür.
- 57. PET
- 58. TERİMLER • Çomaklaşma (Clubbing – Hipokrat Parmağı) -> Parmak uçlarının çomak başına benzer genişleyip yuvarlak şekil alması • Kolik - > Düz kas spazmı ile oluşan ani ve kıvrandırıcı ağrı • Siyanoz - > Deri ve mukozaların mavi mor renk alması (DeoksiHb artışı) • Nokturnal - > Gece olan • Palor - > Renk değişikliği 7 Solgunluk -> Kızarıklık • Senkop - > Bayılma • Febril - > Ateş yüksekliğine bağlı
- 59. TERİMLER • Sendrom - > Bir hastalıkta görülen belirtilerin tümü, semptomlar topluluğu • Spekulum - > Vücut boşlukları veya kanallarının iyi görülebilmesi için boşluk/kanal genişletmeye yarayan alet • Kateter - > Sonda, içi boş tüp • Lavaj - > Temizleme, yıkama • Salin - > Tuz içeren sıvı • Profilaksi - > Hastalığın önlenmesi için alınan önlemler • Primer - > Birincil • Sekonder -> İkincil • Tersiyer -> Üçüncül
- 60. TERİMLER • Pre-op -> Cerrahi işlem öncesi • İn-op -> Cerrahi işlem öncesi • Post-op -> Cerrahi işlem sonrası • Prodrom - > Ön belirti, hastalık habercisi belirtiler • Prognoz -> Hastalığın süresi, sonucu, gidişi • Progres -> Gidişat, gelişme şekli, davranış biçimi • Remisyon -> Hastalık belirtilerinin kaybolması • Ekzaserbasyon -> Alevlenme - Şiddetlenme • Salah -> Düzelme • Şifa -> Hastalıktan kurtulma • Kür - > Tedavi, iyileşme • Kürabl -> Tedavi edilebilir/İyileşebilir • Non-kürabl -> Tedavi edilemez / İyileşmez • Rezektabl -> Cerrahi ile çıkarılabilir • Non-Rezektabl -> Cerrahi ile çıkarılamaz
- 62. C-SEKSÄ°YO -1
- 63. C-SEKSÄ°YO -2
- 64. C-SEKSÄ°YO -3
- 65. C-SEKSÄ°YO -4
- 66. C-SEKSÄ°YO -5
- 67. TUR-P (Transuretral Rezeksiyon – Prostat)