Tıbbi Terminoloji 6 - Solunum Sistemi Terimleri
- 2. SOLUNUM SİSTEMİ • Respiratuar sistemin temel fonksiyonu; hücrenin enerji metabolizması için gerekli oksijeni sağlamak ve metabolizma sonucunda açığa çıkan karbondioksiti uzaklaştırmaktır.
- 3. SOLUNUM SİSTEMİ ORGANLARI • Solunum sistemini oluşturan organlar dış ortam ile organizma arasındaki gaz alışverişini sağlarlar. • Burun (naso/rhino) • Farenks (yutak) • Larenks (gırtlak) • Trake (nefes borusu) • Akciğerler (pulmones)
- 4. BURUN • Aynı zamanda koku organıdır. • Burun; kemik ve kıkırdak yapılı ve üç yüzlü piramide benzer. • Nazal kavite (burun boşluğu) nazal septum (bölme) ile iki kısma ayrılmıştır. • Önde nares denen burun delikleri aracılığıyla dışarıya, arkada koana ile nasofarenkse açılır. • Burun dış duvarında kendi üzerine kıvrılmış kemik lameller bulunur. Bunlara konka adı verilir.
- 5. BURUN
- 6. BURUN
- 7. BURUN BOŞLUĞU • Burun boşluğu mukoza ile örtülüdür ve kıllar içerir. • Mukoza, bol salgı bezi içerir ve zengin bir damar ağı vardır. • Damar ağı sayesinde sertleşebilen (erektil) bir yapıya sahiptir. • Hava, burun boşluğundan geçerken zengin damar ağı nedeniyle ısınır, kıllar ve salgı bezleri sayesinde küçük toz parçalarından arındırılır ve nemlendirilir.
- 9. BURUN BOŞLUĞU • Paranazal sinüsler ve nazolakrimal kanal (gözyaşı kanalı) burun boşluğuna açılır. • Burun boşluğunu örten mukoza, paranazal sinüslerde de devam eder. • Bu nedenle Sinüzit ve rinit birbirlerine dönüşebilir. • Sinüzit : paranazal sinüslerin mukoza iltihabı • Rinit : Burun mukozası iltihabı
- 12. BURUN ve AĞIZ BOŞLUĞU • Burun ve ağız boşlukları sert damak ve yumuşak damak ile birbirinden ayrılır.
- 13. FARENKS Sindirim sistemi ve solunum sisteminin bir bölümüdür.
- 14. LARENKS • Solunum yollarında farenksten sonra yer alır. • Boynun ön kısmında, dil ve trakea arasında üçgen şeklinde bir organdır. • Solunum işlevinin yanında ses organıdır. • Sesi oluşturmak için özelleşmiş yapıya sahiptir. • Gıda maddelerinin alt solunum yollarına kaçmaması için sfinkter görevi yapar. • Ses, havanın plica vocalis (ses telleri) arasından geçerken bunları titreştirmesi ile oluşur. • Konuşma; sesin; dudaklar, dil, ağız, paranazal sinüslerde artikülasyon ve rezonansı sonucu oluşur.
- 15. LARENKS • Larenks; kıkırdaklardan ve kıkırdakları birbirine bağlayan bağlar, membranlar ve kaslardan yapılıdır. • Tiroid kıkırdak; larenksin ön tarafında yer alır ve organı korur. • Özellikle erkeklerde testosteron etkisiyle belirginleşir ve boynun orta hattında Adem elması denen yapıyı oluşturur. • Erkeklerde tiroid kıkırdağın büyümesi bu kıkırdağa tutunan ses tellerinin uzamasına ve erkeklerde sesin kalınlaşmasına neden olur. • Epiglottis; kapak görevi yapan kıkırdaktır. Larenksin girişinde yer alır ve larenksi farenksten ayırır. Gıdaların larenkse kaçmasına engel olur.
- 16. LARENKS
- 17. LARENKS • Larenks kasları kıkırdakları hareket ettirir. • Kıkırdakların konumlarının değişmesi kıkırdaklar arasındaki ses tellerinin gerilme, gevşeme, abdüksiyon, addüksiyonuna yol açarak değişik sesler oluşmasını sağlar. • Ses telleri arasındaki açıklığa rima glottis (mizmar aralığı – ses yarığı) denir.
- 21. TRAKE • Solunum yollarının larenksten sonraki 10-12cm uzunluğunda olan kısmıdır. • Trake; larenksin alt ucundan başlar, boyunda orta hatta yakın olarak özafagusun ön kısmında aşağı doğru inerek göğüs boşluğunda iki ana bronşa ayrılarak son bulur.
- 22. TRAKE • Trake;`C` şeklinde tam olmayan kıkırdak halkalar ve bunları birbirine bağlayan bağ dokusundan oluşmuştur. • Bu kıkırdaklar trake lümeninin kapanmasına engel olur.
- 23. TRAKE • Trake iç yüzü mukoza ile döşelidir. • Mukoza bol miktarda salgı bezi içerir. • Burada biriken salgılar, toz parçacıkları ve nadiren de olsa yiyecek kırıntıları öksürükle yukarıya doğru iletilir. Balgam denen bu birikintiler yutulur ya da tükrükle atılır.
- 24. TRAKEOSTOMİ • Hastalıklar veya yabancı cisimler nedeniyle trake tıkanacak olursa trakeostomi denen bir girişim uygulanmalıdır. • Amaç, trakeye bir tüp yerleştirerek hava yolunu açmaktır. • Trakeostomi ile suni bir hava yolu yaratılmış olur.
- 26. BRONŞLAR • Sağ ana bronş, sol ana bronşa göre daha kısa, daha geniş ve vertikal eksene daha yakındır. • Bu nedenle yabancı cisimler genellikle sağ ana bronşu ya da onun dallarından birini tıkar.
- 27. BRONŞLAR • Sağ ve sol ana bronşlar akciğere girmeden önce lober bronşlara ayrılırlar. • Sağ ana bronştan 3, sol ana bronştan 2 lober bronş çıkar.
- 28. BRONŞLAR • Sağ akciğer iki yarıkla 3 loba, sol akciğer ise bir yarıkla iki loba ayrılmıştır.
- 29. BRONŞLAR • Lober bronşların her biri bir akciğer segmentine giden segmantal bronşlara ayrılır. • Her bir akciğerde 10 segment bulunur. Segmentler akciğerlerin fonksiyonel en küçük birimleridir. • Bronşlar da trake gibi çeperlerinde kıkırdak içerir. Bronşlar gittikçe incelen dallarına ayrılarak tüm akciğerlere dağılır.
- 31. BRONŞİYOL VE ALVEOL • Çapı 2 cm’den küçük olan ince dallara bronşiyol denir. • Bronşiyollerde çeperdeki kıkırdaklar atipik bir hal alır. Çapları 1 cm’den küçük bronşiollerde kıkırdak yoktur. • Bronşiyollerin ucunda duktus alveolaris denen alveol kanalları yer alır. • Alveol kanalları sakkus alveolarisi (alveol kesesi) havalandırır. Bu keseciklerin duvarlarında çok sayıda alveol bulunur. Gaz alışverişi alveollerde gerçekleşir.
- 32. ALVEOLLER • Akciğer parankimini oluşturan ana yapı alveollerdir. • Alveol yapısında Tip 1, Tip 2 alveol hücreleri, mast hücreler ve alveolar makrofajlar vardır.
- 34. ALVEOL • Trakeden terminal bronşiyollere kadar olan kısım iletici hava yollarını oluşturur. • Gaz değişimi olmadığı için anatomik ölü boşluk denir. • Terminal bronşiyollerin distalinde kalan kısım solunum bölgesidir.
- 35. AKCİĞERLER • Akciğerler; hava ile dolu olduğu için hafif, süngerimsi, elastik bir çift organdır. • Akciğerler; kendilerini saran plevra denilen zarın içerisinde serbest olarak bulunur. • Sadece akciğerlere giren damar, sinir, bronşların oluşturduğu bağ dokusu ile sarılı bir demete asılmış haldedirler. Buna radiks pulmonis denir.
- 36. AKCİĞERLER • Akciğerlerin apeksi boyun kökünde klavikula’ların 1 cm kadar üstüne uzanır. Tabanı diyafragma üst yüzüne oturmuştur. • Üçgen prizmayı andıran akciğerlerin kosta, diyafram ve mediastene bakan 3 yüzü vardır. • Mediastinal yüzdeki hilus pulmonis denilen giriş kapısından ana bronş, pulmoner arter ve ven, sinirler, lenf damarları akciğerlere girer ve çıkarlar.
- 37. Anterior Posterior SaÄŸ Lateral Sol Lateral
- 38. PLEVRA • Akciğerleri saran zara plevra denir. • İki yaprağı vardır ve bu yapraklar arasında bulunan sıvı sayesinde akciğerin hareketleri sırasında plevra yaprakları da birbiri üzerinde kayar.
- 39. PLEVRA • Plevra yaprakları akciğerin bir yüzünden diğerine atlarken resesus denen çıkmazlar oluşur. Burada plevra yaprakları arasında daha geniş aralıklar oluşur. En büyük resesus; plevra, kostaları örten yüzden diyafragmatik yüze atlarken oluşur. Buna kostodiyafragmatik resesus denir
- 40. PLEVRA • Plevra yaprakları arasında enfeksiyon, kanama gibi nedenlerle iltihap ve kan birikebilir. • En derin yer olması nedeniyle özellikle kostodiyafragmatik resesusta birikir. • Kan ve sıvı örneği almak için bir iğne yardımıyla plevra boşluğuna girilir tora(ko)sentez denen bu işlemle alınan sıvı örneği akciğer hastalıklarının tanısında yol göstericidir.
- 41. TORASENTEZ
- 42. MEDİASTEN • İki akciğer arasında kalan toraks bölümü iki akciğeri ve plevrayı birbirinden ayırır. • Önden sternum, arkadan omurlar, alttan diyafragma ve her iki yanda akciğerler tarafından sınırlandırılmıştır. Mediastende kalp, kalbin büyük damarları, trake, özofagus, duktus torasikus, aorta, sempatik kök gibi pek çok yapı bulunur.
- 43. SOLUNUM • Solunum: nefes alma (inspirasyon) ve nefes verme (ekspirasyon) periyodlarından oluşur.
- 44. İNSPİRASYON İnspirasyon; diyafragma ve interkostal kasların aktiviteleri sonucunda göğüs boşluğunun genişlemesiyle gerçekleşir. Akciğerlerde ve plevra boşluğunda negatif basınç oluşur. Basıncın eşitlenebilmesi için hava; burun ve ağız yoluyla akciğerlere doğru çekilir.
- 45. EKSPİRASYON • Ekspirasyon, solunum kaslarının gevşemesi sonucu oluşan pasif bir olaydır. • Kas ve kemiklerin eski pozisyonlarına geri dönmeleri sonucu iç basınç artar ve hava akciğerlerden dışarı itilir.
- 46. İNTERKOSTAL KASLAR • İnterkostal kaslar, kostalar arasına yerleşmiştir. • Kontraksiyonla kotları yukarıya ve dışa doğru çekerler. Böylece göğsün ön- arka ve transvers çaplarının artmasına yani göğüsün genişlemesine neden olurlar.
- 47. SOLUNUM MERKEZİ • Solunum kontrolü beyin sapında bulunan solunum merkezi tarafından kontrol edilir. • Diyafragmanın hareketleri; frenik sinir • Larenks kaslarının kontrolü; nervus vagus (vagal sinir) • İnterkostal kasların kontrolü; interkostal sinirler tarafından yapılır.
- 48. SOLUNUM MERKEZİ • Solunum merkezi kandaki kimyasal değişikliklere duyarlıdır. Kanda fazla miktarda CO2 biriktiğinde solunum merkezi akciğerlere sinyal gönderir ve solunum sayısı artar. • Normal bir erişkinde solunum sayısı dakikada 14-18’dir.
- 49. SONEK ANLAM ÖRNEK -pnea solunum apne Solunumun durması -oksi oksijen düzeyi hipoksi Oksijenin düşük olması -kapni karbondioksit düzeyi hiperkapni Karbondioksitin yüksek olması -foni ses disfoni Güç konuşma
- 50. KÖK ANLAM ÖRNEK Naz/o burun Paranazal Rin/o burun Rinore Fareng/o farenks Farengeal Lareng/o larenks Larengoskop Trake/o trake traketomi Bronch/o bronş bronkospazm Bronchi/o bronşiol bronşiolit Pleur/o plevra plörezi Pulm/o akciğer pulmonal Pneum/o akciğer pnömektomi
- 51. SEMPTOMLAR • Öksürük • Balgam • Bronkore: Bol sulu balgam • Hemoptizi: Öksürükle kırmızı parlak kan gelmesi • Dispne : Nefes darlığı • Paroksismal Noktürnal Dispne: Geceleri gelişen uykudan uyandıran nefes darlığı • Platipne: Hastanın kalkınca dispnesinin olmasıdır. • Göğüs ağrısı
- 52. MUAYENE - İNSPEKSİYON • Bradipne : Solunum sayısının dakikada 10’nun altında olması • Taşipne : Solunum sayısının dakikada 20’nin üzerinde olması • Apne : Solunumun 10 saniyeden daha uzun süre durmasıdır. • Cheyne Stokes Solunumu: Solunum yavaş yavaş hızlanır, bir noktadan sonra tekrar yavaşlayarak durur. Bu periyodik olarak devam eder. MSS olayları, intoksikasyonlar ve yaşlı pnömonilerinde görülebilir.
- 53. MUAYENE - İNSPEKSİYON • Kussmaul Solunumu: Solunumun hem sayı hem de derinliği artmıştır. • Biot solunumu: düzensiz soluk alıp vermedir.
- 54. MUAYENE - İNSPEKSİYON • Pektus ekskavatum : kunduracı göğsü • Pektus karinatum: kuş göğsü • Fıçı göğüs: Göğüs ön arka çapı artmıştır.
- 55. ÇOMAK PARMAK • Çomak parmak (Hipokrat parmağı / Clubbing): Tırnak yatağı ile tırnak kökü arasında açı artışıdır.
- 56. CLAUDE BERNARD HORNER SENDROMU • Apikal pulmoner tümörlerde brakiyal pleksus infiltrasyonuna bağlı omuz ve kol medialinde ağrı, miyozis, pitozis, enoftalmus ve o taraf yüzde kuruluk olması.
- 57. SUPERİOR VENA KAVA SENDROMU • Vena kava süperiorun dıştan ya da içten tıkanması ile oluşur. Kan gerisinde göllenir ve buna bağlı olarak yüz, boyun ve kollarda pelerin tarzında ödem ve göğüs duvarında kollateraller izlenir.
- 58. PALPASYON - PERKÜSYON • Palpasyon Vibrasyon torasik yöntemi kullanılır. • Perküsyon Normal akciğer dokusunda perküzyonda sonör ses alınır. (Matite / Timpanik ses)
- 59. OSKÜLTASYON • Ral: Solunum sesleri solunum yollarının inspirasyonda açılması ve ekspiryum sonunda kapanması ile duyulur. Patolojik olarak erkenden kapanan hava yolunun aniden açılması ile gaz basınçları eşitlenir ve raller oluşur. (Kuru ral / Yaş ral) • Ronküsler: Daralmış hava yolunda hava akımının hızlanması bronş duvarlarını titreştirir ve uzun süreli müzikal bir ses duyulur • Stridor: İnspiryumda duyulan, trake ve larenks darlıklarında ortaya çıkan sürekli ses. • Wheezing (Hışıltı): Ekspiryumda dışarıdan da duyulabilen ıslık sesi. • Sessiz akciğer
- 60. TANI YÖNTEMLERİ • Balgam incelemesi • Akciğer grafisi • Solunum fonksiyon testleri • Bronkoskopi • Bronkoalveolar lavaj • Arteriyal kan gazları • Toraks bilgisayarlı tomografisi • Ventilasyon-perfüzyon görüntüleme • Pulmoner anjiografi
- 61. BALGAM İNCELEME • Balgam: öksürükle ağız yolundan çıkarılan akciğer salgısıdır. • Miktarı, rengi, kokusu hastalıklara göre farklıdır. • Makroskopik, mikroskopik, mikrobiyolojik ve kimyasal incelenir.
- 62. AKCİĞER GRAFİSİ • Standart olarak iki yönlü (PA/Lateral) çekilir. Temel görüntüleme yöntemidir. • PA Ac grafisinde; kalp ve diyafragma arkası lezyonlar görülemeyeceği için Lateral grafi ile bu bölgeler de incelenebilir.
- 63. SOLUNUM FONKSİYON TESTLERİ • SFT, spirometre denen cihazlarla yapılır. • Solunum fonksiyon testleri; akciğerlerin kapasitesini ve fonksiyonel durumunu objektif olarak ölçmeye yarar. • SFT ile akciğerlerin alabildiği hava hacmi ve bu havanın akciğere alınması ve verilmesinde yapılan güçlü solunum faaliyeti ile oluşturulan hava akım hızı ölçülebilir. • SFT, özellikle Astma ve Kronik Obstrüktif AC Hastalıklarında (KOAH) çok değerlidir.
- 64. SOLUNUM FONKSİYON TESTLERİ • Tidal Volüm(TV): Her nefes döngüsünde bir nefesle alınan veya verilen gaz miktarı • Rezidüel Volüm (RV) : Maksimum ekspirasyon sonrası akciğerlerde kalan gaz miktarı • Fonksiyonel Rezidüel Kapasite (FRC): Sakin bir ekspirasyon sonrası akciğerde kalan hava miktarı • Ekspiratuar Rezerv Volüm(ERV) : Normal ekspirasyon düzeyinden sonra verilebilen maksimum gaz miktarı • Total Akciğer Kapasitesi(TLC) : Maksimum inspirasyon sonrası akciğerlerin içerdiği hava miktarı • Vital Kapasite(VC) : Maksimum ekspirasyon sonrası güçlü bir ekspirasyonla atılan hava miktarı
- 65. SFT
- 66. BRONKOSKOPİ • Bronkoskopi, bronş ağacının içeriden görüntülenmesidir. Tanı ve tedavi amaçlı uygulamalar yapılabilmektedir. • Bronkoskopta yer alan fiberoptik sistem ile görüntü bir monitor ile izlenebilir.
- 67. BRONKOSKOPİ • Havayolunu daraltan tümör veya benzeri durumlarda eş zamanlı lazer ve koter gibi uygulamalar yapılabilir. • Otofloresan bronkoskopi ile tümörler çok erken dönemde renk değişikliği yapma özellikleri ile tanınabilmektedir.
- 68. ARTERİYEL KAN GAZLARI • Arter örneği kan analizinde • pH • paCO2 • paO2 • SatO2 • HCO3 • Anyon gap • Osmolar gap
- 69. ATELEKTAZİ • Akciğerin büzüşmesi, akciğerlerin veya bir kısmının tam gevşeyememesi. • Doğumsal, kompresyon, obstrüksiyon vb neden olabilir. Tüm akciğer, lober veya segmental olabilir.
- 71. ASTMA • Hava yolunda enflamasyon ve bronş düz kaslarında kasılmaya bağlı olarak ortaya çıkan, hışıltılı solunum ve tekrarlayan dispne atakları ile karakterize hastalık. • Astım bronşiyale, bronş astımı veya bronşiyal astım da denir.
- 72. ASTMA • Astma hava yollarının daralmasına bağlı gelişen bir hastalıktır. • Özellikle küçük hava yollarında tıkanma vardır. • Bronşiyoller, lümenlerin daralması yanında yapışkan balgam tıkacı ile de kapanmıştır. • Hasta öksürük ataklarıyla bu balgamı çıkarmaya çalışır. • Astım ataklarında hasta solunum güçlüğü içindedir. Hasta yardımcı solunum kaslarını da kullanarak havayı aşağı doğru itmeye çalışır. Hatta şiddetli ataklarda dar hava yollarından geçen havanın yarattığı ıslık sesi duyulabilir.
- 73. ASTMA
- 74. KOAH- Kronik Obstrüktif Ac Hastalığı • Kronik bronşit ya da amfizeme bağlı olarak ortaya çıkan, bronş hava akımında kalıcı ya da tekrarlayan hava akım kısıtlanması ile karakterize durum
- 75. HASTALIKLAR • Kistik Fibroz: Kalıtsal, pankreas, solunum sistemi ve ter bezlerini tutan metabolik hastalık. Tanısında Ter testi yapılır. • Pnömoni (zatürre):Akciğerlerin mikroorganizmalar veya kimyasal irritanlarla meydana gelen enflamasyonu. • Plörezi:Plevranın inflamasyonu
- 76. TERİMLER • Ventilasyon: Oksijenin atmosferden alınarak akciğerlere iletilmesi ve karbondioksitin alveollerden atmosfere verilmesi • Perfüzyon: • Distribüsyon: Havanın solunum birimlerine dağılması • Difüzyon: alveol ve kapiller arasındaki gaz alışverişi
- 77. TERİMLER • Asidoz : Vücut sıvısında asit miktarının artması. Respiratuar asidozun nedeni vücutta yüksek seviyede karbondioksit olmasıdır • Alkaloz: Vücut sıvısında baz miktarının artması. Respiratuar alkalozun nedeni vücuttaki düşük seviyedeki karbondioksittir.
- 78. TERİMLER • Asfiksi: Boğulma, nefes alamama • Aspirasyon: Çekerek almak veya boşaltmak
- 79. KRUP • Genellikle bebeklerde ve çocuklarda görülen larenks kaslarının ağrılı kasılması, nefes alamama ses kısıklığı ile karakterize durum.
- 80. TERİMLER • Koriza: Burun mukozasının iltihaplanması sonucu salgı artışı ile belirgin nezle • Epistaksis: Burun kanaması.
- 81. ENTÜBASYON • Hava yolunu açık tutmak amacıyla larenkse tüp takılması