Tıbbi Terminoloji 8 - Sindirim ve Üriner Sistem Terimleri
- 1. SÄ°NDÄ°RÄ°M SÄ°STEMÄ° TERMÄ°NOLOJÄ°SÄ° Prof.Dr.Ergün Ö°ì²õü³ú
- 2. SİNDİRİM SİSTEMİ • Sindirim sistemi; hücrelere besin maddelerinin sağlanması görevini yapar. • Büyük besin molekülleri mekanik ve kimyasal parçalanır uygun hale getirilen besin maddeleri dolaşım sistemi yardımıyla hücrelere dağılır.
- 4. SİNDİRİM SİSTEMİ - 2 • Sindirim ağızda başlar. Besinler çiğnemeyle parçalanırken tükrükle karışır, tükrük enzimleriyle küçük parçalara ayrılır. • Islanan besinler yutularak özofagusa sonra mideye geçer. • Midede pepsin ve HCl yardımıyla daha küçük parçalanma gerçekleşir.
- 5. ORAL KAVÄ°TE
- 6. ¶ÙÄ°½¢
- 7. PERİSTALTİZM • Gastrointestinal kanalda salgılanan sekresyonlar sindirime yardımcı olur. • Besinler, organ duvarlarının dalga benzeri kasılma hareketleri olan peristaltik hareketlerle barsak kanalında ilerler.
- 9. SİNDİRİM SİSTEMİ - 4 • Mide çıkış kısmı pilordan ince barsağın ilk bölümü olan duodenuma geçen besinler jejunum ve ileumu geçerek kalınbarsağa (kolon) ulaşır. • Sindirilmemiş besinler, su ve diğer içerik kolona geçer. Kolon; çekum, apendiks, çıkan (asendan) kolon, transvers kolon, inen (desendan) kolon, sigmoid kolon ve rektumdan oluşur. • Karaciğer, safra kesesi ve pankreas da sindirim sisteminin diğer organlardır.
- 10. 1 - Özofagus 2 – Gastroözofageal kapak 3 - Mide 4 - Pilor 5 – Duodenum 6 - Karaciğer 7 - Safra Kesesi 8 - Pankreas 9 - Jejunum 10 – İleum 11 –İleoçekal kapak 12 – Apendiks 13 - Çekum 14 – Asendan kolon 15 – Transvers kolon 16 – Desendan kolon 17 - Sigmoid kolon 18 – Rektum 19 – Anüs
- 11. KÖK ANLAM ÖRNEK Or/o Ağız Oral Ağızla ilgili Stoma Stomatit Ağız iltihabı Gnat/o Çene Prognatik Çıkık çeneli Keil/o Dudak Keiloplasti Dudakların onarımı Labi/o Labial Dudakla ilgili Bukka Yanak Bukkal Yanakla ilgili Dent/o Diş Dental Dişle ilgili Odont/o Odontal Dişle ilgili Gingiv/o Dişeti Gingivit Dişeti iltihabı Ling/o Dil Lingual Dille ilgili Gloss/o Glossit Dil iltihabı Siyal/o Tükrük Siyaladenit Tükrükbezi iltihabı Palat/o Damak Palatin Damakla ilgili
- 12. KÖK ANLAM ÖRNEK Özofag/o Yemek borusu Özofajit Yemekborusu iltihabı Gastr/o Mide Gastrit Mide iltihabı Pilor/o Mide kapısı Pilorospazm Mide kapısının kasılması Enter/o Barsak Enterit Barsak iltihabı Bili Safra Bilier Safra ile ilgili Kol/e Kolestaz Safra akımının durması Kolesist/o Safra kesesi Kolesistit Safra kesesi iltihabı Kolanji/o Safra kanalı Kolanjit Safra kanalı iltihabı Koledok/o Koledokolitiazis Safra kanalı taşı Prokt/o Rektum Proktit Rektum iltihabı
- 13. MİDENİN BÖLÜMLERİ • Kardia: Midenin özofagus’a komşu kısmı • Fundus (Dip) • Korpus (Gövde) • Antrum (Boşluk) • Pilor (Kapı)
- 15. DİVERTİKÜL Divertikül: Organ lümenine açılan ucu kapalı kese Meckel Divertikülü : (%2) Konjenital Anomali olarak ileoçekal valvden 40- 100 cm mesafede olabilir. Zenker Divertikülü : Üst özofagusta farenks arka duvarında farenks in hernisi
- 16. TERİMLER • Feçes : Dışkı, gayta • Defekasyon: Feçesin boşaltılması • Flatulans : Gaz çıkarma • Meteorizm: Barsak gazı/barsak gazına bağlı ağrı • Emezis: Kusma • Regürjitasyon: Geri emme, geri alma • Kimüs: Midede yarı sindirilmiş gıdalar ve mide enzimlerinin karışımını içeren koyu kıvamlı sıvı
- 17. TERİMLER • Hematemez: Kan kusma • Hematokezi : Kanlı dışkılama • Melena: İntestinal kanama sonucunda katran siyahı feçes
- 18. GASTRİK ÜLSER • Ülser: Müköz membran veya ciltteki lezyon veya yara • Peptik Ülser; Gastrointestinal traktın herhangi bir yerinde ülser olması Peptik ülserler; Helikobakter pilori bakterisine bağlı gelişebileceği gibi aspirin vb analjeziklerin uygunsuz ve uzun süreli kullanımına veya gıdaların zarar vermesine bağlı olarak da gelişebilir.
- 21. BULİMİA • Yemeğe aşırı eğilim gösterme ve aşırı iştah artımı vardır yeme sonrasında yenilenleri çıkarma davranışı • Yeme nöbetleri - - > Çıkarma/kusma veya • Kusma / Laksatif- Diüretik-Lavman suistimali
- 22. KANSER • Gastrointestinal sistemde kanserin en sık görüldüğü yerler: kolon ve rektum bölgeleridir. • Polipler; prekanseröz lezyonlar olabilecekleri için cerrahi olarak çıkarılmalıdır. • Gastrointestinal kanserlerin erken tanısında kullanılan testlerden birisi olan Gaytada Gizli Kan (GGK) bakılması hem kolay hem de basit bir yöntem olarak kullanılabilir.
- 23. İLEUS –> BARSAK OBSTRÜKSİYONLARI • İleus: Barsak obstrüksiyonu sonucu peristaltizmin kaybolması • Adezyon : Yapışıklık • Pilor Stenozu : Pilorda darlık sonucu pasaj yavaşlar veya devam edemez. Sıklıkla kusmalarla kendini gösterir.
- 24. • İntussepsiyon (İnvajinasyon) : Barsak segmentlerinin içiçe geçmesi • Volvulus : Barsak halkasının (ans) mezenteri etrafında dönmesi sonucunda gelişen barsak tıkanıklığı (barsak düğümlenmesi)
- 26. ENFLAMATUAR BARSAK HASTALIĞI • Crohn Hastalığı: Sıklıkla ileum bölgesini tutan barsakların kronik enflamasyonu. Ağrı, diyare, abse ve fistüle neden olur. • Ülseratif Kolit : Sıklıkla kolon ve rektum bölgesinde kronik enflamasyon
- 27. TERİMLER • Anastomoz: İki şeyi (barsak uçları vs.) ağız ağıza getirilip, birbirine dikme, ağızlaştırma • Parenteral Hiperalimentasyon: Tüm besinlerin damar içinden verilmesi.
- 28. HEPATİT • Karaciğer enflamasyonu anlamına gelmekle beraber karaciğer hücrelerinin nekrozu söz konusudur. • 6 farklı virüs etyolojisinde yer alır. En sık Hepatit A, B ve C virüsleri neden olur. Hepatit D,E ve G virüsleri de hepatite neden olurlar. Hepatit A ve B için aşı olanağı vardır. • Hepatit fekal-oral, seksüel ve kan ürünleriyle bulaşan bir hastalıktır. • Hepatit’in en sık belirtisi bilirubin pigmentinin kanda artışının neden olduğu sarılıktır (ikter)
- 29. SİROZ • Kronik karaciğer hastalığıdır. Alkol kullanımı ve hapatitler en sık nedendir. • Hepatomegali, sarılık, ödem, assit en sık belirtileridir. Kanamalar, splenomegali ve beyin hasarı sonucu koma görülebilir. • Komplikasyon olarak gelişen Portal Hipertansiyon sonucu karaciğere kan getiren damarlarda genişlemeler ve yırtılmalar oluşabilir. (Özofagus varisleri vb)
- 31. SAFRA TAÅžLARI
- 32. TERİMLER • Kolelityazis : Safra taşı • Kolesistit : Safra kesesi iltihabı • Kolesistektomi : Safra kesesinin çıkarılması • Kolik: Boşluk içeren organda ani olarak oluşan kasılmanın yol açtığı kıvrandırıcı şiddetli ağrı • Pankreatit : Pankreas iltihabı • Apandisit: Apendiksin iltihabı
- 38. ÃœRÄ°NER SÄ°STEM
- 39. ÜRİNER SİSTEM • Üriner sistem iki böbrek, iki üreter, mesane ve üretradan oluşur. • Üriner sistem, vücudun atıklardan temizlenmesinde (ekstraksiyon) görevlidir. • Böbrekler, boşaltım organıdır. Vücut sıvısı hacmini ve asit-baz dengesini düzenler. (Homeostasis) • Eritropoetin, kemik iliğinde eritrosit yapımını uyaran hormondur. Renin, kan basıncını yükselten enzimdir. Renin, kan damarlarında kasılmaya neden olan anjiotensin maddesini uyararak etki gösterir.
- 41. BÖBREKLER • Böbrekler lomber bölgede retroperitoneal organlardır. • Üst kısmında adrenal bezler (böbreküstü – sürrenal) yer alır. • Böbrekler fibröz kapsül içinde yer alır ve dış tabaka olan konnektif doku ile böbrek, karın duvarına yerleşmiştir.
- 42. BÖBREĞİN YAPISI • Böbrek parankiminde dışta korteks ve içte medulla bulunur. • Medulla piramid denen üçgen şekilli bölümlere ayrılır. Piramidler çizgili görünüme sahiptir. Bu görünümün nedeni nefronların toplayıcı tübülleri ve Henle kulpu (loop) dur. • Her toplayıcı tübül kaliks denen kase şekilli idrar toplayıcı alanı oluşturur. • Bir kaç kaliks minör birleşerek kaliks majoru oluştururlar. • Renal pelvisten süzülen idrar üreter ile mesaneye taşınır.
- 44. NEFRON • Böbreğin fonksiyonel en küçük ünitesi nefron olarak adlandırılır. • Nefron: Bowman kapsülü ve toplayıcı tübüle açılmak üzere onun devamı şeklinde uzanan proksimal ve distal tübüllerin meydana getirdiği mikroskopik yapıdır. • Böbrekler, abdominal aortanın dalı olan renal arter ile beslenir. Renal arter daha küçük damarlara ayrılarak böbrek dokusunun tamamına dallar verir. En sonunda Bowman kapsülü ve glomerül adı verilen kapiller kümelere girer. • Nefrona giren sıvı glomerüler filtrat, su, elektrolit, atıklar, besin ve toksinler içerir. Bu sıvıda protein ve hücreler bulunmaz.
- 46. İDRAR • Renal pelvisten drene olan idrar; üreterler ile mesaneye taşınır. • Mesane dolduğu zaman refleks bir kasılma ile idrar, üretraya gönderilir. • Üretra kadında sadece idrar taşır ve kısadır (4 cm). • Erkekte üretra hem idrar hem de semenin taşınmasında görevlidir ve uzundur (20 cm).
- 47. İDRAR • İdrarın boşaltılması miktürisyon (miksiyon) veya ürinasyon olarak adlandırılır. • Üretrada bulunan üst ve alt iki sfinkter miksiyonun kontrolünde görevlidir.
- 48. BÖBREK FONKSİYON TESTLERİ • Kan Üre Nitrojeni/Azotu (BUN): Nitrojen kanda üre şeklinde bulunur. BUN yükselmesi kanda nitrojen yıkım ürünlerinin arttığının göstergesidir ve böbrek bozukluğuna işaret eder. (BUN ayrıca; kalp yetmezliği, su-tuz alım- atım bozuklukları (ishal, kusma, aşırı terleme vb), sindirim sistemi kanamaları, yanıklarda da yükselebilir.) • Kreatinin : Kaslarda bulunan kreatin irrevesibl olarak kreatinine dönüşür. Kreatinin glomerülden filtre olur. • Kreatinin düzeyi kişinin kas kitlesine bağlı olduğu için sık değişiklik göstermez. Böbrek problemi olmayan kişilerde günlük kreatinin atım ve oluşumu eşittir. Böbrek fonksiyonu bozulmuşsa atılan miktar azalacağı için kanda kreatinin düzeyi artacaktır.
- 49. BFT - GFR • Glomerül Filtrasyon Hızı (GFR) : Böbrek fonksiyonunun değerlendirmesinde en uygun testtir. • İki böbreğin toplam ağırlığı yaklaşık 300 gramdır. • Kardiyak debinin dörtte birini alırlar. Renal kan akımı 1200 ml/dk, renal plazma akımı 600 ml/dk’dır. • Bu akımın yaklaşık % 20’si ultrafiltrata geçer ve GFR normal bir erişkinde 125 ml/dk/1.73 m2 vücut alanıdır. (180 lt/gün ultrafiltrat) • Kreatinin klirensi, GFR hesaplanmasında kullanılan en pratik testtir.
- 50. KREATİNİN KLİRENSİ • Klirens : Birim zamanda ilgili maddeden temizlenen plazma volümü. • Klirens = idrar konsantrasyonu x idrar volümü /(plazma konsantrasyonu x zaman) • Normal değer 90 -120 ml/dk • Sağlıklı bir insanda kreatinin yapımı ve atılımı sabittir. Kadınlar 15- 20 mg/kg, erkekler ise 20- 25 mg/kg miktarında kreatinin atarlar. • Kreatinin klirensi 24 saatlik toplanan idrarla ölçülebilir veya yaşa, cinse ve kiloya göre bireysel hesaplanabilir
- 51. TİT – TAM İDRAR TAHLİLİ • İdrar rengi - berrak ve açık sarı • İdrar dansitesi - 1001 -1040 • İdrar pH değeri - 4,5 -8 arasında • İdrar glikozu - negatif • Lökosit esteraz - idrarda lökositler varsa + (non-spesifik) • Nitrit - idrarda bakteri varsa + (non-spesifik) • Bilirubin - konjuge bilirubin artışında + • Ürobilinojen - barsağa geçen bilirubinden oluşur. Obstrüktif ikterde negatif, diğer ikterlerde pozitif. • İdrarda protein – negatif • İdrarda kan varsa mikroskopik hematüri • Mikroskopi - >
- 52. TİT - İDRAR MİKROSKOPİSİ • Hücreler: Lökositler, eritrositler, renal tübüler hücreler, oval yağ cisimleri, epitel hücreleri • Kristaller: Ürat, kalsiyum fosfat, oksalat, karbonat, triple fosfat, sistin, ilaçlar • Silendirler: Hyalin, granüler, eritrosit, lökosit, tübüler hücre, dejenere selüler, geniş, mumsu • Mikroorganizmalar: Bakteri, mantar, trikomonas, nematod • Diğer: Sperm, ve diğer kontaminasyon materyali
- 53. HEMO¶ÙÄ°³Û´¡³¢Ä°´Ü • Hemodiyaliz: Kandaki atık maddeler seçici geçirgen bir membrandan geçirilerek ayrıştırılır. Böbrek bozukluklarında veya yokluÄŸunda böbreÄŸin yerine kullanılır.
- 54. ¶ÙÄ°³Û´¡³¢Ä°´Ü
- 56. KÖK ANLAM ÖRNEK Ren Böbrek Renal Böbrekle ilgili Nefr/o Nefropati Böbrek Hastalığı Piyel/o Böbrek pelvisi Piyelogram Böbrek pelvisinin görüntülenmesi Ür/o İdrar Üriner İdrarla ilgili Sist/o İdrar kesesi/mesane Sistit Mesane iltihabı Vezik/o Vezikal Mesane ile ilgili Kali Kase, fincan Kaliks Böbrek pelvisinde fincan benzeri boşluk Korteks Dış kısım Kortikal Korteksle ilgili Medulla İlik (iç kısım) Meduller Medulla ile ilgili
- 57. ÜRİNER ENFEKSİYONLAR • Mikroorganizmaların üriner sistemde yukarı ilerleyerek oluşturdukları enfeksiyonlar üriner sistem enfeksiyonları (ÜSE) olarak adlandırılır. • Sistit: Mesane enfeksiyonu • Piyelonefrit : Böbrek ve renal pelvisin enfeksiyonu • Üretrit: Üretranın enflamasyonu • Dizüri: Ağrılı ve zor miksiyon • Bakteriüri: İdrarda bakteri bulunması • Piyüri: İdrarda lökosit bulunması
- 58. GLOMERÜLONEFRİT • Böbrek ve glomerülün iltihabıdır. Glomerülonefrit, immün reaksiyon sonucu oluşan bir bozukluktur. • Genellikle solunum sistemi veya cildin streptokok enfeksiyonuna cevap olarak gelişir veya otoimmün bir hastalığa eşlik eder. • Hipertansiyon, ödem, oligüri gibi belirtileri vardır. • Böbrek dokusunun hasar görmesi sonucu protein ve kan nefronlardan geçmeye başlar.
- 59. AKUT BÖBREK YETMEZLİĞİ (ABY) • Böbrek fonksiyonlarında ani gelişen azalma • Günlük idrar miktarı azalır. Sıvı atılımı gerçekleşemediği için overvolemi olur. • İdrarla atılması gereken maddeler atılamaz (BUN, H vb) vücutta birikir ve bu birikimlerin neden olacağı klinik sorunlar gelişir. • Na, K, Ca, P gibi elektrolitlerin vücuttaki dengesi korunamaz. (Hiperkalemi, asidoz, hiponatremi, hipokalsemi...) • Tedavi : Sıvı-elektrolit dengesinin sağlanması, Diyaliz, Renal transplantasyon
- 60. KBY - KBH • Kronik Böbrek Yetmezliği (KBY) : Çeşitli hastalıklara bağlı gelişen kronik, progresif ve irreversibl nefron kaybı ile karakterize nefrolojik sendromdur. • Kronik Böbrek Hastalığı (KBH) : Altta yatan etyoloji ne olursa olsun en az 3 ay süren objektif böbrek hasarı ve/veya GFR 60 ml/dk/1,73 m2 nin altına inmesi durumu. Böbrek hasarının en sık rastlanan ve kolayca saptanabilen göstergesi proteinüridir.
- 61. ÜRİNER TAŞLAR • Nefrolityazis • Ürolityazis • Renal kolik • Hidronefroz
- 62. TERİMLER • Üremi : Böbrek yetmezliği sonucu kanda azot- nitrojen maddelerinin aşırı yükselmesi sonucu gelişen toksik durum • Azotemi : Vücutta nitrojen atık miktarının artması
- 63. TERİMLER • Dehidrasyon: Vücuttan yoğun sıvı kaybı • İnkontinans : İdrar kaçırma (idrar tutmada yetersizlik) • Üriner urgency : Ani idrar yapma ihtiyacı • CAPD (Continuous ambulatuary peritoneal dialysis) : Sürekli ayaktan periton diyalizi • ESWL (Extracorporeal shock wave lithotripsy) : Ses dalgaları ile taş kırma
- 64. TERİMLER • Diürez : İdrar atılımının artması • Poliüri : İdrar miktarının artması • Pollakiüri : İdrara çıkma sayısının artması • Anürezis: İdrar atılımının olmaması • Anüri : İdrar yapımının olmaması • Enürezis : İdrar kaçırma • Noktüri : Gece yoğun idrar yapma