Tıbbi Terminoloji 4 - İlaçlar ve Terimler
- 2. İLAÇ - 1 • Vücut fonksiyonlarında değişiklik yapan maddelere ilaç denir. (drog / drug) • TDK-> Bir hastalığı iyi etmek veya önlemek için türlü yollarla kullanılan madde, em, deva • Geleneksel olarak ilaçlar; doğal bitkilerden, hayvanlardan veya minerallerden yapılır. • Günümüzde ilaç firmaları tarafından sentetik olarak elde edilmektedir.
- 3. FARMAKOPE • İlaçların bileşenleri ve bunlara ait tüm kontrol ve analiz yöntemlerinin yer aldığı yasal ve bilimsel olarak uyulması gereken kurallar (Türk farmakopesi, Amerikan farmakopesi vb)
- 4. FARMASÖTİK • Farmasötik: Biyolojik etkinliği olan maddelerin özelliklerinin değerlendirilerek ilaç olarak tasarlanmasını amaçlayan ve ilaç şekillerinin hazırlanmasındaki bilimsel kuralları endüstriye uygulama yöntemlerini belirleyen ve geliştiren bilim dalı • Tıbbi Müstahzar (proprietary medicine) : İlaçların bir üretici kuruluş tarafından standart bir formülasyona göre belirli bir farmasötik şekle sokularak, büyük ölçekte üretilen, özel olarak paketlenip onu benzer ürünlerden ayırt ettirmek için üreticinin koyduğu özel bir ad altında pazarlanmış endüstriyel ürün şekli
- 5. İLAÇ - 2 • Bazı ilaçlar Over-the-counter (OTC) (raf üstü) olarak nitelendirilir. Genellikle soğuk algınlığı ve öksürük ilaçlarını kapsayan bu grup ilaçlar reçetesiz olarak satılır. • Ülkemizde geri ödeme sistemi (SGK vb) OTC ilaçlara ait ödeme yapmaz.
- 6. İLAÇ - 3 • Yan Etki (Side Effect) (İstenmeyen Etki): Normal kullanım dozlarında ilacın kullanım amacı ile ilgili etkinin dışında oluşan herhangi bir etki. • Karşıt etki (Adverse effect): Normal dozlarında kullanıldığı zaman oluşan vücut yapı ve fonksiyonlarında zararlı ve istenmeyen gelişim • Kontrendikasyon: İlacın kullanılmasını engelleyici durum, hastada ilacın uygulanmasına engel durum veya belirtilerin olması • Anafilaksi: (Aşırı duyarlılık) Belli bir ilaca karşı önceden duyarlılık kazanmış kişide tekrar karşılaşma halinde oluşan aşırı duyarlılık durumu
- 7. İLAÇ - 4 İki ilaç birlikte kullanıldığında daha çok etki ortaya çıkabilir. • Sinerji (synergy) : Eş etkinlik • Potansiyalizasyon (potentiation) : Fizyolojik bir yanıtın güçlenmesi • Antagonist: diğer maddenin etkisini azaltan veya önleyen madde
- 8. BAĞIMLILIK • Bağımlılık (dependence): süreli veya uzun süre alışkanlık durumu ortaya çıkması • Madde/ilaç bağımlılığı (substance dependence): İlaç veya benzer özelliklere sahip bir madde ile sinir sistemi arasındaki etkileşimden kaynaklanan ve maddenin keyif verici psişik etkilerini ortaya çıkarmak veya yokluğundan kaynaklanabilecek sonuçlarından sakınmak için maddeyi devamlı alma isteği. • Kesilme Sendromu (Withdrawal) : İlacın kullanımının bırakılmasından sonra ortaya çıkan yoksunluk belirtileri
- 9. TOLERANS • Tolerans : Uzun süre ilaç kullanımı sonunda ilk dozdaki etkinin giderek azalması ve etki süresinin kısalması • Bireysel tolerans: Kişinin ilacı daha önce almamasına karşın tolerans gelişmesi • Çapraz tolerans: Aynı grup ilaçlardan birine karşı olan toleransın diğer ilaca karşı da gelişmesi • İntolerans: Vücudun ilaca tepki göstermesi • Taşifilaksi: Hızlı gelişen tolerans/ İndirgenmiş cevaplılık
- 10. BİYOEŞDEĞERLİK (Bio- equivalence)• Biyoeşdeğerlik (bio-equivalence) : Farmasötik eşdeğer olan iki müstahzarın biyoyararlanımlarının aynı olması. İki koşulu var: kimyasal eşdeğerlik ve farmasötik eşdeğerlik • Farmasötik Biyoeşdeğerlik (pharmaceutical bioequivalence) : iki veya daha fazla müstahzarın aynı etken maddeyi aynı farmasötik şekil içinde ve aynı miktarda içermesi
- 11. İLAÇ İSİMLERİ • Jenerik İlaç (generic drug) : İlacın patent altındaki koruma süresi sona erdiği zaman pazara girebilen, ilaç ile aynı etken maddeyi aynı miktarda ve aynı farmasötik biçimde içeren ve biyoeşdeğer olduğu kanıtlanmış ilaç • Ticari İlaç (müstahzar adı / marka adı) (trade name/ brand name) : İlacı ilk kez bulan firmanın ve/veya ilacı içeren müstahzarları üreten diğer firmaların kendi ürünlerine verdikleri özel ad.
- 12. SONEK ANLAM ÖRNEK -litik erime, çözme, bozma anksiyolitik -mimetik taklit eden sempatomimetik -tropik aktifleştiren inotropik ÖNEK ANLAM ÖRNEK Anti- karşıt Kontra- karşı
- 13. KÖK ANLAM ÖRNEK Algo/alji/aljezi ağrı analjezi Kemo Kimya kemoterapi Hipno uyku hipnotik Narko uyuşma narkotik Farmako ilaç Farmakoloji Piro/pireto ateş antipiretik Tokso/toksiko zehir Toksikoloji vazo damar vazodilatasyon
- 14. İLAÇLAR ve ETKİLERİ • Adrenerjikler – Epinefrin benzeri etki yapan (alfa-beta) • Analjezikler – Ağrı kesiciler • Anestezikler - Uyuşturucular • Antikoagülanlar – Pıhtılaşma önleyiciler • Antikonvülsanlar – Konvülsiyon önleyiciler • Antidiyabetikler – Diyabet ilaçları • Antiemetikler – Bulantı kesiciler • Antihistaminikler – Histamin salınımı engelleyici (antiallerji) • Antihipertansifler – Hipertansiyon ilaçları • Antiinflamatuarlar – İnflamasyon önleyiciler
- 15. • Antienfektifler – Enfeksiyon ilaçları • Antineoplastikler – Neoplazi ilaçları • Santral Sinir Sistemi (SSS) uyarıcıları • Sedatif/Hipnotikler – Sakinleştirici/Uyku verici • Trankilizanlar – kaygı gidericiler • Kas gevşeticiler (muscle relaxants)
- 16. KARDİYAK İLAÇLAR • Antiaritmikler • Beta-blokerler • Kalsiyum kanal blokerleri • Nitratlar • Diüretikler • Anjiyotensin Reseptör Blokerleri (ARB) • Anjiyotensin Dönüştürücü Enzim İnhibitörleri (ACE inhibitörleri)
- 17. GASTROİNTESTİNAL İLAÇLAR • Antasitler • Antidiyareikler • Laksatifler/Pürgatifler • H2 reseptör antagonistleri • Proton Pompa İnhibitörleri (PPI)
- 18. PSİKOTROPİKLER • Anksiyolitikler • Antidepresanlar • Antipsikotikler
- 19. RESPİRATUAR İLAÇLAR • Antitussifler • Bronkodilatatörler • Ekspektoranlar • Mukolitikler
- 21. TERİM ANLAM Absorbsiyon Emilim İnhalasyon Solunumla İnstilasyon Damlatma Oral (PO) Ağızdan Rektal Rektumdan Sublingual (SL) Dilaltı Topikal Yüzeysel Transdermal Ciltten Epidural Dura üzerinden İntravenöz (IV) Damariçi İntramusküler (İM) Kasiçi Spinal omurilik Bolus Fazla miktarda ilacın kısa sürede damardan verilmesi
- 22. İLAÇ PREPARATLARI • Katı • Yarı-Katı • Sıvı • Liyofilize preparat: Toz haldedir, kullanılacağı zaman sıvı ile çözünür
- 23. KATI PREPARATLAR • Kapsül: Tad ve kokuları rahatsızlık verici katı ya da sıvı ilaçlar; silindirik, jelatin koruyucu içinde verilir • Supozituar (fitil/ovül): Rektum ve vajina yoluyla uygulanan, vücut ısısında eriyen kakao veya gliserin gibi maddeler içinde hazırlanan ilaçlardır • Tablet: Toz ilacın inert maddelerle karıştırılıp özel makinalarda sıkıştırılmasıyla yapılır Şeker veya çikolata ile kaplı tipine draje denir • Pastil: Ağızdaki hastalıklara karşı lokal olarak kullanılır • Draje: Tabletlerin alınmasını kolaylaştırmak , etki süresini uzatmak gibi amaçlarla kaplanmış şekil • Pilül: Toz ilaçların inert maddelerle karıştırılıp yassı, yuvarlak hale getirilmiş şeklidir. Küçüklerine granül, büyüklerine bol denir • Sabun: Deri hastalıklarında
- 24. SIVI PREPARATLAR • Aerosol: İnhalasyonla uygulamaya özgü preparatlar • Solüsyon: Etken maddenin su ya da yağlı eriticide eritilmesiyle hazırlanmış şekiller • Eliksir: Etken madde ile birlikte alkol ve su içerir • Emülsiyon: Bir sıvının diğer bir sıvı içinde ufak moleküller şeklinde dağılıp kolloidal ya da yarı kolloidal bir karışım yapması • Losyon: Dıştan cilde uygulanan sıvı ilaçlardır • Süspansiyon: Sıvı bir faz içinde katı şekildeki küçük parçaların bulunması • Şurup: İçerisinde 2/3’ten fazla şeker ve su bulundurur • Posyon: Şuruptan daha az şeker içeren sıvı ilaçlardır • Damla: Ufak hacimde verilir ve damla sayılarak uygulanır • Kolir: Göze uygulanan damla • Lavman: Rektal yolla uygulanan sıvı ve solüsyonlar. Aktif madde bulunur veya boşaltıcı olarak. • Enema: Küçük hacimli lavmanlar • Tentür: Etken maddenin alkol, eter gibi eritkenler içinde eritilmesi ile (tentürdiyot) • Ekstre (Eriyik): Bitkisel maddelerin su, alkol, eter gibi sonradan uçan eriticilerde ekstraksiyonu ve eriticinin uçurulmasıyla elde edilen ilaç şekli • Dekoksiyon: Etken madde içeren bitkinin su içinde kaynatılıp süzülmesiyle hazırlanır
- 25. YARI-KATI PREPARATLAR • Krem: Yumuşak kıvamlı, yağsız, kolay sürülen, suyla yıkanabilen preparatlardır. Sürüldüklerinde erirler, sulu kısım buharlaşır, geriye ince bir film tabakası kalır. Merhemden daha suludur (su bazlı) • Merhem / Pomad :Vazelin, sıvı parafin gibi eriticilerin içinde tereyağı kıvamında hazırlanmış cilde veya mukozalara dıştan uygulanan
- 26. ENJEKTABL İLAÇLAR • Ampul: Doldurulduktan sonra eritilerek kaynaştırılıp kapatılmış cam kap • Viyal (Flakon): Sıvı veya steril ilaçların saklandığı cam veya plastik şişe