Tck duygu durum
- 1. 198 Yasalar箪m箪z a巽箪s箪ndan, ki綻inin, medeni haklar箪n箪 kullanmas箪 ve cezai sorumluluk ta綻箪mas箪 i巽in ruhsal y旦nden sa丹l箪kl箪 olmas箪 旦n ko綻uldur. Adli psikiyatride, ki綻inin su巽 olay箪ndaki ruhsal durumu kadar medeni haklar箪 kullanmadaki yetene丹i de konu edilir. Ceza Hukuku ve Medeni Hukuk alanla- r箪nda bilirki綻ilik istenebilir. Bilirki綻ilik, bir davan箪n gidi綻inde mahkemece gerekli g旦r端lmesi halinde ilgili alanda uzman olan ki綻i ya da ki綻ilerin g旦r端綻le- rine ba綻vurulmas箪na verilen isimdir (Akg端n 1987). Adli psikiyatride bilirki綻ilik g旦revi verilen hekimin psikiyatri alan箪nda yetkin olmas箪 beklenir, ancak bu tek ba綻箪na yeterli de丹ildir. lgili hukuk kurallar箪n箪, yasa maddelerini de iyi bilmesi gerekir. E丹er bilir- ki綻i yasan箪n temelinde yatan anlam箪 bilmez ise hu- kuk巽u ile aralar箪nda anla綻mazl箪k olur. Yasalar箪m箪za g旦re adli psikiyatri konusunda kendisinden g旦r端綻 istenen ruh hekimi, bilirki綻i olarak atanm箪綻t箪r. Duygudurum bozukluklar箪 ki綻inin d端綻端nce, affekt ve psikomotor alandaki i綻levselli丹ini etkiledi丹i i巽in medikolegal sorunlara da yol a巽abilmektedir. Adli psikiyatride bu iki d端zeyde kar綻箪m箪za 巽箪kabilir: Ceza Hukuku ve Medeni Hukuk. Burada konuyla ilgili yasa maddelerine k箪saca de丹inilecektir. CEZA HUKUKU San箪klar箪n ve ma丹durlar箪n ruhsal durumlar箪n箪n incelenmesi s旦z konusudur: 綻ledikleri su巽lara kar綻箪 san箪klar箪n ceza ehliyeti olup olmad箪丹箪n箪n tayi- ni ve 箪rza ge巽me ma丹duru olan ki綻inin ak箪l hastas箪 olup olmad箪丹箪n箪n tayini konular箪 ceza hukuku kap- sam箪 i巽erisindedir. 1. Ceza Ehliyeti: Ceza hukukunca su巽a elveri綻li olmak veya cezaya yeterlilik olarak tan箪mlan箪r ki, bu yeterlilik olmadan ehliyet, ehliyet olmadan su巽, su巽 olmadan da cezay箪 gerektirir eylem olamaz (zbek 1980). Ki綻inin ceza alabilmesi i巽in isteme ve yapma iradesinin olmas箪 gerekmektedir. rade, birbirine kar綻箪t se巽enekler aras箪nda bir de丹er- lendirme yap箪p birini se巽mek veya bunlar箪n hepsi- ni reddetmek yetene丹i olarak kabul edilmektedir (Erem 1976). Kanunen su巽 say箪lan bir eylemi yap箪p yapmama konusunda sahip oldu丹u se巽me hakk箪n箪, yapmak suretiyle kullanan ki綻i, sorumlu ki綻i olarak kabul edilir (D旦nmezer 1945). Serbest irade, belli bir hareketin yap箪lmas箪n箪 sa丹layan ruh kuvveti olarak tan箪mlan箪r. Sa丹l箪kl箪 ki綻iyi hastadan ay箪ran, onda serbest iradenin bulunmas箪d箪r. Ceza ehliyeti, irade serbestisi ve temyiz yetene丹i olan ki綻inin su巽 i綻lemesi durumunda s旦zkonusudur. Temyiz, "ki綻inin eyleminin sonu巽lar箪n箪 anlayabilmesi ve isteyebilmesi" diye tan箪mlan箪r (Erem 1976). Su巽 i綻leyen ki綻ide su巽 s箪ras箪nda ruhsal hastal箪k nedeniyle 綻uur ve harekat serbestisinin t端m端yle kalkmas箪 durumunda T端rk Ceza Yasas箪n箪n (TCY) 46. maddesi uygulan箪r ve bu ki綻ilere ceza verilmez, muhafaza ve tedavileri 綻ifaya dek s端rer. Duygudurum Bozukluklar箪n箪n Adli Y旦n端 Prof. Dr. Engin Turan TUNCER* * Ankara niversitesi T箪p Fak端ltesi, Psikiyatri Anabilim Dal箪, ANKARA
- 2. DUYGUDURUM DZS 2001;4:198-203 DUYGUDURUM BOZUKLUKLARININ ADL YN 199 TCY 46. madde: Fiili i綻ledi丹i zaman 綻uurunun veya harekat箪n箪n serbestisini tamamen kald箪racak surette ak箪l hastal箪丹箪na du巽ar olan kimseye ceza verilemez uur ve harekat serbestisi ak箪l hastal箪丹箪 nedeniyle t端m端yle de丹il de 旦nemli 旦l巽端de kalkm箪綻 ise, TCYnin 47. maddesi ge巽erlidir; bu durumda ceza indirimi uygu- lan箪r. TCY 47. madde: Fiili i綻ledi丹i zaman 綻uurunun veya harekat箪n箪n serbestisini ehemmiyetli derecede azaltacak surette akli maluliyete m端ptela olan kimseye verilecek ceza a綻a丹箪da yaz箪l箪 綻ekilde indirilir... 2. Ma丹durlar箪n Durumu: Ceza hukukunda bir di丹er konu da 箪rz箪na ge巽ilen ki綻inin (ma丹durun) ak箪l hastal箪丹箪ndan dolay箪 bu fiile kar綻箪 koyamayacak halde bulunmas箪 durumudur ki, TCY 416. madde- sine g旦re san箪丹a ceza verilir. TCY 416. madde: Onbe綻 ya綻箪n箪 bitiren bir kimsenin cebir ve 綻iddet veya tehdit kullanmak suretiyle 箪rz箪na ge巽en veyahut ak箪l veya beden hastal箪丹箪ndan veya kendi fiilinden ba綻ka bir sebepten veya kulland箪丹箪 hileli vas箪- talardan dolay箪 fiile mukavemet edemiyecek bir halde bulunan bir kimseye kar綻箪 bu fiili i綻leyen kimse yedi seneden a綻a丹箪 olmamak 端zere a丹箪r hapis cezas箪 ile ceza- land箪r箪l箪r. Yine bu suretle 箪rz ve namusa tasaddiyi tazammun eden di丹er bir fiil ve harekette bulunursa 端巽 seneden be綻 se- neye kadar hapsolunur. MEDEN HUKUK Bu ba綻l箪k medeni ehliyet ile evlenme an箪nda ve bo綻anma durumundaki ki綻inin ak箪l hastas箪 olup olmad箪丹箪n箪n tayini konular箪n箪 i巽ermektedir. 1. Medeni Ehliyet: Ki綻inin hukuki eylem ve i綻lem- lere yeterlili丹ini ifade eder. Medeni hukuk y旦n端yle ehliyet, "makul surette hareket etme iktidar箪" diye tan箪mlan箪r. Bu iktidar, eylemleri ve sonu巽lar箪n箪 do丹ru olarak anlamak ve buna g旦re hareket etmek, davran箪綻lar箪n箪n ula綻aca丹箪 sonu巽lar箪 muhakeme ede- bilmek yetene丹idir (Akg端n 1987). Psikiyatrik y旦n- den ki綻inin bilincinin a巽箪k, iradesinin serbest olmas箪, iyiyi k旦t端den ay箪rdedebilmesi, kendisi ve 巽evresinde olup bitenlerden haberdar, g端nl端k rayi巽 fiyatlar箪n箪 bilmesi beklenir (Din巽men 1984). Serbest irade, T端rk Hukuk Lugat箪nda "hukuki bir i綻lemin, i巽erik ve sonu巽lar箪n箪 diledikleri gibi tanzim ve tayin etmek hususunda taraflar箪n serbest olmalar箪 esas箪d箪r" diye tan箪mlan箪r. Ki綻inin ehliyetinin tayin ve tesbitinde eylem veya i綻lemin yap箪ld箪丹箪 tarih dikkate al箪n箪r. Yasalar箪m箪za g旦re re綻it olan ki綻inin temyiz kudretinden yoksun olmas箪 halinde medeni ehliyetinin k箪s箪tlanmas箪 (hacri) s旦z konusu olabilir. Ak箪l hastal箪丹箪 ve zeka gerili丹i ile alkolizm ve k旦t端 hal (kumarbazl箪k vb) k箪s箪tlanmay箪 gerektiren ruhsal nedenlerdir. K箪s箪tlanman箪n en a丹箪r 綻ekli vesayettir. Medeni Kanunun (MK) 355. maddesine g旦re ak箪l hastal箪丹箪 veya ak箪l zay箪fl箪丹箪 nedeniyle i綻lerini g旦remeyecek kadar aciz veya s端rekli bak箪m ve kontrol端 gereken ya da ba綻kas箪n箪n emniyetini tehdit eden her re綻it i巽in bir vasi tayin olunur. Vesayet alt箪na al箪nma karar箪, ki綻inin hastal箪丹箪n箪n kendisi veya 巽evresinin 巽箪karlar箪n箪 zedeleyecek i綻lem ve eylemlere neden olabilece丹i kan箪s箪na var箪ld箪丹箪nda al箪n箪r. Bu nedenle hastal箪k de丹il, hastal箪丹箪n ki綻inin ya綻am箪na olan et- kisi ara綻t箪r箪l箪r (Kuyu 1998). Vesayet karar箪 kural olarak d旦rt y箪l i巽in verilir. Bu nedenle s端reklilik g旦stermeyen durumlarda hemen vesayet karar箪 d端綻端n端lmemelidir. K箪s箪tlama karar箪 verilebilmesi i巽in bilirki綻i raporunda, ki綻inin hastal箪丹箪n箪n ad箪 ve s端reklilik g旦sterip g旦stermedi丹i, s端rekli bak箪m ve kontrole ihtiya巽 duyup duymad箪丹箪, ba綻kalar箪n箪n g端venli丹ini tehdit edip etmedi丹i, kendi i綻lerini g旦rmekten aciz olup olmad箪丹箪 ve mahkemece din- lenmesinde yarar olup olmad箪丹箪 ayr箪ca belirtilme- lidir. MK 355. madde: Ak箪l hastal箪丹箪 veya ak箪l zay箪fl箪丹箪 sebe- biyle i綻lerini g旦rmekten aciz veya daimi muavenet ve takayy端de muhta巽 olan yahut ba綻kas箪n箪n emniyetini tehdit eden her re綻id i巽in bir vasi nasbolunur... Hastal箪k nedeniyle ki綻i acil bir i綻ini bizzat yapa- mad箪丹箪 gibi bir vekil de tayin edemeyecek durum- da ise ge巽ici tedbirler al箪nabilir; kayyum tayini s旦z konusu olabilir (M.K. 376. madde). MK 376. madde: Sulh mahkemesi a綻a丹箪daki hallerde ve kanunun tayin etti丹i di丹er yerlerde alakadar箪n箪n istidas箪 端zerine veya do丹rudan do丹ruya kayyum tayin eder: 1. Re綻id olan bir kimse hastal箪k veya kaybolmak ile yahut bunlara benzer sebeplerden biriyle m端stacel bir i綻ini bizzat yapamad箪丹箪 gibi bir m端messil tayinine de muktedir olamazsa,... Hastal箪k tam anlam箪yla ehliyetsizli丹i do丹urmuyor; ancak sosyal ve ekonomik ya綻ama 旦nemli 旦l巽端de olumsuz etkisi saptan箪rsa m端綻avir atanmas箪 s旦zkonusu olabilir (MK 379. madde).
- 3. DUYGUDURUM DZS 2001;4:198-203 TUNCER ET. 200 MK 379. madde: Hacrine kafi sebep bulunmamakla beraber medeni haklar箪n箪 kullanmak salahiyetinden k箪s- men mahrum edilmesi menfaati ikt箪zas箪ndan bulunan her re綻ide a綻a丹箪daki i綻lerinde reyi al箪nmak 端zere bir m端綻avir tayin olunur: ... 1. Husumet ve sulh, 2. Gayrimenkul端n al箪m sat箪m箪 ve onlar 端zerinde rehin ve sair ayni bir hak tesisi, 3. K箪ymetli evrak al箪m sat箪m箪 ve terhini, 4. Alelade idare ihtiya巽lar箪 haricinde in綻aat, 5. d端n巽 verme ve alma, 6. Sermayeyi almak, 7. Ba丹箪綻lama, 8. Kambiyo taah端tleri, 9. Kefalet. Bu suretle medeni haklar箪n箪 kullanmak salahiyetinden k箪smen mahrum edilen kimse gelirinde diledi丹i ve巽hile tasarruf hakk箪 baki kalmak 端zere mallar箪n箪 idare hakk箪ndan dahi mahrum edilebilir. Velayet: Ailedeki k端巽端k 巽ocuklar箪n hert端rl端 durum ve davran箪綻lar箪ndan sorumlu olma haline velayet ad箪 verilmektedir. Velayet 巽ocu丹un do丹umuyla ba綻lay箪p r端綻t 巽a丹箪na girmesine kadar s端rmektedir. Yasa, velayeti ana-babaya verilmi綻 bir hak ve yetki olarak kabul etmektedir (T端rk Hukuk Lugat箪 1944). Evlilik s端rd端丹端 s端rece velayeti ana-baba birlikte y端r端t端rler. E綻lerden birinin 旦lmesi ya da k箪s箪tlanma ile medeni haklar箪n箪 kullanma yetene丹inden yok- sun b箪rak箪lmas箪 durumunda ise di丹er e綻 velayeti y端r端t端r. Ayr箪ca bu i綻lemi yerine getirmelerinde d端綻k端nl端k (acz) durumunda da MK 274. maddesi gere丹ince velayetin al箪nmas箪 yoluna gidilir. MK 274. madde: Velayeti ifadan aciz veya mahcur olan yahut nufuzunu a丹箪r surette suiistimal eden veya fahi綻 ihmalde bulunan ana ve babadan, hakim, velayet hakk箪n箪 nez'edebilir. Ana ve babadan velayet nez'olununca, 巽ocu丹a, bir vasi tayin olunur. Nez'in h端km端, ileride do丹acak 巽ocuklara 綻amildir. 2. Evlenme: Evlenme ile ilgili yasal soruna gelince, yasam箪za g旦re kar箪 kocadan biri evlilik an箪nda bir ak箪l hastal箪丹箪 nedeniyle m端meyyiz de丹ilse evlenme ge巽ersizdir (MK 112. madde). MK 112. madde: A綻a丹箪daki hallerde evlenme bat箪ld箪r: 1. ............ 2. Kar箪kocadan biri evlenme merasiminin icras箪 zaman箪nda bir ak箪l hastal箪丹箪 veya daimi bir sebep ne- ticesi m端meyyiz de丹ilse, 3. ............ 3. Bo綻anma: Medeni hukukumuzun bir ba綻ka alan箪d箪r. Yasam箪z 端巽 y箪ldan beri s端regelen, m端綻terek hayat箪 巽ekilmez hale koyan ve 綻ifa bul- maz oldu丹u doktor raporu ile belirlenen ak箪l hastal箪丹箪n箪n varl箪丹箪n箪 di丹er e綻 i巽in hakl箪 bir bo綻an- ma nedeni olarak kabul etmi綻tir (MK 133. madde). MK 133. madde: Kar箪 kocadan biri 端巽 seneden beri devam eden bir ak箪l hastal箪丹箪na du巽ar olup da bu hastal箪k m端綻terek hayat箪n devam箪n箪 di丹er taraf i巽in 巽e- kilmez hale koymu綻 ve 綻ifas箪 kabil olmad箪丹箪 dahi ehli hibre taraf箪ndan tasdik edilmi綻 bulunursa o taraf her zaman bo綻anma davas箪nda bulunabilir. Konuyla ilgili yasa maddelerinin tan箪mlamalar箪n- dan sonra burada duygudurum bozukluklar箪n箪n depresyon, mani ve ara d旦nemlerine g旦re yasa kar綻箪s箪ndaki durumlar箪 ayr箪 ayr箪 ele al箪nacakt箪r. CEZA HUKUKU AISINDAN DUYGUDURUM BOZUKLUKLARI Depresyonda dikkat azalm箪綻, irade bozulmu綻, ben- lik sayg箪s箪 d端綻m端綻, d端綻端nce i巽eri丹inde karamsarl箪k, umutsuzluk, 巽aresizlik, su巽luluk fikirleri, d端綻端nce ak箪綻箪nda yava綻lama ve psikomotor retardasyon oldu丹u daha 旦nceden anlat箪lm箪綻t箪. Depresyonda su巽 i綻leme 巽ok s箪k rastlanan bir durum de丹ildir. Depresyon ceza hukuku konusunda genellikle inti- har eylemiyle kar綻箪m箪za 巽箪kar. ntihar tek ba綻箪na bir su巽 de丹ildir. ntihara azmettirme s旦z konusuysa eylem, m端dahil olan a巽箪s箪ndan su巽 olu綻turur (TCY 54. madde). Bunun tesbiti zor olup dikkatle ara綻t箪r箪lmas箪 gerekir. TCY 454. madde: Birini intihara ikna ve buna yard箪m eden kimse m端ntehirin vefat箪 vuku buldu丹u takdirde 端巽 seneden on seneye kadar a丹箪r hapis cezas箪na mahkum olur. ntiharda bir ba綻ka y旦n de toplu intihar 綻eklinde olur. Depresyondaki ki綻i kendi su巽luluk duygu- lar箪n箪n etkisiyle yak箪n aile bireyleri ile birlikte inti- hara kalk箪綻abilir. Onlar 旦l端p kendisi kurtulursa ceza ehliyeti nedeniyle adli psikiyatrik de丹erlendirilme- si gerekebilir.
- 4. DUYGUDURUM DZS 2001;4:198-203 DUYGUDURUM BOZUKLUKLARININ ADL YN 201 rnek 1- lk 巽ocu丹u 旦len bir kad箪n hastam箪z la- netlenmi綻 oldu丹unu d端綻端nd端丹端nden kendisi ile birlikte lanetlendi丹ini d端綻端nd端丹端 ikinci 巽ocu丹u ile odaya girip havagaz箪n箪 a巽arak intihara kalk箪綻m箪綻t箪. Eve gelen kocas箪 taraf箪ndan kendisi kurtar箪lm箪綻 ancak 巽ocu丹u kaybedilmi綻ti. Bu hastaya adam 旦ld端rme su巽u nedeniyle ceza ehliyetinin depres- yonuna ba丹l箪 olarak t端m端 ile kalkm箪綻 oldu丹unu ifade edip, TCY 46. maddesi kapsam箪nda yarg箪lan- mas箪n箪n uygun olaca丹箪 kan箪s箪yla rapor d端zenlen- mi綻ti. rnek 2- E綻inin kulland箪丹箪 araba ile trafik kazas箪 ge巽irerek 巽ocu丹unu kaybeden bir kad箪n girdi丹i depresyonda bu 旦l端mden kocas箪n箪 sorumlu tutarak onu 旦ld端rmeye te綻ebb端s etmi綻ti. Burada da yine ceza ehliyeti olmad箪丹箪 kan箪s箪na var箪lm箪綻t箪. rnek 3- Emeklili丹ini 巽ok isteyen kar箪s箪n箪n 箪srarlar箪 ile emekli olan bir ki綻i depresyona girmi綻, yoksul- la綻t箪丹箪n箪 d端綻端n端p durumdan kar箪s箪n箪 su巽lar hale gelmi綻ti. Geceleri uyumuyor, kar箪s箪n箪n ba綻箪nda otu- ruyordu. Durumunu iyi g旦rmeyen 巽ocuklar箪 taraf箪ndan "belki de annemi 旦ld端recek" kayg箪s箪yla hastaneye getirilmi綻ti. Muhtemel bir cinayet / cinayet te綻ebb端s端 hastan箪n hastaneye yat箪r箪lmas箪 ile 旦nlenmi綻ti. Depresif ki綻iler ilgi ve dikkatleri azald箪丹箪 i巽in kazalara, yaralanmalara ve hatta 旦l端mlere neden olacak davran箪綻larda bulunabilirler. Bu durumda TCY 455. maddesinde s旦z端 edilen dikkatsizlik ve tedbirsizli丹in ki綻inin o d旦nemdeki depresyonuna ba丹l箪 oldu丹u d端綻端n端l端yorsa durum raporda belir- tilmeli, bu madde kapsam箪na girmemesi sa丹lan- mal箪d箪r. TCY 455. madde: Tedbirsizlik veya dikkatsizlik veya meslek ve sanatta acemilik veya nizamat ve evamir ve talimata riayetsizlik ile bir kimsenin 旦l端m端ne sebebiyet veren 綻ah箪s iki seneden be綻 seneye kadar hapse ve a丹箪r para cezas箪na mahkum olur. TCY 459. madde: Her kim tedbirsizlik veya dikkatsiz- lik bir 綻ahs箪n s箪hhatini ihlal edecek bir zarar verirse hapis cezas箪 verilir. rnek: Depresyonu nedeniyle ya綻amla b端t端n ba丹lant箪s箪n箪 kesip s端rekli yatan annenin 端巽 巽ocu丹u k端vette oynarken 巽ocuklar箪ndan biri bo丹ulmu綻tur. Annenin depresyonu rapor edilip TCY 455. madde- si kapsam箪na al箪nmamas箪 sa丹lanm箪綻t箪r. Depresyondaki ki綻iler hastal箪klar箪ndan kay- naklanan su巽luluk duygusu nedeniyle faili me巽hul cinayetleri 端stlenip kendi kendilerini ihbar ede- bilirler. Bu durumda TCY 283. maddesindeki adliyeyi yan箪ltmak su巽undan yarg箪lanmamas箪 gerekir. TCY 283. madde: Vuku bulmad箪丹箪n箪 bildi丹i bir su巽u Adliyeye veya keyfiyeti Adliyeye tevdie mecbur olan bir makama veya kanuni takip yapacak veya yapt箪rabilecek bir mercie, vukubulmu綻 gibi ihbar ile yahut vaki olmayan bir su巽un eserlerini takibata muba綻eret olu- nabilecek derecede uyduran kimse otuz aya kadar hapis cezas箪na mahkum olur. Adliye huzurunda sahte olarak bir su巽 i綻ledi丹ini yahut bu su巽a i綻tirak eyledi丹ini s旦yleyen kimse hakk箪nda dahi ayn箪 ceza tertip olunur. Depresyondaki su巽lar daha 巽ok yak箪n aile bireyleri olan e綻 ve 巽ocuklara y旦nelik cinayet ya da yaralama 綻eklindedir. statistiklere g旦re depresyonda su巽 i綻leme oran箪 巽ok d端綻端kt端r. Manide dikkat konsantrasyonu bozulmu綻, d端rt端 kontrol端 azalm箪綻, otokontrol ve sosyal kontrol kalkm箪綻, d端綻端nce ak箪綻箪 h箪zlanm箪綻t箪r. Manik d旦nemde su巽 i綻leme oran箪, duygudurum bozukluk- lar箪n箪n di丹er d旦nemlerine g旦re daha 巽oktur. Maniklerin i綻ledikleri su巽lar tehdit, hakaret, yarala- ma, cinayet, gasp, konut dokunulmazl箪丹箪n箪 ihlal, trafik kurallar箪n箪 ihlal, m端tecaviz sarho綻luk, cinsel taciz, 箪rza ge巽me, h箪rs箪zl箪k, kar綻箪l箪ks箪z 巽ek verme, firar, yang箪n 巽箪karma, devlet b端y端klerini ve h端k端meti tenkit, eksibisyonizm, fahi綻elik gibi 巽e綻itlilik g旦sterir. Ancak bunlar箪n hepsi ayn箪 dere- cede ciddi ve a丹箪r su巽lar de丹ildir. Bu durumlarda da yine ceza ehliyetinin ara綻t箪r箪lmas箪 s旦z konusu oldu丹unda hastal箪丹箪n 綻uur ve iradeye etki derecesi belirlenmelidir. Manik d旦nemde i綻lenen su巽larda ceza ehliyetinin de丹erlendirilmesi belli bir kolayl箪k ta綻箪mas箪na kar綻箪n maninin prodromal d旦nemi g旦z- den ka巽maktad箪r. De丹erlendirmede zamansal yak箪nl箪丹a dikkat edilmelidir. rnek 1- Ailesi taraf箪ndan 巽ok konu綻ma, uyumama, ba丹箪rmaktan sesinin k箪s箪lmas箪 ve a綻箪r箪 hareketlilik nedeniyle klini丹imize getirilen bir hastan箪n manik atak tedavisi s端rd端r端l端rken k箪sa bir s端re 旦nce neden oldu丹u bir trafik kazas箪ndan dolay箪 tutuksuz yarg箪land箪丹箪 旦丹renildi. Hasta, e綻ini, 巽ocuklar箪n箪, bald箪z箪n箪 ve ye丹enlerini arabas箪na alarak h箪z g旦s- terisi yapmak istemi綻, arabadaki di丹er ki綻ilerin
- 5. DUYGUDURUM DZS 2001;4:198-203 TUNCER ET. 202 巽箪丹l箪klar箪na ald箪rmadan otomatik olarak kap箪lar箪 kilitlemi綻, meydana gelen kazada 綻ans eseri can kayb箪 olmam箪綻t箪r. Bu olayda hastan箪n kaza s箪ras箪nda maninin prodromal d旦neminde oldu丹u d端綻端n端lm端綻, daha sonra da mahkemece istenilen bilirki綻ilik i綻lemi s箪ras箪nda da bu g旦r端綻 tekrarlan- m箪綻t箪r. rnek 2- Mani tan箪s箪 ile hastaneye yatmadan birka巽 g端n 旦ncesindeki yengesine tasallut su巽u nedeniyle a丹箪r ceza mahkemesinde yarg箪lanan san箪丹箪n bu eylemini manik d旦nem i巽erisinde ger巽ekle綻tirdi丹i kan箪s箪 ilgili mahkemeye bir raporla bildirilmi綻tir. rnek 3- Yazar Ay綻e Nil'in 旦z ya綻am 旦yk端s端n端 anlat- t箪丹箪 "Ka巽箪kl箪k Diplomas箪" kitab箪nda evini yakma 旦yk端s端 manik ata丹箪n bir belirtisidir. Kendisi etraf箪 temizlemek i巽in ate綻 yakt箪丹箪n箪 d端綻端nm端綻, ama o s箪rada samanl箪丹箪 ate綻e vermi綻tir. Ceza hukuku a巽箪s箪ndan mani bir ba綻ka 綻ekilde de kar綻箪m箪za 巽箪kabilir: Irza ge巽me ma丹duru olarak. Manide d端rt端 kontrol端 olmad箪丹箪 i巽in normal ya綻am箪nda mazbut bir ev kad箪n箪 olan ki綻i bu d旦nemde tan箪d箪丹箪 ya da tan箪mad箪丹箪 ki綻ilerle cinsel ili綻kiye girebilir, fahi綻elik bile yapabilir. rnek 1- Manik d旦nemde girdi丹i evlilik d箪綻箪 cinsel ili綻ki sonucunda gebe kalan kad箪n箪n bu ili綻kiyi i巽inde bulundu丹u hastal箪k d旦nemindeki d端rt端 kontrols端zl端丹端 nedeniyle yapt箪丹箪 d端綻端n端ld端丹端n- den gebeli丹in sona erdirilmesi y旦n端nde rapor ve- rilmi綻tir. Ender g旦r端lmekle birlikte depresyondaki ki綻i de 箪rza ge巽me ma丹duru olabilir. Bu durumlar da TCY 416. maddesi kapsam箪na girebilir. Duygudurum bozukluklar箪nda n旦betler aras箪 d旦nemde herhangi bir ruhsal belirti g旦r端lmedi丹i i巽in bu d旦nemde i綻lenen su巽larda ceza ehliyeti tamd箪r. TCY 46. ya da 47. madde kapsam箪nda bir ceza indirimi uygulanmas箪 beklenemez. Su巽 an箪nda sa丹l箪kl箪 ki綻inin, daha sonra bir duygudurum bozuklu丹una girmesi ile son tahkikat箪n yap箪lmas箪 imkans箪z olursa kovu綻turma ertelenebilir (Ceza Muhakemeleri Usulu Kanunu- CMUK 198. madde). CMUKun 198. maddesi gere丹ince ak箪l hastalar箪 ceza- evine yat箪r箪lmad箪klar箪 gibi TCYnin 12. maddesi gere丹ince de ak箪l hastalar箪 iyile綻medik巽e idam cezas箪 uygulanmaz. CMUK 198. madde: Maznunun kaybolmas箪 veya su巽u i綻ledikten sonra bir ak箪l hastal箪丹箪na u丹ramas箪 sebebiyle son tahkikat yap箪lmas箪n箪n imkans箪zl箪丹箪 taay端n ederse, sorgu hakimi bu tahkikat箪n muvakkaten tatiline karar verir. TCY. 12. madde: l端m cezas箪, buna h端k端ml端 olan kim- senin as箪lmas箪 suretiyle hayat箪n izalesidir. l端m cezas箪, h端k端ml端n端n mensup oldu丹u din ve mezhebin hususi g端nlerinde infaz olunmaz. Gebe kad箪nlar do丹urmad箪k巽a, ak箪l hastal箪丹箪na tutulan- lar iyile綻medik巽e 旦l端m cezas箪 infaz olunmaz MEDEN HUKUK AISINDAN DUYGUDURUM BOZUKLUKLARI Yasalar箪m箪za g旦re re綻it olan ki綻inin temyiz kudretinden yoksun olmas箪 halinde medeni ehliyetinin k箪s箪tlanmas箪n箪n s旦z konusu olabile- ce丹ine de丹inilmi綻ti. Ak箪l hastal箪丹箪 nedeniyle vesayet karar箪 verilebilmesi i巽in bu hastal箪丹箪n s端reklilik g旦stermesi gerekir. Hastal箪丹箪n ba綻lang箪巽 d旦neminde hemen vesayete gidilmesi do丹ru de丹ildir. 端nk端 hastal箪丹箪n nas箪l bir yol izleyece丹i kestirilemez. Bu nedenle s端reklilik g旦stermeyen durumlarda hemen vesayet karar箪 d端綻端n端lmeme- lidir. Yineleyen depresyonda ba綻lang箪巽ta bir k箪s箪tla- ma d端綻端n端lmezken, depresyonun s端reklilik g旦stermesi durumunda k箪s箪tlama yap箪lmas箪nda sak箪nca g旦r端lmemelidir. Ayn箪 綻ekilde s端rekli relaps g旦steren bipolar affektif bozuklukta da k箪s箪tlanma karar箪 verilebilir. Ancak ataklar箪n seyrek oldu丹u d端綻端n端l端yorsa k箪s箪tlamada vesayete gitmekte acele etmemeli, kayyum ya da kanuni m端綻avir atanmas箪 旦nerilmelidir. Ki綻inin hukuki eylemlerini ger巽ekle綻tirdi丹i tarihte medeni ehliyete sahip olmas箪 gerekir. Duygudurum bozukluklar箪 nedeniyle medeni ehliyete sahip olmamas箪 hali s箪kl箪kla mani, ender olarak da depresyon tablosunda g旦r端l端r. Manik tabloda, ki綻i kendisini g端巽l端 ve zengin hissetti丹inden mallar箪n箪 ba丹箪綻layabilir, ucuza satabilir, kendisini ve yak箪n- lar箪n箪 zor durumda b箪rakacak hukuki i綻lem ve eylemleri ger巽ekle綻tirebilir. Manik d旦nemde bu durumun tan箪nmas箪 kolay olabilir; ancak prodro- mal d旦nemde ve hipomanide bu durum g旦zden ka巽abilir. Bilirki綻i olan ruh hekimi hukuki i綻lem ile hastal箪丹箪n箪n zamansal yak箪nl箪丹箪n箪 g旦z 旦n端nde tutarak karar vermelidir. rnek 1- Yak箪nlar箪na her zaman dikkatli ve temkinli olmay箪 旦neren bir t端ccar paraca olduk巽a y端kl端 al箪mlar yapmaya ba綻lay箪p 旦deme kapasitelerinin yapt箪丹箪 al箪mlar箪n 巽ok 端st端nde oldu丹unu s旦yle-
- 6. DUYGUDURUM DZS 2001;4:198-203 DUYGUDURUM BOZUKLUKLARININ ADL YN 203 yerek, 巽ocuklar箪n箪n uyar箪lar箪na kulak t箪kam箪綻t箪r. lerleyen g端nlerde uykusuzluk, 巽ok konu綻ma, y端k- sek sesle 綻ark箪 s旦yleme gibi eylemlerle 巽evresi taraf箪ndan de丹i綻ik tav箪rlar箪 dikkat 巽ekmi綻 ve has- taneye getirilmi綻tir. Klinik de丹erlendirmede bu ki綻iye manik atak tan箪s箪 konup tedaviye al箪nm箪綻t箪r. Yapt箪丹箪 sat箪綻箪 maninin prodrom d旦neminde ger巽ek- le綻tirdi丹i kan箪s箪na var箪ld箪丹箪n箪 bildiren bir rapor d端zenlenmi綻tir. rnek 2- Manik d旦nem s箪ras箪nda y端kl端 巽ekler verip hemen akabinde yak箪nlar箪 taraf箪ndan hastaneye yat箪r箪lan bir ki綻i kar綻箪l箪ks箪z 巽ek verme su巽undan mahkemeye verilmi綻ti. Hastanede yatarken kendi- sine gelen mahkeme evrak箪 i巽in "cevap verme s端re- si" on g端n idi. Bu s端re i巽erisinde cevap veremeye- ce丹i gibi bir vekil de tayin edecek kadar sa丹l箪kl箪 olamayacakt箪. Bu nedenle kendisine kayyum tayi- ninin uygun olaca丹箪n箪 bildiren rapor d端zenlen- mi綻ti. Velayetin k端巽端k 巽ocuklar箪n durum ve davran箪綻lar箪ndan sorumlu olma hali oldu丹u belir- tilmi綻ti. Evlilik s端rerken normal ko綻ullarda velayeti ana baban箪n birlikte y端r端tt端丹端 ancak k箪s箪tlanma ve d端綻k端nl端k durumlar箪nda velayetin di丹er e綻e ve- rilebilece丹inden s旦z edilmi綻ti. A丹箪r depresyon nedeniyle 巽ocuklar箪n箪n bak箪m箪n箪 y端r端temeyen ana baba velayet hakk箪n箪 kaybedebilir. Tan箪kl箪k: Depresyonlar箪n tan箪kl箪klar箪 da 旦zellik ta綻箪r. Kendi kendini su巽lamalarda bulunan ki綻i kendi d箪綻箪ndaki olaylara ilgisiz kalabilir ve mahkemede sorulara yan箪t vermeyebilir. Depresyon olgular箪n箪n tan箪kl箪丹箪 ihtiyatla kar綻箪lan- mal箪d箪r. CMUK 52. madde, Hukuk Usulu Muhakemeleri Kanunu (HUMK) 247. madde. CMUK 52. madde, HMUK 247. madde - A綻a丹箪daki kim- seler yeminsiz dinlenir. 1. Dinlenme s箪ras箪nda onbe綻 ya綻箪n箪 bitirmemi綻 olanlar veya ak箪l ve fehim kuvvetlerinin tekemm端l edememesin- den veya zay箪f bulunmas箪ndan dolay箪 yeminin mahiyet ve ehemmiyeti hakk箪nda kafi bir fikir sahibi olmayan- lar Yukar箪da yap箪lan a巽箪klamalardan da anla綻箪laca丹箪 gibi ister hukuki i綻lem olsun, ister cezai eylem olsun yap箪lan i綻 ile hastal箪丹箪n tarihinin 旦rt端綻mesi ve hastal箪ktan kaynaklanan bir eylem oldu丹unun bilirki綻i raporunda belirtilmesi gerekir. Adli psikiyatri di丹er ruh hastal箪klar箪nda oldu丹u gibi duygudurum bozukluklar箪nda da 巽ok 旦nemlidir. Bu nedenle bilirki綻ilik yapan hekimin son derece 旦zenli 巽al箪綻mas箪 gerekir. 端nk端 yap箪lan en ufak bir hata asla d端zeltilemiyecek sonu巽lara neden ola- bilir. KAYNAKLAR Akg端n N (1987) Adli Psikiyatri, Ankara. Din巽men K (1984) Adli Psikiyatri, Birlik Yay箪nlar箪, stanbul. D旦nmezer S (1965) Ceza Hukuku- Hususi K箪s箪m, stanbul. EREM F (1976) T端rk Ceza Hukuku, Cilt 1. Sevin巽 Matbaas箪, Ankara. Kuyu C (1998) Adli Psikiyatri, Se巽kin Yay箪nevi, Ankara. zbek A (1980) Adli Psikiyatri, Yar箪a巽箪k Cezaevi Matbaas箪, Ankara. T端rk Hukuk Lugat箪 (1944) Maarif Matbaas箪, Ankara. T端rk Medeni Kanunu. T端rk Ceza Kanunu. Ceza Muhakemeleri Usul端 Kanunu (CMUK). Hukuk Usul端 Mahkemeleri Kanunu (HUMK).
- 7. BAHAR SEMPOZYUMLARI - V 24-29 Nisan 2001, Merit Limra Otel Kiri - Kemer - ANTALYA B LGESEL TOPLANTI: D nya Psikiyatri Birli i YILLIK TOPLANTI: T rkiye Psikiyatri Derne i Sempozyum Sekreterli i: Ye im sok. No: 20, 80630 Akatlar - STANBUL Tel: 0212 351 26 60, Faks: 0212 351 26 59 e-mail: bahar@psikiyatri.org.tr Kay t ile ilgili yaz malar: Flap Tour, Metin Tansu Cinnah cad. No: 42 06690 ankaya - ANKARA Tel: 0312 442 07 00, Faks: 0312 440 77 99 T RK YE PS K YATR DERNE DUYGUDURUM DZS 2001;4:204204
- 8. DUYGUDURUM DZS 2001;4:198-203 DUYGUDURUM BOZUKLUKLARININ ADL YN 205